Een uitgave van deNederlandse Cementindustrieredactie-adresHerengracht 507 Amsterdamtelefoon 020-238531Buigen of barstenDeze oude Nederlandse zegswijze wordt meest-al in figuurlijke zin gebruikt. Ook op meertastbare onderwerpen toegepast is de uit-drukking echter een levendige illustratie vanhet gedrag van de meeste materialen.Een zeer flexibel materiaal zoals rubber kangrote vervormingen ondergaan zonder zijnsamenhang te verliezen: het gedraagt zichelastisch. Dat wil zeggen dat het stuk rubberzijn oorspronkelijke vorm weer aanneemt nadatde vervormende kracht niet meer optreedt. Hetkan ook zijn dat een lichaam na vervormingniet meer spontaan tot de oorspronkelijkevorm terugkeert. Een voorbeeld daarvan isverse stopverf. Dergelijke materialen noemtmen plastisch. Voor vele andere materialen ishet nodig aanzienlijke krachten uit te oefenenom ze te vervormen. Men zou kunnen zeggen:deze materialen zijn harder; juister is het omde vervormbaarheid uit te drukken als eenelasticiteit. Naar mate er meer kracht nodig isBuigen of barstenjuni 1972om zo'n materiaal te vervormen, is het minderelastisch: het heeft een hogere elasticiteits-modulus.Een andere materiaaleigenschap is sterkte.Een voorwerp zal kapot gaan wanneer de be-lasting de sterkte overtreft. Nu hangt dit be-zwijkenop een of andere manier toch welsamen met de vervormbaarheld want door tevervormen kan een voorwerp de krachten dieer opkomen als het ware beter verwerken.Door geringe vervormbaarheid kan een mate-riaal dus, ondanks hoge sterkte, toch gemak-kelijk kapot gaan. Men noemt ze dan bros eneen bekend voorbeeld hiervan is glas.Hoe ligt deze situatie bij beton?Beton geldt als een hard en onbuigzaam mate-riaal. Exacter gezegd: beton heeft een hogedruksterkte en een hoge elasticiteitsmodulus.De mate van hardheid en onbuigzaamheidgaan vrijwel altijd hand in hand en zo bestaater ook voor beton een nauw verband tussendruksterkte en elasticiteitsmodulus. Men maakthiervan zelfs gebruik voor het niet-destructiefmeten van de druksterkte van beton. Dit ver-band is echter niet scherp aan te geven; hetis namelijk afhankelijk van :de soorten samen-stelling van het beton.Het gedrag van beton in belaste toestandEr zal bij belasting van beton altijd een elas-tische vervorming optreden, afhankelijk van deelasticiteitsmodulus van het beton. Daarnaastzal, bij een langdurige belasting het beton ookeen plastische, dus blijvende vervorming on-dergaan. Deze blijvende vervorming wordtkruip genoemd.Van veel belang is verder of beton op druk ofop trek wordt belast. Beton kan grote druk-krachten opnemen; het vermogen tot het op-nemen van trekkrachten is aanzienlijk kleiner.In normale gebruiksomstandigheden is de be-lasting op druk meestal slechts een geringgedeelte van de druksterkte die opgenomenkan worden. Er hoeft echter maar weinig tegebeuren of de treksterkte wordt overtroffendoor een optredende trekspanning.Wat is hiervan het gevolg? Het beton scheurt.Scheurvorming in beton treedt op wanneerde opneembare treksterkte wordt overtrof-fen door de trekspanning waaraan het mate-riaal wordt blootgesteld.21Scheurvorming in de trekzone van een op2steunpunten opgelegde balkWaardoor ontstaan trekspanningen in beton?De oorzaken van trekspanningen in beton kun-nen zeer verschillend zijn:1. Constructieve invloeden, zoals de aange-brachte belasting op het materiaal. Een goedvoorbeeld hiervan is de op 2 steunpunten op-gelegde balk die alleen al door zijn eigengewicht een verticale neerwaartse krachtondervindt. Aan de onderzijde van de balkontstaat trekspanning; bezwijken van de balkbij belasten tot breuk wordt ingeleid door vor-ming van scheuren in deze zone (fig. 1).2. Krimpen van