februari2024 1717 BAND UITGAV E Jong beton, goed gerijpt Gewogen rijpheid om vroege sterkte in het werk te bepalen Betoniek Standaard 17-17.indd 1Betoniek Standaard 17-17.indd 1 09-02-2024 15:4609-02-2024 15:46 BAND UITGAV E 2 FEBRUARI 2024 STANDA ARD 17 17 Jong beton, goed gerijpt Sterkteontwikkeling van beton is belangrijk voor de snelheid van het bouwproces. Op basis van de druksterkte wordt bijvoorbeeld bepaald wanneer de bekisting mag worden verwijderd, voorspanning mag worden aangebracht of beton sterk genoeg is om te belasten. Om deze vragen te beantwoorden, zijn er verschillende methoden ontwikkeld waarmee de vroege druksterkte in het werk kan worden bepaald. In deze Betoniek nemen we je mee in de methode van gewogen rijpheid, in Nederland een van de meest toegepaste methoden om de vroege druksterkte van beton in het werk te bepalen. We staan stil bij de achtergrond van de methode, de voorwaarden voor het opstellen van een ijkgrafiek en de aandachtspunten op de bouw. HET PRINCIPE VAN RIJPHEID Beton verhardt door de chemische reactie van het cement en water, waardoor cement- pasta verandert in cementsteen. De druk - sterkte neemt toe naarmate er meer cement met water reageert tot cementsteen. Zoals bij vele chemische reacties is de reactie - snelheid van cement temperatuurafhanke - lijk. Dit betekent dat de cementreactie snel- ler verloopt bij een hoge betontemperatuur en trager bij een lage betontemperatuur. Als beton in de zomer verhardt, zal de reactie dus sneller verlopen dan in de winter. Daar - naast is de reactie van cement exotherm. Dit betekent dat bij de reactie van cement en water warmte wordt geproduceerd. De betontemperatuur wordt tijdens het verhar - den, naast de omgevingstemperatuur, dus ook beïnvloed door de warmteontwikkeling van het cement. Bij de verharding van beton spelen tempera- tuur en tijd dus een belangrijke rol in de sterkteontwikkeling. Er is een relatie te leg- gen tussen de sterkteontwikkeling en de temperatuurontwikkeling in de tijd. De methode van gewogen rijpheid maakt gebruik van deze relatie, zodat op basis van de gemeten betontemperatuur en de ver - hardingstijd, de sterkteontwikkeling kan worden bepaald. Hierbij geldt steeds het principe dat voor eenzelfde betonsamen- stelling bij een gelijke rijpheid steeds weer dezelfde sterkte hoort. Om het begrip rijpheid beter uit te leggen, is het principe om rijpheid de berekenen gra- fisch weergegeven in figuur 2. In de grafiek ? Foto voorpagina: Marco Jongsma L emmer Betoniek Standaard 17-17.indd 2Betoniek Standaard 17-17.indd 2 09-02-2024 15:4609-02-2024 15:46 3 FEBRUARI 2024 STANDA ARD 17 17 2 Berekening van de rijpheid op basis van de temperatuurontwikkeling van een betonmengsel tijdens de eerste 15 uur van de verharding 1 S ensoren in een nog te storten betonconstructie voor het bepalen van de gewogen rijpheid Betoniek Standaard 17-17.indd 3Betoniek Standaard 17-17.indd 3 09-02-2024 15:4609-02-2024 15:46 4 FEBRUARI 2024 STANDA ARD 17 17 is een voorbeeld van de temperatuurontwik- keling van een betonmengsel over de eerste 15 uur gegeven. De grafiek wordt opgedeeld is 15 verticale stroken van 1 uur (A t/m O). Per strook kan nu het opper vlak worden bepaald door de gemiddelde temperatuur te vermenigvuldigen met de tijd. Het product van de temperatuur en de tijd noem je de rijpheid. Bijvoorbeeld voor strook F (van 5 tot 6 uur) is de temperatuur voor één uur gemiddeld 38 °C. De ontwikkelde rijpheid van strook F is dus 38 °C × 1 uur = 38 °Ch. Voor elk uur kan de rijpheid worden uitgere - kend. De totale rijpheid over de eerste 15 uur is de som van de rijpheid van strook A t/m strook O. Dit is gelijk aan 549 °Ch. De rijpheid is dus het opper vlak onder de temperatuur - grafiek. Er zijn in de tijd verschillende rijpheidsme - thoden