auteur M?rie van der Poel VOBN 1)Keurmerk Beton Bewust begint vruchten af te werpenBeton heeft zeer uiteenlopende mogelijkheden als het gaat omduurzaam bouwen. Naast milieuaspecten, zoals CO2-reductie,zijn er ook andere aspecten die aandacht verdienen. Vanuit datperspectief kozen de leden van VOBN 1) ervoor betonmortelte gaan produceren met aantoonbaar evenwicht tussen eco-nomische, sociale en milieubelangen. In 2009 kreeg dit vormin een zogenoemde MVO-agenda, opgesteld in nauw overlegmet stakeholders en gefaciliteerd door MVO Nederland.Deze MVO-agenda is doorontwikkeld tot het in 2012 gelan-ceerde keurmerk Beton Bewust. Na enige jaren ervaring methet keurmerk, worden de eerste resultaten zichtbaar.Beton heeft een belangrijke rol in desamenleving. Door zijn veelzijdig-heid biedt het materiaal ruime mogelijk-heden voor duurzaam bouwen. Detechnisch lange levensduur maakt eenlange cyclus mogelijk en is daarmeezowel in economische als milieutechni-sche zin gunstig. Aan het eind van delevensfase van een betonconstructiekan het sloopafval geheel worden her-gebruikt als grondstof voor nieuwbeton. In gebouwen draagt beton bijaan een comfortabel en energiezuiniggebruik, onder andere door warmte-accumulatie en/of betonkernactivering.De grote vormvrijheid van beton maakthet mogelijk zowel standaard- als meerbijzondere bouwwerken te maken,maar ook om materiaalarm te bouwen.Beton is bovendien samengesteld uitnatuurlijke grondstoffen, die altijd oprelatief korte afstand beschikbaar zijn.1) Vereniging van Ondernemingen van Betonmortelfabrikanten in Nederland.1Op het terrein van Ziekenhuis Bernhoven komt eenwoonwijk waarvoor deels 100% gerecycled betonis gebruikt met grondstoffen afkomstigvan het ziekenhuisBewust bouwen m24 VAKBLAD I 4 2016CEM ICEM IICEM IIICEM Vvliegashoogovenslak201415% 16%1%3%72% 68%3%3%9%8%2%2015beton-granulaatballast-grindvliegas hoogoven-slaktotaal01234562012 2013 2014 20152,20,6 0,70,31,41,51,41,50,60,50,40,54,54,44,75,20,61,91,82,9kgCO2/m3Deze vele mogelijkheden maken duur-zaam bouwen met beton een kwestievan zorgvuldig keuzen maken, metkennis van zaken en gericht op debeoogde toepassing van het beton.Duurzaam bouwen met beton behelstdus meer dan alleen een verantwoordeproductie. Het betreft ook een afgewo-gen ontwerp met daarop afgestemdemengselkeuzen rekening houdend methet bouwproces. Met andere woorden:duurzaam bouwen is een gezamenlijkeverantwoordelijkheid van de ketenpart-ners zoals opdrachtgever, constructeur,bouwbedrijf en toeleverancier van beton.Beton BewustDe betonmortelbranche is zich bewustvan haar verantwoordelijkheid een bij-drage te leveren aan een beter milieu.Om daar handen en voeten aan tegeven, is in 2012 het keurmerk BetonBewust gelanceerd. Betonmortelprodu-centen mogen dit keurmerk alleen voerenals zij aantoonbaar voldoen aan deeisen zoals opgenomen in de branche-meetlat (zie kader `Hoofdelementenkeurmerk'). De criteria die hierin zijnopgenomen, zijn afgestemd met de sta-keholders in de bouwketen en wordenkeer op keer geactualiseerd. Zo gaat debranchemeetlat 2014-2015 qua inhouden eisen weer een stap verder dan dievan 2012-2013. Met ingang van januari2017 zal er sprake zijn van criteria dieeen internationaal kader hebben (CSC,zie ook artikel `De betonsector verduur-zaamt', elders in dit nummer).ControleEr is sprake van een jaarlijkse controledoor een onafhankelijke certificatie-instelling. De prestaties van deafzonderlijke keurmerkhouders wordenbeoordeeld en getoetst aan de gesteldeeisen in de