beton. Hiervoor zijn twee oor-zaken aan te wijzen.Als eerste moet worden genoemd de invloedvan temperatuurverandering. Het is bekenddat temperatuurverlaging een materiaal doetkrimpen, temperatuurverhoging doet het weeruitzetten.Als tweede factor geldt de uitdroging van hetbeton. Beton is poreus. In contact met min ofmeer droge lucht zal water uit de poriën ver-dampen waardoor het beton wil krimpen. Op-neming van water uit een vochtig milieu heefthet tegengestelde effect.Zowel door temperatuurverschil als door vocht-bewegingis beton dus onderhevig aan om-keerbare vormveranderingen. Wanneer eenbrok beton als geheel krimpt of uitzet, hoeftdit nog niet tot spanning in het materiaal teleiden. Door plaatselijke temperatuurverschil-len of door niet-homogene vochtverdeling tre-den echter wel spanningen op. Dit is ook hetgeval wanneer het beton niet vrijelijk kan ver-vormen maar in zijn beweging wordt gehin-derd. Dit laatste is natuurlijk voor constructie-onderdelen bijna altijd het geval.Er zijn dus twee onderling onafhankelijke oor-zaken waardoor beton wil krimpen of zwellen:./(\,het verdampen of weer opnemen van water ende invloed van temperatuurveranderingen. Datwil zeggen dat er trek- of drukspanningenkunnen ontstaan. De drukspanningeninteres-seren ons meestal niet, die kan het beton welopnemen. Door eventuele trekspanningenwordt echter al snel de opneembare trek-sterkte oversch reden: het beton scheu rt.Vandaar dat men bij de invloed van tempera-tuur en vochtbeweging meestal spreekt vantemperatuurkrimp en uitdrogingskrimp. Hetomgekeerde effect, de uitzetting, is meestalniet hinderlijk en daarom praat men er minderover.Bestaat er verband tussen de oorzaken vanscheurvorming?Veranderingen in temperatuur en vochtigheidzijn twee onderling onafhankelijke verschijn-selen. De meest kritische situatie ontstaat bijtemperatuurdaling onder gelijktijdige uitdro-ging. Daarnaast komt dan nog de invloed vanbelasting en eigen gewicht.Het ontstaan van scheuren is in veel gevallenook niet tot één enkele oorzaak terug tevoeren omdat ze pas konden ontstaan dooreen ongunstige combinatie van factoren.Beton kan door belasting onder een bepaaldetrekspanning staan. Zolang de treksterkte nietwordt overschreden is er geen vuiltje aan delucht. Door temperatuurdaling of uitdroging(of door beide!) kan de trekspanning echterdermate stijgen dat het beton wél scheurt.Daarom behoort het tot de eisen van een goedontwerp dat niet alleen met constructieveaspecten maar ook met typische materiaal-eigenschappen zoals krimp rekening wordtgehouden.3--: ........1...·2Maximale trekspanning in een balkonplaatIndeling van scheurenScheuren kunnen op diverse manieren wordeningedeeld. Zetscheuren, splijtscheuren endergelijke hebben hun naam blijkbaar te dan-ken aan de wijze van ontstaan. Het gebruikvan namen als haarscheuren, microscheurenen dergelijke duidt meer op de uiterlijke vormen afmeting van de betreffende scheuren.Meestal is aan vorm, plaatsen afmeting vaneen scheur wel de ontstaanswijze af te leiden.Het is ook belangrijk een indruk te hebben vande oorzaken van het ontstaan van een scheurom te weten hoe men zich er tegenover opmoet stellen. Zo is het bij voorbeeld zinloosom scheuren te herstellen wanneer de oorzaakniet wordt weggenomen; de scheurvorming zalzich blijven herhalen.Overigens zal bij de vraag over het al dan nietrepareren van scheuren ook de afmeting eengrote rol spelen. Ten slotte is iedere scheureen opening in het beton waardoor het betonbeter toegankelijk wordt voor agressieve in-vloeden van buitenaf. Onder ongunstige om-standigheden (rookgassen, veestallen, riool-water) stelt men wel dat de maximaal toelaat-bare scheurbreedte 0,1 mm