februari 2025 21 17 BAND UITGAV E Milieuzaken Over milieuklassen voor beton BAND UITGAV E 2 FEBRUARI 2025 STANDA ARD 17 21 Milieuzaken De milieuklasse is een aanduiding voor de omstandig - heden waaraan betonconstructies worden blootge - steld. Je kunt je voorstellen dat een constructie die in contact komt met vorst een andere kwaliteit moet hebben dan een vloer in een woning. In deze Betoniek gaan we in op deze milieuklassen, inclusief de bijbe - horende aantastings mechanismen. Daarnaast bekij - ken we via welke stappen je tot één of meerdere van toepassing zijnde milieuklasse(n) komt en hoe een betontechnoloog daar vervolgens mee omgaat. INDELING MILIEUKL ASSEN Om verschillende aantastingsmechanismen van beton te kunnen aanduiden, worden ze ingedeeld in milieuklassen. Sinds 2005 ken - nen we een indeling in 6 hoofdklassen, die weer verder zijn onder verdeeld in 18 milieu - klassen (zie NEN-EN 206 en Betoniek 13/03 Milieuklassen van 8 naar 18). Vóór 2005 kenden we een indeling in 8 mili - euklassen, te weten 1, 2, 3, 4, 5a, 5b, 5c en 5d. In deze Betoniek laten we het verleden verder rusten. We richten ons op de huidige indeling in de 18 verschillende milieuklas - sen, zoals we deze nu in Europa kennen vol - gens NEN-EN 206. Wat in deze Betoniek ook buiten beschouwing blijft, zijn aantastings - mechanismen die niet onder een milieu - klasse vallen, zoals thaumasietvorming en alkali-silicareactie. Zie hier voor artikelen als: Vijf vinkjes voor thaumasiet uit Betoniek Vakblad 2024/4 , Betoniek Standaard 15/02 ASR verzekering , Betoniek Standaard 17/05 ASR-bestand of CUR-Aanbeveling 89. Zoals al genoemd, wordt onderscheid gemaakt in 18 verschillende milieuklassen, ingedeeld naar de verschillende aantas - tingsmechanismen en de mate van agressi - viteit van deze mechanismen. De aantasting heeft betrekking op het beton of de wape - ning. Alle aantastingsmechanismen hebben gevolgen en invloed op de levensduur van de betonconstructie. De opbouw van de aanduiding van de mili - euklassen is als volgt: het begint met een X, die staat voor blootstellingsklasse (expo - sure class), gevolgd door een cijfer of letter voor het betreffende aantastingsmecha - nisme (0, C, D, S, F of A; tabel 1). Na de letters C, D, S, F of A volgt een cijfer 1 tot en met 3 of 1 tot en met 4. Dit cijfer geeft de omgevingscondities of de mate van agressiviteit aan (tabel 2). Over het alge - meen geldt: hoe hoger het cijfer, des te gro - Tabel 1. Indeling in hoofdklassen X0 (zero risk) geen risico op corrosie van of aantasting van beton XC (carbonation) corrosie van wapening ingeleid door carbonatatie XD (de-icing) corrosie van wapening ingeleid door chloriden (niet uit zeewater) XS (seawater) corrosie van wapening ingeleid door chloriden uit zeewater XF (frost) aantasting beton door vorst en dooiwisselingen, met of zonder dooizouten X A (agressive) aantasting van beton door chemische stoffen ? Coverfoto iStock/Pawel Gaulen, bewerking Inpladi bv 3 FEBRUARI 2025 STANDA ARD 17 21 Tabel 2. Milieuklassen KL ASSE-A ANDUIDING BESCHRIJVING VAN HET MILIEU INFORMATIEVE VOORBEELDEN WA AR DE MILIEUKL ASSEN KUNNEN VOORKOMEN 1 Geen risico op corrosie of aantasting X0 Voor beton zonder wapening of ingesloten metalen: alle omgevingsinvloeden, behalve bij vorst/dooi, afslijting