lil!E N M A A N 0 K S E u T G A V E V A N oVERENIGING NEDERLANDSE CEMENTINDUSTRIE, , : IJ QDI POSTBUS 3011 @, 'lil I ti S203 DA 's HERTOGENBOSCHAndertoeslagmateriaal (11)De geleidelijke vervanging van riviergrind door gebrokengesteente en zeegrind zal grote betekenis krijgen in depraktische betontechnologie. In de vorige aflevering vanBETONlEK zijn de ontstaansgeschiedenis en daarmeesamenhangende eigenschappen belicht. Nu aandacht vooraangepaste kwaliteitscontroles en invloeden op specie- enbetoneigenschappen.In BETON/EK 9/2 is duidelijkgemaakt datgesteenten doorverschillen in ontstaanswijze ensamenstelling heel verschillendeeigenschappen kunnen bezitten.Ook het breek- en zeefproces,nodig om gesteenten wat betreftkorrelgrootte en korrelopbouwgeschikt te maken als toeslagmate-riaal voor beton, bleek een duide-lijke invloed te hebben opgebruikseigenschappen.In deze aflevering worden de voor-schriften en keuringsproceduresbesproken en de beïnvloeding vanspecie- en betoneigenschappen bijhet werken met 'ander' toeslag-materiaal.ers dan zand en grindWanneer we in Nederland over'ander' toeslagmateriaal praten ishet iedere betontechnoloogduidelijk dat we doelen op toeslag-materiaal, anders dan hetvertrouwde rivierzand en -grind.Van oudsher is in ons land nauwe-lijks iets anders in beton toegepast.Een heel tastbaar gevolg daarvan isdat in de loop van de jaren de norm'Zand en grind voor beton' en de'Voorschriften Beton' steeds meerzijn toegeschreven naar de eigen-schappen en de prestaties van datriviermateriaal in beton.Op dit moment worden in ons landkalksteen, kwartsiet, graniet,porfier en zeegrind aangeboden alstoeslagmaterialen. Hoewel inandere landen deze materialen altijdal zijn toegepast in beton, blijken zetoch niet zonder meer in onzevoorschriften te passen. Om ditprobleem op zo kort mogelijketermijn te ondervangen, zijn voordeze grindvervangende materialenCUR-Aanbevelingen opgesteld en iseen aanvulling op de VoorschriftenBeton gepubliceerd.rschriftenOm welke voorschriften gaat heteigenlijk? De betontechnoloogheeft om te beginnen te maken metNEN 5950 'Voorschriften beton.Technologie', beter bekend als deVBT 1986. Binnen deze norm wastot voor kort de toepassing vanandere materialen dan zand engrind alleen mogelijk als dit wasmaart 1992 [IJ[I]JJJJJJJJJJJafJJJJJJJJJJovereengekomen tussen producenten afnemer.Om deze belemmering op te heffenis recent een aanvulling op de VBT1986 verschenen waarin de toepas-sing van grindvervangende mate-rialen is geregeld. Daarbij wordtverwezen naar CUR-Aanbevelingenwaarin keuringseisen voor deverschillende materialen zijn opge-nomen. Zo is het nu toegestaan ommaximaal 20% van het toeslagmate-riaal te vervangen door beton- ofmenggranulaten, overeenkomstigde CUR-Aanbevelingen 4 en 5.In plaats van grind mogen anderetoeslagmaterialen worden toege-past, mits voor de alternatievetoeslagmaterialen een CUR-Aan-beveling beschikbaar is. Op ditmoment zijn zulke aanbevelingenverschenen voor:gebroken harde kalksteen (CUR-Aanbeveling nr. 13);gebroken kwartsiet (nr. 17);gebroken graniet (nr. 22);- gebroken porfier (nr. 23).De keuring van zeezand en -grindkan plaatsvinden overeenkomstigNEN 5905 'Toeslagmaterialen voorbeton. Zand en grind', ook al is hetmateriaal qua herkomst