bedraagt voor ge-wapend beton. Onder gunstige omstandig-heden (droge binnenruimte) zou 0,3 mmscheurbreedte nog toelaatbaar zijn zondergevaar voor aantasting van de wapening.Scheuren door constructieve oorzakenNatuurlijk valt hier in de eerste plaats te den-ken aan belasting van een constructie en inaansluiting hierop, aan overbelasting (fig. 2)(zones van trekspanning). Er hoeft geen sprakete zijn van een ontwerpfout wanneer het betonreeds bij normale belasting scheuren vertoont.We hebben al opgemerkt dat een bepaalde,..........SaZettingsscheuren in lang bouwwerk op zachteondergrondSbZetting boven een zachte plek doorgrondopvullingi ri I---ScGebouwen met ongelijk gewichtSdOverlappen van ruimte tussen bestaandebouwen door nieuwbouwgeringescheurbreedte (afhankelijk van diverseomstandigheden) nog niet direct schadelijkvoor beton hoeft te zijn.Elke constructie heeft niet alleen technischemaar ook economische aspecten. Technischideale constructies zijn meestal wel erg duur.Ter wille van de economie aanvaardt mendaarom dikwijls scheurvorming waarbij descheurwijdte echter wel zo beperkt moet zijndat voorbeeld aantasting van de wapeningniet behoeft te worden gevreesd.Ook het aanzicht van het beton kan een rolspelen bij deze overwegingen. Gescheurdbeton is geen fraai gezicht en bepaald geenreclame voor het materiaal!ZetscheurenTot deze categorie worden scheuren gerekenddie veroorzaakt worden door zetting van deondergrond. Men kan ze waarnemen bij ge-bouwen (fig. 3), bij betonnen wegverhardingenen dergelijke.Invloed van temperatuurverschillenDoor verandering van temperatuur wil betonvervormen. Deze vervorming is echter nietaltijd mogelijk. Een voorbeeld is een betonnenonderdeel dat is ingeklemd in andere delenvan een constructie.Scheurvorming in een ca. 1 jaar oude perronbekledingt.g.v. zetting4Scheurvorming in 3 wanden t.g.v. het krimpverschif tussen vloer en wand; door meer wapening (wand 10 isongewapend, wand 20 en 30 resp. 0,75% en 1,50% wapening) worden de scheuren kleiner en fijner verdeeldOok bij temperatuurverschillen in één stukbeton wordt door inwendige samenhang devervorming tegengegaan. Daardoor ontstaanspanningen in het beton. De grootte van dezespanningen is afhankelijk van de uitzettings-coëfficiënt van het beton, van de vervormbaar-heid van het beton (dus de elasticiteitsmodu-lus) en uiteraard van de grootte van de tem-peratuurverschillen. Typische rnaterlaalelqen-schappen als uitzettingscoëfficiënt en elasti-citeitsmodulus van een heterogeen materiaalals beton worden bepaald door aard en samen-stelling. Dus door de eigenschappen van toe-slag materiaal en cementsteen met alle variatie-mogelijkheden die daar bij horen. Voor nor-maal grindbeton in het vrij ruime samenstel-lingsgebied waarbinnen we in de praktijk wer-ken, is het ter oriëntering wel toelaatbaar devolgende vuistregel te hanteren: de trekspan-ning (in kgf/cm2) die door afkoeling in betonkan worden opgewekt, komt ongeveer overeenmet het temperatuurverschil (in °C).In een constructie kan meestal wel iets ver-vormen, al is het soms maar heel weinig. Steldat de uitzetting door temperatuurverhoging1 rnrn/m zou bedragen bij vrije vervorming.Dan is de uitzetting van het beton 1 mm bij1 m lengte; bij 5 mlengte wordt dat 5 mmo Ditverklaart de belangrijke rol die de afmeting5van het beton speelt bij scheurvorming: bijstijgende afmeting is een grotere vervormingvan het geheel nodig om spanningen te voor-komen en stijgt dus de kans op scheuren.UitdrogingHet begrip 'drogen van beton' is omgeven dooreen waas van wanbegrip en misverstanden.Daarom is het goed er bij deze gelegenheid watmeer aandacht aan te schenken.Men gebruikt de term 'drogen van