ontwikkeld om de relatie tussen sterkteontwikkeling en rijpheid te maken. Alle methoden gaan uit van het principe 'gelijke rijpheid = gelijke druksterkte'. In deze Betoniek staan we kort stil bij de methode volgens Saul en de methode vol- gens Papadakis en Bresson. Beide metho- den zijn in detail toegelicht in Betoniek 6/20 [1]. De rest van deze Betoniek wordt de methode volgens De Vree in detail uitge - legd. Wanneer in Nederland de rijpheid wordt gemeten, wordt meestal gebruikge - maakt van methode De Vree. Rijpheid volgens Saul Een van de eenvoudigste rijpheidsregels is de methode volgens Saul uit begin jaren vijf - tig. Saul bepaalt de rijpheid zoals toegelicht in figuur 2, waarbij de rijpheid per uur wordt berekend vanaf ?10 °C. De rijpheid van strook F van figuur 2 is volgens Saul gelijk aan (38 ? (?10)) × 1 = 48 °Ch. Het nadeel van deze methode is dat er onvoldoende reke - ning wordt gehouden met de invloed van de verhardingstemperatuur en het type cement op de sterkteontwikkeling. Dat resulteert in relatief grote afwijkingen van de druk - sterkte bij verschillende verhardingstempe - raturen. Gewogen rijpheid volgens Papadakis en Bresson Om de invloed van een hoge verhardings - temperatuur en het gebruikte cement op de sterkteontwikkeling nauwkeuriger te bepa- len, introduceren Papadakis en Bresson een weegfactor. Bij deze methode wordt daarom over 'gewogen rijpheid' gesproken. In tegenstelling tot figuur 2 delen Papadakis en Bresson het opper vlak onder de tempera- tuurgrafiek op in horizontale stroken, waar - aan steeds een weegfactor wordt toege - kend. De weegfactor is afhankelijk van de temperatuur van de strook en van het type cement. Papadakis en Bresson focussen op verhardingstemperaturen boven de 20 °C, omdat hun achtergrond bij de prefab-beton- industrie ligt. Vanaf 20 °C geeft hun methode goede resultaten. Met lagere temperaturen houdt hun methode echter geen rekening. Daarom geeft hun methode bij lage tempe - raturen geen betrouwbare resultaten. GEWOGEN RIJPHEID VOLGENS DE VREE In Nederland ontstond de behoefte aan een methode die ook bij lagere verhardingstem- peraturen betrouwbare resultaten geeft. Onderzoek heeft in begin jaren tachtig geleid tot een Nederlandse methode van gewogen rijpheid volgens De Vree. Methode De Vree is verwerkt in NEN 5970 [2] en wordt in ons land veelvuldig toegepast. Deze methode, die vergelijkbaar is met die van Papadakis en Bresson, geeft zowel bij hoge als lage verhardingstemperaturen betrouwbare resultaten. In de grafiek van figuur 3 is te zien dat de sterkte van beton dat verhardt bij hoge en lage betontempera- turen netjes op één lijn liggen. In deze Beto - Betoniek Standaard 17-17.indd 4Betoniek Standaard 17-17.indd 4 09-02-2024 15:4609-02-2024 15:46 5 FEBRUARI 2024 STANDA ARD 17 17 niek wordt methode De Vree verder uitge- diept. Net als Papadakis en Bresson introduceert De Vree een weegfactor waarin de relatie tussen de sterkteontwikkeling en de beton- temperatuur is verdisconteerd. Deze tempe - ratuurafhankelijkheid van de sterkteontwik - keling is met name afhankelijk van het type cement. De geïntroduceerde weegfactor, de C-waarde, staat dus voor de temperatuur - afhank elijkheid van het cement. Elk type cement heeft een eigen C-waarde. In tegenstelling tot Papadakis en Bresson start de methode De Vree bij een tempera- tuur van ?10 °C, waarmee de invloed van lage verhardingstemperaturen ook wordt meegenomen. De berekening wordt gedaan per uur verharding, zoals weergegeven in figuur 2. Per uur wordt de gewogen rijpheid berekend met de formule: 10( C 0,1T?1,245 ?C?2,245 ) R g= ln ( C) Waarin: R g = g ewogen rijpheid over een periode van 1 uur (°Ch) T = g emiddelde betontemperatuur in het beschouwde uur (°C) C = C -waarde van het toegepaste cement (?) Stel