16 VAKBLAD I 2 2014auteur ing. Theo van Wolfswinkel ABT bvMet CUR-Aanbeveling 100 naar betere uitvoering schoonbetonSchoon beton,mooi werkEr is niet ??n standaardrecept voor het maken van schoonbeton.Naast de betonsamenstelling zijn er meer factoren bepalend, zoalstype bekisting, wijze van storten en weersomstandigheden. Nog eenbelangrijke succesfactor is communicatie. Terecht wordt in de herzieneCUR-Aanbeveling 100 veel aandacht besteed aan organisatie en com-municatie. O?k in de uitvoering. Toepassing van de herziene CUR100heeft dan ook belangrijke consequenties voor de organisatie van hetwerk. Schoonbeton wordt mooi werk.1Toepassing vanschoonbeton in degevel van het Vander Meij College inAlkmaarfoto: Bernard FaberTekst & BeeldCUR-Aanbeveling 100CUR100, voluit `CUR-Aanbeveling 100 Schoonbeton -specificatie, uitvoering en beoordeling van betonopper-vlakken, waaraan esthetische eisenworden gesteld', is beschikbaar opwww.cur-aanbevelingen.nl. Daar isook de grijsschaal afzonderlijk te bestel-len. Speciaal voor Cementabonnees isde CUR-Aanbeveling ook gratis toe-gankelijk op www.cementonline.nl.Wijzigingen CUR-Aanbeveling 100In december 2013 is de herziening van CUR-Aanbeveling 100Schoonbeton ? specificatie, uitvoering en beoordeling vanbetonoppervlakken' (kortweg CUR100) uitgekomen. Dezeherziening is gebaseerd op ervaringen met CUR-Aanbeveling100 uit 2004.Naast veel detailaanpassingen zijn de volgende belangrijkewijzigingen doorgevoerd:? Er wordt meer aandacht besteed aan de organisatie vanschoonbetonwerk. Bij toepassing van CUR-Aanbeveling100 is het aanstellen van een schoonbetonco?rdinatorverplicht. Deze co?rdinator heeft een rol in de specificatieen beoordeling van schoonbeton en is verantwoordelijkvoor de afstemming tussen de verschillende partijen. Destartbespreking en het werkplan zijn hier verplichte hulp-middelen bij.? De projectspecificatie heeft een prominentere plek in deaanbeveling gekregen. Hierbij is onderscheid gemaakt tus-sen verplicht en optioneel te specificeren aspecten.? Er is een `vrije' oppervlakteklasse B9 opgenomen, naast de`standaard'-klassen B1 en B2 voor glad en grijs beton.? De beoordelingscriteria van de klassen B1 en B2 zijn minderstreng dan in de CUR-Aanbeveling 100:2004. In klasse B1is onderscheid gemaakt tussen de categorie?n civiel enniet-civiel.? De CUR-grijsschaal is aangepast en het gebruik ervan ver-duidelijkt. Er zijn twee lichte tinten toegevoegd en dedonkerste drie grijstinten zijn weggelaten.17VAKBLAD I 2 2014In Cementartikel 2014/2 `Samenwer-ken aan schoonbeton' is uitgebreidingegaan op de herziening van CUR-Aanbeveling 100. De noodzaak ervanis onderbouwd en de belangrijkste wij-zigingen zijn toegelicht (zie ook kader`Wijzigingen CUR-Aanbeveling 100').SpecificatieUiteraard speelt het bestek of de werk-omschrijving bij de uitvoering vanschoonbeton een belangrijke rol. Devraag is hoe gedetailleerd deze specifi-caties moeten zijn. Wordt de vraagstel-ling dichtgetimmerd of is er ruimtevoor overleg tussen ontwerpers enuitvoerende partijen? Uitgangspunt isdat er een maakbaar en haalbaar eind-product wordt omschreven, waarbij deuitvoerende partijen de vrijheid hebbente bepalen hoe dit eindproduct wordtbereikt.Toch is deze vrijheid in CUR100 enigs-zins ingeperkt. Dit is ingegeven doorde ervaring die in de loop der jaren isopgedaan over diverse bepalende fac-toren. Een deel daarvan is als vast gege-ven verwerkt in de aanbeveling. Denkhierbij aan de toepassing van minimaal160 l/m3 fijn materiaal in het mengsel,wat bijdraagt aan een meer egale tintvan het oppervlak.CUR100 bevat naast de aanbevelings-tekst ook veel toelichtingsteksten. Dezemoeten leiden tot een eenduidigeinterpretatie. Bovendien worden daarinsuggesties gegeven. Bijvoorbeeld overde toepassing van vliegas of het toe-passen van een betondekking op dewapening van minimaal 35 mm. Ditbetreft zaken die nog relatief vaak overhet hoofd worden gezien en tot afwij-kingen in het oppervlak leiden. Bij detoepassing van schoonbeton is het eenmust dat de aannemer zich de materieeigen