BandUitgavestandaard v o o r t e c h n o l o g i e e n u i t v o e r i n g v a n b e t o nseptember20130516Groenbeton?Over algen, mossenen korstmossen opbeton2 september 2013 standaard 16 I 05Groen beton?Groen, daar draait tegenwoordig alles om. In debouw worden zelfs al keurmerken op gebouwengeplakt die de mate van duurzaamheid aange-ven. Groen is goed. Toch wordt niet alles watgroen is even positief beleefd. Soms zijn gebou-wen of beton niet `groen', maar kleuren ze let-terlijk groen door algen en mossen. Dit is nietaltijd gewenst en er wordt veel geld besteed aanhet verwijderen hiervan. De vraag is of dit welaltijd nodig is. Deze Betoniek gaat over beton datgroen wordt door algen, mossen en korstmossen.Groen betonGroen beton komen we op veel plekkentegen. Voorbeelden hiervan zijn geluidsschermen, straatstenen, stoepranden en tegels,sluiswanden, buitengevels en bankjes. Betonmet begroeiingen van algen, mossen enkorstmossen beschouwen we als een probleem zodra het afwijkt van het verwachtingspatroon en de functie van een constructie. Bij stoepjes associ?ren we het met `nietnetjes' en willen we het graag verwijderen.Rode stenen in de tuin willen we graag roodhouden. Kijken we echter naar een monumentaal gebouw, dan is het heel normaal datwe hier begroeiing tegenkomen. We denkener niet eens aan om het eraf te halen; hethoort erbij. Dan zijn er ook plekken waar weom esthetische redenen bewust willen datbeton groen wordt. We vinden het mooi. Eenvoorbeeld daarvan is de Technische Universiteit van Barcelona. Deze zal gebouwd worden van biologisch beton, met een buitenstelaag waar zich makkelijk gras en mos op kunnen nestelen, en een onderlaag die zorgtvoor voldoende waterdichtheid en constructieve sterkte.Omdat er veel vragen zijn over de redenenwaarom beton groen kleurt en wat de gevolgen zijn voor de kwaliteit van het bouwmateriaal, willen we in deze Betoniek stilstaan bij dit onderwerp. De belangrijkstevragen die we willen beantwoorden zijn:waar bestaat de begroeiing uit? Waar komtdeze vandaan? Komt de begroeiing alleenop beton voor? Kan dit kwaad voor hetbeton? Is het verwijderen van begroeiingeen goed idee? En kunnen we begroeiingbeheersen?Waar bestaat de begroeiing uit?Als begroeiing op beton komen we tegen:? Algen? Mossen? Korstmossen3september 2013 standaard 16 I 05Voordat we ingaan op de relatie tussen dezeorganismen en beton, willen we ze eerst watbeter leren kennen. Als we begrijpen in watvoor leefomgeving ze zich thuis voelen, kunnen we ook eenvoudiger beredenerenwaarom ze op sommige plaatsen wel voorkomen en op andere niet, en wat de effectenzijn voor het materiaal beton.algenWat zijn algen?Algen zijn ingedeeld in de groep van deplanten. Een alg komt meestal voor als eeneenvoudig eencellig organisme. De meercomplexere vormen zijn draadalgen, zoalszeewier. Er zijn honderden verschillende soorten algen. De bekendste en meest voorkomende soort op beton is de groenalg(wier).Algen staan ergens onderaan in de voedselketen en vormen overal in de natuur ? zowel inzee als op land ? een bron van voedsel voororganismen die hoger in de voedselketen staan.1Begroeiingontstaat opvochtige plaatsenfoto: Bob Keenan2Living paint; de TechnischeUniversiteit van Barcelonawordt uitgevoerd in biolo-gisch beton waar gras enmos eenvoudig op kunnengroeienfoto: Universitat Polit?cnicade