beton' dik-wijls in de bouwpraktijk als feitelijk bedoeldwordt: verharden van beton. Dit zou op zichzelfniet zo erg zijn, maar daardoor is een levens-groot misverstand ontstaan: men meent deverharding te kunnen stimuleren door hetdrogen te stimuleren!Dit vloekt tegen alle betontechnologischebegrippen. Er moet juist voor worden gezorgddat beton niet kan uitdrogen opdat de reactievan cement met water ongehinderd kan voort-gaan en zodoende de gewenste sterkte kanontstaan. De term 'drogen' in deze zin dientdus zo snel mogelijk uit ons spraakgebruik teverdwijnen.Plastische krimpscheurenEen bepaalde vorm van drogen treedt op inhet stadium dat we eigenlijk nog niet van beton--_ J----....___ I--.----0.30·105ie1.1es0.7200Figuur 4700IN BETONkunnen spreken. We bedoelen het uitdrogenvan vers beton in de nog niet verharde, plas-tische toestand. Daardoor ontstaat een krimp-scheurpatroon dat overeenkomt met dat vandrogende modder; dus een fijn vertakt netwerkvan kleine scheurtjes, de plastische krimp-scheuren.Bij een goede uitvoering mogen ze eigenlijkniet voorkomen maar onder bepaalde omstan-digheden zoals sterk drogend weer zijn zesoms moeilijk te vermijden. Meestal zijn zezeer ondiep en daardoor ongevaarlijk. Zekunnen echter wel degelijk de aanzet zijn vooreen verdergaande scheurvorming. Dichtstrijkenmet bij voorbeeld een schuurbord vóór hetbereiken van het einde van de binding is debeste remedie.UildrogingskrimpAls belangrijkste onderdeel van het begripkrimp komen we ten slotte bij de echte uit-drogingskrimp. Dat is, zoals we al gezien heb-ben, de krimp, ontstaan door het verdwijnenvan het overtollige aanmaakwater uit de capil-laire poriën van beton. Ook dit is weer eenmateriaaleigenschap die, behalve van de om-geving, afhankelijk is van soort en samen-stelling van het beton. Uit de hier genoemdedefinitie van de uitdrogingskrimp volgt onmid-6dellijk de voornaamste invloed op deze krimp,namelijk de beschikbare hoeveelheid verdamp-baar water in het beton. Deze hangt natuurlijkweer samen met de hoeveelheid water dieoorspronkelijk in het beton aanwezig was, dushet aantal liters dat per m3 specie is gebruikt.Cement en water tezamen vormen de cement-lijm. Naast de overheersende invloed van dehoeveelheid cementlijm spelen ook soort enklasse van het cement een rol door hun in-vloed op de afmetingen van poriën en hoeveel-heid gebonden water.Dit blijkt duidelijk uit figuur 4 waar de gestip-pelde lijnen het verband aangeven tussenkrimp (in mm/m) en aantal liters water per m3oorspronkelijke specie. Het veel gehanteerdeverband tussen cementgehalte en krimp is viade water-cementfactor toch weer tot dezetotale waterhoeveelheid terug te voeren.Optreden van scheuren ·.·Door belasting, temperatuurinvloeden en uit-drogingskrimp ontstaan trekspanningeninbeton. Wanneer deze spanningen niet kunnenworden verwerkt door vervormen van hetmateriaal (hetzij elastisch, hetzij niet-elastisch)en wanneer deze spanningen de beschikbaretreksterkte overschrijden, zal het beton scheu-ren.Overspanning op rollager 100 200Bodemplaatmet elastische opbouw 30 -40met stijve opbouw 15 - 25Gewapend met elastische onderbouw 30 - 40betonskelet met stijve onderbouw 10Pleisterwerkbinnen tot 5buiten tot 2Dakgeïsoleerd 10 - 15niet geïsoleerd 5- 6Keermuren tot 60cm 8 - 1260 - 100 cm 6 -10en Dikte 100 - 150 cm 8vieugelmuren 150 - 200 cm 4- 6Overigeblootgesteld aantot 6zonbestralingmassieve niet aanbouwdelen zonbestra ing tot 10. .. en hoe deze te voorkomenMet de voorafgaande analyse van de oorzakenvan scheurvorming beschikken we ook overhet inzicht dat nodig is om deze te voorkomendan wel, als er toch scheurvorming optreedt,de schadelijke werking ervan te beperken.Reeds