maakt, waarbij de CUR-Aanbeve-ling een goed hulpmiddel is.Tegelijkertijd worden opdrachtgeversen ontwerpers met de herziene CUR-Aanbeveling ook meer uitgedaagd omvooraf tot duidelijke keuzen te komen.Een voorbeeld hiervan is de keuze die inde specificatie is toegevoegd, tussen in3Betonoppervlak met centerpengaten en naden tussen de bekistingspanelenfoto: Marcel van Kerckhoven2De CUR-grijsschaal-betonhet werk storten of prefabriceren. Mate-riaalkundig is geprefabriceerd betonniet wezenlijk anders dan in het werkgestort beton. Maar esthetisch gezienzijn dit twee verschillende materialen.Voor in het werk gestort schoonbetonmoet een patroon voor bekistingspane-len en centerpennen worden ontwor-pen. Prefab schoonbeton vergt ont-werpkeuzen ten aanzien van de voegentussen de elementen. Hier moet bewusteen keuze in worden gemaakt.Daarnaast speelt de prijsvorming in deaanbesteding een rol. Prijsbepalendeaspecten moeten voor aanbestedingbekend zijn. Dit betreft bijvoorbeeldhet al dan niet kunnen toepassen vaneen (eigen) systeembekisting.Met de herziening is duidelijker aan-gegeven wat omschreven moet zijn inde projectspecificatie. Er is onderscheidgemaakt tussen altijd en optioneel opte nemen aspecten.VoorbereidingSchoonbeton vraagt vaak een stapjeextra van de betrokken partijen. In devoorbereiding worden de ontwerpuit-gangspunten en de uitvoering bijelkaar gebracht. De projectspecificatiewordt daarbij vaak onderschat, maarvormt het vertrekpunt. De schoonbe-tonco?rdinator speelt hierin eenbelangrijke rol en is in staat de verschil-lende belangen bij elkaar te brengen.In een startgesprek wordt de project-specificatie doorgenomen, zodat dezekan worden vertaald naar een werkplanschoonbeton. Als zaken onduidelijk zijnof niet haalbaar blijken, is dit hetmoment om voorafgaand aan de uit-voering aanvullende afspraken temaken. De ambities moeten door allepartijen worden gedeeld, dat is voor-waarde voor succes.Het betonoppervlak moet voldoen aanesthetische eisen, maar de technischehaalbaarheid is bepalend voor het suc-ces. Constructieve uitgangspunten, uit-voeringstechniek, mengselsamenstel-ling en duurzaamheidseisen kunnen tottegengestelde eisen aan het eindpro-duct leiden.18 VAKBLAD I 2 2014Bij specifieke betonoppervlakten zijnde standaardbeoordelingscriteria nietaltijd toereikend en moeten, volgens degeest/methodiek van de CUR-Aanbeve-ling, nog aanvullende criteria wordenopgesteld. Dit kan bijvoorbeeld gaanover de korrelverdeling van het toeslag-materiaal in gepolijst beton of deafwerking van de stortzijde van beton.Dit gaat samen met het maken van derepresentatieve proefstukken, waarbijaannemer en leverancier ook `grip' krij-gen op de materie. Met de goedkeu-ring van de proefstukken kan ook hetwerkplan worden afgerond, als vertaal-slag van specificatie naar uitvoering.UitvoeringAandacht en vakmanschap zijn de sleu-telwoorden in de realisatie van schoon-beton. Er is veel kennis beschikbaarover de toepassing van materialen enuitvoeringsaspecten. Een deel van dezekennis is opgenomen in de bijlages vande CUR-Aanbeveling zoals de kleur vanhet betonoppervlak, type bekisting enook onderhoudsaspecten.Vanuit deze kennis zijn diverse aanbeve-lingen opgenomen voor de uitvoeringvan schoonbeton. Dit betreft de detail-lering van de bekisting met de positio-4Proefstorten schoon-beton voor een villain Waalrefoto 4 en 5: Burgtbouw5Ruwbouw van de villa in WaalreDe bekisting is grotendeels bepalendvoor het uiterlijk. Hoe vaak kan bepla-ting worden hergebruikt? Welk materi-aal, welke structuur, welke dichtheid?De stortsnelheid in relatie tot de bekis-tingsdruk en de stijfheid van de bekis-ting, met invloed op lekkende center-pennen en bekistingsnaden.Corrosie van wapening kan gaanhechten op de bekisting, wat zal terug-komen op het betonoppervlak. Hetschoon houden van de bekisting (bind-draad) tijdens vlechten en voor stort isessentieel.Bescherming van het gerealiseerdeschoonbeton tegen (mechanische)schades in de bouwfase, maar ooktegen leksporen vanuit vervuiling ofvanuit het storten