dat de C-waarde van het betonmengsel uit het voorbeeld van figuur 2 gelijk is aan 1,25. De gewogen rijpheid volgens De Vree van strook F, waar de gemiddelde tempera- tuur 38 °C is, is dan gelijk aan R g = 52,1 °Ch. De relatie tussen de druksterkte op jonge leeftijd en de gewogen rijpheid kan in een grafiek worden weergegeven, zoals in het voorbeeld van figuur 3. Dit geeft meestal een rechte lijn als de gewogen rijpheid wordt uitgezet op een logaritmische schaal. Deze lijn wordt de regressielijn genoemd. Elk betonmengsel heeft een eigen unieke relatie tussen druksterkte en gewogen rijpheid en dus een eigen regressielijn. De regressielijn voor een bepaalde betonsa- menstelling wordt opgesteld door de beton- leverancier. De betonleverancier heeft voor de regressielijn de C-waarde van het cement nodig. De C-waarde wordt meestal bepaald door de cementleverancier. Bepaling van de regressielijn en de C-waarde worden in het navolgende toegelicht. Opstellen regressielijn De regressielijn wordt afgestemd op de druksterkte die in het werk moet worden aangetoond. Dit noem je de doelwaarde voor de regressielijn. Voordat de regressielijn wordt opgesteld, moet de doelwaarde dui- delijk zijn. Daarbij moet ook duidelijk zijn op welke manier deze doelwaarde is uitge - drukt: wordt er gevraagd om de karakteris - tieke of gemiddelde en of de kubus- of cilin- derdruksterkte? Dit is in detail uitgelegd in het Betoniek-artikel 'Sterkte? Welke sterkte?' [3]. Als voorbeeld: stel dat de vroege sterkteontwikkeling voor het verwij- deren van de ondersteuning moet worden bepaald, wordt de doelwaarde vaak door de 30 20 10 0 Druksterkte [N/mm²] Gewogen rijpheid [°Ch]300 500 1000 2000 5°C 10°C 15°C 20°C 35°C 65°C 3 Relatie tussen druksterkte en de gewogen rijpheid volgens methode De Vree bij verschillende verhardingstemperaturen (Betoniek 6/20) Betoniek Standaard 17-17.indd 5Betoniek Standaard 17-17.indd 5 09-02-2024 15:4609-02-2024 15:46 6 FEBRUARI 2024 STANDA ARD 17 17 constructeur opgegeven. De constructeur spreekt vaak over karakteristieke cilinder- druksterkte. In de uitvoeringsnorm wordt gesteld dat het verwijderen van de kist op een gemiddelde kubusdruksterkte moet zijn gebaseerd. Ook de betontechnoloog van de betoncentrale spreekt vaak over kubusdruk - sterkte. In NEN 5970 wordt niet over gemid- delde of karakteristieke druksterkte gesproken. Het moet dus altijd duidelijk zijn welke druksterkte moet worden aange - toond. Om een voldoende betrouwbare relatie tus - sen de druksterkte en de gewogen rijpheid te stellen, zijn minimaal vijf druksterkteme - tingen, dus vijf kubussen nodig. Deze relatie geldt echter voor een beperkt bereik. Daarom moeten de vijf gemeten druksterk - ten gelijkmatig zijn verdeeld rondom de doelwaarde. NEN 5970 stelt dat de meet - waarden gelijkmatig verdeeld zijn rondom de doelwaarde wanneer alle gemeten druk - sterkten binnen 8 MPa vanaf de doelwaarde liggen. Hierbij moeten minimaal twee geme - ten druksterkten hoger en twee gemeten druksterkten lager dan de doelsterkte zijn. Dit is schematisch weergegeven in figuur 4. Stel dat het doel is dat in het werk een gemiddelde kubusdruksterkte van 15 MPa moet worden aangetoond, dan moeten alle druksterkten op de regressielijn gelijkmatig verdeeld liggen rondom 15 MPa. De laagste waarde van de regressielijn moet minimaal 15 ? 