Betoniek13|12 Betoniek februari 2005 1Erop of eronderDe bouwwereld beschikt sinds kort over nieuwe normen voor toeslagmateria-len. Natuurlijk kenden de echte `insiders' de Nederlands/Europese normNEN-EN 12620 `Toeslagmaterialen' al. Nu echter ook de Nederlandse aanvullingdaarop is verschenen kunnen we daadwerkelijk aan de slag. Immers, deNederlandse norm NEN 5905: 1997 `Toeslagmaterialen' is per 1 juli 2004ingetrokken. Met de komst van de nieuwe Nederlands/Europese norm(en) ver-anderen ook een aantal zaken. De titel van deze aflevering neemt daar al eenvoorschotje op: bij de uitwerking van zeefanalyses werken we voortaan metprocenten dóór de zeef (zeefdoorval) in plaats van procenten óp de zeef (zeef-rest). Misschien een niet heel belangrijke, maar wel zeer zichtbare verandering.Natuurlijk is er méér veranderd. Daarover gaat deze aflevering van Betoniek.13 12B A N D U I T G AV Efebruari 2 0 0 5 V A K B L A D V O O R B O U W E N M E T B E T O NDe vervanging van vrijwel alle normen in onzebetonwereld door Europese normen vergt nogal watvan het aanpassingsvermogen van alle betrokkenen:de betontechnoloog, de aannemers, de opdracht-gevers én, zoals in dit geval, de toeleveranciers vangrondstoffen. We hebben al eerder kennis gemaaktmet andere Nederlands/Europese normen.Recente afleveringen van Betoniek gingen bijvoor-beeld over de nieuwe Europese norm voor Beton(NEN-EN 206-1) en de Nederlandse aanvullingdaarop: NEN 8005.Nu zijn de toeslagmaterialen aan de beurt. De ver-anderingen in deze normen zijn van belang voorzowel de producenten en leveranciers van toeslag-materialen als voor de betontechnoloog. Dat belangwordt onderstreept indien we bedenken dat maarliefst circa 70% van het volume van beton uit toeslag-materiaal bestaat.Van 1 naar 2 normenTot nu werkten we in Nederland met één norm voortoeslagmateriaal: NEN 5905: 1997.Deze norm krijgt nu twee opvolgers. De Europesenorm NEN-EN 12620 én de Nederlandse aanvullingdaarop: de nieuwe NEN 5905. Toeslagmaterialenvoor gebruik in Nederland moeten voldoen aan decombinatie van eisen uit beide normen.Met de overgang naar deze normen krijgen we ook temaken met een nieuwe reeks (Nederlands/Europese)beproevingsnormen. Deze omvat normbundels voorrespectievelijk de mechanisch/fysische, de geometri-sche en de chemische eisen voor toeslagmateriaal(zie literatuurlijst).De nieuwe norm(en) voor toeslagmaterialen brengenop veel punten veranderingen mee waarop we onzemanier van werken moeten aanpassen. Natuurlijkbetekent dat niet dat we plotseling toeslagmateria-len met heel andere eigenschappen krijgen.Een grindkorrel weet (gelukkig) niet volgens welkenorm hij wordt geleverd!Waarop van toepassing?De nieuwe normen zijn van toepassing op toeslag-materialen en vulstoffen, verkregen door hetbewerken van natuurlijke, kunstmatig gevormde ofgerecyclede materialen of mengsels van deze mate-rialen in beton. De normen gelden voor toeslag-materialen met een volumieke massa van tenminste2000 kg/m3, bestemd voor alle betonsoorten en voorbeton volgens NEN ­EN 206-1 en voor beton in wegenen verhardingen en in geprefabriceerd beton.Een fijn steenmeel valt dus ook onder deze normen.Overigens geldt de norm niet voor vulstoffen incement of voor een andere toepassing dan inertevulstof in beton. Voor lichte toeslagmaterialen meteen volumieke massa kleiner dan 2000 kg/m3 is ernu een Nederlands/Europese norm: NEN-EN 13055-1:`Lichtgewicht toeslagmateriaal' met ook weer eenNederlandse aanvulling: NEN 3543: 2004.De huidige toepassing van beton- en metselgranulaatblijft onveranderd mogelijk. Dat is geregeld in deNederlandse aanvulling. Hierin is de definitie van`Recycled Aggregate' aangevuld met de in Nederlandal bestaande definities en eisen. Betongranulaatmoet uit ten minste 90% beton (met een volumiekemassa van tenminste 2100 kg/ m3) bestaan en meng-granulaat uit ten minste 50% beton.Wat verandert er?Hiervoor zagen we al dat de nieuwe norm betrekkingheeft op méér materialen. De variëteit aan toeslag-materialen in alle landen onder de Europese normis veel groter dan de hier in Nederland toegepastesoorten. Deze materialen moeten alle onder denorm vallen.13|12 Betoniek februari 20052Verschillende toeslagmaterialenGeometrische eisenDe bekendste geometrische eisen betreffen de eisenaan korrelvorm en korrelopbouw. De eisen aan dekorrelvorm betreffen bijvoorbeeld de `kubiciteit' enhet gehalte aan platte stukken via de bepaling