Catalunya BarcelonaTech4Begroeiing ophet terrasfoto:www.agoshop.nl3Natuurlijke geel-groene begroeiingop de monumentalevestingwallen in's-Hertogenboschfoto: InZicht4 september 2013 standaard 16 I 05Waar leven algen graag?Algen hebben primair water nodig om televen. Zonder water vormen de algen eenslijmcapsule en gaan ze over in een soortruststand. Op deze wijze kan een alg eenlange droge periode overleven en weer actiefworden als er water beschikbaar komt.Algen maken gebruik van fotosynthese. Hiervoor gebruiken ze licht en CO2 uit de luchtom glucose te produceren. Dit levert de energie op om te kunnen groeien en voortplanten. Daarbij komt bovendien de voor de menszo belangrijke zuurstofgas (O2) vrij. Algensoorten zijn verantwoordelijk voor de productie van ongeveer de helft van de voor demensheid beschikbare hoeveelheid zuurstof.Algen hebben ook voedingsstoffen (bouwstoffen) nodig zoals stikstof, fosfor, ammoniaken nitraten, om te kunnen groeien. De voedingsstoffen bevinden zich in de lucht of inhet materiaal waarop ze zich bevinden, deondergrond. Dit wordt ook wel het substraatgenoemd. Algen geven de voorkeur aan eenomgeving met een zuurgraad van ongeveereen pHwaarde van 7 tot 10. Samenvattendkomen we algen tegen op plaatsen waar voldoende water, CO2, licht en voedingsstoffenaanwezig zijn, die een niet al te hoge pHwaarde hebben.Hoe verplaatsen algen zich?Algen kunnen echt overal komen. Dat komtdoordat de wind hen overal heen voert.Algen planten zich voort door celdeling, fragmentatie en het vormen van sporen. Bij celdeling splitst de alg zich in twee?n en groeien zeop dezelfde plek verder. Bij fragmentatie laateen organisme een stukje van zichzelf los datdoor de wind meegenomen kan worden naareen nieuwe, geschikte leefomgeving. Bij hetvormen van sporen worden er echt voortplantingscellen gemaakt, die door de wind worden verplaatst, ook naar een nieuwe geschikteleefomgeving.algen en de mensEr wordt veel onderzoek gedaan naar eennuttige toepassing van algen. In het VerreOosten worden ze als voedselbron gebruikt; dit kennen we ook van zeewier inbijvoorbeeld sushi. Daarnaast kunnen algenworden gebruikt als pigmenten voor verf,als bio(algen)diesel, en is het een bron vanplantaardige oli?n en vetten.MossenWat zijn mossen?Mossen zijn kleine, nogal onopvallende planten. Van de algen, mossen en korstmossenlijkt een mos het meest op een echte plant.Het heeft geen vaatstelsel om vocht te transPlantenOrganismen die gebruikmaken van fotosynthese worden over het algemeen ingedeeldbij het plantenrijk.6Een waterbed voor het kweken van algen voor deproductie van bio(algen)diesel, Wageningen URfoto: AlgaePARC, Wageningen UR5Een groene alg komtmeestal voor als eeneencellig organismefoto: FerrySiemensma5september 2013 standaard 16 I 05porteren, maar kent wel blaadjes en steeltjes.Mossen hebben echter geen bloemen engeen wortels om voedsel op te nemen uit deondergrond. Wel hebben ze zogenaamderhizoiden. Dit zijn kleine haakjes waarmee zezich aan de ondergrond kunnen hechten.Er zijn in Nederland ongeveer 600 mossoortenbekend. Bekende mossen die we op beton tegenkomen, zijn de muurmos en de muisjesmos.Mossen beschermen de bodem tegen erosiedoor wind en regen. Doordat mossen watervasthouden, ontstaat er een goed microklimaat voor de ontkieming van zaden en sporen. De bodem wordt echter ook