of chemische aantasting. Voor beton met wapening of ingesloten metalen: zeer droog Beton binnen gebouwen met zeer lage luchtvochtigheid (RV < 40%) 2 Corrosie ingeleid door carbonatatie Indien beton wapening of andere ingesloten metalen bevat en is blootgesteld aan lucht en vocht, moeten de volgende milieuklassen worden aangehouden: XC1 Droog of blijvend nat Beton binnen gebouwen met lage luchtvochtigheid (RV < 60%); Beton blijvend onder water (RV 100%) XC2 Nat, zelden droog Betonoppervlakken langdurig in contact met water (RV 85-100%); Veel funderingen XC3 Matige luchtvochtigheid Beton binnen gebouwen met matige of hoge luchtvochtigheid (RV 60-85%); Beton buiten beschut tegen regen XC4 Wisselend nat en droog Betonoppervlakken in contact met water, maar die niet onder milieuklasse XC2 vallen (RV 60-100%) 3 Corrosie ingeleid door chloriden anders dan afkomstig uit zeewater Indien beton wapening of andere ingesloten metalen bevat en is blootgesteld aan water dat chloriden, met inbegrip van dooizouten, bevat die komen uit andere bronnen dan zeewater, moeten de volgende milieuklassen worden aangehouden: XD1 Matige vochtigheid Betonoppervlakken blootgesteld aan chloriden uit de lucht XD2 Nat, zelden droog Zwembaden; Beton blootgesteld aan chloridehoudend industriewater XD3 Wisselend nat en droog Brugdelen blootgesteld aan chloridehoudend spatwater; Verhardingen; Vloeren van parkeerplaatsen voor voertuigen 4 Corrosie ingeleid door chloriden afkomstig uit zeewater Indien beton wapening of andere ingesloten metalen bevat en is blootgesteld aan chloriden uit zeewater of aan lucht die zout uit de zee bevat, moeten de volgende milieuklassen worden aangehouden: XS1 Blootgesteld aan zouten uit de lucht, maar niet in direct contact met zeewater Constructies bij of aan de kust XS2 Blijvend onder zeewater Delen van constructies in zee XS3 Getijde-, spat- en stuifzones Delen van constructies in zee 5 Aantasting door vorst/dooi met of zonder dooizouten Indien beton is blootgesteld aan significante vorst/dooi-wisselingen terwijl het nat is, moeten de volgende milieuklassen worden aangehouden: XF1 Niet volledig verzadigd met water, zonder dooizouten Verticale betonoppervlakken blootgesteld aan regen en vorst XF2 Niet volledig verzadigd met water, met dooizouten Verticale betonoppervlakken van wegconstructies blootgesteld aan vorst en met de lucht meegevoerde dooizouten XF3 Verzadigd met water, zonder dooizouten Horizontale betonoppervlakken blootgesteld aan regen en vorst XF4 Verzadigd met water, met dooizouten of zeewater Wegen en bruggen blootgesteld aan dooizouten; Betonoppervlakken blootgesteld aan direct gesproeide dooizouten en vorst Spatzones van constructies in zee blootgesteld aan vorst 6 Chemische aantasting Indien beton is blootgesteld aan chemische aantasting door natuurlijke grond en grondwater, moeten de volgende milieuklassen worden aangehouden X A1 Zwak agressief chemisch milieu Beton blootgesteld aan natuurlijke grond en grondwater volgens tabel 2 X A2 Matig agressief chemisch milieu Beton blootgesteld aan natuurlijke grond en grondwater volgens tabel 2 X A3 Sterk agressief chemisch milieu Beton blootgesteld aan natuurlijke grond en grondwater volgens tabel 2 4 FEBRUARI 2025 STANDA ARD 17 21 ter het risico op mogelijke