Een maandelijkse uitgave van deNederlandse Cementindustrieredactie-adresHerengracht 507 Amsterdamtelefoon 020-238531DekvloerenEr zijn weinig toepassingen van cement waar dekeuze van juist dit materiaal zo voor de hand ligtals voor dekvloeren. Aan deze vloeren wordendikwijls zeer uiteenlopende eisen gesteld.En hetis bepaald niet eenvoudig om de gewenste kwali-teit van dergelijke vloeren te vertalen in eeneisenpakket waaraan tijdens ontwerp en uitvoe-ring de hand moet worden gehouden.In de betontechniek hanteren we de uitslag vande controleproef, dit is een genormaliseerdekubusdruksterkteproef, als belangrijkste ken-merk voor de kwaliteit van het materiaal. Hoewelwe ons daar niet altijd van bewust zijn, is dit maareen zeer eenzijdige benadering van het begripbetonkwaliteit. Voor het beoordelen van een dek-vloer komen we daar niet ver mee. En wel omtwee redenen.Ten eerste is de kwaliteit van een dekvloer, in dèstrikte zin van het woord te definiëren als ge-bruikswaarde, sterk afhankelijk van typischeoppervlakte-eigenschappen die bij een kubus-drukproef niet of nauwelijks tot uitdrukkingkomen.In de tweede plaats is juist door deze nadruk opde oppervlakte-eiqenschappen de kwaliteit zosterk afhankelijk van details in de uitvoering zoalsafwerken en nabehandelen.januari 1979De uitvoering van dekvloeren wordt uitgebreidbehandeld in het boekje 'Betonvloeren'. In debehoefte aan een praktische indeling vanvloerenen, op basis daarvan, een opstelling van eisenvoor ontwerp en controle, wordt sinds kort ookvoorzien. En wel door 'Cementgebonden dek-vloeren', onlangs verschenen als rapport no. 59van de Stichting Bouwresearch. Het is het resul-taat van het werk van een commissie van praktijk-deskundigen van diverse pluimage. Deze heefthiermee getracht een einde te maken aan de wir-war van onbevredigende besteksbepalingen. Ditrapport, de aanleiding tot deze BETONlEK, magwel verplichte literatuur worden genoemd voorieder die hetzij als opdrachtgever, als eenstruc-teur of als uitvoerder met dekvloeren wordtgeconfronteerd.Wat is nu precies een dekvloer?Een betonvloer kan in één keer worden gestort,verdicht, afgewerkt en nabehandeld tot de ver-eiste vlakheid en maatvastheid. Uit kwalitatiefoogpunt verdient zo'n monoliet-uitvoering zelfsde voorkeur. In de meeste gevallen blijkt men erechter toch de voorkeur aan te geven de beton-nendraagvloer als 'ruwe' constructie aan tebrengen, dus zonder hoge eisen te stellen aanvlakheid en hoogte. In een later stadium wordtdeze ruwe vloer dan afgewerkt met een dekvloer.Hiervoor komen diverse materialen in aan-merking. Door een reeks van oorzaken, waarvande lage kostprijs een belangrijke is, is ook hier-voor cement het meest toegepaste bindmiddel.Zo komen wedus tot de cementgebonden dek-vloer, meestal aangebracht als minstens 3 cmdikke, hechtende afwerkvloerop een betonnenondervloer die in een eerder stadium is aan-gebracht.Welke eisen stellen we aan een cement-gebonden dekvloer?Of liever gezegd, welke eisen zouden we moetenstellen. Want juist het ontbreken van een nauw-keurig omschreven eisenpakket heeft geleid tothet instellen van de genoemde commissie.De eisen kunnen rechtstreeks worden afgeleiduitde tweeledige functie van een dekvloer, namelijk:1. als uitvlaklaag;2. als slijtlaag.De uitvlakfunctie levert meestal niet veel pro-blemen op. Toch wordt het ontbreken van duide-lijke richtlijnen zoals die in sommige anderelanden wel bestaan dikwijls gemist.Demechanische weerstand tegen slijtende ofstotende belasting die min of meer van vrijwelelke dekvloer wordt verlangd, levert aanzienlijkmeer problemen op. Ook hierblijkt het nodig ordeop zaken te stellen in de vorm van een indelingnaar kwaliteit, afgestemd op de functie van devloer. Hierop kunnen vervolgensde grondstoffen,de mengselsamenstelling, de uitvoerings-techniek en dekeuringsprocedure worden in-gesteld.Kenmerkende eigenschappen van een goededekvloerTen aanzien van enkele kenmerkende eigen-schappen bleekhet nodig het beperkte inzicht uitte breiden met gegevens uit onderzoek waartoedoor de commissie zelf opdrachtwerd gegeven.De eigenlijke mortelkwaliteit is natuurlijk eenbelangrijk uitgangspunt. En eigenlijk zo van-zelfsprekend dat het