en minera-logische samenstellinggedeeltelijkafwijkend van riviermateriaal.Wie de moeite neemt de hiervoorgenoemde CUR-Aanbevelingen ende 'zand-en-grind-norm' NEN 5905zorgvuldig te vergelijken, bemerktal snel dat er nauwelijks verschillenzijn. Dit is niet verwonderlijk omdathet doel van al deze aanbevelingenen voorschriften is toeslagmateriaalte selecteren op hun geschiktheidvoor het gebruik in beton.Het ligt voor de hand de op dezemanier gegroeide verscheidenheidaan regelgeving voor toeslagmate-rialen zo snel mogelijk weer tebeperken. Op dit moment wordtdoor een voorschriftencommissiehard gewerkt om de eisen enkeuringsmethoden te bundelen inéén toeslagmaterialen-norm. Daar-naast wordt bekeken in hoeverreeventuele verschillen in beton·eigenschappen als gevolg van detoepassing van andere materialenaanpassing van de betonvoor-schriften vergen. Gelukkig is al heelveel bekend vanuit laboratorium-onderzoek en praktijktoepassingenin ons omringende landen.ringDe keuring van toeslagmateriaalbegint voor de betontechnoloogdoorgaans met een visuele beoor-deling van de aangevoerde partij.De nieuwe toeslagmaterialen ziener anders uit dan het traditioneleriviergrind. De heel donkergrijsgekleurde gebroken harde kalk-steen, het roze schotse graniet, ofhet donkergrijze Noorse graniet,het donkere porfier en zelfszeegrind zijn goed herkenbaar en teonderscheiden van hettot nu toegebruikte riviergrind.Binnen een gesteentegroep kunnengrote verschillen voorkomen. Zo isgebleken dat bijvoorbeeld partijenkalksteen, afkomstig uit verschil-lende groeven totaal verschillendeeigenschappen kunnen hebben.Soms zelfs zodanig dat uit de enegroeve uitstekend en uit een anderegroeve beslist ongeschikttoeslag-materiaal komt.Uiteraard weten producenten enleveranciers dit. Harde kalksteenvoor toepassing in beton betrekkenzij van groeven die materiaalleveren dat voldoet aan de eisen.Voor de afnamecontrole vantoeslagmaterialen kunnen de CUR-Aanbevelingen als leidraad dienen.In deze Aanbevelingen zijn de eigen-schappen benoemd waaraan eisenworden gesteld en waar voor debepaling daarvan beproevings-methoden zijn aangewezen.Om een en ander in de praktijkhanteerbaar te maken, wordtonderscheid gemaakt tussen deroutinematige controles die aanelke aangevoerde partij moetenworden uitgevoerd en de controlesdie in geval van twijfel moetenworden uitgevoerd.tinematige controlesTot de routinematige controlesbehoren:- bepaling van de korrelverdeling,- bepaling van het gehalte zeer fijnmateriaal « 63 mm) en- bepaling van het gehalte aan sterkzwellende·kleimaterialen.Opvallend is dat de eisen tenaanzien van de korrelverdelingsterk uiteenlopen voor de verschil"lende materialen.De CUR-Aanbevelingvoor hardekalksteen vermeldt bijvoorbeeld devolgende korrelgroepen:2/4-2/7 -4/7 -7/10-7114-7/20t/m40/56.Vaak worden deze groepen door deleverancier al gemengd tot degewenste gradering.De betontechnoloog heeft van dezeverschillende korrelgroepen weinighinder. Hij moet bij het berekenenvan zijn toeslagmaterialenmengseltoch al rekening houden metbijvoorbeeld de afwijkende korrel-vorm en het aandeel fijne mate-rialen daarop aanpassen. Deoorzaak van deze afwijkendekorrelgroepen ligt vooral in hetland van herkomst van dezemate-rialen, waar de daar