10 VAKBLAD I 4 2014auteur ing. Marije Meuwese Van Hattum en BlankevoortDe rol van de schoonbetonco?rdinator volgens CUR100Mooi betonwerkom co?rdinatieIeder die bij een project is betrokken, wil trots zijn op het eindresultaat. Datgeldt zeker in het geval van schoonbeton. Een aannemer wil niets liever daneen fraai werk opleveren dat hij kan opvoeren als referentie om een volgendwerk te bemachtigen. Goed gelukt schoonbeton wordt immers vaak alsbewijs gezien van vakmanschap. Maar met meerdere partijen, in wisselendesamenstelling, onder sterk veranderlijke omstandigheden iets blijvend mooisin schoonbeton realiseren, is een bijzondere opgave die van alle betrokkeneniets extra's vraagt. Met de komst van de schoonbetonco?rdinator, omschrevenin CUR-Aanbeveling 100, moet dat lukken.De vraag of een project in schoonbeton geslaagd is, begint bij devraag welke esthetische kwaliteit wasgevraagd en hoe die kwaliteit was vastgelegd. `Mooi' is daarbij vaak erg subjectief: wat de een mooi vindt, hoeftniet per se in de smaak te vallen bij deander. Het is dus zaak goede afsprakenMarije MeuweseOp verschillende vlakken heeft Marije Meuwese ervaring opgedaan met schoonbeton. Vanuit de prefab betonleverancier ging zij in gesprek met architecten enopdrachtgevers over wat schoonbeton is en aan welke eisen de prefab betonelementen moeten voldoen. Hierbij sprak zij met name over haalbaarheid vanwensen en beoordelingsmethoden en afspraken. Daarnaast verzorgde zij in samenwerking met een collega bij de hoofdaannemer bijvoorbeeld op het projectA2HoMa onder andere de uitwerking van keuringsmethode i.r.t. CUR100. Naoverleg met de architect over uiterlijke wensen van beton en in overleg met debetontechnoloog en een collega, heeft Meuwese input gegeven voor de bedrijfsstandaard met betrekking tot schoonbeton.Artikelenserie schoonbetonDit is het tweede artikel in een serie overde realisatie van schoonbeton. Het eerste, inleidende artikel `Schoon beton,mooi werk' stond in Betoniek Vakblad2014/2. In deze serie komen verder aanbod onder meer prefab schoonbeton,eisen aan betonmortel, eisen aan bekistingen en ervaringen in de praktijk.In deze aflevering staat de rol vanschoonbetonco?rdinator centraal.te maken over het eindresultaat en overieders perceptie. Ook realiseerbaarheidmoet op tijd duidelijk zijn. Het is cruciaal de verwachtingen zo vroeg en zogoed mogelijk op elkaar af te stemmen,bijvoorbeeld met behulp van beeldmateriaal en referentieprojecten. Elkaarbegrijpen is wederkerig. Zo moet deontwerper ook begrijpen wat praktischuitvoerbaar is bij het beschikbare budget. Het gaat om realistischeverwachtingen.De nieuwe CURAanbeveling 100:2013`Schoonbeton specificatie, uitvoeringen beoordeling van betonoppervlakkenwaaraan esthetische eisen worden11VAKBLAD I 4 2014vraagtpect voor elkaars vakmanschap enmogelijkheden tot overeenstemmingkomen.Afstemming over specificatiesAfstemming van de wensen bij schoonbeton is feitelijk niet veel anders danhet bespreken van de wensen bij deaanschaf van bijvoorbeeld een keuken(kader `Even een keuken bestellen'). Deklant zal dus met z'n esthetisch adviseur (vaak een architect of iemandnamens de architect) zo vroeg mogelijkduidelijk moeten maken wat mooi precies voor hem betekent en hoe dit achteraf moet worden beoordeeld en/ofgecorrigeerd. Door bijvoorbeeld aan tegeven welke oppervlakteklasse volgensCUR100 geldt, wordt een groot aantalbeoordelingsdetails duidelijk. Er moetechter meer worden beschreven daneen oppervlakteklasse, zoals positie van1Het nieuwe Waterliniemuseum in Fort Vechtentelt talrijke gebogenbinnenwanden vanbeton en een