Over scheuren in beton door een tekort aan water Vaak denken we dat water overvloedig aanwezig is in beton. Sterker nog, vanuit sterkte en duurzaamheidsoogpunt zijn we bang voor een beetje water meer; een beetje minder is vast niet erg. Maar is dat ook zo? In deze Betoniek kijken we naar de volumieke gevolgen van ons watermanagement met als uiterste consequentie de kans op scheurvorming.
BandUitgavev a k b l a d o v e r t e c h n o l o g i e e n u i t v o e r i n g v a n b e t o nWaternood Over scheuren inbeton door eentekort aan watermei201114152 mei 2011 15 I 14WaternoodVaak denken we dat water overvloedig aanwe-zig is in beton. Sterker nog, vanuit sterkte enduurzaamheidsoogpunt zijn we bang voor eenbeetje water meer; een beetje minder is vast nieterg. Maar is dat ook zo? In deze Betoniek kijkenwe naar de volumieke gevolgen van ons water-management met als uiterste consequentie dekans op scheurvorming.Wanneer water in beton verdwijnt en betonuitdroogt, komen we op het terrein van plas-tische scheuren, uitdrogingsscheuren, chemi-sche krimp en autogene krimp. Dit zijn geennieuwe onderwerpen. Ze zijn in Betoniek aleerder aangesneden ([1], [2] en [3]). De afge-lopen 15 jaar is er weer veel bijgeleerd. Indeze Betoniek proberen we via een mantraeen kennisbasis te schetsen waaruit blijkt datsteeds dezelfde stappen worden doorlopen.Deze mantra luidt: Verdwijnt er water? Leidtdit tot krimp? Is de krimp verhinderd? Leidtdit tot scheurvorming?Weinig mensen zullen zich hebben gerealiseerddat deze mantra begint met de vaststelling ofer water verdwijnt. Dat raakt rechtstreeks aanhet watermanagement in beton. En manage-ment geeft aan dat we kunnen sturen. In devolgende stappen worden telkens extra aanvul-lende voorwaarden gesteld, waarbij de uitersteconsequentie kan zijn dat beton scheurt. Indeze Betoniek zullen we de verschillende stap-pen uit de mantra stuk voor stuk behandelen.Verdwijnt er water uit beton?Water als volumecomponent in betonBeton in zijn basissamenstelling bestaat uitgrind, zand, cement en water. Vanuit onzedagelijkse werkpraktijk hebben we een goedreferentiekader voor de gewichtsverhoudingenvan deze componenten. Die getallen komenwe immers voortdurend tegen op afweegsta-ten. Maar een goed referentiekader voor devolumeverhoudingen blijken we vaak niet tehebben.1Met een goedwatermanagment inbeton kun je de kans opscheurvormingminimaliseren(foto: MAXXI in Rome)3mei 2011 15 I 14Toch is het niet zo moeilijk. We beginnen metvast te stellen dat we in onze uitleveringsbe-rekening rekenen naar 1 m3 betonspecie,ofwel 1000 l. Daarnaast weten we dat watereen dichtheid heeft van 1 kg/l. Dus het aan-wezige gewicht aan water in het beton (inclu-sief het vochtgehalte van het toeslagmateri-aal) kunnen we rechtstreeks naar litersomzetten. Om aan het volumepercentagewater in 1 m3 betonspecie te komen, delenwe het aanwezige water (in kg) door 1000 len vermenigvuldigen we dat met 100%.Een voorbeeld. Stel we moeten een betonspe-cie maken met 330 kg cement, 165 kg water,740 kg zand en 1170 kg grind. Het volume-aandeel