gehanteerdekorrelgroepen in normen zijn vast-gelegd.JJJbgJJJJJJval van twijfelEen grootaantal controles behoeftuitsluitend 'in geval van twijfel' teworden uitgevoerd. Ditzijnbijvoorbeeld controles op veront-reinigingen zoals fijne stoffen vanorganische oorsprong, chloridenenz. Andere bepalingen die in dezegroep thuishoren zijn bijvoorbeeld:- vorstbestandheid;- korrelvorm;- gevoeligheid voor alkali-toeslagreactie;- aanwezigheid van vlekken-veroorzakende ijzer- en vana-diumverbindingen.Veel van deze controles kunnen inde praktijk beslist niet als afname-controle worden uitgevoerd. Voorsommige bepalingen is een gespe-cialiseerd laboratorium nodig;uitvoering en beoordeling kanenkele dagen of in een enkel gevalzelfs maanden vergen. Het is duspraktisch om bij de leverancier dezegegevens op te vragen en gelijktijdigafspraken te maken om te waar-borgen dat leveringen van dezelfdegroeve ofwinplaats komen.ontechnologie in depraktijkNu de verscheidenheid aan mate-rialen toeneemt, zullen we behalvede keuringsmethodieken ook hetmengselontwerp daarop moetenaanpassen. De betontechnoloog zalzich een zo goed mogelijk beeldmoeten vormen van het beschik-bare materiaal. Datbegint met hetvaststellen van de gesteentesoorten de plaats van herkomst. Eenmeer uitgebreide petrografische enmineralogische beschrijving isdaarbij zinvol.Voor de prestatie of het gedrag vanhet toeslagmateriaal in betonspecieis vooral informatie nodig over dekorrelgroep, de korrelopbouw, dekorrelvorm en oppervlaktestruc-tuur. Deze eigenschappen hebbengrote invloed op de waterbehoefte;te zamen met de volumieke massavormt dit de belangrijkste infor-matie voor de mengselberekening.De prestatie van het materiaal inbeton met betrekking tot sterkteen duurzaamheid is gewaarborgddoor de eisen in de aanbevelingenen normen.oed op betonsamenstellingen specie-eigenschappenBij het berekenen van een beton-samenstelling op basis van andertoeslagmateriaal dient met eenaantal aspecten rekening te wordengehouden. Deze worden hieronderopgesomd.De volumieke massa (Ps, Psr) vanhet materiaal kan afwijken van dewaarde voor rivierzand en -grind.Het zandpercentage in het toeslag-materialenmengsel moet bijtoepassen van gebroken groftoeslagmateriaal doorgaans metenkele procenten wordenverhoogd.De hoekige vorm van gebrokenkorrels zorgt voor een minderdichte pakking waardoorméérholle ruimtes tussen de korrelsgevuld moeten worden metfijnmateriaal. Dit is eenvoudig tecontroleren door naast de volu-mieke massa (Ps,Psr) het stortge-wicht (Pm) te bepalen: bij gebrokenmateriaal zal Pm uitgedrukt tenopzichte van Ps en Psr in het alge-meen lager zijn.De hoekige korrels hebben ook eengrotere haakweerstand. De nega-tieve invloed daarvan op hetverwerkingsgedrag van de speciekan worden gecompenseerd dooreen groter pasta-aandeel.uDe waterabsorptie varieert pergesteentesoort en kan zelfs bijgesteente uit één groeve sterkverschillende waarden hebben.De waterbehoefte benodigd vooreen bepaalde verwerkbaarheid zalhoger zijn dan we bij toepassen vanriviergrind gewend waren.Vooral de volgende eigenschappenzijn van invloed op de Water-behoefte:- korrelvorm: gebroken toeslag-materiaal vraagt meer watervoor dezelfde verwerkbaarheid.Verschillende mineralen enbreekprocessen kunnen eensterk uiteenlopende korrelvormopleveren. Een gedrongen ku"bische vorm vraagt minder waterdan materiaal dat veellangwer-pige of platte korrels bevat;- de oppervlaktetextuur vangebroken materialen kanvariëren van vrij gladtot erg ruw;ook ditheeft invloed op dewaterbehoefte.