ADVIESR APPORT ALS ONDERDEEL VAN DE OPLEIDING BETONTECHNOLOGISCH ADVISEUR 1 Het project in aanbouw, foto: Stef Reijnders PROJECTGEGEVENS Project Woonhuis Lieshout Opdrachtgever Particulier Opdrachtnemer Bouwbedrijf van Eijndhoven Betonwerk Royackers Beton Milheeze Bekisting Paschal Bekisting Structuurmatten NOEplast Architect Van Os Architecten Constructeur Sterk Adviesbureau Betonnen wanden met houtmotief: EENBETON - TECHNOLOGISCH ADVIES 26 VAKBL AD 3 2021 Auteur Stef Reijnders, Royackers Beton Milheeze 6. BTA.indd 266. BTA.indd 26 15-10-21 09:2515-10-21 09:25 Voor de opleiding Betontechnologisch Adviseur van de Betonvereniging is als eindopdracht een adviesrapport opgesteld over een woningbouwproject in Lieshout, met drie aan elkaar gekoppelde schoonbeton wanden met houtmotief. Deze wanden zijn op het hoogste punt ongeveer 8 m hoog en moesten in één keer worden gestort, zonder stortnaden. De combinatie van de hoogte van de wanden, het schoonwerk en het in één fase storten, zorgde voor de nodige uitdagingen. H et project dat in het rapport is behan- deld, is een vrijstaande eengezins- woning in Lieshout. Drie wanden zijn uitgevoerd in beton. De eis was deze wanden uit te voeren in schoonbeton met houtmotief (foto 1). Dit project is daad- werkelijk gerealiseerd maar realisatie stond in principe los van het rapport. Het adviesrapport is toegespitst op zes ver- schillende thema's: uitvoeringstechniek, schoonbeton, betonmengsel, verhardingsbe- heersing, levensduur en constructieleer. Het project is uitgevoerd door Royackers Beton Milheeze, een familiebedrijf met betoncen- trale en verschillende bekistingsploegen. In het adviesrapport is rekening gehouden met de binnen het bedrijf beschikbare middelen. De vraag die centraal stond: Met welke uitvoe- ringsmethode en beton (samenstelling) zal het resultaat het meeste aan de gestelde voor- waarden voldoen binnen de mogelijkheden van Royackers Beton Milheeze? UIT VOERING De uitvoering van de wanden kent diverse uit- dagingen. Allereerst is het vanwege de hoogte van de wanden lastig het beton goed onderin te krijgen en daarbij niet te laten ontmengen. Het advies was een betonpomp met een slang van minimaal 8 m de bekisting in te laten zak- ken en deze op de grond te leggen. Op deze manier kan het beton rustig de wanden in worden gepompt. Bij het storten moet reke- ning worden gehouden met een voldoende stabiel mengsel en daarom een hogere hoe- veelheid fi jn materiaal, ongeveer 0,150 m 3 per m 3 (tabel 1). Verder moet de slang iedere keer net in de eerder gestorte betonmortel worden gehangen, ten behoeve van een goede hechting. Een tweede probleem voor de uitvoering is de bereikbaarheid in de bekisting. De wand is slechts 150 mm dik en is gewapend met een dubbel wapeningsnet. Deze wapening moet de slang niet in de weg zitten. Tevens bevinden zich in de wand enkele raam- en deursparin- gen en lopen twee van de drie wanden af onder een hoek van 45º (fi g. 2). Hierdoor moet er worden gestort met een dunne slang (Ø63 mm) en is de maximale korrelgrootte van het mengsel 16 mm. Dit laatste is ook nodig voor de verpompbaarheid. Verder is er een hoge consistentie gewenst (F4), zodat de beton- 2 Aanzicht beschouwde wanden Vanwege de hoogte van de wanden en de beperkte bereikbaarheid in de bekisting, is het lastig het