in het ontwerpstadium moet de con-structeur trachten alle belastingen en andereinvloeden die straks op het beton zullen in-werken, op hun juiste waarde te schatten.Daartoe moet hij natuurlijk uitgaan van eenbepaalde gebruiksbelasting en van elqen-schappen van het materiaal zoals hij zich datheeft voorgesteld en waarvoor de eisen in hetbestek zijn vastgelegd.Daarnaast is het de vraag of het beton inder-daad de veronderstelde eigenschappen bezit.De vormverandering van normaal beton onderinvloed van temperatuurveranderingen is welbekend. (Of er bij het ontwerpen altijd reke-ning mee wordt gehouden, is een heel anderevraag!). De krimpspanning door uitdrogen kanplaatselijk echter wel grote afwijking vertonenvan datgene wat men er van meent te mogenverwachten. Dit geldt niet alleen voor de totaleuitdrogingskrimp die door overmatig gebruikten gevolge van bleeding zer waterrijk zijn.Het geldt nog sterker voor oppervlaktelagendie door onjuiste samenstelling of ontmengingten gevolge van beelding zeer waterrijk zijn.Zulke lagen vertonen grote krimpneiging bijlage sterkte en kunnen daardoor scheurge-voelig zijn. Scheurvrij bouwen is in vele ge-vallen te kostbaar. De ontwerper zal daaromdikwijls accepteren dat onder normale ge-bruiksbelasting scheuren optreden. Met behulpvan zogenaamde krimpwapening kunnen dande optredende trekspanningen zo worden ver-deeld dat een groot aantal kleine, onschuldigescheurtjes ontstaat in plaats van één of enkele7Tabe/1Afstand (in m) tussen dilatatievoegen voor diverseconstructiesbredere scheuren die door hun grotere wijdteontoelaatbaar zijn.Het is wel gewenst dat alle betrokkenen bijeen bouw zich bewust zijn van de consequen-ties als de scheurgevoeligheid reeds in hetontwerpstadium wordt geaccepteerd. Misver-standen hierover kunnen leiden tot conflictenop een later tijdstip en zelfs tot het verkeerdinterpreteren van aansprakelijkheid.Ter nadere toelichting zullen enkele aspectenvan ontwerp, samenstelling van beton en uit-voering afzonderlijk worden besproken.Onderlinge afstand van uitzetvoegenEen zeer voor de hand liggende maatregel omscheuren te voorkomen is het verlenen vanbewegingsvrijheid aan afzonderlijke construc-tie-onderdelen door middel van voegen. Door-lopende uitzetvoegen zijn echter kostbaar inuitvoering en vragen meestal speciale voor-zieningen voor de afdichting. Ook architec-tonisch zijn ze geen aanwinst.In de wegenbouw kan men dikwijls volstaanmet schijnvoegen waarbij door zagen in hetjonge beton of door het inleggen van een voeg-lat tijdens het storten de doorsnede ter plaatsewordt verminderd. Bij latere temperatuurdalingén/of uitdroging scheurt het beton ter plaatsevan deze doorsnede waardoor feitelijk eenuitzetvoeg op de aldus vooraf bepaalde plaatswordt gevormd.De onderlinge afstand van uitzetvoegen indoorlopende constructies is afhankelijk van deaard van het beton (uitdrogingskrimp!) en vande aard van de constructie. In tabel 1 wordenter oriëntering enkele begrenzingen gegevenZgn. zakscheuren boven de beugels van een beton-balkvan de toelaatbare voegafstand. Dergelijkerichtlijnen moeten voorzichtig worden gehan-teerd. Met name ongelijkmatige temperaturenkunnen aanleiding zijn tot grotere scheurge-v6eligheid. Dit is bij voorbeeld het geval bijhoge, opgaande wanden op een funderingwaarbij de fundering minder snel krimpt dande lichtere wand. De laatste staat bovendienaan grotere temperatuurwisselingen bloot.Verharding van massieve betonconstructiesDoor de reactie van cement met water wordtwarmte ontwikkeld. Deze warmte wordt viahet betonoppervlak aan de omgeving afge-staan. Naarmate het beton dikker is, heeft hetrelatief minder oppervlak voor deze warmte-afgifte. De