- de korrelverdeling èn de maxi-male korrelgrootte hebben ookinvloed op de waterbehoefte.Gebroken materialen wordenvaak geleverd in korrelgroependie fijner zijn dan de korrelgroep4-32 mm waar nu veel meegewerkt wordt. Soms kan menals afnemer zijn eigen korrel-opbouw maken door het com-bineren van meerdere handels-fracties.sommige gebroken materialenbevatten een zeker percentage'breekstof. Dit veroorzaakt eengrotere waterbehoefte. In meng-sels met onvoldoende stabiliteitdoor te weinig fijne delen heeftbreekstofeen positieve invloedop de stabiliteitvan de specie.Bedenk dat elk toeslagmateriaaldoor zijn herkomst en door even-tuele bewerkingen als breken,JJJJJJJJJbgJJJJJJJJJJJJTIwassen en zeven een voor dátmateriaal unieke combinatie vaneigenschappen heeft die bepalend isvoor de waterbehoefte.De foto's op de miniposter bij dezeaflevering maken duidelijk dat devisuele verschillen tussen de mate-rialen groot zijn. Bij nadere bestu-dering Van de oppervlakken (zoalshier is gedaan met de elektronenmi-croscoop) blijken de verschillen noggroter en wordt zichtbaar dat eenoppervlakdat er op het ooggladuitziet, dat lang niet altijd is! Hier·door kunnen onverwachte effectenoptreden, met name ten aanzienvan de waterbehoefte. Hetis dusnoodzakelijk voorafgeschiktheids-proeven te doen om deze zaken zogoed mogelijk in te schatten.oedopetoneigenschappenDe eigenschappen van verhardbeton worden voor een belangrijkdeel bepaald door de eigen-schappen van het toeslagmateriaal.Niet verwonderlijk wanneer webedenken dat ruim 70% van betonuit toeslagmateriaal bestaat.Van belang zijnde eigenschappenzijn vooral:- volumieke massa;- elasticiteitsmodulus;- korrelsterkte I druksterkte;- thermische uitzettingscoëfficiënt;- poriestructuur I waterabsorptie;slijtvastheid;- vorstbestandheid;- hittebestandheid.In tabel I zijn de belangrijkste eigen-schappengekwalificeerd.De hogere waterbehoefte vangebroken toeslagmateriaal is aluitgebreid genoemd. De betontech-noloog zal hiermee zeker rekeninghouden bij zijn mengselontwerp; hijmoet immers voldoen aan eisen aandruksterkte en duurzaamheid opbasis van de water-cementfactor.Hierbij moet worden opgemerktdat de relatie tussen water-cement-factor en druksterkte bij gebrokenmaterialen dikwijls afwijkt van diebij ronde toeslagmaterialen. Bijdezelfde water-cementfactorleveren gebroken materialen vaakeen hogere druksterkte. Naastkorrelvorm en oppervlaktestruc-tuur speelt ook de hechtingvancementsteen aan het toeslagmate-riaal hierbij een rol.Minderbekend is dat door hetgebruik van ander toeslagmateriaalbepaalde relaties tussen de mecha-nische eigenschappen enigszinskunnen veranderen.Voor de gebruikelijke toepassingenvan beton zullen deze eigen-schappen binnen acceptabele grens-waarden liggen en een betonopleveren dat in alle opzichten aande gestelde eisen voldoet. Daartoezijn immers de CUR-Aanbevelingenopgesteld.Bij extreme eisen aan bijvoorbeeldde druk- oftreksterkte, slijtvast-heid, uitzettingscoëfficiënt of hitte-bestandheid