ingewikkelde betonvloermaquette, uitgevoerdin schoonbetonfoto: Henk OudeKempersgesteld' (CUR100), kan hier goed bijhelpen. Een `schone taak' is weggelegdvoor de in die CUR100 genoemdeschoonbetonco?rdinator, die de informatieverstrekking tussen de verschillende partijen bewaakt, zowel in hetvoortraject als tijdens de uitvoering. Hijkan ontwerp en uitvoeringsaspectenaan elkaar koppelen. De co?rdinatiestart bij het opstellen van de specificatie, waarmee indirect ook de kwaliteitvan de contracten zal verbeteren. In deuitvoering speelt de co?rdinator een rolin de beoordeling van werkplannen,proefstukken en gerealiseerd werk.Waar CUR100 overigens niet in voorziet, is het vraagstuk welke partij dieco?rdinator moet leveren. Een goedeoplossing zou kunnen zijn dat zowelopdrachtgever als opdrachtnemer eenfunctionaris aanstellen. Zij moeten danzo vroeg mogelijk en op basis van res2De vormkeuze van het beton ookkan voor schade zorgen, zo kunnenzeer scherpe hoeken afbrekenfoto 2 t.m. 4: Marije Meuwese12 VAKBLAD I 4 2014element en plaatnaden. Vooral depraktisch realiseerbare indeling daarvankan duur en complex zijn. Verder zal deklant moeten nadenken over kleur entextuuraspecten en de natuurlijkenuances in het product beton. En ook(of juist) over details rond positie enafwerking van centerpensparingen ende informatie die op basis hiervannodig is voor bekistingontwerpers enconstructeurs.Het zijn allemaal zaken die weliswaarworden genoemd in CUR100, maarwaarvoor moeilijk of bijna geen meetbaar criterium is vastgesteld binnen eenoppervlakteklasse. De vraag is bovendien of de klant eigenlijk wel goed weethoe het eindresultaat er normaalgesproken uitziet (of zou moeten zien)en tegen welke inspanning en kostenopslagen realiseerbaar zijn. Een anderevraag is of de aannemer met deomschrijving die de klant heeft gegeven, wel eenzelfde belevingsbeeldheeft. Feitelijk is het reeds in een tenderfase noodzakelijk dat prestatiespecificaties helder zijn, zodat de juistefinanci?le en planningsconsequentiesinzichtelijk kunnen worden gemaakt.Alleen CUR100 van toepassing verklaren, is duidelijk onvoldoende.Bij dit alles is een belangrijke taak weggelegd voor de schoonbetonco?rdinator. Door reeds in een vroeg stadium inoverleg te treden, kan die co?rdinatoropdrachtgever en nemer bij elkaarbrengen opdat de perceptie van heteinddoel dat beiden in hun hoofd hebben hetzelfde is. Zo wordt bespreekbaar gemaakt wat realistisch mag worden verwacht, wat de toleranties zijnen wordt gezamenlijk bepaald opwelke manier dat moet worden beoordeeld. Uiteraard hoort daar ook bij hetafstemmen van materiaal en materieelkeuzen naar uitvoeringsvoorwaarden om het einddoel te kunnen realiseren plus hoe moet worden omgegaanmet afwijkingen.Nog altijd valkuilenMet de herziening van CUR100 en deintroductie van de schoonbetonco?rdinator is een belangrijke stap voorwaartsgezet. Desondanks bestaan er nogaltijd diverse valkuilen bij de realisatievan schoonbeton, van de tenderfasetot en met de oplevering.Valkuilen in de tenderfaseDe invulling van de eisen uit CUR100zou moeten beginnen door reeds in deEven een keuken bestellenJe loopt binnen bij een keukenshowroom met de vraag omvoor een mooi prijsje op een zeker tijdstip `voor een wandoppervlak van 10 m2 een mooie witte keuken met RVSwerkbladte laten leveren'. Je geeft geen aanvullende specificaties af.Tot je verrassing sta je snel weer buiten want de betreffendeverkoper had genoeg aan je mondeling toegelichte wensen.Bij levering blijkt dat de keuken op z'n zachtst gezegd verrassend is en een beetje tegenvallend. Want niet alleen de uiteindelijke