verrassend is hoezeer ditaspect wordt verwaarloosd. Dit geldt niet alleenvoor de samenstelling van de specie (korrel-opbouw, water-cementfactor, cementgehalte)die de haalbare kwaliteit bepaalt. Het geldt nogmeer voor de uitvoeringstechniek die bepaaltwelk percentage van deze haalbare kwaliteit in2het werk komt. Daarbij zijn vooral de verdichtingen de nabehandeling belangrijk. VoortiÎdig uit-drogen is wel het meest voorkomende euvel bi]dekvloeren!De in vrijwel alle gevallen vereiste hechting aande ondervloer vindt plaats in de hechtlaag. Doorverschillend krimpgedrag van dekvloeren onder-vloer kan de hechtsterkte worden overschredendoor de optredende spanningen. Dit kan leidentot scheuren in de dekvloer dan wel tot losrakenvan de ondervloer, vooral aan de randen. Beidekunnen ernstig afbreuk doen aan de gebruiks-waarde.MortelkwaliteitDe druksterkte, meestal gemeten als kubusdruk-sterkte van genormaliseerde proefstukken, levertniet zoveel problemen op. Zoals in alle cement-gebonden materiaal zijn het karakter van hetcement en de water-cementfactor de belangrijk-ste uitgangspunten. Nog meer dan bij normaalbeton moeten we er de nadruk op leggen dat heteigenlijk niet gaat om de verhouding water totcement maar om de verhouding water + lucht totcement in de verwerkte specie. Bij normaal betonmogen we wel uitgaan van vrijwel volledigeverdichting in het werk. De verdichting van eengoede, vrij droge dekvloerspecie is echter zeerarbeidsintensief en daardoorniet alleen kostbaarmaar ook problematisch.Overigens gelden ten aanzien van de druksterktedezelfde uitgangspunten als voor 'normaal'beton. Dat begint bij het kiezen van de maximalekorrelafmeting van het toeslagmateriaal: liefst zogroot mogelijk ter beperking van het cernent-gehalte. De dikte van de dekvloer is daarvoorbepalend. Dit leidt tot een minimale dikte van 30mm bij een maximale korrel van 8 mm en mini-maal 40 mm bij 16 mm korrel.Verdichten dekvloer met elektrische tri/balk,waarbijhetaangrenzende vloerveld als geleidingwordt gebruiktDe foto rechts toonthetmachinaalinschuren vaneen dekvloerTerwille van de verwerkbaarheid moetde gra-dering van het zand of van hetzand-grindmeng-sel worden aangepast aan de maximale korrel-afmeting en aan de verdere opbouw van hetmengsel dus aan water- en'cementgehalte.Nattere species vragen voor een goede samen-hang meer fijn materiaal dan droge; bovendienhangen water- en cementgehalte via de water-cementfactor(vereiste sterkte!)weer samen.De slijtweerstand wordt eveneens gemeten aande hand van gestandaardiseerde proeven.De uitkomst van een echte, wrijvende slijtproefwordt vooral bepaald door de hardheid van deafzonderlijke korrels. Hierop berust hetgebruikvan speciale, zij het dikwijls nogal kostbare toe-slag materialen met grote hardheid.Het meten van de slijtweerstand met een zand-blaasproef leidt tot een ander resultaat. Hierblijken niet zozeer de hardheid van de afzonder-lijkekorrels als wel samenhang en sterkte van demortel de grootste rol te spelen. Dus kwaliteit vande cementsteen (water-cementfactor!) enhechting cementsteen-toeslag blijken doorslag-gevend.Hechting dekvloer - ondervloerVoorts bleek uit het onderzoek dat de weerstandtegen belasten van een vloerveld bij goede aan-hechting aanzienlijk groter is dan bij een los-liggende dekvloer. Ook blijkt deze weerstandlagertezijn aan de rand van een vloerveld. Ditheeft te maken met het overbrengen van schuif-krachten op de ondervloer.Behalve door belasten kunnen ook spanningenontstaan door verschillend krimpgedrag vanondervloer en dekvloer. Meestal krimpt de dek-vloer meer, vooral bij gebruik van nattere dek-vloerspecies. Maar ook treedt deze krimp eerst opwanneer de ondervloer al gedeeltelijk is uit-3gekrompen. Dit kan leiden tot scheuren van dedekvloer of bezwijken van dehechUaag. Beideweer metnadelige gevolgen voor de gebruiks-waarde.Zowel de scheurqevoeliqheld als de hechtingkunnen door samenstelling en uitvoering van dedekvloer aanzienlijkworden beïnvloed.De scheurgevoeligheid weer volgens het boekjevan de normale betontechnologie d.w.z. eenbeperking door:· niet te natte specie;· goede nabehandeling;· beperken van temperatuurverschillen;· niet te vroeg blootstellen