water in dit mengsel is dan(165/1000) x 100% = 16,5%. De rest is dusvaste stof (met uitzondering van de ca. 1%lucht). Het totale plaatje van de volumever-houdingen in dit voorbeeld is gegeven in fi-guur 2.100%80%60%40%20%0%grindzandluchtcementwater2Voorbeeldvan volume-verhoudingenin beton4 mei 2011 15 I 14Wat als er water verdwijnt?Nu we een beetje gevoel hebben voor dehoeveelheid water in volumeverhoudingen inbeton, kunnen we de vraag stellen of eenbeetje meer of minder water uitmaakt voorhet totaal volume. Om dit uit te leggenmaken we gebruik van een modelsysteem:een glas water met kiezelsteentjes.Van dit glas met kiezelsteentjes zijn drie situa-ties weergegeven in figuur 3. In het eerste glas(fig. 3a) ligt het waterniveau ongeveer op het-zelfde niveau als de kiezels. Voegen we nuwater toe, dan stijgt het totaal volume in hetglas (fig. 3b). We kunnen ook de andere kantop: als we vanaf figuur 3a water weghalengebeurt er iets vreemds. De hoeveelheid waterin het glas neemt wel af, maar het niveau vanhet totaal volume daalt niet (fig. 3c). We intro-duceren echter wel meer open pori?n in hetsysteem.Met deze eenvoudige voorbeelden hebbenwe laten zien dat veranderingen van de hoe-veelheid water wel invloed op het totaal vo-lume kan hebben, maar dat dat niet altijd zohoeft te zijn.Fysieke volumeveranderingen incementpastaVerplaatsen we het modelsysteem van hetwater en de kiezels nu naar cementpasta(water en cement), dan wordt het verhaal ietsanders. Dezelfde principes gaan nog steeds op,maar de verhoudingen zijn anders. In betonnemen zand en grind samen rond de 70% vanhet volume in. Het volumeaandeel cementschommelt normaal zo tussen de 10 en 15%.Het restant (vrijwel altijd minder dan 20 vo-lume%) is water. Dat betekent dat bij een ver-gelijking van water met zand en grind, hetwater ver in de minderheid is. Echter, kijken wenaar de verhouding tussen water en cement,dan blijkt water qua volume veel groter te zijndan het volume van de hoeveelheid cement.Omdat cementdeeltjes te klein zijn om via eeneenvoudig experiment het effect van waterver-andering te laten zien, nemen we voor de uit-leg onze toevlucht tot een modelberekening.In figuur 4 is een glas a getoond met 100 gramcement en 60 gram water, ofwel een water-cementfactor van 0,60. In glas b is hetzelfdecement getoond, maar nu slechts met 30gram water, ofwel een water-cementfactor van0,30. Door het kleinere aandeel water is hetvolume van de cementpasta in glas b duidelijkkleiner. Zouden we in de cementpasta kunnenkijken, dan zouden we de verdeling zien zoalsbij de inzet van beide glazen is getekend. Watuit beide plaatjes duidelijk naar voren komt, ishet verschil in afstand tussen de (vaste) ce-mentdeeltjes: bij een water-cementfactor van0,60 is de gemiddelde afstand tussen de ce-mentdeeltjes veel groter. Met andere woor-a b c3Veranderingen vande hoeveelheid waterkan invloed hebbenop het totaal volumemaar dat hoeft nietaltijd zo te zijn5mei 2011 15 I 14den: als er water uit de cementpasta verdwijnt,bijvoorbeeld door verdampen, dan komen dedeeltjes dichter