kunnen bepaaldetoeslagmaterialen echter de voor-keur verdienen.oonbetonVoor het maken van schoon betongelden voor enkele eigenschappenvan alternatieve toeslagmaterialenenigszins aangescherpte eisen.Bij de vervaardiging van uitge-wassen beton het uitwassen vanbetonoppervlakken zijn de uiter-lijke verschillen natuurlijk extreemgroot. De donkergrijze gebrokenharde kalksteen, het rozebruineschotse graniet en zelfs zeegrindleveren dan een totaal verschillenduiterlijk; een punt om zich voorafgoed te realiseren.hrijving materialenDe kleurenfoto's op de bijgevoegdepostergeven de verschillen in kleuren vorm van de diverse materialenduidelijk weer. De daarbijgeplaatste microscoopopnamenillustreren de verschillen in opper-vlaktestructuur.In aanvulling daarop is hierna eenkorte beschrijving van de meestkenmerkende eigenschappengegeven. In deze reeks 'andere'toeslagmaterialen hoort riviergrindeigenlijk niet thuis. Toch is het, alsreferentie, meegenomen.Riviergrind bestaat overwegend uitkwarts en behoort tot de groepafzettingsgesteenten. De korrel-vormisoverwegendrond,grovedelen worden soms gebroken enbijgemengd in de korrelgroepen diein de handel zijn. Gedeeltelijkgebroken grind mag volgens denorm maximaal 50 %gebrokenmateriaal bevatten, ongebrokengrind maximaal 15 %. De volumiekemassa van riviergrind varieert in depraktijk van 2500 tot 2700 kg/m3·grindHet zeegrind dat in ons land wordtaangeboden is vooral afkornstig vanwinplaatsen binnen het Engelscontinentaal plat. Zeegrind en -zandwordt in Engeland al tientallen jarenals toeslagmateriaal in beton toe-gepast.Zeegrind bestaat overwegend uitflint (vuursteen) en kwarts.Kenmerkend is de witte, lichtpo-reuze oppervlaktekorst. De korrel-vorm van zeegrind is vaak watgrilliger dan die van riviergrind; tochmogen we ook hier van een over-JJJJJJJJJJJJJJffg JJJJJ J JJTabel IEnkele (ysisçhe eigensçhappen van grove toeslagmaterialen voor betonPsrwaterabsorptiedruksterktemateriaal(kg/m3)volgens NEN 5928(N/mm2)(24h)riviergrind 2500-2700 0,5 -2,0 150- 250zeegrind 2500-2650 0,5 -2,0 150-250porfier 2250-2800 0,5 -1,5 150-300kwartsiet 2250-2700 0,5 -2,0 120-250graniet 2600-2850 0,2-1,5 150-250harde kalksteen 2300-2800 0,5-2,0 80-200E-modulusthermischemateriaal(kN/mm2)uitzetting 20-90 °C polijstgetal(I0-6/K)riviergrind 50- 75 8-14 55zeegrind 50- 75porfier 50- 100 5- 8,5 56kwartsiet 50- 75 10- 14 58-65graniet 35 - 70 6- 12 59harde kalksteen 50- 90 4- 9 35- 50wegend ronde korrelvorm spreken.De waterbehoefte is bij werkenmet zeegrind ongeveer gelijk aandie bij riviergrind. Hiermee onder·scheidtzeegrind zich gunstig tenopzichte van de gebroken toeslag-materialen. De eigenschappen vanbetonspecie en verhard betonblijven ongeveergelijk.Een punt van aandacht bij toeslag-materiaal uit zee vormt hetchloridegehalte. Vrijwel altijd ligt ditruimschoots onder de grens-waarden voor gewapend beton.De zeer lage grenswaarden voortoeslagmateriaal bestemd voorvoorgespannen beton wordenechter niet altijd bereikt.De Europese regelgeving, waar ookwij in de nabije toekomst mee temaken krijgen, lijkt op dit puntminder lage grenswaarden tehanteren.De volumieke massa van zeegrindvarieert in de praktijk van circa2500 tot 2650 kg/m3·roken toeslagmateriaalGebroken toeslagmaterialenvormen voor de