afgesloten,waardoor niet alle zaden tot ontkieming kunnen komen. Mossen bieden een uitstekendleefmilieu voor spinnen, mijten, insecten,wormen en andere kleine dieren.Vaak zien mossen er uit als zachte kussens. Diezijn erg verleidelijk voor een vermoeide voorbijganger. Legt hij er echter zijn hoofd op terusten, dan zal hij na verloop van tijd nattigheid voelen. Mossen houden namelijk goedwater vast.Waar leven mossen graag?Net als algen hebben mossen primair waternodig. Mossen kunnen geen water via wortelsopnemen uit de ondergrond; ze halen datmet alle cellen uit de lucht of het omringendewater. Mossen moeten ervoor zorgen dat zezo weinig mogelijk water verliezen. Daaromgroeien ze bij voorkeur op beschaduwde,vochtige plekken, waar ze weinig concurrentie van andere planten ondervinden.Een andere duidelijke overeenkomst met dealgen is dat mossen ook een langdurigedroogte kunnen overleven. De plant komtdan in een soort ruststand. Zodra er weerwater beschikbaar is, komt het mos weer totleven. Ook de voorkeur voor een leefomgeving met een pHwaarde van ongeveer 7 tot10 is een overeenkomst met algen.Net als alle planten maken mossen gebruikvan fotosynthese voor het produceren vanglucose als energiebron voor groei en voortplanting. Hiervoor hebben mossen licht enCO2 nodig. Mossen groeien dan ook niet inhet donker. Mossen halen, net als algen,7Muurmos ofwelTortula Muralisfoto: Dick Haaksma6 september 2013 standaard 16 I 05voedingsstoffen uit de lucht of de ondergrond. Niet elke mos heeft dezelfde voedingsstoffen nodig. Bepaalde mossen levengraag op een rotsachtige ondergrond, anderen op juist kalkrijke ondergronden of zelfsonder water.Hoe verplaatsen mossen zich?Mossen planten zich voort door sporen enfragmentatie. Bij voortplanting door sporenmaken de mossen gebruik van water. Ze hoeven geen bestuivers te lokken zoals insecten.De mannelijke zaadcellen zwemmen door eendun laagje water op het blad naar het vrouwelijke geslachtsorgaan op dezelfde plant. Nade bevruchting worden de sporen gevormddie door de wind verspreid kunnen worden.Bij voortplanting door fragmentatie wordteen compleet stukje mos losgelaten om opeen andere plaats verder te leven. Natuurlijkwel onder de voorwaarde dat de nieuwe leefomgeving geschikt is.KorstmossenWat zijn korstmossen?Een korstmos is een innige samenlevingsvormtussen een alg en een schimmel. Deze samenlevingsvorm wordt ook wel aangeduid met denaam symbiose. Schimmels zijn draadvormigeorganismen die een rol spelen bij het composteren van materialen. Een voorbeeld hiervanzijn paddenstoelen in het bos. Van de veleduizenden soorten schimmels vormt ongeveer40 procent, samen met algen, korstmossen.8Muisjesmos ofwelGrimmia Pulvinatafoto: Jan Kersten9Gewonecitroenkorst,Caloplaca citrinafoto: HarryCorporaal7september 2013 standaard 16 I 05De algen in de korstmossen zorgen via fotosynthese voor de productie van glucose, diede schimmel weer goed kan gebruiken. Deschimmel zorgt op haar beurt voor bescherming tegen eventueel fel, verschroeiend zonlicht en daarmee voor het vasthouden van hetbroodnodige water. De samenwerking tussenschimmels en algen zorgt er dus voor datkorstmossen ook kunnen overleven in drogegebieden. Een schimmel scheidt bovendienzuren af die ervoor zorgen dat algen makkelijker voedingsstoffen uit de ondergrond kunnen opnemen.In Nederland