op elkaar te zitten. Het fysiekegevolg is dat het volume van de cementpastaafneemt. De pasta krimpt.Chemische volumeverandering incementpastaEr is nog een fenomeen dat moet wordengenoemd bij de volumeveranderingen vanwater, namelijk in combinatie met chemischereacties. In onze beschrijving van water metkiezels zijn we uitgegaan van vaste volumesvan het water en de kiezels. Deze volumesveranderen niet als we de twee componentenbij elkaar gooien. Wanneer we water en ce-ment bij elkaar gooien verandert er wel iets.Water en cement reageren met elkaar. Ditbetekent dat we voor en na de reactie nietmeer dezelfde elementen hebben. Het gere-ageerde water en cement veranderen in hy-dratatieproducten zoals ettringiet, portlandieten C-S-H, waarvoor we de verzamelnaamcementsteen gebruiken. Tellen we nu hetvolume van de delen voor de reactie bij elkaarop en vergelijken we dat met het totale vo-lume na de reactie, dan blijkt het volume nade reactie kleiner te zijn geworden (fig. 5).Hoeveel het volume kleiner is gewordenhangt enerzijds af van de hydratatiegraad(hoeveel heeft er gereageerd) en anderzijdsvan de water-cementfactor. Als ruwe indicatiewordt wel aangehouden dat het volume on-geveer 7% krimpt bij volledige hydratatie.Voor meer informatie over deze processenwordt verwezen naar Betoniek 14/21-22Kopjeonder′[4].Alswenogeenkeergoednaarfig∪r5kijken,danva<welopdathetwaternadereactieverdwe≠nis.Hetisop≥gaan∈dehydrata-tie∏ucten.Omonswatervolumeverhaalconsistenttehoudenzoudenwedusopnieuwku∩enzeg≥ndatdecementsteentenop-zichtevandecementp∗ais≥krompenis,d∞rdaterwaterisverdwe≠n.Verdwij≠nvanwateruitbe→nIndebesprek∈g→tν→eheenwe≥ziendatwaterei≥nlijkoptweemanierenuitbe→nkanverdwij≠n.Alseersteheenwe≥ziendatwaterfysiekkanverdwij≠n,bij-v∞rbeeldd∞rverdamπng.Alstweedeme-wc=0,60abwc=0,304Bijeengroterewater-cementfac→risde≥mid∂deafstandtussendecementdee<jesgrotercementp∗av??rreactiekrimpwatercementhydratatie-∏uctencementstee∩areactie5Volumevandehydratatie∏uctenisk≤∈erdandatvanwaterencementsamen6mei201115I14chanismeheenwe≥ziendatwater∞kviachemischewegkanverdwijnen'. We zien hetniet meer als vrij water terug en het volume isook nog veranderd. Daarmee hebben we desleutels tot de beantwoording van de eerstestap van de mantra gegeven: Verdwijnt erwater?Leidt dit tot krimp van beton?In het begin van deze Betoniek hebben we demantra ge?ntroduceerd: Verdwijnt er water?Leidt dit tot krimp? Is de krimp verhinderd?Leidt dit tot scheurvorming? We zijn nu bij detweede stap in de mantra aangekomen: Leidtverdwijnen van water tot krimp?Zoals we uit het modelsysteem met het wa-terglas en de kiezelstenen hebben gezien,hoeft dat niet altijd. Er kan door het verdwij-nen van water ook porositeit ontstaan, waar-bij het totale volume niet afneemt. In veelgevallen zal bij beton in de jonge fase water-vermindering wel degelijk leiden tot een nei-ging tot krimp. Of dit uiteindelijk ook zicht-baar is, hangt af van de beantwoording vande derde stap in de mantra: Is de krimp ver-hinderd? Hier gaan we in het volgende deelvan deze Betoniek op in.Is de krimp