kleur, maar vooral afwijkingen in maatvoering,slordige afwerking en afhandeling van kleine beschadigingenblijken niet overeen te komen met de hooggespannen verwachtingen. Ronduit verontwaardigd ben je over onderlingekleurverschillen tussen kastdeurtjes, lomp afgewerkte schroefgaten, het bobbelige werkblad en het feit dat er geen luxeapparatuur in zit. Zo bezien lijkt het een logisch risico geziende gebrekkige afspraken aan het begin. Toch is dit het scenario dat zich vaak rond schoonbeton afspeelt.3Aandacht voor detail: roestige stekeinden zijn ingepakt met PVCpijpjeswaardoor geen roestwaterlekkage op schoon werk kan optreden4Tijdelijke verkleuringen en lokale luchtbellen, die op voldoende beoordelingsafstand en na voldoendeverhardingstijd beiden geen discussie meer zullen vormen13VAKBLAD I 4 2014tenderfase af te stemmen wat gewoonlijk mag worden verwacht. De aannemer zou een soort bedrijfsstandaardmoeten opstellen die kan fungeren alsstartdocument in de discussie tussenklant en aannemer. Dit documenthoudt per CUR100prestatieaspect eengedetailleerde uitwerking in van hoe deaannemer met zijn procedures, materieel en mensen invulling geeft aaneisen, toleranties en discrepanties. Bijhet ontbreken van een dergelijk document ontstaat feitelijk direct na gunning al een perceptieverschil. Eenbedrijfsstandaard is dan ook het document dat het basisprestatieniveauweergeeft waarmee is gecalculeerd.Eventuele door de klant gewensteafwijkingen op dit niveau kunnen daarmee inzichtelijk worden gemaakt enscherper worden afgeprijsd. Dit impliceert dat de schoonbetonco?rdinatorin de tenderfase reeds een belangrijkerol heeft en niet mag ontbreken. In depraktijk wordt echter (te) vaak pas overdetails nagedacht n? gunning.Valkuilen in de ontwerpfaseVeel ontwerpers lijken te denken datpraktische invulling van CUR100 uitsluitend een uitvoeringsvraagstuk is endaarmee (nog) niet hoeft te wordenmeegenomen in de detailuitwerkingvan beton en bekistingsvormen. Te laatof niet worden daardoor gevolgen overzien voor wapeningspercentages, hulpconstructies (vooral steun en ondersteuningsconstructies) en gevolgen vangelijkmatige bekistingsduur, isolatie en/of koeling en dergelijke. Het is zaak datde schoonbetonco?rdinator hierin tijdigconsequenties aangeeft bij ontwerpers,planners, werkvoorbereiders, inkopersen uitvoerders. Zo wordt reeds in deontwerpfase een goede basis gelegdvoor een mooi eindresultaat en wordende extra moeite en kosten die dit kan enzou mogen vereisen tijdig beseft. Het isvan belang dat er ook ter zake kundigefunctionarissen zijn bij onderaannemersen toeleveranciers van bijvoorbeeldbekistingsmateriaal, betonmortel enprefab beton. Met hen kan afstemmingplaatsvinden over bijvoorbeeld het jaargetijde waarin uitvoering wordt geachtplaats te vinden. In dit stadium kunnenlastige keuzen nog redelijk overzichtelijkworden gemaakt zonder dat ze invervolgstadia tot erg grote verrassingenen/of kostenoverschrijdingen leiden.Aannemers met een eigen ontwerpbureau zijn hier in het voordeel.Valkuilen in de uitvoeringsfaseHet leidinggevend kader lijkt vaak tedenken dat caopersoneel zich altijdvoldoende bewust is van de eisen aandetaillering. Maar bijvoorbeeld hetresultaat na ontkisten wordt lang nietaltijd aanschouwd. Hiervoor isbepaalde beroepstrots nodig, ookonder caopersoneel. Voortgaandenascholing van zowel leidinggevenden als caopersoneel blijft daaromonontbeerlijk. Verder mogen verschillen in cultuur niet worden onderschat; door toenemende meertaligheid en cultuurverschillen bestaat erverschil in inzicht over wat kwalitatiefacceptabel is. De schoonbetonco?rdinator