zijn ook ongeveer 600 korstmossoorten bekend. Korstmossen komen in verschillende vormen voor. Korstvormige soortenzijn glad of korrelig en liggen dicht op de ondergrond. Daarnaast kennen we bladvormige,struikvormige en baardvormige soorten.De schimmeldraden zorgen voor de structuurvan de korstmos (fig.10). De buitenste laagheet de schors (a) en zorgt voor bescherming.Net onder de schors zitten de algen tussen deschimmeldraden (b), zodat ze genoeg lichtkunnen opvangen, maar niet verschroeien inde zon. Afhankelijk van de vorm van de korstmos, zit onder of binnen de algenlaag eenlaag die we merg (c) noemen. Deze laag bestaat uit alleen een structuur van schimmeldraden zonder algen. Aan de onderzijde isveelal ook een schorslaag (d) te vinden. Debladvormige korstmossen hebben als enigesoort kleine haakjes of wortels (e) om zich tehechten aan de ondergrond. Deze worteltjeszijn niet geschikt voor voedselopname. Deandere soorten hechten zich over het geheleoppervlak aan de ondergrond.Waar leven korstmossen graag?Anders dan bij algen en mossen, kunnenkorstmossen ook leven in gebieden met zeerweinig water. Door de samenwerking tussenalgen en schimmels wordt het beetje waterdat er is goed vastgehouden. Op drogereondergronden ondervinden korstmossen weinig concurrentie van algen of mossen. Ingeval van echte uitdroging voor lange tijdkunnen korstmossen ook in een ruststandblijven, en na toevoeging van water weer totleven komen. Daarom vormen ze een belangrijke component van het leven in de poolgebieden en het hooggebergte, waar watergrote delen van het jaar alleen in bevroren endus onbruikbare toestand voorkomt.De leefomgeving wordt daarnaast bepaalddoor de aanwezigheid van CO2, licht en voedingsstoffen. Deze voedingsstoffen zijn gelijkaan die van algen, zoals stikstof, fosfor, ammoniak of nitraten. Net als bij algen en mossen voelt een korstmos zich prettig bij een pHvan ongeveer 7 tot 10.Veel korstmossen groeien zeer traag (somsniet meer dan 0,1 mm per jaar), en levendaarom vooral daar waar ze niet door andereplanten kunnen worden verdrongen. Menabcde10Opbouw vankorstmossena. schorsb. algenlaagc. mergd. schorse. eventueleaanhangsels(worteltjes vooraanhechting)8 september 2013 standaard 16 I 05vindt ze bijvoorbeeld vaak op kale rots (zoalsgrafstenen, dakpannen en muren), waar ze ?in tegenstelling tot echte planten ? op kunnenleven en soms zelfs in door kunnen dringen.Korstmossen reageren vrij snel op veranderingen in het milieu. Vooral veranderingen inluchtkwaliteit kunnen ervoor zorgen dat sommige korstmossoorten verdwijnen uit of verschijnen in bepaalde gebieden. De ene korstmos houdt meer van bijvoorbeeld ammoniakdan een andere. Veelal kan op basis van dekorstmospopulatie iets gezegd worden overde kwaliteit van de lucht.Hoe verplaatsen korstmossen zich?Bij de voortplanting van korstmossen speeltde wind een belangrijke rol. Korstmossen kennen feitelijk twee manieren van voortplanting:sporen en fragmentatie. Bij de eerste vormmaakt de schimmel sporen, die in kleinevruchtkamertjes aan het oppervlak zitten.Deze sporen worden via de wind verplaatst.Als op de landingsplaats ook geschikte algenaanwezig zijn, kan een nieuwe samenwerkingvan start gaan. Bij voortplanting door fragmentatie komen er speciaal gevormde deeltjes van de korstmos los, bestaande uit alg enschimmel. Deze fragmenten