aantasting van het beton of de wapening. Uit tabel 2 is eigenlijk ook meteen af te lezen waar de aantasting betrekking op heeft, namelijk het beton of de wapening. Milieuklassen X A en XF heb - ben betrekking op aantasting van het beton, XC, XD en XS op aantasting van de wapening. Bedenk dat het in de praktijk vrijwel altijd zo is dat er geen sprake is van slechts één enkel aantastingsmechanisme, maar dat de aan - tastingsmechanismen gelijktijdig en ook na elkaar kunnen inwerken op het beton en/of de wapening. Vaak zijn er dan ook meerdere milieuklassen van toepassing. OMSCHRIJVING A ANTASTINGSMECHANISMEN We lichten nu de hoofdklassen en enkele bij - behorende schademechanismen kort toe. X0 Milieuklasse X0 is van toepassing als het beton geen wapening bevat (bijvoorbeeld een werkvloer), of als het beton wel wape - ning bevat, maar zich in een zeer droge omgeving zonder schadelijke invloeden bevindt. Er is dan geen sprake van omge - vingsomstandigheden die schadelijk kunnen zijn voor het beton of de wapening. XC Bij milieuklasse XC is er sprake van corrosie van de wapening, ingeleid door carbonata - tie. Voor we uitleggen wat carbonatatie inhoudt, is het goed om te begrijpen waarom wapening in beton normaal gesproken goed is beschermd tegen corrosie (roest). Bij de reactie tussen cement en water ontstaat calciumhydroxide (Ca(OH) 2). Calciumhy - droxide is in water oplosbaar en geeft door de ontstane hydroxylionen (OH¯) een hoge pH. Door de hoge pH (>12) ontstaat een beschermende stabiele laag om het wape - ningsstaal, de zogeheten passiveringslaag. Carbonatatie is een natuurlijk proces en treedt bijna altijd in meer of mindere mate op, afhankelijk van de aanwezigheid van water en lucht (lucht bevat onder andere koolstofdioxide, CO 2). Carbonatatie is kort - gezegd de reactie van koolstofdioxide met water tot waterstofcarbonaat, in formule - vorm: CO 2 + H 2O ? H 2CO 3. Waterstofcarbo - naat reageert ver volgens met calciumhy - droxide tot calciumcarbonaat en water, in formulevorm: H 2CO 3 + Ca(OH) 2 ? CaCO 3 + 2H 2O. Minder calciumhydroxide in het porie - water zorgt voor verlaging van de pH (fig. 1). Als de pH-waarde lager wordt dan 10, wordt het wapeningsstaal gevoelig voor corrosie doordat de beschermende passiveringslaag afbreekt (fig. 1). Doordat de wapening van - wege de corrosie minder aanhechting met het beton heeft, ontstaat schade. Daardoor heeft de constructie uiteindelijk minder draagkracht. Daar komt nog bij dat corrosie - producten veel meer volume innemen dan het oorspronkelijke wapeningsstaal, met als passivering voortschrijdend carbonatiefront beginnende corrosie roestvormige barsten, afbrokkeling zuurstof water 1 Aantasting van wapening door carbonatatie (bron: bulletin Febelcem, november 2008) 5 FEBRUARI 2025 STANDA ARD 17 21 gevolg dat het beton scheurt (foto 2). Bedenk hierbij dat de carbonatatiereacties alleen plaatsvinden op het grensvlak van lucht en water in het beton. Voor uitvoeriger informatie over carbonatatie, zie bijvoor - beeld Betoniek Standaard 16/24 Carbonata - tie onder de loep. XF Bij milieuklasse XF is er sprake van aantas - ting van het beton door vorst-dooiwisselin - gen. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen of het beton wel of niet volledig is verzadigd met water en of er wel of niet sprake is van dooizouten. XF1 en XF3 zonder dooizouten Als het beton niet volledig is verzadigd met water (milieuklasse XF1, veelal bij verticale betonopper vlakken) is er meestal genoeg ruimte voor het water om uit te zetten in het beton (bij bevriezen zet water ongeveer 9% uit). Als dat het geval is zal er geen schade optreden. Dit kan als volgt worden ver - klaard: bij de reactie tussen cement en water tot cementsteen (hydratatie), ontstaan kleine poriën in het beton. Dit komt doordat het reactieproduct minder volume inneemt dan het oorspronkelijke cement en water. Afhankelijk van de aanwezigheid van lucht en/of water op het betonopper vlak, wordt er 2 Aantasting door carbonatatie (foto: Farid van der Vurst) 6 FEBRUARI 2025 STANDA ARD 17 21 water en/of lucht het beton ingezogen. De met lucht gevulde ruimte is voldoende om als expansieruimte te dienen voor het water dat eventueel kan bevriezen. Als beton dat volledig met water is verzadigd (milieuklasse XF3, veelal bij horizontale beton opper vlakken) bevriest, wordt het water in het beton van de omgeving afgesloten; het water bevriest immers van buiten naar binnen. Het nog niet bevroren water komt zo onder druk te staan. Door deze druk kunnen stukjes van het beton afspatten, ook wel scaling genoemd (foto 3). Voor het wel of niet optre - den van vorstschade is de mate van water ver - zadiging in het beton dus een cruciale factor. XF2 en XF4 met dooizouten Bij de hier voor genoemde milieuklassen XF1 en XF3 zijn er geen dooizouten aanwezig. Als er, in combinatie met vorst, wel dooizouten aanwezig zijn, geldt een andere milieu - klasse. Dat komt doordat dooizouten het bestanddeel chloride bevatten. Milieuklasse XF2 geldt als het beton niet volledig is verza - digd met water (veelal verticale betonop - per vlakken), milieuklasse XF4 als het beton wel volledig is verzadigd met water (veelal horizontale opper vlakken). De werking van dooizouten berust op het verlagen van het vriespunt van water. Bij het strooien van zout op een ijslaag smelt het ijs. Om ijs te laten smelten is warmte nodig. Deze warmte wordt onttrokken aan de directe omgeving, waaronder het onderlig - gende beton. De temperatuur van het beton daalt hierdoor sterk. Dit temperatuur ver - schil tussen de toplaag en de rest van het beton leidt tot inwendige spanningen die aanleiding kunnen geven tot scheur vorming in de opper vlaktezone. Wanneer het ijs ontdooit, ontstaat water met een hoog chloridegehalte. Chloriden wor - den zo mee het poriënsysteem ingezogen. Dit zorgt voor een vriespuntverlaging, die toeneemt naarmate de concentratie toe - neemt. Dieper in het beton vermindert de concentratie, maar stijgt de betontempera - tuur. De combinatie vriespunt/betontempe - 3 Vorstschade (foto: Jeroen van Oosten) 7 FEBRUARI 2025 STANDA ARD 17 21 ratuur kan er voor zorgen dat twee bevroren lagen in het beton worden gescheiden door een tussenliggende niet-bevroren laag (fig. 4). Als bij verdere temperatuurdaling het water in deze laag eveneens bevriest, is er niet genoeg expansieruimte en kunnen er net als bij milieuklassen XF1 en XF3 stukken van het opper vlak van het beton afspatten (foto 3). XD Waar milieuklassen XF2 en XF4 gaan over aantasting van het beton door dooizouten, gaat milieuklasse XD over de aantasting van de wapening door dooizouten. Chloriden in beton zijn zeer schadelijk voor de wapening. Vrije chloride-ionen dringen de passive - ringslaag van het wapeningsstaal binnen en wrikken daarbij ijzeratomen los uit het staal via zogenoemde ijzerchloride-complex- vorming. In formulevorm: Fe2+ + 6Cl ? ? FeCl 64- FeCl 64- + 2(OH) ? ? Fe(OH) 2 + 6Cl ? Hierbij worden OH ?