betontechnoloogeen groep apart. Gebruik vangebroken materiaal beïnvloedt demengselsamenstelling en de specie-eigenschappen. De invloed op hetzandpercentage en hetverwer-kingsgedrag is al besproken.De waterbehoefte kan bij gebruikvan gebroken groftoeslagmateriaaltoenemen met 5 tot 25 liter per m3·Tussen gesteenten en zelfs tussenverschillende partijen van eenzelfdegesteente kunnen grote verschillenvoorkomen door korrelvorm en-opbouwen door de aanwezigheidvan breekstof.Indien ook voor de zandfractiegebroken materiaal wordt gebruiktkan de toename van de water-behoefte zelfs oplopen tot waardentussen 10 en 50 liter per m3!IerPorfier is een stollingsgesteente enhoort tot de groep gahggesteenten.Het is een hard en dicht materiaaldat wel wordt toegepast in slijtlagenvan wegen. Gebroken porfier is indiverse korrelgroepen in de handel.De volumieke massa van porfier isdoorgaans wat hoger dan die vanriviergrind en varieert van circa2600 tot 2750 kg/m3·artsietKwartsiet behoort tot de meta-morfe gesteenten en bestaat hoofd-zakelijk uitgerekristalliseerdekwarts. Evenals porfier wordt ditharde en dichte materiaal weltoegepast in slijtlagen voor dewegenbouw.Gebroken kwartsiet is in diversekorrelgroepen in de handel.De volumieke massa van kwartsietligt in de praktijk tussen circa 2600en 2700 kg/m3·nietGraniet is een stollingsgesteentewaarin vooral veldspaten en kwartsvoorkomen. Graniet wordt in deons omringende landen op meer-dere plaatsen aangetroffen.Opvallend is dat verschillendewinplaatsen vaak granietmet eenzeer verschillend uiterlijk ople-veren. Zo is bijvoorbeeldSchotsgraniet roze-bruin en Noors granietoverwegend donkergrijs gekleurd.De volumieke massa van granietvarieert in de praktijk tussen 2650en 2800 kg/m3, duidelijk hoger dusdan riviergrind.steenKalksteen behoort tot de sediment-gesteenten en bestaat hoofdzakelijkuit calciumcarbonaat. Kalksteenwordt met name in België algeruime tijd toegepast als toeslag-materiaal in beton. De eigen-schappen van kalksteen kunnensterk uiteenlopen. Een aantalgroeven levert een harde kalksteenvan constante kwaliteit, die zeergeschikt is voor beton.Doordatgebroken kalksteen vaakeen zeker percentage breekmeel ofbreekstof bevat is de toename vande waterbehoefte doorgaans watgroter dan bij andere gebrokenmaterialen. Dit breekmeel kan eenpositieve invloed op de stabiliteitvan de specie hebben.De eigenschappen van kalksteenwijken in een aantal opzichten afvande andere toeslagmaterialen. Kalk-steen is wat minder slijtvast bijvoor-beeld. Daarentegen onderscheidenthermische eigenschappen vanbeton met kalksteen zich positief;de hittebestandheid is beter en deuitzettingscoëfficiënt lager.chiktheidsproevenGebroken toeslagmateriaal is nieteenduidig te definiëren naar eigen-schappen als korrelvorm, korrel-opbouw, oppervlaktestructuur enz.De inrichting van het breekprocesen de opbouw binnen de korrel-groep kan een verschillend gedragin betonspecie tot gevolg hebben.Geschiktheidsonderzoek blijft dusnoodzakelijk. Om een indruk tegeven van de verschillen zijn intabel 2 meetwaarden vermeld uitgeschiktheidsonderzoek van enkeletoeslagmaterialen.tenPraten overgeld is in BETON/EKongebruikelijk. Betontechnologenhouden zich doorgaans bezig metrekenwerk in kilo's, procenten enverhoudingen en niet met de finan-ciële kant van betonsamen-stellingen.Toch lijkt het in veel gevallenverstandig dat wel te gaan doen.Het kiezen van ander toeslagmate-riaal vraagt afwegingen zowel tenaanzien van de technologische alsvan de financiële consequenties.De prijzen van de verschillendetoeslagmaterialen kunnenvrij sterkuiteenlopen. Dat heeft allerleioorzaken zoals de kosten van dewinning, transport en bewerkingvan het materiaal als ook vraag enaanbod in de markt.Vaak wordt vergeten dat ook deeigenschappen van het toeslagmate-riaal medebepalend zijn voor detotale kostprijs van beton. Zo zalvan een materiaal met een hogevolumieke massa meer kilo's gedo-seerd moeten worden om eenbepaald volume in te nemen.De hogere waterbehoefte vangebroken materiaal heeft een noggrotere invloed op de kostprijs vanbeton. Afhankelijk van materiaal-eigenschappen kan de waterbe-hoefte met 5 tot 25 liter per m3toenemen. Binnen een bepaaldemilieuklasse zal het cementgehaltedan sterk moeten wordenverhoogd ófer dienen hulpstoffente worden toegepast.De betontechnoloog kan de conse-quenties voor het toe te passencementgehalte ofwaterreduce-rende hulpstoffen eenvoudigberekenen.De taak van de betontechnoloogwordt met de groeiende verschei-denheid aan grondstoffen omvang-rijker, maar zeker ookinteressanter!Bijlage: BETONIEK-miniposter'Grove toeslagmaterialen voorbeton'J J J J J J J J J a J J J J J J JTabe/2Resultaten van oriënterend onderzoek aan enkele toeslagmaterialenDe in deze tabel opgenomen waarden zijn steeds hetgemiddelde uit2 0(3 bepalingentoeslagmateriaalvol. massawater-slibsoortenabsorptiekorrelgroep Psr (kg/m3)%(m/m)%(m/m)riviergrind2610 l,S 0,54/32mmriviergrind2610 1,4 0,24/16mmzeegrind2580 1,6 0,154/32mmNed. steenslag2640 1,1 0,36/16mmkwartsiet2640 1,4 0,54/32mmporfier2690 0,7 1,14/8mmNoors graniet2695 0,5 1,84/40mmkalksteen2675 0,8 2,24/20mmspecie-eigenschappen voorbeton-eigenschappen .consistentiegebied 3splijttrek-soorten watergehaltewcfvol. massa kubusdruksterkte (N/mm2) sterktekorrelgroep (11m3) (kg/m3) na 7 dgn na 28 dgn (N/mm2)na 28 dgnriviergrind172 0,54 2395 24,8 38,7 2,94/32mmriviergrind183 0,57 2380 23,3 36,5 3,04/16mmzeegrind173 0,54 2380 24,9 35,5 2,84/32mmNed. steenslag182 0,57 2395 23,5 39,6 3,46/16mmkwartsiet184 0,58 2390 22,3 33,3 2,74/32mmporfier188 0,59 2425 23,5 38,0 3,34/8mmNoors graniet180 0,56 2425 26,7 38,7 3,14/40mmkalksteen191 0,60 2400 26,1 36,1 3,04/20mmJJJJJ JJJ JJJa JJJJJJJJ JJJJJJ=In onze volgende uitgave:Open betonPrincipes voor de samenstelling van open beton. Verwerkbaarheid, duurzaam-heid, toepassingen.Daar maak je 't mee.lofonBETONlEK is een praktijkgerichtvoorlichtingsblad op hetgebiedvan de betontechnologie enverschijnt I0 keer per jaar.Redactie:tel. 073 - 40 I 225Abonnementen:tel. 073 - 40 I 231ISSN 0166-137xAbonnementsprijzen voor 1992:Nederland, Nederlandse Antillenen België f 23,-andere landen f 36,-Uitgave:Vereniging NederlandseCementindustrie (VNC),Postbus 30 I1 ,5203 DA 's-HertogenboschAbonnementen lopen perkalenderjaar. Aan het eind vaneen kalenderjaar wordt hetabonnement automatischverlengd, tenzij voor I decemberschriftelijk wordt opgezegd.Overname van artikelen enillustraties is toegestaan, ondervoorwaarde van bronvermelding.JJJJJJJJJJJJJNxgJJJJJ JJJ