kern van het beton kan dan mindersnel zijn warmte kwijtraken en er ontstaat daneen temperatuurverschil tussen kern en opper-vlak. Dit is des te groter naarmate de beton-specietemperatuur hoger is (door snellerereactie komt de warmte sneUer vrij!) en debuitentemperatuur lager. Ook het cementge-halte en de soort en klasse van het cementspelen hierbij een rol. Het gehalte en de soortalweer door de invloed op de beschikbarehydratatiewarmte; de klasse door de invloedop de reactiesnelheid, dus het tempo vanvrijkomen van de warmte.Terwijl zo'n groot brok beton tijdens de begin-verharding dus warmer wordt en uitzet, koelende buitenwanden reeds af en krimpen.Daardoor ontstaan trekspanningen die al gauwde geringe treksterkte van het jonge betonovertreffen en er ontstaan scheuren. Deze zijnuiterlijk niet van krimpscheuren door uitdro-ging te onderscheiden. Als ze niet al te grootzijn, sluiten ze zich weer nadat het tempera-tuurverschil tussen kern en oppervlak doorverdere afkoeling is verdwenen. Het is daarom8niet aan te bevelen ze direct na het ontstaante repareren.Ter voorkoming van dergelijke scheuren geldenallereerst de reeds genoemde mogelijkhedenter beperking van de hydratatiewarmte. Duslaag cementgehalte, hoogovencement in plaatsvan portlandcement enz. Daarnaast, vooral ineen koude omgeving, isoleren van het beton.Daardoor wordt de warmte-afgifte weliswaarnog meer beperkt, maar het temperatuur-verschil tussen kern en oppervlak (en daargaat het om) wordt kleiner. Ook door uitstellenvan ontkisten wordt een gelijkmatiger tempe-ratuur bevorderd.Samenstelling van betonspecieDe samenstelling van betonspecie heeft vooralinvloed op de gevoeligheid voor het ontstaanvan uitdrogingskrimpscheuren. Gewezen isreeds op de ongunstige invloed van hogewater-cementfactor en/ofhoog cementgehalte,indirect geldt dit ook voor een te hoog percen-tage aan fijne delen in de mortel en voor eente kleine maximale korrelafmeting van hettoeslag materiaal.Voorzichtigheid met hulpstoffen is geboden:vooral overdosering kan schaden. Een bekendvoorbeeld hiervan is de versneller calcium-chloride die tot verhoogde krimp en dusscheurgevoeligheid kan leiden. Daarentegenkan het gebruik van een vertrager door hetverlengen van de periode waarin het jongebeton kan vervormen, gunstig werken doorhet voorkomen van scheuren die het gevolgzijn van het werken van de bekisting en hetzetten van de ondergrond.UitvoeringsfoutenOnvoldoend gemengde betonspecie en ookwel betonspecie die tijdens de verwerking op3CC 0.300.10714 28-60 90 150 180__ dagel1Figuur 5een of andere manier ontmengt, geeft aan-leiding tot plaatselijke verschillen inneiging en daarmee tot scheurvorming. Zeeropvallend is het resultaat van bleeding of na-zakken van het verse beton in grote horizontalestorten waarbij de bovenwapening zich dui-delijk aftekent en de daarna gevormde scheu-ren eveneens het patroon van de bovenwape-ning volgen. Het verschijnsel wordt nog ver-ergerd door meetrillen van de wapening tijdenshet verdichten waardoor plaatselijk sterkebleeding optreedt. Een andere aanleiding totontmenging kan zijn het 'afzeven' van (te)grove grindkorrels door een dichte wapeniflg.."Als veel voorkomende uitvoeringsfout moetook een ontbrekende of onvoldoende nabe-handeling worden genoemd. Het mes snijdthier aan twee kanten. Door het ontbreken vannabehandeling wordt niet alleen de optimalesterkte-ontwikkeling niet bereikt, maar boven-dien wordt het beton in een jong, dus gevoeligstadium blootgesteld aan spanningen dooruitdroging èn temperatuurverschillen.Een uitdrogingsprobleem waarop in het voor-gaande reeds werd gewezen bestaat uit hetuitdrogen onmiddellijk na het storten en af-werken: dit kan leiden tot plastische krimp-scheuren.9KlimaatinvloedenOok de invloed van het klimaat komt weer hetsterkst tot uiting wanneer de ongunstige in-vloeden van uitdroging en temperatuurver-schillen elkaar versterken. In het temperatuur-verloop van verhard beton valt door seizoen-invloeden natuurlijk een jaarcyctus te onder-scheiden maar daarnaast de veel kortere dag-cyclus. Soms kunnen extreme overgangenoptreden bij voorbeeld door een hagelbui opeen zojuist door de zon beschenen oppervlak.Zelfs de kleur van een betonoppervlak kan eengrote rol spelen; een dof zwart oppervlak zalbij zonnebestralingaanzienlijk warmer wordendan een licht gekleurd vlak, dat meer warmte-stralen weerkaatst.De vochtbeweging in beton zal de variërendeweersomstandigheden wat trager volgen. Door-slaggevend is hier ook weer de totaal moge-lijke krimp door uitdroging en deze is nietalleen afhankelijk van water-cementfactor encementgehalte, maar ook van de leeftijd vanhet beton.'In fig. 5 wordt de orde van grootte weerge-geven.Voorkomen is beter dan genezen ···Een goed begrip van de oorzaken van scheur-In sommige landen moet men ook rekening houdenmet scheurvorming t.g.v. aardbevingen; het isduidelijk dat dergelijke scheuren vaak niet meer terepareren zijngevoeligheid zal het mogelijk maken systema-tisch alle maatregelen te nemen om scheur-vorming te voorkomen ofwel de scheurvormingzçdanlq te 'sturen' dat de gevolgen binnen vante voren vastgestelde grenzen vallen. Ook inverband met een eventuele aansprakelijkheidis het nodig zich een beeld te vormen van defactoren die reeds in de ontwerpfase van eenproject in acht genomen moeten worden, zo-wel als van de punten die door uitvoerings-fouten tot problemen aanleiding kunnen geven.... maar als er nu toch genezen moet worden?Dan is eveneens het inzicht in de oorzakenvan scheurvorming onontbeerlijk.In veel gevallen is reparatie van scheuren vrij-wel zinloos of moet zelfs worden ontraden. Eenvoorbeeld van dit laatste hebben we gezienbij de ultvóerinq van massieve betonconstruc-Ook héeft het weinig zin, voortdurend te knut-selenaan scheuren waarvan men weet, bijvoorbeeld door een periodiek optredendebelasting, dat ze toch weer terugkeren. In zo'ngeval wordt dan zelfs wel de kwaliteit van hetreparatiewerk in het geding gebracht!De mooiste geneeswijze zouden we de 'natuur-genezing' kunnen noemen. Men spreekt inder-daad van zelfgenezing van beton wanneer dedoor de scheurvorming blootkomende cement-deeltjes na het sluiten van de scheur met waterreageren en de scheur, zoals een botbreukna het zetten, weer dichtgroeit. Bij jong betongaat het daarbij inderdaad om cementdeeltjeswaarvan er nog voldoende aanwezig zijn dienog niet hebben gereageerd. Bij ouder betonis natuurlijk niet meer zo veel vrij cement aan-wezig. Hier helpt de altijd aanwezige vrije kalk(calcium-hydroxyde) een handje doordat langs10de breukvlakken onder invloed van koolzuuruit de lucht calciumcarbonaat wordt gevormddat voor een behoorlijke afdichting zorgt. Hetgebruik van speciale dichtingsmiddelen ver-mindert sterk het vermogen tot zelfgenezing.Ten slotte resten ons dan nog de gevallenwaar inderdaad besloten wordt tot reparatievan de scheuren. Over de uitvoeringstechniekhiervan valt nog veel te zeggen. Te meer omdathiervoor nogal eens speciale materialen ge-bruikt worden. Niet alleen terwille van snelheidvan de uitvoering maar ook bij voorbeeld voorhet verkrijgen van een zekere mate van elasti-citeit die herhaalde scheurvorming moet voor-komen. Het is daarom beter deze techniekensamen te vatten in een afzonderlijk nummer.Gegevens ontleend aan:Betonstein-Zeitung, 1971 nr. 4, 5 en 6, 'Risseim Beton' door Dr.-Ing. R. Linder.