-ionen gebruikt, waar - door hun aantal afneemt en de pH-waarde van het poriewater in het beton daalt. Zoals te zien in de reactievergelijkingen, komen de chloride-ionen aan het eind weer vrij. Ze worden dus niet verbruikt en zijn opnieuw beschikbaar voor het lokaal verder corrode - ren van de wapening. Op deze wijze kan het betonstaal plaatselijk sterk worden aange - tast en ontstaat een putje. Deze vorm van wapeningscorrosie wordt daarom ook wel putcorrosie genoemd. Door de putcorrosie neemt de treksterkte van de wapening af, wat de draagkracht van de constructie in gevaar kan brengen. XS In milieuklasse XS gaat het over aantasting van de wapening in beton door zeewater. Het is daarom goed om eerst te kijken naar wat zeewater voor stoffen bevat. Zeewater zal niet overal dezelfde samenstelling heb - ben, maar voor Nederland wordt aangehou - den dat in 1 liter zeewater gemiddeld de volgende hoeveelheden opgeloste zouten voorkomen: ? 24 gram natriumchloride (NaCl) ? 5 gram magnesiumchloride (MgCl 2) ? 4 gram natriumsulfaat (Na 2SO 4) ? 0,8 gram magnesiumbromide (MgBr 2) ? 0,7 gram calciumchloride (CaCl 2) De aantasting van de wapening komt vooral door zouten van chloriden uit het zeewater. 4 Water tussen twee bevroren lagen kan bevriezen 8 FEBRUARI 2025 STANDA ARD 17 21 Voor een beschrijving van het mechanisme van de aantasting, zie de eerdere toelichting over XD. Doordat er sprake is van langdurige blootstelling kan de wapening ernstig wor - den aangetast. Er moet in deze milieuklasse ook rekening worden gehouden met het feit dat chloride-ionen kunnen worden meege - voerd met de 'zoute' lucht aan zee. XA Milieuklasse X A gaat over de aantasting van beton door grond, grondwater en/of che - misch agressieve stoffen. Chemische aan - tasting van beton valt in drie delen uiteen: expansie, oplossing en uitwisseling. We gaan ze straks alle drie kort behandelen. Voor milieuklasse X A gelden restricties met betrekking tot de aanwezigheid van ver - schillende agressieve stoffen (tabel 3). Expansie De beruchtste expansiereactie is ongetwij - feld die van sulfaataantasting. Sulfaten (SO 42-) komen voornamelijk voor in de grond, grondwater, chemische industrie, mest, riool en zeewater. Sulfaten komen van nature niet in grote concentraties voor in de grond in Nederland (tabel 3 en fig. 5). Bij sulfaataan - tasting leiden sulfaten tot de vorming van ettringiet. Het ontstane ettringiet neemt, doordat het extra water in het kristalrooster bevat, een veel groter volume in dan de sulfa - ten en kalk oorspronkelijk innamen. Een voorbeeld van de reactie met natriumsulfaat: Ca(OH) 2 + Na 2SO 4 +2H 2O ? CaSO 4 · 2H 2O + 2NaOH Het calciumsulfaat reageert ver volgens met tricalciumaluminaat (C 3A) in aanwezigheid van water tot ettringiet, in formulevorm: 3CaO · Al 2O3 + 3CaSO 4 · 2H 2O + 30H 2O ? 3CaO · Al 2O3 · 3CaSO 4 · 32H 2O Het beton wordt kapot gedrukt door de enorme volumetoename van het ontstane ettringiet. Oplossing De aantasting door oplossing van het beton, of beter gezegd het oplossen van de cementsteen (calciumsilicaathydraat, CaO·SiO 2·H2O, afgekort tot CSH) door een zuur werkt als volgt. In het poriewater aan - wezige calciumhydroxide reageert met een Tabel 3. Grenswaarden voor de milieuklassen met chemische aantasting door natuurlijke grond en grondwater CHEMISCHE BESTANDDELEN X A1 X A2 X A3 Grondwater SO?² ? mg/l ? 200 en ? 600 > 600 en ? 3000 > 3000 en ? 6000 pH ? 6,5 en ? 5,5 < 5,5 en ? 4,5 < 4,5 en ? 4,0 CO? mg/l agressief ? 15 en ? 40 > 40 en ? 100 > 100 tot verzadiging NH? + mg/l ? 15 en ? 30 > 30 en ? 60 > 60 en ? 100 Mg² + mg/l ? 300 en ? 1000 > 1000 en ? 3000 > 3000 tot verzadiging Grond SO?² ? mg/kg totaal ? 2000 en ? 3000 > 3000 en ? 12000 > 12000 en ? 24000 Zuurgehalte volgens Baumann Gully ml/kg > 200 In de praktijk niet aangetroffen 9 FEBRUARI 2025 STANDA ARD 17 21 zuur waarmee het in contact komt. De reac - tie met bijvoorbeeld zoutzuur is deze: Ca(OH) 2 + 2HCl ? CaCl 2 + 2H 2O. Zodra er niet genoeg calciumhydroxide meer in het poriewater aanwezig is, zal calciumsilicaat - hydraat uit het cementsteen oplossen in het poriewater. Kortom, het cementsteen ver - dwijnt. Calciumsilicaathydraat en zoutzuur reageren tot calciumchloride, kiezelzuur en water, in formulevorm: CaO · SiO? · H?O + 2HCl ? CaCl? + SiO? + 2H?O Uitwisseling De aantasting van beton door een uitwisse - lingsreactie is als volgt te verklaren. Een sterke base reageert graag met een sterk zuur. Cementsteen kan worden gezien als een zout van een sterke base (calciumhy - droxide, Ca(OH) 2) en een zwak zuur (silici - umdioxide, SiO 2). Via de uitwisselings- reactie wordt cementsteen dan ook sterk aangetast door een zout dat bestaat uit een sterk zuur en een zwakke base zoals ammo - nium- en magnesiumzouten. Ammoniumnitraat komt als natuurlijke stof voor in grond en water. Daarnaast treffen we ammoniumnitraat aan in (kunst)mest. Ook in de chemische industrie komen we ammo - niumnitraat tegen. De reactie is als volgt: calciumsilicaathydraat en ammoniumnitraat reageren tot ammoniak, calciumnitraat, kie - zelzuur en water. In formulevorm: CaO · SiO 2 ? H 2O + NH 4NO 3 ? 2NH 3 + Ca(NO 3)2 + SiO 2 + 2H 2O Ammoniak is een vluchtig gas en zal ver - dwijnen uit het beton. Net als bij een oplos - sing verdwijnt dan ook hier uiteindelijk het cementsteen. Zie voor meer informatie Betoniek Standaard 5/13 Chemische invloe - den op beton, Betoniek Standaard 15/16 Beton in X A en de website van het Cement&BetonCentrum (Chemische aantasting van beton). BEPALEN JUISTE MILIEUKL ASSE We hebben gezien welke milieuklassen er zijn voor beton en welke schademechanis - 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 winter zomer winterzomer winterzomer slootwater landbouw regionaal landbouw beïnvloed water overige wateren zandregio veenregio kleiregio sulfaat (mg/l als SO 4) 5 Sulfaatconcentraties (gemiddelden in mg/l) in opper vlaktewater in Nederland behorende bij de landbouwpraktijk van de periode 2007-2010 (bron: Vijf vinkjes voor thaumasiet, Betoniek Vakblad 2024/4) 10 FEBRUARI 2025 STANDA ARD 17 21 men daaraan ten grondslag liggen. Hoe kom je nu tot de definiëring van de van toepas - sing zijnde milieuklassen? Dat wordt bepaald door de ontwerper van de beton - constructie (fig. 6). De constructeur houdt ver volgens rekening met bijvoorbeeld de minimale dekking en maximale scheurwijdte die bij deze milieuklassen horen. Op deze manier zorgt de constructeur er voor dat de wapening voldoende beschermd blijft. Stapsgewijs ziet dit er als volgt uit: 1. Bepaling van de omgeving voor de vocht - huishouding van het beton (zeer droog, droog, vochtig, nat/droog, nat of perma - nent onder water). 2. Bepaling of er sprake is van vorst met of zonder dooizouten. 3. Bepaling of er sprake is van een agressief milieu en de mate van agressiviteit. 4. Bepaling van de invloed van de milieu - klassen op de verschillende bouwonder - delen. 5. Bepaling van de milieuklasse(n) per bouwonderdeel of project. De betontechnoloog ontwerpt in een later stadium van het bouwproces de betonsa - menstelling. Hierbij houdt hij rekening met de maximale waterbindmiddelfactor, het minimale bindmiddelgehalte, het klinker - gehalte en eventueel luchtgehalte. INVLOED OP BETONSAMENSTELLING Om tot een juiste betonsamenstelling te komen, is in Nederland naast NEN-EN 206, NEN 8005 (de Nederlandse invulling van NEN-EN 206) ontwikkeld. In deze NEN 8005 worden voor elke milieuklasse een maxi - male water-cementfactor/water-bindmid - binnen la n d kusts treek zeew ater z o etw ater g eve l, bo rs tw ering X C 4, X F1 bal kon, g a le rij X C 4, X D 3, X F4 pa rk e erde k X C 4, X D 3, X F4 ge ve l k e ld e rw and X S 2 k e ld e rw and, k a de X C 4, X F4, X S 3, X A2 X C 4, X F2, X S 1, X D 1 v loe re n, w and en bi nne n X C 1 z w em ba d X C 2, X D 2 z w em ba d X C 3, X D 1 k e ld e rv loe r X C 3, X D 2 k e ld e rw and , k a de werk vloe r X 0 f un de rings pale n X C 2, X A2 k e ld e rw and X C 3, X D 1, X F2 X C 4, X F3 6 Mogelijke milieuklassen beton 11 FEBRUARI 2025 STANDA ARD 17 21 delfactor en een minimaal cementgehalte/ bindmiddelgehalte gegeven (tabel 4). Voor sommige milieuklassen wordt ook een minimum luchtgehalte en/of minimum klinkergehalte voorgeschreven. Op deze wijze wordt geregeld waaraan een beton - samenstelling minimaal moet voldoen. Dit geeft de betontechnoloog voldoende handvatten om in samenspraak met de afnemer tot een passende betonsamen - stelling te komen. TOT SLOT We zijn inmiddels goed gewend aan het werken met de verschillende milieuklassen. Nu alle milieuklassen en bijbehorende aantastings- mechanismen weer onder de aandacht zijn gebracht, blijkt dat het een uitdaging is en blijft om tot de juiste betonsamenstelling te komen. Het beton moet immers, mits goed verwerkt en nabehandeld, gedurende de gehele levensduur goed functioneren met betrekking tot de omge - ving waarin het verkeert. Tabel 4. Eisen aan de betonsamenstelling afhankelijk van de milieuklasse MILIEUKL ASSE MA XIMA AL TOEL A ATBARE WATER-CEMENTFACTOR / WATER-BINDMIDDELFACTOR MINIMA AL VEREIST CEMENT- / BINDMIDDELGEHALTE [KG/M³] 1 Geen risico op corrosie of aantasting X0 0,70, of geen grens 200, of geen grens 2 Corrosie ingeleid door carbonatatie XC1 0,65 260 XC2 0,60 280 XC3 0,55 280 XC4 0,50 300 3 Corrosie ingeleid door chloriden andersdan afkomstig uit zeewater XD1 0,55 300 XD2 0,50 300 XD3 0,45 320 4 Corrosie ingeleid door chloriden afkomstig uit zeewater XS1 0,50 300 XS2 0,45 300 XS3 