8 = 7 MPa zijn en de hoogste waarde maximaal 15 + 8 = 23 MPa. Van alle metin- gen, moeten er minimaal twee tussen de 7 en 15 MPa liggen en twee tussen de 15 en 23 MPa. Als aan deze voorwaarden wordt voldaan, geeft dit een betrouwbare regressie lijn. De kubussen voor de regressielijn worden over het algemeen bewaard in een thermo- staatbad bij 20 °C of in een klimaatkamer. In het hart van de laatst te drukken kubus wordt een temperatuursensor ingestort. Deze wordt aangesloten op meetapparatuur om de gewogen rijpheid te berekenen. De apparatuur berekent op basis van de gemeten temperatuur, de ingegeven C-waarde van het cement en de verhar - dingstijd, ver volgens de gewogen rijpheid volgens de formule van De Vree (fig. 5). minimaal twee waarden boven doelwaarde minimaal twee waarden onder doelwaarde druksterkte Doelwaarde ?8 MPa Minimaal Maximaal minimaal vijf metingen rijpheid rijpheid rijpheid ?8 MPa druksterkte Doelwaarde druksterkte Doelwaarde 4 Grafische weergave van eisen voor regressielijn (zwarte lijn) Betoniek Standaard 17-17.indd 6Betoniek Standaard 17-17.indd 6 09-02-2024 15:4609-02-2024 15:46 7 FEBRUARI 2024 STANDA ARD 17 17 Afhankelijk van de doelwaarde en de snel- heid van de sterkteontwikkeling, wordt na een bepaalde tijd de eerste kubus gedrukt. Van de kubus wordt ook de bijbehorende ontwikkelde gewogen rijpheid genoteerd. De druksterkte wordt uitgezet tegen de gewogen rijpheid op logaritmische schaal in een grafiek. Na verloop van tijd worden ook de andere kubussen gedrukt en uitgezet in de grafiek. Door de meetpunten wordt de regressielijn getrokken. Bij moderne meet- apparatuur voor de gewogen rijpheid is een groot deel van dit proces geautomatiseerd. Jong beton De methode van gewogen rijpheid is bedoeld voor jong beton. De term 'jong beton' is in NEN 5970 overigens niet gedefi- nieerd. Deze voorwaarde is gesteld omdat de snelheid waarmee cement reageert, invloed heeft op de druksterkte op lange termijn. Dit heeft te maken met verschil in de structuur van het gevormde cementsteen bij verschillende verhardingstemperaturen. De structuur van cementsteen dat bij een lage temperatuur is verhard, geeft op de langere termijn een hogere druksterkte dan beton dat bij een hoge temperatuur is verhard. Dit is schematisch weergegeven in figuur 6. In figuur 7 zijn de sterkteontwikkelingen bij verschillende specietemperaturen omgere -kend naar de relatie gewogen rijpheid en druksterkte. Daarmee wordt het effect van deze verschillende temperaturen zichtbaar. De druksterkte is uitgezet tegen de gewo- gen rijpheid bij een verhardingstemperatuur van 5, 20 en 50 °C. Met de zwarte stippellijn is de regressielijn van het mengsel gegeven. De regressielijn is opgesteld op basis van betonnen kubussen die zijn verhard bij 20 °C. De sterkteontwikkeling bij 5 en 20 °C volgen Druksterkte (MPa) Gewogen rijpheid (°Ch) F F T (°C) 5°C 20°C 50°C 1 6 1 7 28 90 60 40 20 0 (uren) tijd (dagen) druksterkte (MPa) 5 Opstellen regressielijn op basis van minimaal vijf betonnen kubussen 6 S chematische sterkteontwikkeling bij verschillende verhardingstemperaturen Betoniek Standaard 17-17.indd 7Betoniek Standaard 17-17.indd 7 09-02-2024 15:4609-02-2024 15:46 8 FEBRUARI 2024 STANDA ARD 17 17 in dit geval tot een rijpheid van ongeveer 9000 °Ch netjes de regressielijn van het mengsel. De sterkteontwikkeling bij 50 °C volgt de regressielijn maar tot 1000 °Ch. Daarna wijkt de sterkteontwikkeling van het beton dat verhardt bij 50 °C af van de regres- sielijn. In dit geval is de regressielijn voor beton bij een verhardingstemperatuur van 50 °C maar tot 1000 °Ch geschikt. Voor dit specifieke mengsel kan 1000 °Ch als grens voor jong beton worden gezien. Afhankelijk van de C-waarde is deze rijpheid in de prak - tijk vaak al na 1 à 2 dagen bereikt. Dit effect op de langetermijndruksterkte geeft goed aan waarom de methode gewogen rijpheid alleen toepasbaar is voor jong beton. In de praktijk is het van belang om hier reke - ning mee te houden, met name als een hoge verhardingstemperatuur wordt verwacht. Over het algemeen is de regressielijn bij een hoge temperatuur toepasbaar tot 2 dagen na de stort en bij een lage betontemperatuur tot 7 dagen na de stort. De exacte impact zal per mengsel en situatie verschillen. De impact kan worden bepaald door één of meerdere kubussen op een hoge tempera- tuur (bijvoorbeeld bij 50 °C) te laten verhar - den. De resultaten hier van kunnen worden gebruikt om de in de ijkgrafiek afgelezen druksterkte te corrigeren. (Het begrip ijk - grafiek wordt onder het volgende kopje uit - gelegd.) Dit verhoogt de betrouwbaarheid van de methode. Bepaling C-waarde cement Elk cement reageert anders bij verschil- lende temperaturen. De temperatuurgevoe - ligheid van de sterkteontwikkeling van het cement wordt zoals gezegd uitgedrukt in de C-waarde. De C-waarde is dus cement - afhank elijk. Bij een cement met een hoge C-waarde wordt de sterkteontwikkeling meer beïnvloed door de betontemperatuur dan bij cement met een lage C-waarde. De sterkteontwikkeling van klinkerrijke cementen is minder temperatuurafhanke - lijk. Klinkerrijke cementen hebben dus een relatief lage C-waarde. Een hoogovence - ment heeft over het algemeen dus een hogere C-waarde (vaak tussen 1,35 en 1,65) dan een portlandcement (vaak tussen 1,15 en 1,25). De methode om de C-waarde van cement te bepalen is gegeven in NEN 5970. In de praktijk kan ook worden gewerkt met een combinatie van bindmiddelen. In Tabel A.1 van NEN 5970 zijn instructies gegeven voor de omgang met de C-waarde van de bindmiddelcombinatie. Als de C-waarde van beide bindmiddelen dicht bij elkaar zit, mag de C-waarde van de bindmiddelcombinatie worden geïnterpoleerd. NEN 5970 staat dit toe als het verschil tussen de C-waarde van beide bindmiddelen maximaal 0,2 is. Als het verschil in C-waarde hoger dan 0,2 is, moet de C-waarde van de bindmiddelcombinatie opnieuw worden bepaald. Volgens NEN 5970 moet voor een combina- tie van cement met poederkoolvliegas, waarbij geen gebruik wordt gemaakt van het 100 1.000 10.000 100.000 gewogen rijpheid (°Ch) 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 druksterkte (MPa) 5°C 20°C 50°C regressielijn 7 Illustratie van de sterkteontwikkeling van beton bij verschillende ver - hardingstemperaturen t.o.v. de regressielijn (stippellijn) Betoniek Standaard 17-17.indd 8Betoniek Standaard 17-17.indd 8 09-02-2024 15:4609-02-2024 15:46 9 FEBRUARI 2024 STANDA ARD 17 17 k-waarde-concept, de C-waarde van de bindmiddelcombinatie opnieuw worden bepaald. Er wordt niet specifiek ingegaan op bindmiddelcombinatie met gemalen gegra- nuleerde hoogovenslak, omdat geattes- teerde bindmiddelcombinaties met gegra- nuleerde hoogovenslak in Nederland pas op grote schaal zijn geïntroduceerd nadat NEN 5970 is opgesteld. Voor geattesteerde bind- middelcombinaties met slak moet, zoals ook bij cement met poederkoolvliegas het geval is, de C-waarde van de combinatie opnieuw worden bepaald. IJKGR AFIEK De regressielijn wordt vaak opgesteld op basis van één charge betonspecie. De charge kan in het laboratorium of op de betoncentrale worden gemaakt. Dit is niet voorgeschreven in de norm. Omdat de regressielijn vaak met één charge beton - s pecie wordt gemaakt, zit het effect van de standaardafwijking van het betonmengsel hier dus niet in verwerkt. Om de spreiding mee te nemen in de regressielijn wordt een ijklijn gemaakt. Dit is een verticale verschui- ving van de regressielijn. Dit is grafisch weergegeven in figuur 8. NEN 5970 geeft een verschuiving van een factor 'a' keer de standaardafwijking van de regressielijn. Een grotere waarde voor de factor 'a' geeft een grotere verschuiving. Als de betrouwbaarheid van de sterkteontwik - keling belangrijk is, bijvoorbeeld voor het verwijderen van de ondersteuning, wordt vaak een hoge factor 'a' gekozen. Als de sterkteontwikkeling minder kritisch is, kan een kleinere verschuiving worden gekozen. De standaardafwijking van de regressielijn moet conform NEN 5970 worden uitgere - kend op basis van de processtandaardafwij- king van de productielocatie. De standaard- afwijking van de productielocatie voor jong beton wordt dus ingeschat op basis van de processtandaardafwijking van beton van 28 dagen oud. De invloed van transport en verwerking op de bouw wordt niet meegenomen in de ver - schuiving van de regressielijn. In de praktijk wordt daarom ook vaak een verticale ver - schuiving van 4 tot 8 MPa aangehouden, afhankelijk van de situatie. Dit is ook toege - licht in Cement-artikel 'Gewogen rijpheid op de bouwplaats' [4]. Voorbeeld Stel dat voor een project een vroege druk - sterkte van 25 MPa moet worden aangetoond binnen 3 dagen. Hier voor stelt de beton - c entrale een betonmengsel op, waarbij de 28-daagse gemiddelde kubusdruksterkte gelijk is aan 63 MPa. De productielocatie heeft een processtandaardafwijking van 4,1 MPa. Conform NEN 5970 is de standaard- afwijking van de ijkgrafiek dan gelijk aan 1,6 MPa (=(25?4,1)/63). De vroege druk - sterkte is in dit voorbeeld kritisch voor de vei- ligheid van de constructie, dus daarom wordt een a-waarde van 1,5 gekozen. De verschui- ving is dan dus 1,5?1,6=2,4 MPa. Afhankelijk van de productielocatie en het mengsel is dit getal in de praktijk steeds verschillend. gewogen rijpheid Verschuivingswaarde Voor het voorbeeld: 2,4 MPa Praktijk ook vaak 4 tot 8 MPa ijklijn regressielijn sterkte 8 De ijklijn is de verticaal verschoven regressielijn, waarbij de verschui- vingswaarde afhankelijk is van de mengselsamenstelling, de produc - tielocatie en de gekozen a-waarde Betoniek Standaard 17-17.indd 9Betoniek Standaard 17-17.indd 9 09-02-2024 15:4609-02-2024 15:46 10 FEBRUARI 2024 STANDA ARD 17 17 GEBRUIK METHODE GEWOGEN RIJPHEID OP DE BOUW In deze Betoniek zijn al veel randvoorwaar- den en aandachtspunten genoemd voor het opstellen van de ijkgrafiek. Er zijn ook aan- dachtspunten tijdens het gebruik van de methode gewogen rijpheid op de bouw, zowel voor de betonleverancier als de aan- nemer. De belangrijkste voorwaarden en aandachtspunten worden hier kort toege - licht. Betonleverancier: geldigheid ijkgrafiek Als de betonleverancier een ijkgrafiek heeft opgesteld, is het niet toegestaan het beton- mengsel te wijzigen of het betonmengsel met andere grondstoffen of grondstoffen met een andere herkomst te maken. Een wij- ziging in de grondstoffen zal effect hebben op de sterkteontwikkeling van het mengsel. Als onverhoopt toch andere grondstoffen toegepast moeten worden, moet de ijk - g rafiek ook opnieuw worden opgesteld. Ook als dezelfde grondstoffen met dezelfde herkomst worden gebruikt, kunnen de eigenschappen van de grondstoffen door de tijd heen verschillen. Dit kan invloed hebben op de ijkgrafiek. Daarom moet een ijkgrafiek altijd periodiek worden gecontroleerd. Dit wordt gedaan door elke twee weken minimaal één betonkubus te maken en deze te beproeven op druksterkte. Als twee opeenvolgende productiecharges van een bepaalde samenstelling langer dan drie maanden uit elkaar liggen, ver valt de ijk - g rafiek en moet deze opnieuw worden opgesteld. Als bij de periodieke controle alle gemeten druksterkten binnen de standaardafwijking (1 × s ij) van de regressielijn liggen, is de ijk - grafiek nog geldig. Als één gemeten druk - sterkte buiten de standaardafwijking van de regressielijn ligt, moet direct een tweede controle worden uitgevoerd. Als de tweede controle ook buiten de standaardafwijking van de regressielijn ligt, moet de ijkgrafiek opnieuw worden bepaald. Periodieke con- trole is dus een belangrijk onderdeel om de methode gewogen rijpheid toe te kunnen passen (fig. 9). Controle kubus binnen standaardafwijking Controle kubus buiten standaardafwijking druksterkte rijpheid druksterkte rijpheid Periodiekcontrole IJkgra?ek voldoet druksterkte rijpheid Regressielijn + standaardafwijking