kan hierin bemiddelen en inieder geval binnen het project zorgendat er wordt stilgestaan bij hetbehaalde resultaat.Ook zijn er wellicht vraagtekens teplaatsen bij verouderingsgedrag vanschoonbeton door toepassing vanallerlei biologisch afbreekbare bouwchemische middelen op beton(vormolie, curing compounds, antigraffiti coatings etc.), waarvan deonderlinge interactie of langetermijnprestaties niet altijd bekend lijken.Tot slot is in deze fase meer aandacht5Het ontwerp van het Phaeno Center in Wolfsburg is zo indrukwekkend dat je de oppervlakteafwijkingen voor lief neemtfoto: Richard Bartz14 VAKBLAD I 4 2014nodig voor reparatie en esthetischeafwerking, bijvoorbeeld voor de keuzevan het juiste reparatietijdstip. Als dittijdstip te vroeg is, kan dit betekenendat er opnieuw schade ontstaat. Alshet te laat gebeurt, kan de reparatiemortel nog niet zijn bijgekleurd ophet moment van beoordelen. Ook iser meer aandacht gewenst voor dekeuze van de juiste reparatiemiddelen, omdat er onoverbrugbare discrepanties tussen ontwerplevensduur enesthetica kunnen bestaan.Valkuilen bij oplevering en overdrachtCUR100 is bedoeld om subjectiviteitin beoordeling te reduceren en verwachtingsniveaus scherper te kunnendefini?ren. Hoe precies moet wordenbeoordeeld, dient wel duidelijk te zijn.Zo worden zonder begeleiding dooreen schoonbetonco?rdinator vaak tegeringe beoordelingsafstandengehanteerd, waardoor lokale structuur en textuurverschillen scherperworden beleefd dan is overeengekomen. Ook zou beoordelingsleeftijd,waarbij vaak enkel de proeftegelseenmalig worden beoordeeld, vakermogen worden beschreven. Ditomdat met name zuidelijk geori?nteerde vlakken sneller en sterker kleurverbleking ondergaan door kalkuitbloei dan vooraf wordt vermoed.Verder zijn wisseling van de wachtonder functionarissen bij de verschillende partijen en in meerdere opleverstadia te vermijden situaties.Profiel schoonbetonco?rdinatorDe lijst met potenti?le valkuilen zouweleens minstens even lang kunnen zijnals de lijst met in CUR100 benoemdeaspecten die een specificatie verlangen.Daar kan dit artikel niet op ingaan wantdaar zijn andere media en zelfs specialecursussen voor bij de Betonvereniging.Om de missie van schoonbetonco?rdinator te laten slagen, is het zeerbelangrijk dat de co?rdinator van zijnachterban (bedrijf en/of projectmanager, klant en/of architect) een sterkmandaat krijgt. Dit in de zin van heldere bevoegdheden, gezag en senioriteit op basis van zijn technischekundigheid en erkenning van zijn nutin de verschillende bouwstadia.Dat enthousiasme en gevoel voor esthetica even belangrijk zijn als communicatieve vaardigheden spreekt voor zich,maar zonder een aantal jaren ervaring inhet vakgebied is het in de sector vaaklastig de juiste snaren geloofwaardig teraken. Als laatste is het de vraag of de rolbij ??n persoon moet liggen. Een backupteam bestaande uit een combinatievan ontwerper of vormgever, betontechnoloog en werkvoorbereider of uitvoerder zou wenselijk zijn.Tot slotDe schoonbetonco?rdinator is als functionaris vanuit CUR100 al vroeg in hetbouwproces volwaardig participant. Zijninbreng leidt tot correcte afstemmingvan verwachtingen en daarmee zeerzichtbare resultaten. Een dynamische,nieuwe rol en een prachtige functie.CURAanbeveling 100CURAanbeveling 100:2013 `Schoonbeton specificatie, uitvoering en beoordelingvan betonoppervlakken waaraan esthetische eisen worden gesteld' is inclusief grijsschaal en Schoonbeton App verkrijgbaar op www.curaanbevelingen.nl.6Toepassing van schoonbeton in geluidschermlangs de A2 bij 'sHertogenboschfoto: Peter de Koning /PDK Foto