branchemeetlat. Zo wordenper betoncentrale onder andere deprestaties op het gebied van CO2 enhet gebruik van secundaire grondstof-fen per geproduceerde kubieke meterbetonmortel gemeten. In de benchmark,die deel uitmaakt van het keurmerk,komt vervolgens tot uiting hoe wordtgescoord ten opzichte van de andereproductiepunten binnen het eigenbedrijf en het landelijk gemiddelde.Deze uitkomsten zijn input voor terealiseren verbeteringen.Beton Bewust basis vooroptimalisatieHet initiatief van de VOBN-leden omtot een keurmerk te komen, gaat verderdan alleen de productie van het materiaalbeton. Het betreft ook bewust bouwen.Het is belangrijk dat betrokken partijenin de betonketen zich inzetten om deproductie van beton en de toepassingdaarvan te blijven verduurzamen en teverbeteren. Het keurmerk BetonBewust biedt daarvoor belangrijkekaders. Dat betekent onder andere hetoptimaliseren van de bedrijfsprocessenvan zowel de toeleverancier van betonals die van de bouwbedrijven. Vanuithet perspectief van MaatschappelijkVerantwoord Ondernemen (MVO),vormt dit een belangrijke basis voor hetkeurmerk om zowel het materiaal als detoepassingen van betonmortel teverduurzamen.Een en ander heeft gestalte gekregen inhet ketenconvenant Beton Bewust datdoor zeven grote bouwbedrijven enVOBN als vertegenwoordiger van haarleden in begin 2016 is gesloten. Intentieis te komen tot een uitvraag op project-basis waarbij duurzaamheid naast alle0204060801001201401601802012 2013m3CO22014 2015160,4 158,9 153,3 150,72Gemiddelde CO2-emissie per geprodu-ceerde m3 betonmortel3Gebruik bindmiddelenin 2014 en 20154Gebruik secundairegrondstoffen van2012 ? 2015432et beton25VAKBLAD I 4 2016andere aspecten ? zoals technischeoptimalisatie en prijsstelling ? volledigaandacht heeft gekregen. Dat betekentgebruikmaken van elkaars expertise,elkaar uitdagen tot extra inspanningenen het meetbaar en vervolgens ookzichtbaar maken van de bereikteresultaten.Het jaar 2016 wordt gezien als een aan-loopjaar om het convenant in de dage-lijkse processen van de betrokkenbedrijven te incorporeren. De focus is ineerste instantie gelegd op reductie vanCO2 en het gebruik van secundairegrondstoffen. Door partijen wordt hetals wenselijk gezien om op termijnandere aspecten als veiligheid ook onderhet convenant te brengen, evenals eenuitbreiding van het aantal convenant-partners. Feitelijk zou de situatie zomoeten zijn dat als er gebouwd wordtmet beton, dit niet anders gebeurt danonder het keurmerk Beton Bewust.Wat hebben de keurmerk-houders bereikt?Er is in korte tijd op diverse frontenal het nodige bereikt.CultuurveranderingDankzij het keurmerk zijn bedrijvengestructureerd bezig met Maatschap-pelijk Verantwoord Ondernemen. Het isinmiddels ge?ntegreerd in de dagelijksebedrijfsprocessen en er wordt vooruit-gang geboekt door individuele bedrijven,maar ook samen met de partners in deketen. Duidelijk is geworden dat alleketenpartners vanuit hun eigen positieeen eigen verantwoordelijkheid hebbendie vooruitgang te blijven realiseren. Indie zin is er sprake van een continupro-ces dat telkens moet worden gevoed.Daling CO2-emissie met 6% t.o.v. 2012De totale CO2-emissie per geprodu-ceerde kubieke meter betonmortel is in2015 weer lager dan in het voorgaandejaar (151 kg/m3 ten opzichte van 153kg/m3 in 2014). Ten opzichte van hetreferentiejaar 2012, toen het keurmerkis gelanceerd, is er sprake van eengemiddelde reductie van de CO2-emissieper geproduceerde kubieke meterbetonmortel van ruim 6% (fig. 2). Indezelfde lijn is te constateren dat hetaandeel vliegas ten opzichte van 2012is toegenomen met ruim 7%. Ter illus-tratie: portlandvliegascement (CEM II)heeft een CO2-emissie van ongeveer70% ten opzichte van traditionele port-landcement (CEM I ? 