Regressielijn - standaardafwijking Tweede controle Controle kubus binnen standaardafwijking Controle kubus buitenstandaardafwijking druksterkte rijpheid rijpheid druksterkte IJkgra?ek opnieuw opstellen 9 De ijkgrafiek moet periodiek worden gecontroleerd Betoniek Standaard 17-17.indd 10Betoniek Standaard 17-17.indd 10 09-02-2024 15:4609-02-2024 15:46 11 FEBRUARI 2024 STANDA ARD 17 17 Aannemer Voordat het beton wordt gestort, moeten op een aantal locaties temperatuursensoren worden geplaatst. De temperatuursensoren worden aangesloten op de meetapparatuur (fig. 9). Op basis van de gemeten beton- t emperatuur, de verhardingstijd en de inge - geven C-waarde, wordt de gewogen rijpheid berekend. Het resultaat kan op elk moment worden uitgelezen. De uitgelezen rijpheid wordt in de ijkgrafiek gezet, waarin de sterkte wordt afgelezen. Met de huidige onlineplatforms wordt deze berekening automatisch gedaan. Uitgebreidere uitleg over meetapparatuur en de locaties waar de temperatuursensoren moeten worden aan- gebracht is gegeven in [4]. Door middel van de ijkgrafiek wordt in principe een vergelijking gemaakt tussen de sterkteontwikkeling van een betonnen con- structieonderdeel op de bouw en een beton- nen kubus in de waterbak van de betoncen- trale. In werkelijkheid wordt het beton op de bouw anders verwerkt en behandeld dan de betonnen kubus bij de betonleverancier, wat kan leiden tot een andere betonkwaliteit. Om de ijkgrafiek nog representatief te laten zijn voor op de bouw, is het aan de aannemer het beton volgens de fungerende normen en richtlijnen te verwerken en na te behande - len. Het mengsel mag op de bouw dus ook niet worden aangepast, door bijvoorbeeld extra water toe te voegen. Dit kan bij gebruik van de methode gewogen rijpheid leiden tot een overschatting van de druksterkte met alle gevolgen van dien. Bij een betonstort in de winter kan het nood- zakelijk zijn het gehalte portlandcement te verhogen, of zoals het op de bouw klinkt: "doe maar een kwartje Portland C". Het is verstandig het mengsel aan te passen aan de weersomstandigheden, maar deze aan- passing resulteert in een ander mengsel, waar voor dus ook een separate ijkgrafiek moet worden opgesteld. Extrapolatie van een regressielijn is nooit toegestaan. In principe is extrapolatie het verschuiven van de doelwaarde, waarmee mee stal niet meer wordt voldaan aan de voor - waarden die gelden voor het opstellen van de r egressielijn, zoals eerder aangegeven in deze Betoniek. Extrapoleren kan leiden tot een overschatting of onderschatting van de druk - sterkte, wat kan resulteren in een onveilige sit uatie. Als de doelwaarde wijzigt, zal een nieuwe ijkgrafiek moeten worden opgesteld. GEWOGEN RIJPHEID BUITEN NEDERL AND In Nederland wordt voor de methode gewogen rijpheid de methode volgens De Vree gebruikt. In het buitenland worden er vaak andere methoden gewogen rijpheid toegepast. De methoden zijn allemaal gestoeld op het principe 'gelijke rijpheid = gelijke druksterkte'. Maar de formule voor de berekening van de sterkteontwikkeling op basis van de rijpheid is steeds verschillend. In [5] zijn voor vijf methoden gewogen rijpheid de werkelijk druksterkte vergeleken met de druksterkte op basis van de gemeten rijpheid. Een interessant resultaat is dat de diverse methoden gewogen rijp- heid verschillend presteren, afhankelijk van het type cement (portlandcement, hoogovencement of portlandvliegascement) en de verhardingstemperatuur. Opvallend is dat niet één van de metho- den significant beter presteert dan de andere methoden. Wel is duidelijk dat, net als de methode volgens De Vree, geen van de methoden rekening houdt met de invloed van hoge verhardingstem- peraturen op de sterkteontwikkeling op lange termijn. Dit bevestigt dat de methoden gewogen rijpheid specifiek zijn bedoeld om de druksterkte van jong beton te bepalen. Betoniek Standaard 17-17.indd 11Betoniek Standaard 17-17.indd 11 09-02-2024 15:4609-02-2024 15:46 12 FEBRUARI 2024 STANDA ARD 17 17 BE TONIEK = STANDAARD + VAKBLAD Onderdeel van het Betoniek-abonnement is naast Betoniek Standaard ook Betoniek Vakblad. Dit is een magazine op groot formaat met artikelen over onder meer projecten, ontwikkelingen, onderzoek, regelgeving en onderwijs. Deze artikelen worden geschreven door de lezers van Betoniek zelf. Daarin wijkt Betoniek Vakblad dus af van Betoniek Standaard, dat volledig door een deskundige redactie wordt geschreven. Betoniek Vakblad verschijnt vier keer per jaar. Alle artikelen zijn te raadplegen op www.betoniek.nl. Voor leden van Betoniek is dat gratis! VOOR TECHNOLOGIE EN UIT VOERING VAN BETON VAKBL AD 4 2023 Beton in waterbouwGROOTSTE ZOUTDAM TER WERELD? DUURZAME MONOLIETVOEREN ? ONDERZOEK ALGEN EN MOSSEN ? BEKISTINGSOPLOSSINGEN AFSLUITDIJK BV 4-2023 Cover.indd 1BV 4-2023 Cover.indd 1 08-12-23 15:3008-12-23 15:30 TOT SLOT De methode gewogen rijpheid is een zeer geschikte en praktisch toe te passen methode om de druksterkte van jong beton in een constructieonderdeel te benaderen. In deze Betoniek is de gewo - gen rijpheid volgens De Vree uitgelegd. Hieruit volgen een aantal v oorwaarden voor het opstellen van de ijkgrafiek. De C-waarde van het cement is een belangrijke parameter in het geheel. Op de bouw moet apparatuur worden aanbracht om de gewogen rijp - heid te bepalen. Op basis hier van wordt de druksterkte van jong bet on bepaald. Tot slot moet de betonleverancier na het opstellen de ijkgrafiek onderhouden, zodat de betrouwbaarheid van de methode ook in een latere stort is geborgd. Literatuur1 Betoniek 6/20 ? Gewogen rijpheid. 2 NEN 5970 ? Bepalin g van de druksterkteontwikkeling van jong beton op basis van de gewogen rijpheid. 3 L inssen, J., Sterkte? Welke sterkte. Betoniek V akblad 2018/2. 4 R uijs, M., Sterken, R., Linssen, J., Gewogen rijpheid op de bou wplaats. Cement 2020/2. 5 S outsos, M. Kanavaris, F., Hatzitheodorou, A., Cr itical analysis of strength estimates from ma turity functions. Case Studies in Construction Materials, Volume 9, december 2018. De redactie dankt Ronald de Vree voor zijn inhoudelijke bijdrage aan deze Betoniek. KENNISDELING VIA BETONIEK, DANKZIJ ONZE PARTNERS Lidmaatschap 2024 Kijk voor meer informatie over onze lidmaatschappen op www.betoniek.nl/lidworden of neem contact op via klantenser vice@aeneas.nl of 073 205 10 10. Voorwaarden Je vindt onze algemene voorwaarden op www.betoniek.nl/algemene- publicatievoorwaarden-betoniek. Betoniek Standaard is onderdeel van Betoniek Platform, hét kennisplatform over technologie en uitvoering van beton. Betoniek Standaard verschijnt 4x per jaar en is een uit gave van Aeneas Media bv, in opdracht van het Cement&BetonCentrum. In de redactie zijn vertegenwoordigd: Betonova, Cement&BetonCentrum, Heidelberg Mate - rials, IJB Groep, Faber Betonpompen B.V., Heijmans, SKG-IKOB, TNO en Aeneas. Uitgave Aeneas Media bv Ruimte 4121 Veemarktkade 8 5222 AE 's-Hertogenbosch Website www.betoniek.nl Klantenservice 073 205 10 10 klantenser vice@aeneas.nl Vormgeving Inpladi bv, Cuijk Redactie 073 205 10 27 betoniek@aeneas.nl Hoewel de grootst mogelijke zorg wordt besteed aan de inhoud van het blad, zijn redactie en uitgever van Betoniek niet aansprakelijk voor de gevolgen, van welke aard ook, van handelingen en/of beslis - sin gen gebaseerd op de informatie in deze uitgave. Niet altijd kunnen rechthebbenden van gebruikt beeldmateriaal worden achterhaald. Belang - he bbenden kunnen contact opnemen met de uitgever. © Aeneas Media bv 2023 ISSN: 2352-1090 Betoniek Standaard 17-17.indd 12Betoniek Standaard 17-17.indd 12 09-02-2024 15:4609-02-2024 15:46