verhinderd?Zoals we net gezien hebben, zijn er situatieswaarin het beton wil krimpen door afnamevan de hoeveelheid water. Als we in dergelijkesituaties een vrij opgelegde balk van betonhebben, dan zullen we zien dat de balk inzo'n geval echt kleiner wordt (fig. 6: vrijekrimp). Het krimpen van de balk is in dit gevalgeen probleem. De balk scheurt niet.Uitwendige verhinderingDit wordt anders als we de balk uitwendigvasthouden. Een balk die dan wil krimpen,kan dat ineens niet meer, omdat hij uitwen-dig wordt vastgehouden. Dit zou bijvoor-beeld kunnen gebeuren als we een balkvaststorten aan reeds eerder gestort beton.Er ontstaan op dat moment trekspanningenin het beton. Wanneer de trekspanningengroter worden dan de trekkracht van hetbeton, zal het beton gaan scheuren. In fi-guur 6 zijn deze aspecten nog eens visueelweergegeven.Inwendige verhinderingDe verhindering van de volumebeweging kanook een interne oorzaak hebben. Om dat uitte leggen moeten we iets nauwkeuriger kijkennaar de microstructuur van beton zoals ge-schetst in figuur 8a. Vergelijken we deze mi-crostructuur in de betonspecie met het mo-delsysteem uit figuur 3, dan is het verschil, datde kiezels in de betonspecie feitelijk drijven′.Daarmeelijktdesituatievanbe→nspeciedusmeerophetverhaalzoals≥schetst∈fig∪r4.Ha≤nwe∈dezesituatiewatwaterweguitdebe→nspecie,danverminderthetvolumeenkomendekiezelswatdichterbijelkaartezien(fig.8b).Ditpr∈cipegaatgoed→tda→orspronkelijkvolumevrijekrimpuitwendigverh∈derdekrim±o≥lijkscheurvorming6Alskrimpisverh∈derdku∩enerscheurenontstaan7mei201115I14wezo∨lwaterheenweg≥haalddatdekiezelsopelkaarsteu≠n.Krimptdecement-p∗aofcementsteen(afhankelijkvanheijdstip∈hethydratatieproces)vervol≥nsnogverder,danziternietsandersop,dandatdecementp∗aofcementsteenloslaatvandekiezels,ofopensplijtenjuistaandekiezelsblijfthan≥n(fig.8c).Metanderew∞rden:hetkorrelske≤tvanhet→eslagmateriaalbe-g∫opeen≥≥venmomentzelfv∞rde∫er≠verh∈der∈gte≥nde→ta≤vervor-mingtezor≥n.Nuishetaardi≥datditzelfdeproceszich∞kv∞rdoetopk≤∈ere≤n>escha≤n.Kij-kenweophetniveauvandecementkorrels,danku∩enwedeon≥hydrateerdece-mentker≠n∞kals→eslagkorrelsbeschou-wen.Ookdezeku∩enopeen≥≥venmo-mentelkaarzodichtzijn≥naderd,datverdereverplaatsingfysiek≥w∞nwegnietmo≥lijkis.Opnieuwzaldecementp∗aofhetcementsteengaanscheuren.Weheenν≥ziendatkrimp≥enpro-b≤emis,→tdatwedekrimpgaanverh∈de-ren.Indat≥valkanhetbe→ngaanscheu-ren.Maarscheurthetdan∞kecht?∞rspronkelijkvolumeabcvrijekrimπnternverh∈derdekrimpscheuren8Hetkorrelske≤tvanhet→eslagmateriaalkan∞kv∞rde∫er≠verh∈der∈gte≥nde→ta≤vervormingzor≥n7Dηilvanscheuren∈eenbe→∩envloer8mei201115I14Leidtverh∈derdevervorming→tscheurvorming?Wekomenaanhetvierdedeelvanonzeman-tra:Leidtverh∈derdevervorming∞k→tscheurvorming?Treksterkteentrekspa∩∈gEenmateriaalscheurtdaarwaareentrek-krachteenzodani≥trekspa∩∈gver∞r-zaakt∈hetmateriaal,datdezegroterisdandetreksterktevanhetmateriaal.Ineenhete-ro≥enmateriaalalsbe→nisdietreksterktenietoveralhetzelfde.Bijeen∥a∥albe→nku∩enwebijv∞rbeeldonderscheidmakentussendetreksterktevanhet→eslagmateri-aal,decementsteenendeovergangsgren-slaagtussendezetwee.Deovergangsgren-slaagisdaarbijvaakhetzwaksteonderdeel;hetheeftdelaagstetreksterkte.Alswehetmateriaalnab∞tsen∈eenmodel,waarbijwedeversχl≤ndeonder∂enversχl≤ndetreksterktes≥ven,ku∩enweuitreke≠nhoeeenscheurd∞rhetmateriaalzoulopen(fig.9).Veranderendetreksterktevanbe→nBijjongbe→ndataanhetverhardenis,wordthetiets∈≥wikkelder.Indiesituatieveran-dertdetreksterktenamelijkalsfunctievan(v∞ral)dehydratatiegraad:hoemeercementheeft≥rea≥erd,hoesterkerdece-mentsteenwordtenhoegroteretrekspan-n∈ghetkanweerstaan.Te≥lijkertijd,d∞rhetontwikke≤nvandesterkte,verandertdeeenvoudigtevervormenbe→nspecie∈een∨lmindertevervormenverhardbe→n.Enmindervervormbaarbetekentmeer∫er≠verh∈der∈g.Eristijdensdeverhard∈gduseencompetitieaandegangtusseneenaf≠-mendevervormbaarheideneenopbouwendetreksterkte.Ofeenmateriaaldaadwerkelijkscheurtheeftal≤stemakenmethoegd√eoplopendetrekspa∩∈gisals≥volgvanverh∈derdekrimpversusdetreksterktediehetbe→nopdatmomentalheeft.Krimps∞rten∈depraktijkWeheenonzekrim±antraνbijnahe≤-maalaf≥werkt.Wewetendatwatervermin-9Mo∂vanhetmateriaalbe→n,waarmeeweku∩enuitreke≠nhoeeenscheurd∞rhetbe→nl∞ptFFcementsteen→eslagmateriaalovergangsgrenslaag9mei201115I14der∈gkan≤iden→tkrimp.Wewetendatkrimpkan≤iden→tscheurvormingalsdekrimpverh∈derdis.InditlaatstedeelvandezeBe→niekkijkenweaandehandvaneenpaarbekendepraktijkv∞rbeeldennaarver-sχl≤ndekrimps∞rten∈depraktijk.Wez≤̲nziendatweopbasisvan≥w∞ntesuithetver≤den∨lscheuren∈categorie?nheenproberen∈te∂en,terwijldezecategorie?n∈werkelijkheid≥w∞nd∞relkaarheenlopen.Wemakenbijdebespre-k∈g≥bruikvanhetoverzichtdat≥≥venisinfig∪r11,eendeelvaneenexpeditiehalwaarwatmislijkttezijn≥gaan.Pl∗ischekrimp(P)Heteerstedeelvanonzekrim±antrais:Ver-dwijnterwater?Bijpl∗ischekrimpverdwijnthetwatermetgrotes≠lheidd∞rverdam-πng.Viadebuitentemperat∪r,relatieveluchtvochtigheid,be→ntemperat∪renw∈d-s≠lheidku∩enweeenre∂ijkeafscˆt∈gmakenhoe∨lwaterweper∪rperm2kwijt-rakend∞rverdamπng.D∞rdathetwatermetgrotes≠lheidverdwijnt,heenwe∞keens≠l≤opbouwvankrimp.Zoudital≤maal≥beurenalswenogoverbe→nspeciepraten,danisernognietsaandehand.Indie→estandishetbe→nnogzovervormbaardater≥en10Scheuren∈vloerPUU11V∞rbeeldenvanscheurvormingPUU10mei201115I14verh∈der∈gvankrimpmo≥lijkis.Indejong-be→nfasebeg∫hetbe→noptestijvenendusweerstandte≥vente≥ndekrimp.Daarmeeku∩enertrekspa∩∈≥nd∞rkrimpwordenop≥bouwd.Echter,omdathetnogbe→nnogaanhetbeg∈vanz′nsterkteopbouwstaat,isernietzoheel∨ltrekspa∩∈gnodigombovendetreksterktevanhetbe→nvandatmomentuittekomen.Ditbetekentdatdecondities≥schapenzijnomdescheureneralshetwarev∞rjeo≥n∈tezienvlie≥n.Indepraktijkwordendezescheurenwelpl∗ischekrimpscheuren≥noemd,omdatzeontstaantijdensdepl∗ischejon≥fasevanhetbe→n.Vaakheenpl∗ischekrimpscheureneenwil≤keurigscheurenpatr∞n(fig.11,puntP).Somswordendepl∗ischekrimpscheuren∞k∈eenparal≤lpatr∞naan≥troffen.Wekun-≠ndewaterafvoerd∞rverdamπngaem-mend∞reenjuistenabehandel∈g.Uitdrog∈gskrimp(U)Heenwehetwatermana≥mentzodaniguit≥voerd,dater≥enpl∗ischekrimpscheu-renzijnontstaan,dankanernogsteedswe≤endeelvanhetwaterverdamptzijn.Hetisal≤enniet≥noeg≥weestomaandevol≤-di≥krim±antrateheenvoldaan.Datbetekentechternietdater→taal≥enkrimπsop≥treden.Dekrimpisal≤enniet≥noeg≥weestomvoldoendetrekspa∩∈goptebouwenomdetreksterktevanbe→nteover-w∈≠n.Dewedstrijdisdaarmeenognietaf≥lopen.Ditbetekente≠rzijdsdatmetd∞rgaandehydratatiehetbe→nsteedssterkerwordt.Anderzijds∞kdatbijhetblijvenverdwij≠nvanwaterdekrimp≥w∞nd∞rgaatendetrekspa∩∈gd∞rverh∈derdevervormingblijftoplopen.Zeker∈wedstrijdenwaar∈hetversχltussentreksterkteenop≥bouwdespa∩∈gnietzogi√s,kandekrimp∞k∈zeerlatefasenvandewedstrijdnogscorenenscheurvormingver∞rzaken.Deverdwijn∈gvanhetwaterwordtopder≥lijkelatemo-mentenvaak→e≥schrevenaandeuitdrog∈g(verdamπng)vanbe→n.Maaralswatermedeverdwijntd∞rchemischeprocessendanhelptdatzekermee.Aandemacroscoπsch≥-vormdescheurenku∩enwenietmeerzienwelkevandeonderlig≥ndeprocessenwaarwaterbijverdwijntded∞rslagheeft≥≥ven.Indepraktijkzienweder≥lijkescheurennogweleens≠tna∗eennietvoldoendedieπn≥zaagdevoeg(fig.11,puntU)ofvaνiteenhoekvaneenuitspar∈g∈devloer.ChemischekrimpWaterverdwijnt∞komdathetmeedoetaa≠enchemischereactie.Descheurendiehier-d∞rku∩enwordenver∞rzaakt,ku∩enwe∥a∥al≥sprokennietmeermethetblote∞gzien.Wemoetenhierv∞rechtmetmi-croscoπschetechniekendemicrostruct∪r∈.Alswedatdandoen,zoals∈fig∪r12,kun-≠nwewelgoedheteffectvan∫er≠ver-h∈der∈gte≥nkrimpzien.Descheurenlopenopeenzelfdemanierlangsdefij≠deel-tjes∈decementsteenstruct∪r,zoalswe∞kke∩envanmacroscheurendielangsgrove→eslagmateriaallopen.Descheurenzijnzok≤∈dater∞kwel≥sprokenwordtvanmicroscheurvorming.00,51mm12Metmicroscoπschetechniekenkan∈demicrostruct∪rheteffectvan∫er≠verh∈der∈>e≥nkrimpwordenbestudeerd11mei201115I14Au→≥≠krimpEenbijzonderevariantvanchemischekrimπsau→≥≠krimp.Dezekrimptreedtal≤enopbijbe→nspeciemeteenzeerla≥water-cementfac→r.Omeenideete≥ven:bijeenwater-cementfac→rvan0,32iserquavolume≠tzo∨lwateraanwezigals(portland)ce-ment.Bijla≥rewater-cementfac→renishetcement∈demeerderheid.Weziendanei-≥nlijkmeteenal∈eensituatievan∫er≠verh∈derdevervorming.Dehoe∨lheidwaterishiervanafde⋆taltewe∈igenzoudusoprantsoenmoetenzijn.Echter,alsdechemischehydratatieprocessenbeg∈≠n,danishet≠tdeBijenkorfaanhetbeg∈vandeDrieDol≤DwazeDa≥n:dechemischereactiesgrijpenelkwatermo≤c∪ldatzetepakkenku∩enkrij≥n.Enmetelkwatermo-≤c∪ldatverdwijnt,probeerthetvolumevandecementp∗averdertekrimpen.Netalsbijdeuitverk∞p≤vertdithefti≥≥→htenop,waarbijdesterkechemischekrimphetw∫vandeop≥bouwdetreksterktevanhetma-teriaal.Descheurvormingisvaakgroterdanbijchemischekrimpreactiesbijeen∥a∥≤water-cementfac→r.Waarchemischekrimp-scheurennauwelijksmethetblote∞gtezienzijn,ku∩endeau→≥≠krimpscheurenwelhetdui∂ijkzichtˉe≥biedbereiken.Daar-meevormenau→≥≠krimpscheureneengroterprob≤emdande∥a∥≤microscheu-renvandeverhard∈gskrimp.Netzoalsbijuitdrog∈gskrimpofpl∗ischekrimp,ku∩endekrimpprocessenvanau→-≥≠krimpnogwordenversterkt,alshetwe∈i≥wateraandeoppervlaktevanhetbe→n∞knogverdampt.Hetzijndandemensendieblijvenproberenomdescheuren∈vakjestes⊤pen.Deonderlig≥ndepro-cessentrekkenzichdaarnietsvanaan.13Scheuren∈eenwand12mei201115I141515-Prefab∈XL-formaatEenbekendemethodiekombrug≥ntebouwenishet→epassenvanprefabbe→∩env∞r≥-spa∩enbruglig≥rs.Indevol≥ndeBe→niek-af≤ver∈gz∞menwe∈opeenaantal∫eressanteaspectenvande∏uctievandezevaakgroteenzwaree≤menten:ma<echniek,v∞rspa∩∈g,be→ntechnologie,∏uctielogistiek,opbuig∈gs≥drag,tranportenmonta≥.Ditdoenweaandehandvaneenaansprekendactueelproject:kunstwerk520vanhetprojectWestrandweg.TotslotIndezeBe→niekzijnwedieper∈≥gaanopdevolumeverander∈≥n∈be→nonder∈-vloedvanwater.Daarbijheenweeenman-travann∞dzakelijkestappen≥?ntrodu-ceerd.Pasalsal≤stappend∞rlopenzijnkanscheurvormingplaatsv∈den.Weheen≥-ziendathetverdwij≠nvanwaterkan≤iden→tkrimp.Alsdezekrimpwordtverh∈derdd∞ruitwendi≥of∈wendi≥∞rzaken,danbestaatdekansopscheurvorming.Dete≥n-spe≤r∈ditprocesisdetrekspa∩∈gdiehetverhardendebe→nkanopvan≥n.Weheb-bendaarmeehetwatermana≥ment∈be→n∈eengroterperspectief≥plaatstenweheb-benlatenzienwatde≥vol≥nku∩enzijn∈depraktijkalsweonswatermana≥mentnietgoed∈dehandheen.EenΔplanishierbijnietnodig,maarwatmeeraandachtv∞rhetwaterkan≥enkwaad.Referenties1Be→niek413?Scheuren∈jongbe→n2Be→niek78?Krimpenenzwel≤n3Be→niek1022?Krimp4Be→niek1421-22?Kopje onder'De genoemde afleveringen van Betoniek zijnbeschikbaar op www.betoniek.nl.Betoniek is h?t vakblad over technologie enuitvoering van beton en verschijnt 10 keerper jaar. Betoniek wordt uitgegeven door?neas, uitgeverij van vakinformatie bv, inopdracht van het Cement&BetonCentrum.In de redactie zijn vertegenwoordigd:BAM Infra, BAS Research & Technology,BMC Certificatie, BTE Nederland, ENCI,Mebin en TNO. Voor de jaarlijkse afleveringover het Examen Betontechnoloog BV wordtsamengewerkt met de Betonvereniging.Uitgave ?neas, uitgeverij vanvakinformatie bvPostbus 101, 5280 AC, BoxtelT: 0411 - 65 00 85E: info@aeneas.nlWebsite www.betoniek.nlRedactie T: 0411 65 35 84E: betoniek@aeneas.nlVormgeving Inpladi bv, CuijkAbonnementen/adreswijzigingenUitgeverij ?neasPostbus 101, 5280 AC, BoxtelT: 0411 65 00 85E: info@aeneas.nlAbonnementen 2011Jaarabonnement, inclusief toegang onlinearchief: 76 (excl. 6% btw)Buiten Nederland geldt een toeslag voorextra porto. Abonnementen lopen per jaaren kunnen elk gewenst moment ingaan.Opzeggen moet altijd schriftelijk gebeu-ren, uiterlijk twee maanden voor vervalda-tum. Kijk voor de mogelijkheden van mee-leesabonnementen op www.betoniek.nl.? ?neas, uitgeverij van vakinformatie2011.Niets uit deze uitgave mag worden over-genomen zonder toestemming van de uit-gever. De algemene publicatievoorwaar-den van de uitgever worden verondersteldbekend te zijn en zijn op aanvraag beschik-baar. Hoewel de grootst mogelijke zorgwordt besteed aan de inhoud van het blad,zijn redactie en uitgever van Betoniek nietaansprakelijk voor de gevolgen, van welkeaard ook, van handelingen en/of beslissin-gen gebaseerd op de informatie in dezeuitgave.Niet altijd kunnen rechthebbenden van ge-bruikt beeldmateriaal worden achterhaald.Belanghebbenden kunnen contact opne-men met de uitgever.Betoniek onlineDeze Betoniek en alle413 vorige edities zijnonline te raadplegen opwww.betoniek.nl.Voor leden van Betoniek is dit archiefgratis toegankelijk. Nog geen lid? Kijk opwww.betoniek.nl voor een interessantaanbod.In onzevolgendeuitgave
Reacties