aan droge lucht ofwind.De hechting wordt vooral bepaald door de uit-voering. Voor een goede hechting moet deondervloer worden voorbehandeld, Dit begintmet vroegtijdig inwateren zodat de vloer vochtigis met hoogstens een winddroog oppervlak.Daarna moet een aanbrandlaag worden aan-gebracht. Hieronder verstaat men het inborstelenvan een cementpap. Het gebruik van verdundedekvloerspecie hiervoor is af te raden.De water-cementfactor is namelijk doorslag-gevend voor de hechtkwaliteiten van verdundespecie is deze meestal aanzienlijk hoger dan vanzuivere cementpap of van een mengsel vancement en kalk met water. Niet te grote opper-vlakken tegelijk aanbranden: de aanbrandlaag4Vaak wordt - vooral bij bedrijfsvloeren - extrasterkte aan het oppervlak gegeven door slijtvastmateriaal in het oppervlak te verwerken.Het opbrengen van zo'n strooilaagmengselgebeurt veelal met de hand, waarna met een rijgezorgd wordt voor een gelijkmatigeverspreiding. De laatste fase van eenstrooilaaguitvoering is hetmetde handpleisterenmoet nog glanzend vochtig zijn bij aanbrengenvan de dekvloerspecie.Ook kan een goede hechting met de ondervloerworden bevorderd door speciale toevoegingen.Daarbij valt nog te onderscheiden in hecht-middelen die uitsluitend als aanbrandlaagworden opgebracht en in hechtmiddelen diebehalve in de aanbrandlaag ook feitelijk alshulpstof in de specie worden verwerkt.Speciale toeslagmaterialenAls belangrijke kwaliteitskenmerken zijn in hetvoorgaande genoemd: mortelkwaliteit, scheur-gevoeligheid en hechting aan de ondervloer.Hechting wordt voornamelijk beïnvloed door dewijze van uitvoering. Beide andere eigenschap-pen kunnen we nog wel in de gewenste richtingsturen door het gebruik van speciale toeslag-materialen in de dekvloerspecie. In geval vanwrijvende slijting is het gebruik van extra hardetoeslagmaterialen al genoemd. Ze kunnen zowelvan natuurlijke (basalt, kwarts) als kunstmatige(carborundum) herkomst zijn. Een aanzienlijkebesparing op deze dikwijls dure materialen wordtverkregen door ze alleen in de toplaag te ver-werken.Bovendien blijkt het voldoende als 30 à50% van de normale toeslag door de speciale,hardere toeslag wordt vervangen. Bij zeer hardeslijtlagen spreekt men wel van pentservloeren. Deuitvoering van dergelijke slijtlagen is echter zeerarbeidsintensief en vereist goed vakmanschap.De scheurgevoeligheid van een dekvloer wordtgunstig beïnvloed door het bijmengen vanmaterialen die de vervormbaarheid vergroten. Ditgebeurt met Runstharsen of ru bber die in de vormvan een dispersie (fijn verdeeld in water) aan despecie worden toegevoegd. Kunstharsen zijnweliswaar niet bepaald goedkoop maar een hoe-veelheid van 10% of mindèr van het cement-5gewicht leidtreeds tot dekvloeren met zeergunstige eigenschappen. Bovendien wordt deverwerkbaarheid sterk verbeterd.Voegen in dekvloerenOver het aanbrengen van voegen in dekvloerenter voorkoming van scheuren bestaat nogal eensmisverstand. Dilatatievoegen, in de ondervloeraangebracht om vormveranderingen doorzetting, temperatuurverschillen en dergelijke tekunnen opvangen, moeten doorlopen in de dek-vloer. Het wordt aanbevolen de voegranden vande dekvloer te verstevigen metstaalprofielen dieverankerd zijn in de dekvloer. Het is niet juist omin een hechtende dekvloer afzonderlijke krimp-voegen aan tebrengen. Ter plaatse van dezevoegontstaat een randeffect dat juist tot eerder be-zwijken van de hechting leidt.Indeling van dekvloerenOp grond van het voorgaande moet het mogelijkzijn de door de gebruiker gestelde eisen te ver-talen in een bestek. Dit :is echter niet eenvoudig.Alle factoren, behorende bij de drie hoofd-aspecten (speciesamenstelling, uitvoering engebruikseisen) moeten zorgvuldig worden af-gewogen voor een technisch en economischgoede oplossing. Het rapport geeft hiervoor eenschema. Op basis hiervan is tevens een classifi-catie opgesteld die als kenmerk hanteert demortelkwaliteit, uitgedrukt als kubusdruksterkte.Deze classificatie zal dienen als uitgangspuntvoor een binnenkort te verschijnen norm.LiteratuurBetonvloeren, L.F. Dammers, NederlandseCementindustrie, Amsterdam.Cementgebonden dekvloeren. Stichting Bouw-research, rapport no. 59, Kluwer Technischeboeken.6