op bovengelegenbouwlagen (cement).In 2007 is door VOBN een brochureover de uitvoering van schoonbetonuitgegeven. In deze brochure wordtverder op deze aspecten ingegaan.Prefab schoonbetonDe bekisting of mal is grotendeelsbepalend voor het uiterlijk van hetbetonelement. Dit betreft de materiaal-nering van de centerpennen. Daarnaastis de nabehandeling ? het voorkomenvan voortijdige uitdroging ? van grootbelang om de potenti?le kwaliteit vanhet materiaal ook echt te realiseren.Overigens is ook duidelijk dat nog nietalles volledig onder controle is. Zoalshet voorkomen van kalkuitbloei bijantraciet beton of het ontstaan vanroestvlekken op betonoppervlakten. Elknieuw schoonbetonproject biedt weergelegenheid voor verdere optimalisatie.In het navolgende worden diversetechnische aspecten voor de uitvoeringvan schoonbeton benoemd, waarbijonderscheid wordt gemaakt tussen inhet werk gestort en geprefabriceerdbeton. Let op: dit is zeker geen com-pleet overzicht!In het werk gestortschoonbetonRuwbouw is afbouw. Bij schoonbetonis een ander aandachtsniveau nood-zakelijk dan bij ruwbouw betoncon-structies. Dit uit zich in kleinere maat-voeringstoleranties, maar ook innabehandeling en beschermingtegen weersomstandigheden.19VAKBLAD I 2 2014keuze, maar zeker ook het gebruik vanen onderhoud aan de bekisting. Bijglad, grijs beton kan zelfs de kleinsteafwijking in het oog springen.Ter voorkoming van `regenstrepen' ofovermatige kalkuitbloei wordt geadvi-seerd de elementen niet direct buitenop te slaan en/of direct na het ontkis-ten te hydrofoberen.Bij opslag op het tasveld kunnen in dejonge fase van het beton relatief grotevervormingen ontstaan. Voldoende engelijkmatige ondersteuning van de ele-menten is noodzakelijk.Van veel elementen komt ook de stort-zijde in zicht in de eindsituatie. Deafwerking van de stortzijde behoeftaandacht.Schade door transport en montagemoet worden voorkomen, maar zalaltijd optreden. Van belang is dat erduidelijke afspraken worden gemaaktover herstel en esthetische afwerking.Kolom- of wandstekken kunnen roest-strepen op het onderliggende betonveroorzaken. Andere specifieke prefab-punten zijn de positie van stickers, detoepassing van afstandhouders (wape-ning ophangen) en het voorkomen vanaftekening door stophout.Beoordeling schoon betonNa uitvoering volgt de esthetischeafwerking van het gerealiseerdebetonoppervlak. Dit is geen repareren,maar wordt `cosmetische correctie'genoemd. Uitgegaan moet wordenvan de afwerkingstechnieken zoalsbenoemd in paragraaf 8.3 van deCUR100.Bij beoordeling van het betonoppervlakwordt uitgegaan van de vooraf in despecificatie overeenkomen beoorde-lingscriteria. Voor de klassen B1 en B2zijn deze grotendeels vastgelegd intabel 3 van de CUR100. Voor de klasseMeer informatieHet genoemde Cementartikel `Samenwerken aan schoon-beton' is te raadplegen op www.cementonline.nl. Depublicatie `Uitvoering Schoon Beton' is beschikbaar opwww.vobn.nl. Op www.cementenbeton.nl is gratis eenmodel-werkplan Schoonbeton te downloaden.7Kalkuitbloei (links) en roest op hetbetonoppervlak (rechts)6Fietsbrug van schoonbeton in Enschedefoto: ipv DelftB9 moeten deze per onderdeel wordengespecificeerd.Bij het realiseren van schoonbetonmoeten we onder ogen durven zien dathet ook wel eens niet 100% lukt. Aan-bevolen wordt hier op een gezondemanier mee om te gaan. Er is vrijwelaltijd nog gelegenheid een corrige-rende maatregel te nemen.Tot slotSchoonbeton kan niet simpel of onge-compliceerd worden benaderd. Iederproject heeft zijn eigen specifieke aan-dachtspunten. Met het opstellen vande specificatie moet worden nage-dacht over uitvoeringsmethodiek enmaterialen. Vervolgens moet dezecomplexiteit worden teruggebrachttot een helder en eenduidig uitgangs-puntendocument waar de uitvoeringzich op kan baseren. In die uitvoeringzijn aandacht en vakmanschap desleutelwoorden.Op het gebied van materialen, uit-voering en herstel is er nog een wereldte winnen. In een volgend nummervan Betoniek Vakblad zal hieraan aan dehand van een case meer handen envoeten worden gegeven.