beton goed onderin te krijgen en daarbij niet te laten ontmengen 27 VAKBL AD 3 2021 6. BTA.indd 276. BTA.indd 27 15-10-21 09:2515-10-21 09:25 mortel makkelijk in alle hoeken kan vloeien. Consistentieklasse F4 is niet zelfverdichtend, waardoor het mengsel nog wel moet worden getrild. Daartoe moeten lange trilnaalden wor- den toegepast. Om te beoordelen of de beton- mortel voldoende dichtvloeit onder de sparing is aangeraden een proefstuk te maken met een sparing. Mocht dit niet het geval zijn, dan zou de consistentieklasse omhoog moeten naar F5. Een hoge vloeibaarheid zorgt echter voor een derde probleem: de horizontale belasting op de bekisting. Deze is afhankelijk van onder meer de consistentieklasse en de stijgsnelheid. Hoe hoger de consistentie is, des te hoger de belasting. De maximale bekistingsdruk bepaalt de snelheid waarmee mag worden gestort. Bij Royackers Beton werkt men met bekisting met een maximale betondruk van 35 kN/m 2. Voor een consistentieklasse F4 leidt dit tot een stortsnelheid van 1,2 m per uur volgens (de ver vallen) NEN 6722 (fig. 3). Dit komt overeen met ongeveer 7 uur storten, wat prima binnen een werkdag kan en daardoor een reële oplos - sing is. Mocht een F5 nodig zijn in plaats van een F4 dan is het gevolg dat de storttijd aan- zienlijk langer wordt. Overigens zijn er andere aspecten die een rol kunnen spelen met betrekking tot de bekis - tingsdruk, zoals temperatuur en wandhoogte. Mede vanwege de beperkte wanddikte zijn deze aspecten niet meegenomen in het advies. SCHOONBETON Zoals gezegd golden er specifieke eisen aan het uiterlijk van het opper vlak van de wanden. Volgens CUR-Aanbeveling 100 Schoonbeton moet het schoonbeton eerst worden gespecifi- ceerd. In het bestek van dit project is dit beperkt gebleven tot: 'Zichtwerk betonwand, in het werk gestort met traditionele planken- bekisting'. In overleg met opdrachtgever en architect zijn een aantal specificaties naar voren gekomen. Er moest uiteindelijk een egaal gekleurde, maar ruwe betonlook worden gecreëerd, waar luchtbelletjes, grindnestjes en scheurtjes wel- iswaar zichtbaar mogen zijn, maar die wel moeten worden beperkt. Er was een houtmo- tief gewenst met de uitstraling van een traditi- onele plankenbekisting, te realiseren door een profielmat van het type London van NOE- Bekistingstechniek (fig. 4). Voor het gewenste beeld moeten deze profielmatten zoveel mogelijk naadloos aansluiten. De conusafdich- tingen mogen achteraf worden dichtgesmeerd, waarbij de afdichtingen het raster van de bekisting mogen aanhouden. De volgende stappen volgens CUR-Aanbeve - ling 100 zijn het maken van proefstukken en (eventueel aan de hand hier van) het bespre - ken van de (on)mogelijkheden. Het advies was om een representatief proefstuk te maken, zodat de opdrachtgever weet wat hij kan ver - wachten. Enkele aandachtspunten hierbij zijn het houtmotief, luchtbellen, grindnesten en het nabehandelen. Ook hier voor is een meng- sel met voldoende fijn materiaal nodig (onge - veer 0,150 m 3), zodat luchtbellen worden beperkt en naden van het houtmotief goed zichtbaar worden. Daarnaast is geadviseerd om de beton goed te verdichten met behulp van trilnaalden. Tevens is er geadviseerd de dek - king te verhogen naar 30 mm en op die manier de grindnesten tot een minimum te beperken. De