818 kg CO2/ton).CEM III (hoogovencement), het voorbetonmortel meest gebruikte bindmid-del, heeft een CO2-emissie van circa290 kg CO2/ton.Stijging gebruik secundaire grondstoffenAlle keurmerkhouders samen zorgenvoor een stijging van het aandeelsecundaire grondstof per kubiekemeter betonmortel. Het gebruik vanbetongranulaat laat in 2015 een stij-ging zien van 43 kg naar 55 kg tenopzichte van het jaar 2014. Dit is eentoename van circa 28%. Een verderestijging van het aandeel secundairegrondstoffen wordt voorzien. Evenzowordt een toename van het aandeelklinkerarme cementen voorzien.De bijdragen van de individuele keur-merkhouders kunnen verschillen vanHoofdelementen keurmerkHet Beton Bewust-keurmerk betreft zes hoofdelementendie verder zijn uitgewerkt in de branchemeetlat. Dezehoofdelementen betreffen:1. Betrouwbaarheid van leveringMet afnemers worden duidelijke afspraken gemaakt overaflevertijdstippen en hoeveelheden van de te leveren beton-mortel. De verschillende aspecten van levering zullen regel-matig met afnemers worden ge?valueerd en, waar relevant,wordt gewerkt aan verbeteringen.2. Kwaliteit en betrouwbaarheid van de geleverde betonmortelBetonmortel wordt onder KOMO-certificaat geleverd. Werk-methoden, werkinstructies en de wijze van beproeven zijnvastgelegd. Met de klant wordt meegedacht. Informatie enadvies voor de juiste keuze van betonmengsels en de verwerkingdaarvan wordt verstrekt. Bestellingen worden voorafgaandaan de levering bevestigd.3. Lage CO2Het gebruik van klinkerarme cementsoorten wordt gestimuleerden waar mogelijk uitgebreid. Om gericht reductiemaatregelente kunnen nemen, wordt de gemiddelde CO2-emissieper kubieke meter betonmortel via het VOBN-benchmark-instrument per vestiging bepaald.4. Hergebruik en sluiten van de materiaalkringloopNaast het gebruik van betongranulaat als grindvervangerworden ook secundaire grondstoffen afkomstig van andereindustri?le processen ingezet, zoals hoogovenslak en vliegasafkomstig van elektriciteitscentrales. Hergebruik, dat wil zeg-gen de inzet van secundaire grondstoffen per kubieke meterbetonmortel per vestiging, wordt bijgehouden via hetVOBN-benchmarkinstrument en geverifieerd vastgelegd engecommuniceerd.5. ArbeidsveiligheidMet behulp van onder andere de Arbocatalogus en RI&E(risico-inventarisatie en -evaluatie) worden veiligheidsaspectenbevorderd en ge?nstrueerd aan medewerkers, met inbegrip vanpersoneel van derden en bezoekers. Bestaande hulpmiddelenin de vorm van veiligheidsposters en instructiefilmpjes wordenactueel gehouden en waar nodig uitgebreid. Samen met debouwbedrijven wordt proactief gewerkt aan veiligheid bij hettransport en de aflevering op de bouw. Een voorbeeld daarvanis het informatieblad `Beton veilig afleveren op de bouwplaats'.6. Verantwoorde herkomstDe grondstoffen, zowel primair als secundair, moeten aanhoge kwaliteitseisen voldoen en een verantwoorde herkomsthebben. Keurmerkhouders maken uitsluitend gebruik vantoeleveranciers die aantoonbaar voldoen aan wet- en regel-geving met betrekking tot herkomst van de in de betonmortelgebruikte grondstoffen.5Vliegas, kalksteenmeel en hoogovenslak26 VAKBLAD I 4 2016de gemiddelde cijfers zoals hier weer-gegeven. De individuele resultatenzijn sterk afhankelijk van het portfoliovan het betreffende bedrijf en/ofbetoncentrale.Veilig bouwen is Beton Bewust bouwenBij keurmerkhouders is veiligheid top-prioriteit. De wettelijk verplichte RI&Eper vestiging wordt dan ook serieusopgepakt. Onveilige situaties en (bijna)ongevallen worden in kaart gebrachten aangepakt. Het zijn leermomentenom de veiligheid telkens te verbeteren.Personeel krijgt daarvoor gerichteinstructies en opleidingen. Ook hieropwordt gecontroleerd.Beton verduurzamenHet is van groot belang prestaties ophet gebied van duurzaamheid meet-baar te maken. Vanuit dit oogmerk isdan ook een benchmark ? met daarinde hoeveelheid secundaire grondstof-fen en CO2 per kubieke meter beton-mortel ? aan het keurmerk verbonden.De benchmark betreft de gemiddeldecijfers op jaarbasis per betonmortelcen-trale. Een instrument als de Ontwerp-tool Groen Beton van SBRCURnet is opprojectbasis een waardevol instrumentdat het mogelijk maakt de verschil-lende alternatieven van het betreffendebouwproject in een vroeg stadiumnaast elkaar te leggen. Ketenpartnerskunnen daardoor in gezamenlijkheidtot de juiste keuzen komen.Duurzaamheid en circulariteit zijn eengezamenlijke verantwoordelijkheid. Indat opzicht zal de focus de komendetijd nog sterker worden gericht op dat-gene waarin het materiaal beton sterkis. Circulariteit behoort daartoe. Aspec-ten als een technisch lange levensduuren de mate waarin materiaal weer kanblijven terugkomen in de keten, dienendan ook objectief te kunnen wordenbeoordeeld. In die zin zou het mooi zijnals er op relatief korte termijn eeninstrument zoals een MCA (Multi CycliAnalysis) beschikbaar zou komen.Toekomst keurmerk BetonBewustDe behoefte aan een waarborg in devorm van een keurmerk ? als het gaatover de maatschappelijk verantwoordetoepassing van beton ? geldt nietalleen voor Nederland. Door hetCement Sustainability Initiative (CSI),onderdeel van de World BusinessCouncil for Sustainable Development(WBCSD), is in 2012 het initiatief geno-men voor een internationaal certifica-tiesysteem (RSS) voor de beton- encementsector. Het certificatiesysteem(Concrete Sustainability Council ? CSC)is inmiddels gereed en de eerste certifi-caten in Nederland worden in apriltijdens Building Holland uitgereikt. Bijde formulering van de criteria van CSCheeft Beton Bewust als voorbeeldgediend. De criteria van CSC en hetkeurmerk Beton Bewust zijn per 1 januari2017 geharmoniseerd en ? waar rele-vant ? afgestemd op de Nederlandseomstandigheden en wetgeving. Dat wilzeggen dat Beton Bewust zich confor-meert aan het CSC-certificatiesysteemen voor Nederland van toepassing isvoor zowel in het werk gestort als voorprefab beton. Beton Bewust is daarmeehet CSC voor de `regio Nederland'.Het keurmerk voor beton bereikt daar-mee een status die maakt dat, als erbeton in een bouwwerk of constructiewordt toegepast, dit idealiter en maat-schappelijk gezien alleen `keurmerkbeton'kan zijn. Erkenning op relatief korte ter-mijn van het keurmerk CSC en daarmeehet keurmerk Beton Bewust binnensystemen, zoals BREEAM, ligt dan ookin de lijn van de verwachting.Het kiezen voor Beton Bewust dooropdrachtgevers en bouwbedrijven isdan ook een logische keuze.7Betonmixer, foto:VOBN6Voor de bouw vanhet Geusseltbad inMaastricht is eenbetonmengsel met100% betongranulaatgebruiktBrancheverslagSinds de introductie van het keurmerk Beton Bewust zijn deresultaten elk jaar gepubliceerd. Deze kunt u downloaden opwww.betonbewust.nl. Daar zijn ook onder meer de branche-meetlat en de CO2-pres-tatieladder beschikbaar.27VAKBLAD I 4 2016