0,45 320 5 Aantasting door vorst/dooiwisselingen met of zonder dooizouten XF1 0,55 300 XF2 met luchtbelvormer 0,55 300 XF2 0,45 300 XF3 0,50 300 XF4 met luchtbelvormer 0,50 300 XF4 0,45 320 6 Chemische aantasting X A1 0,55 300 X A2 0,50 320 X A3 0,45 340 12 FEBRUARI 2025 STANDA ARD 17 21 BETONIEK = STANDAARD + VAKBLAD Onderdeel van het Betoniek -abonnement is naast Betoniek Standaard ook Betoniek Vakblad . Dit is een magazine op groot formaat met artikelen over onder meer projecten, ontwikkelingen, onderzoek, regelgeving en onderwijs. Deze artikelen worden geschreven door de lezers van Betoniek zelf. Daarin wijkt Betoniek Vakblad dus af van Betoniek Standaard , dat volledig door een deskundige redactie wordt geschreven. Betoniek Vakblad verschijnt vier keer per jaar. Alle artikelen zijn te raadplegen op Betoniek.nl . Voor leden van Betoniek is dat gratis! VOOR TECHNOLOGIE EN UIT VOERING VAN BETON VAKBL AD 4 2024 Buitenlandse les in verhardingsbeheersing KOUDGEDEUK T BETONSTA AL B500B ? DE 5 VOORWA ARDEN VOOR THAUMASIET ? HOE MA AK JE K ABELTREKPUTTEN EXTR A WATERDICHT? BV-4_Cover.indd 1BV-4_Cover.indd 1 22-11-2024 12:3722-11-2024 12:37 Geraadpleegde bronnen ? Aantasting van beton door sulfaten, website Cement&BetonCentrum. ? Beton - schade, website Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, 30 september 2022. ? Chemische aantasting van beton, website Cement&BetonCentrum. ? Corrosie van wapeningen in gewapend en voorgespannen beton, bulletin Febelcem, november 2008. ? Milieuklassen en duurzaamheid, website Cement&BetonCentrum. ? Loman, J., Sulfaat in relatie met beton . Januari 1990. ? Leenders, F., Vijf vinkjes voor thaumasiet, Betoniek Vakblad 2024/4. ? Wapeningscorrosie door chloriden, website Cement&BetonCentrum. ? Maes, M., Weerstand van beton met hoogovenslak tegen sulfaten, chloriden en alkali-silica reactie. Masterproef, Universiteit Gent, 2010. ? Diverse uitgaven Betoniek Standaard . KENNISDELING VIA BETONIEK , DANKZIJ ONZE PARTNERS Lidmaatschap 2025Kijk voor meer informatie over onze lidmaatschappen op betoniek.nl/lidworden of neem contact op via klantenser vice@aeneas.nl of 073 205 10 10. VoorwaardenJe vindt onze algemene voorwaarden op betoniek.nl/algemene-publicatievoorwaarden-betoniek. Betoniek Standaard is onderdeel van Betoniek Platform , hét kennisplatform over technologie en uitvoering van beton. Betoniek Standaard verschijnt 4x per jaar en is een uitgave van Aeneas Media bv, in opdracht van het Cement&BetonCentrum. In de redactie zijn vertegenwoordigd: Betonova, Cement&BetonCentrum, Heidelberg Mate - rials, IJB Groep, Faber Betonpompen B.V., Heijmans, SKG-IKOB, TNO en Aeneas. UitgaveAeneas Media bvruimte 4125Veemarktkade 85222 AE 's-Hertogenbosch Website betoniek.nl Klantenservice 073 205 10 10klantenser vice@aeneas.nl Vormgeving Inpladi bv, Cuijk Redactie betoniek@aeneas.nl Hoewel de grootst mogelijke zorg wordt besteed aan de inhoud van het blad, zijn redactie en uitgever van Betoniek niet aansprakelijk voor de gevolgen, van welke aard ook, van handelingen en/of beslis -singen gebaseerd op de informatie in deze uitgave. Niet altijd kunnen rechthebbenden van gebruikt beeldmateriaal worden achterhaald. Belang-hebbenden kunnen contact opnemen met de uitgever. © Aeneas Media bv 2025ISSN: 2352-1090