betonmortel krijgt dan immers meer ruimte om de ruimte goed te vullen. Geadviseerd is verder het beton na te behan- delen tot 50% van de voorgeschreven sterkte - klasse. Als advies is gegeven op vrijdag te stor - ten, zodat de bekisting een weekend kan blijven staan. Verdere nabehandeling is dan niet noodzakelijk. De laatste stappen van CUR-Aanbeveling 100 zijn het herstellen van het opper vlak en de onderhoudbaarheid. Op het herstel is in het rapport verder niet ingegaan. Qua onderhoud- baarheid is het zo dat de wanden binnen staan en weinig tot niet blootgesteld zijn aan weer - 120 100 80 60 40 200 0 1 2 3 4 5 6 7 8 F4 S3 S2 C1 consentie p in kN/m 2 stijgsnelheid v in m/h 3 Bekistingsdruk volgens NEN 6722. Deze grafiek is met de komst van NEN EN 13670 en NEN 8670 ver vallen Een hoge vloeibaarheid zorgt echter voor hoge horizontale belasting op de bekisting Tabel 1 Hoeveelheid fijn materiaal (bron: cursusmateriaal Betonvereniging) GROOTSTE KORREL AFMERING D [MM] A ANBEVOLEN HOEVEELHEID FIJN MATERIA AL PER M 3 [M 3] 8 0,165 - 0,180 11 0,150 - 0,165 16 0,135 - 0,150 22 0,135 - 0,145 32 0,130 - 0,140 Er was een houtmotief gewenst met de uitstraling van een traditionele plankenbekisting R APPORT Dit is het derde artikel in een serie naar aanlei- ding van de opleiding Betontechnologisch adviseur van de Betonvereniging (BTA, jaar- gang 2020). Het artikel is gebaseerd op het adviesrapport 'Realisatie schoonwerk wanden met houtmotief', dat Stef Reijnders heeft opgesteld als eindopdracht voor deze cursus. Voor geïnteresseerden is het rapport beschikbaar. Meer over de cursus BTA staat op https:// magazine.betonvereniging.nl/cursusaanbod/ betontechnologisch-adviseur/ 4 Profiel London NOE-Bekistingstechniek 28 VAKBL AD 3 2021 6. BTA.indd 286. BTA.indd 28 15-10-21 09:2515-10-21 09:25 sinvloeden. Mits alles wordt gemaakt volgens de beschreven specificaties, zouden de wan- den de beschreven levensduur van 50 jaar onderhoudsvrij kunnen halen. OVERIGE THEMA'S In het adviesrapport zijn er nog drie thema's behandeld, zij het in beperkte mate. Als eerste verhardingsbeheersing. Door de constructeur van het project is aangegeven dat er vanwege de beperkte dikte van de wanden geen reke- ning gehouden hoeft te worden met extra scheur vorming als gevolg van warmteontwik - keling in het beton. Het tweede thema is de levensduur. Die is bepaald op 50 jaar. De constructeur heeft een milieuklasse vastgesteld van XC1 (binnenmi- lieu) en een dekking van 15 mm. Aangezien er eerder in het rapport al is geadviseerd om de dekking iets te verhogen, zou het behalen van de levensduur geen problemen moeten ople - veren en zal deze de 50 jaar zelfs prima kunnen overstijgen. Het laatste thema is de constructieleer. Hierbij is gekeken naar de inwendige en uitwendige spanningen die zorgen voor krimp en scheur - vorming. Er is contact geweest met de con- structeur, die aan heeft gegeven dat de wape - ning in de wand uitsluitend wapening is ter beperking van scheuren als gevolg van krimp. Er zijn dus geen verdere maatregelen beno- digd. BETONSAMENSTELLING Alle eisen en randvoorwaarden hebben uitein- delijk geleid tot het volgende betonmengsel: ? Betonsterkteklasse: C20/25 ? Milieuklasse: XC1 ? Consistentieklasse: F4 ? Ma ximale korrelafmeting: D16 ? C ement: CEM III/B 42,5 N ? Water-cementfactor: