Een maandelijkse uitgave van deNederlandse Cementindustrieredactie-adresHerengracht 507 Amsterdamtelefoon 020-238531 oktober 1975CraqueléInleidingCraquelé is voor kunstliefhebbers een begrip.Gewapend met een loep zal een kenner vanoude schilderijen uit het fijnmazige patroonvan oppervlakkige barstjes in de verfhuid, datmen als craquelé bestempelt, heel wat kunnenafleiden.Geldt dit ook voor beton?Want ook in beton, hoewel niet bepaald hooggenoteerd op de antiekbeurs, treedt een ver-schijnsel op dat grote gelijkenis vertoont metde craquelé van schilder- en lakwerk en datdan ook als zodanig in de betonwereld wordtbetiteld.Welke waarde moeten we eraan hechten, is heteen bewijs van mindere kwaliteit, is het tevoorkomen?Met de steeds stijgende aandacht voor debetonhuid in schoon betonen dergelijke toe-passingen is dit een onderwerp dat wel eensnader mag worden belicht.Dat gebeurde onder meer in een pas ver-schenen artikel van J. J. Roberts, een research-medewerker van de Britse Cement and Con-crete Association. Het artikel verscheen injuni 1975 in het blad 'Concrete' en is getiteld'Crazing of concrete'. De Engelse benamingvan dit verschijnsel is namelijk 'crazing', .eenterm die direct het beeld oproept van het inder-daad zeer grillige patroon van deze bijzonderescheurvorming in beton.1Wat is craquelé in beton?Technisch valt het verschijnsel te omschrijvenals het barsten van de cementhuid Op eenbetonoppervlak in een grillig patroon, waarbijde aldus gevormde 'scholletjes' een diameterhebben van 5 à 75 mmo Constructief hebbendergelijke ondiepe scheurtjes niets te beteke-nen; zelfs de vermindering van de dekking isvrijwel verwaarloosbaar. Hoogstens kan menzich afvragen in hoeverre de fijne scheurtjeskunnen meehelpen aan het scheppen van devoorwaarden voor verdergaande aantasting:een agressieve vloeistof vindt op een verticaalvlak met craquelé bij voorbeeld meer houvastdan op een zuiver gladde wand.Craquelé moet wel worden onderscheiden vanplastische krimpscheuren. Kenmerkend voordeze laatste is dat ze ontstaan in het nog nietverharde beton. In tegenstelling tot craquelékunnen ze onder ongunstige omstandighedentot diep in het beton doordringen.Hoe ontstaat craquelé ...Een materiaal scheurt wanneer de trekspan-ning de beschikbare treksterkte overtreft. Trekin de cementhuid ontstaat door temperatuur-verschillen en vochtbeweging ; beide factorendoen zich in elk beton wel zo nu en dan gelden.De beschikbare treksterkte van de cement-huid kan men eigenlijk de 'kwaliteit' van decementhuid noemen. Deze heeft wel iets temaken met de kwaliteit van het eigenlijkebeton, maar heeft in veel gevallen toch eigen-schappen die men op grond van de 'beton-kwaliteit' niet zou verwachten.De water-cementfactor in de cementhuid kanreeds door geringe ontmenging aanzienlijkhoger zijn, terwijl ook de kwalijke gevolgenvan onvoldoende nabehandeling zich het eerstin de oppervlaktelaag manifesteren. Bij nauw-lettende beschouwing zal het moeilijk zijn eenbetonoppervlak te vinden dat geheel vrij is vanmicroscheuren, die zich al dan niet tot eencraquelépatroon verenigen.... en hoe is het te voorkomen?Na het noemen van de oorzaken liggen demaatregelen ter voorkoming van craquelé voorde hand:· gebruik van ruwe bekistingsvlakken;· geen vette mengsels gebruiken. Hogecementgehaltes leiden al snel tot een kwets-bare cementhuid aan het oppervlak;· lage water -cementfactor om ontmengen tevoorkomen;· voldoende fijn zand in het mengsel. Debetere samenhang leidt ook weer tot mindergevoeligheid voor ontmenging;· goede nabehandeling. Het ontbreken hiervanleidt tot lage treksterkte en daarmee totgevoeligheid voor craquelé in een laterstadium. Afwisselend nat en droog is al hele-2Craquelépatroon met meetlatje met mitlimeter-verdeling.maal funest. Deze werkwijze hoort meer thuisin een handboek voor schilderijvervalsers: hoemaak ik craquelé?Welk effect heeft craquelé?Er werd al op gewezen dat voor de sterkte enduurzaamheid van het beton nauwelijks be-hoeft te worden gevreesd. Het aanzien vanbeton wordt er wel door geschaad. De ernsthiervan hangt natuurlijk af van diverse om-standigheden waaronder de persoonlijkesmaak een grote rol kan spelen.Waar de kleine scheurtjes nogal wat donker-kleurig vuil kunnen opnemen, is de kans opeen minder fraai uiterlijk het grootst bij eenlichtgekleurd oppervlak. Men denkt daardoorwel eens ten onrechte dat beton met witcement bijzonder gevoelig zou zijn voorcraquelé.Heeft zich eenmaal vuil in de scheurtjes af-gezet, dan kunnen we er wel op rekenen dathet beton dit minder fraaie uiterlijk zal houden.Tenzij op de duur, door invloed van weer enwind, de cementhuid geheel zal afschilferen.Er zijn echter ook gevallen bekend waarbij injong, nog niet vervuild beton de scheurtjesweer dichtgroeien door 'self-healing' of zelf-genezing. Dit berust op de reactie van de nogniet gehydrateerde cementdeeltjes, geholpendoor carbonatatie, waarbij de vrije kalk in deporiën en fijne scheurtjes reageert met kool-zuur uit de lucht.Mededeling aan de abonneesDe op verschillende wijze gemaakte proef-kolommen opgesteld in de buitenlucht.Onderzoek naar het ontstaan van craqueléOm een goed inzicht te krijgen in de tactorendie belangrijk zijn voor de craquelévorming,werd door de researchafdeling van de Cementand Concrete Association een onderzoek ver-richt. Daartoe werd een serie betonkolommengemaakt van 1,20 m lengte, die alle op de-zelfde rnanier aan de buitenlucht werden bloot-gesteld. Temperatuur, vochtigheid en weers-omstandigheden werden dagelijks gemeten.Bij de produktie van de kolommen werdenvariaties aangebracht in bekistingsopper-vlak, ontkistingsmiddel, soort en opbouw vanhet toeslagmateriaal, toeslag/cementverhou-ding, verdichting en nabehandeling. Voor demeeste kolommen werd wit cement gebruiktomdat craquelé zich hierop duidelijk aftekent.De resultaten van het onderzoek dat inmiddelszo'n vier jaar loopt, bevestigen in grote trekkende gangbare mening over de oorzaken. Demeest in het oog springende factor bleek hetbekistingsoppervlak.In het onderzoek waren opgenomen multiplex(berken), hardboard en plastic en ook met wasgeprepareerd multiplex zoals voor schoonbeton nogal eens wordt gebruikt. Beton waar-bij dit laatste materiaal was gebruikt, ver-toonde de grootste gevoeligheid. Daarnaastbleken vette mengsels gevoeliger dan schrale,terwijl drogende omstandigheden bevorderendblekën te werken op de vorming van craquelé.ConclusieHoewel een periode van vier jaar nog te kortis om definitieve uitspraken te doen over hetaanzien van beton met een geschatte levens-duur van vele tientallen jaren, geeft zo'n onder-zoek toch wel degelijk houvast.De voornaamste conclusies zijn:1. Craquelévorming kan optreden bij gladdebetonoppervlakken en onder atmosferische om-standigheden;2. Craquelévormingkan in belangrijke mateworden beperkt door:· juiste keuze van de bekisting;· beperken van het cementgehalte;· beperken van ontmenging (Iet op mengsel-opbouw en verdichting);· goede nabehandeling;· oppervlaktebehandeling van het jonge beton.De gegevens voor deze aflevering, alsmede defoto's zijn ontleend aan: Crazing of concrete,door J. J. Roberts; Concrete, juni 1975.Om administratieve problemen te voorkomen, wordt de abonnees verzochthet abonnementsgeld voor de nieuwe jaargang van BETONlEK (1976)slechts door middel van de binnenkort toe te zenden acceptgirokaart, enniet eerder over te maken.3,vJ