kunnen eenstukje met de wind worden meegevoerd. Opde landingsplaats hoeft nu geen geschikte algmeer gevonden te worden.Waar ontstaan algen, mossen enkorstmossen?Nu we meer weten over algen, mossen enkorstmossen, kunnen we eenvoudig samenvatten en beredeneren waar wel en geen begroeiing ontstaat.WaterHet eerste en belangrijkste aspect is water.Water is voor algen en mossen de allesbepalende factor. Dat betekent dat algen en mossen zich goed thuis voelen op plaatsen dieregelmatig nat zijn. Voorbeelden hiervan zijnde onderzijde van de gevel bij de overgangnaar de grond, plekken met afstromend hemelwater, of de noordwestzijde van bomen.Als er meer ventilatie of verdamping vanwater is, zullen algen en mossen zich mindersnel laten zien. Veelal zullen de algen de eerste kolonisatoren zijn van vochtige plekken,daarna volgen de mossen.Of er water aanwezig is, hangt sterk af van deondergrond. Als de ondergrond hard en dichtis, zal er minder water worden vastgehoudendan wanneer een ondergrond poreuzer is.Hierbij moeten we ook niet vergeten dat dehellingshoek van de ondergrond van invloedis. Verticale vlakken (bijvoorbeeld gevels) houden minder snel water vast en zullen dus minder snel groen worden dan horizontale oppervlakken (zoals straatstenen).In drogere omgevingen komen we de korstmossen meer tegen. Zoals op de randen vanviaducten, grafzerken of kuilvoerplaatsen.LichtGeen van de algen, mossen en korstmossenkunnen in het donker leven, omdat er eenfotosyntheseproces op gang gebracht moetkunnen worden. Algen en mossen willen echter niet graag in fel, verschroeiend zonlichtzitten. Dan verdampt er te veel water. Is eenoppervlak veel in de schaduw, dan kunnen we11Korstmosbegroeiing op eenstalen hekwerkfoto: AloyzasBalbierius9september 2013 standaard 16 I 05daar eerder algen en mossen verwachten dande korstmossen die de meer zonnige endroge plaatsen opzoeken.VoedingsstoffenAlgen, mossen en korstmossen halen hunvoedingsstoffen uit de lucht en de ondergrond. Dat betekent dat er sneller algen, mossen of korstmossen aanwezig zullen zijn opplaatsen waar veel voedsel te halen is, zoalsstuifmeel en mest van vogels bij bomen ofstruiken. Ook zonder bomen kan, als gevolgvan voedingsstoffen uit de lucht, de groei vanalgen, mossen en korstmossen worden versterkt. In landbouwgebieden met veel nitraten in de lucht komen bijvoorbeeld veel dezelfde typen korstmossen voor.CO2CO2 is natuurlijk nodig voor de fotosynthese en is een vereiste voor zowel de alg,het mos als de korstmos. CO2 is overal aanwezig en nagenoeg geen beperkende factor voor het ontstaan van algen, mossen enkorstmossen.PH-waardeAlgen, mossen en korstmossen geven devoorkeur aan een omgeving met pHwaardevan ongeveer 7 tot 10.Beton als ondergrondHet wordt tijd dat we terugkeren naar beton.De vraag is of beton een gunstige ondergrond is voor begroeiing met algen, mossenen korstmossen.Als eerste speelt de pHwaarde een belangrijkerol. Algen, mossen en korstmossen houden nietvan pHwaarden die hoger liggen dan 10 en alsbeton net is geproduceerd, zal de pHwaardevan het betonoppervlak zeker hoger liggen. Ditzien we terug bij betonstraatstenen. Deze beginnen meestal pas na een jaar groen te verkleuren.Dan is de pHwaarde voldoende gedaald.Als tweede heeft beton een heel belangrijkeeigenschap die ervoor zorgt dat algen, mossenen korstmossen zich er graag op vestigen: porositeit. Dat betekent dat beton water kan vasthouden en dat is een essenti?le eigenschap dieniet elk materiaal heeft. Als beton eenmaal natis, zal het minder snel drogen dan harde, dichtematerialen. Daarnaast heeft beton ook nog eenvoorraad water opgeslagen in het poriestelseldat kan worden aangesproken. Beton kan, afhankelijk van de porositeit, een ideale ondergrond zijn. Beton extreem dicht maken vanstructuur biedt echter geen garantie dat ergeen begroeiing ontstaat. Daarover in de volgende paragraaf meer.andere materialenals ondergrond?We moeten niet denken dat beton de enigeondergrond is waar algen, mossen en korstmossen op voorkomen. Nee, zelfs op heleharde, dichte oppervlakken komen ze voor.Alles heeft te maken met water, voedingsstoffen en licht. Zo komen we bijvoorbeeld algen,12Algen en mosbegroeiing opgebakkendakpannenfoto: R. Wijnans,Bemelen Limburg13Algengroei ophoutenbeschoeiingenfoto: Dmitriy Sytnik10 september 2013 standaard 16 I 05mossen en korstmossen tegen op stalen hekwerken, plexiglas geluidsschermen, houtenschuttingen, keramische dakpannen, bomenen metalen vangrails (foto's 11 t.m. 15).tast deze begroeiinghet beton aan?In principe zijn algen, mossen en korstmossengeen probleem voor beton. De constructieveeigenschappen zullen hierdoor niet veranderen. Toch zijn er een paar aspecten waar webij stil moeten staan.Als eerste is er bij veel soorten korstmossensprake van een zuurafscheiding van de schimmels. Door zuren kan beton worden aangetast.Korstmossen groeien echter zeer langzaam endoor de productie van kleine hoeveelhedenzuur zal de ondergrond 1 ? 1,5 mm oplossen,in een periode die vaak langer is dan de ontwerplevensduur van het beton.Als tweede is er het watervasthoudende vermogen van de mossen. Als deze eenmaal zijngevestigd, kan dit ervoor zorgen dat de pori?n van beton op die plaats goed gevuldblijven met water. Dit kan nadelig werkenvoor de bestandheid van beton tegen vorst.Maar de begroeiing kan in bepaalde situatiesesthetisch wel een probleem zijn: we vindenhet soms minder mooi. We moeten ons danafvragen of we de algen, mossen en korstmossen wel willen verwijderen. Daarover inde volgende paragraaf meer.Het verwijderen van de begroeiingAls we besluiten de begroeiing te verwijderen,zijn hiervoor voldoende chemische bestrijdingsmiddelen op de markt. We moeten echter welbedenken dat het probleem terug kan komenals de oorzaak niet wordt weggenomen.Algen verwijderenAlgen liggen op het oppervlak en zijn relatiefeenvoudig te verwijderen. Het probleem isechter dat ze niet wegblijven. Algen kunnenrelatief snel weer terugkomen omdat devoortplanting van algen via de lucht/windgaat. Overal waar voldoende water, licht envoedsel aanwezig is, kunnen weer algen ontstaan. Als we hier dus geen verandering inbrengen, zullen de algen snel (met een paarmaanden) weer terugkeren.Mossen verwijderenMossen volgen hetzelfde principe. Er zijn echter twee verschillen. Ten eerste groeien mossenlangzamer dan algen. Dat betekent dat zeminder snel (binnen een jaar) terugkeren danalgen. Ten tweede kennen de mossen de haakvormige rhizoiden die zich in kleine pori?n ofscheurtjes vasthechten. Als we deze verwijderen met bijvoorbeeld een hogedrukspuit eneventuele bestrijdingsmiddelen, maken we hetoppervlak mogelijk poreuzer zodat het potentieel meer water kan vasthouden. Daardoorvergroot de kans dat er alg of mos ontstaat.14Algen begroeiing opmetalen gaasfoto: HarryCorporaal15Algengroei opplexiglasgeluidsschermfoto: HarryCorporaal11september 2013 standaard 16 I 05Korstmossen verwijderenOok voor korstmossen geldt dat ze zich voortplanten via de wind en dus weer kunnen ontstaan nadat ze zijn verwijderd. En net als bijmossen, is het mogelijk dat het oppervlak naverwijdering van korstmossen potentieel meerwater kan vasthouden. Bladvormige korstmossen hechten zich namelijk ook met haakjes aanhet beton. Bovendien zal een korstmos, doorde lichte zuurproductie, na verwijdering eenruwer oppervlak nalaten dan oorspronkelijkhet geval is geweest. Monumentenzorg adviseert dan ook de korstmossen alleen te verwijderen als het esthetisch echt niet anders kan.We moeten hierbij ook bedenken dat er altijdeen zekere verwering van de bovenste laag vanbeton optreedt onder invloed van het klimaat.Ook als korstmossen geheel ontbreken. Eenbegroeiing met korstmossen versnelt dit proces niet. Het vormt eerder een beschermendelaag die ervoor zorgt dat de aantasting doorweer en wind zich niet dieper voortzet.Hoe kunnen we begroeiingbeheersen?Helemaal voorkomen kunnen we nooit. Maarer zijn wel aandachtspunten waardoor we dekans op begroeiing kunnen verminderen ofjuist kunnen sturen in een richting die we welwillen.Het ontwerpBij het ontwerp van een betonconstructie,brug, gebouw of bestratingen, moeten wegoed nadenken waar de constructie nat wordten eventueel ook blijft. Als het regenwater altijdlangs de constructie loopt, zal deze ongeachthet materiaal groen worden (foto 16). Als eenbestrating voldoende afschot heeft, zal het oppervlak van de stenen minder lang nat blijven.Een ander ontwerpaspect is dat als er bomenen struiken tegen de constructie aan wordengeplant, we de kans op begroeiing vergrotenomdat we meer voedingsstoffen uit de luchtaanbieden.Het beheerBij het beheer van een constructie moeten wespeciaal focussen op het onderhoud van deafwateringssystemen. Als deze niet goedfunctioneren, kan er onverhoopt toch waterop niet bedoelde plaatsen terechtkomen, metbegroeiing tot gevolg.Daarnaast is het belangrijk dat de beheerderzich realiseert dat algen, mossen en korstmossen na verwijdering sneller zullen terugkomen,als de randvoorwaarden voor het ontstaanervan niet worden weggenomen. Schoonmaakacties maken veelvuldig het oppervlakvan beton ruwer of poreuzer zodat er makkelijker water kan worden vastgehouden. Bestrijdingsmiddelen helpen meestal maar tijdelijk.16Ecoduct Slabroek,het ontwerp bepaaltde afwatering enhet ontstaan vanalgen en mossenfoto: HarryCorporaal12 september 2013 standaard 16 I 05Uitgave ?neas, uitgeverij vanvakinformatie bvPostbus 101, 5280 AC, BoxtelT: 0411 65 00 85E: info@aeneas.nlWebsite www.betoniek.nlredactie T: 0411 65 35 84E: betoniek@aeneas.nlMedia-advies T: 0411 65 35 81E: t.vanwanrooij@aeneas.nlVormgeving Inpladi bv, Cuijkabonnementen/adreswijzigingen?neas, Postbus 101, 5280 AC, BoxtelT: 0411 65 00 85E: info@aeneas.nlabonnementen 2013Jaarabonnement, inclusief toegang onlinearchief: 87,50 (excl. btw)Buiten Nederland geldt een toeslag voorextra porto. Abonnementen lopen per jaaren kunnen elk gewenst moment ingaan.Opzeggen moet altijd schriftelijk gebeuren, uiterlijk twee maanden voor vervaldatum. Kijk voor de mogelijkheden van online abonnementen op www.betoniek.nl.? ?neas, uitgeverij van vakinformatie 2013.Betoniek wordt tevens elektronisch opgeslagen en ge?xploiteerd. Alle auteurs vantekstbijdragen in de vorm van artikelenof ingezonden brieven en/of makers vanbeeldmateriaal worden geacht daarvan opde hoogte te zijn en daarmee in te stemmen, e.e.a. overeenkomstig de publicatieen/of inkoopvoorwaarden. Deze liggen bijde redactie ter inzage en zijn op te vragen.Hoewel de grootst mogelijke zorg wordtbesteed aan de inhoud van het blad, zijnredactie en uitgever van Betoniek niet aansprakelijk voor de gevolgen, van welke aardook, van handelingen en/of beslissingen gebaseerd op de informatie in deze uitgave.Niet altijd kunnen rechthebbenden van gebruikt beeldmateriaal worden achterhaald.Belanghebbenden kunnen contact opnemen met de uitgever.Betoniek is h?t vakblad over technologie en uitvoering van beton en verschijnt 10 keer per jaar.Betoniek wordt uitgegeven door ?neas, uitgeverij van vakinformatie bv, in opdracht van hetCement&BetonCentrum. In de redactie zijn vertegenwoordigd: BAM Infra, BTE Nederland,ENCI, Mebin en TNO. Voor de jaarlijkse aflevering over het Examen Betontechnoloog BV wordtsamengewerkt met de Betonvereniging.tot slotDe begroeiing van beton met algen, mossenen korstmossen is niet te voorkomen. Doorhet gegeven dat de wind een belangrijke rolspeelt bij de voortplanting, kan de begroeiingoveral voorkomen. Als voldaan wordt aan deeisen voor de leefomgeving wat betreft water,licht, voedingsstoffen, CO2 en pH, zal `groenbeton' kunnen ontstaan. Beton biedt eengoede vochthuishouding voor begroeiing,maar een hard, dicht oppervlak is geen garantie dat er niets op groeit. Verwijderen is altijdmogelijk, maar als er verder niets verandert,zal dit maar tijdelijk helpen. Een leuk detail iswel dat korstmossen soms juist beschermendkunnen werken. Een onverwachte gedachte.Literatuur1 Algen, korstmossen en mossen op monumenten, informatieblad 16, Rijksdienstvoor het Cultureel Erfgoed, 19992 Rapport DK nr. 2009/dk104O: Preadviesmossen en korstmossen, directie Kennis,ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit3 Pioniers op beton, artikel Nederlands Dagblad, Kees de Heer, 15 maart 20084 Bealging op steenachtige materialen, SBR/TNO rapport, dr.ir. O.C.G. Adan, ISBN 9053673644, SBR nr 410.035 www.blwg.nl, BLWG is de vereniging voormossen en korstmossenonderzoek in Nederland6 www.zeewierwijzer.nl, Stichting Zeewierwijzer7 Mossen, artikel, www.museumkennis.nl,initiatief van Rijksmuseum voor Volkenkunde, Rijksmuseum van Oudheden ennatuurhistorisch museum Naturalis.8 Onderzoek naar toepassingen van algenvoor bijvoorbeeld biodiesel, www.algaeparc.nl, Wageningen URIn onzevolgendeuitgaveMeer achtergrondinformatie voor abonneesNaast de bestaande Betoniek Standaard verschijnt vanaf oktober2013 ook Betoniek Vakblad. In dit nieuwe magazine wordt verderaandacht besteed aan betonuitvoering en is meer ruimte voor nieuweontwikkelingen, onderzoek, regelgeving, onderwijs, en persoonlijkevisies en meningen. Kijk voor meer informatie op www.betoniek.nl.V A K B L A D v o o r t e c h n o l o g i e e n u i t v o e r i n g v a n b e t o nmei 2013 I 1Vorstelijke allureRenovatie kantoorgebouw De Monarch in Den HaagSteffen Gr?newaldFiligraine UHSB ParkbrugDwarskracht bestaandekunstwerken
Reacties