vande zogenoemde vlakheidsindex.De beproevingsmethoden voor de korrelvorm zijnbeschreven in NEN-EN 933.De meest bekende geometrische eigenschap vantoeslagmaterialen is de korrelopbouw. De eisen aande korrelopbouw zijn in de nieuwe normen veelruimer dan we tot nu gewend zijn. Bovendien wor-den er ook voor ons nieuwe begrippen gehanteerd.13|12 Betoniek februari 2005 3De bandbreedtes voor de meeste eigenschappenzijn opgerekt. Een Europese norm moet bijna perdefinitie behoorlijk ruimhartig zijn. Het aantalmogelijke korrelgroepen is veel groter gewordenén de eisen aan de korrelgradering en het gehaltebovenmaats zijn veel ruimer geworden.Hier speelt op de achtergrond dat veel landen huneigen tradities voor de indeling in korrelgroepen ende korrelgraderingen hebben.Dat wil niet zeggen dat we nu plotseling állematerialen zonder meer mogen toepassen. In denorm wordt opgemerkt dat de eisen in deze normzijn gebaseerd op toeslagmaterialen met (vrij ver-taald) een `bewezen staat van dienst' (NEN-EN 12620,hoofdstuk 1, note 1). Van materialen waarmee noggeen ervaring is opgedaan, dient eerst de geschikt-heid voor gebruik in beton worden aangetoond.De norm noemt daarbij met name recycling-materialen en industriële bij- of restproducten.De norm bevat drie blokken waarin respectievelijkde geometrische, de fysische en de chemische eisenzijn beschreven. Voor ieder blok is een compleet pak-ket (Nederlands/Europese) beproevingsnormen vankracht. Een aantal beproevingsmethoden is gewij-zigd of helemaal nieuw.In deze Betoniek behandelen we vooral de verande-ringen waar de betontechnoloog heel direct mee temaken heeft.ZeefdoorvalTabel 1 Zeefanalyse van zandzeven [mm]31,51684210,5000,2500,1250,063pantotaalzeefrest in grammen00068809521235717112171012cum. in grammen000681482434558129839951012cum in %0007152445809798100zeefdoorval in %100100100938576552032013|12 Betoniek februari 20054Tabel 2 Zeefmaten ter bepaling van de korrelgrootteverdelingbasis setmm0124--8----16--31,5 (32)--63basis set + set 1mm01245,6 (5)-8-11,2 (11)--16-22,4 (22)31,5 (32)-4563basis set + set 2mm0124-6,3 (6)81012,5 (12)141620-31,5 (32)40-63toeslagmateriaalkorrelgroepcategoriezeven volgensbasisset + set 190634531,522,41611,285,6421grof2-5Gc85/2010098-10085-9925-700-200-52-8Gc85/2010098-10085-9925-700-200-54-8Gc85/2010098-10085-9925-700-200-54-16Gc90/1010098-10090-9925-700-150-54-22Gc90-1510098-10090-9925-700-150-54-32Gc90/1510098-10090-9925-700-150-58-11Gc85/2010098-10085-990-200-516-22Gc85/2010098-10085-990-200-58-16Gc85/2010098-10085-9925-700-200-516-32Gc85/2010098-10085-9925-700-200-516-63Gc90/1598-10090-9925-700-150-5Tabel 3 Voorbeeld van korrelgroepen in de nieuwe NEN 5905De norm benoemt nu ook `natuurlijk gegradeerd'0/8 mm toeslagmateriaal en zelfs zogenoemd all-in-toeslagmateriaal. Dit zijn materialen die ná hetwinnen niet zijn uitgezeefd. Ze worden toegepastzoals gewonnen. Niettemin stelt de norm wel globaleeisen aan de korrelopbouw door grenzen te stellenaan het percentage doorval op verschillende zeven.Van zeefrest naar doorvalU leest het goed: er staat `percentage doorval'.Tot nu werken we altijd met het percentage óp dezeef, de zeefrest. Natuurlijk is de `doorval' eenvoudigte berekenen uit de zeefrest (100% ­ zeefrest [%] =doorval [%]) (zie tabel 1). Voor de berekening van defijnheidsmodules hebben we de (cumulatieve) zeef-rest trouwens nog wel nodig.KorrelgroepenDe korrelgroep moet worden aangeduid met dekleinste (d), respectievelijk grootste (D) zeefmaat,en wordt aangeduid met d/D. Voor zeer fijnematerialen, de vulstoffen, gelden andere eisen.Bedenk dat er in de nieuwe norm relatief veelmateriaal kleiner dan d en groter dan D in dekorrelgroep mag voorkomen. Vooral ten aanzienvan de toegelaten gehaltes aan `bovenmaats' is datveel meer dan in de huidige norm.Voor elke korrelgroep geldt dat D/d niet kleiner magzijn dan 1,4.Met de tabel kan worden vastgesteld welke korrel-groepen mogelijk zijn. Zie tabel 2.Wat opvalt is dat de aanduiding `C' is vervallen voorzeef 4 mm en groter.Alle combinaties van zeefmaten uit de basisset, debasisset plus set 1 of de basisset plus set 2 zijn toe-gestaan. Dat levert véél meer korrelgroepen op danwe nu in de praktijk toepassen.Voor de verschillende korrelgroepen, die in de normglobaal zijn ingedeeld in `grof', `fijn', 'natuurlijkgegradeerd 0/8' en `all-in' zijn eisen vastgelegd waar-aan de gradering dient te voldoen. Zie tabel 4.Voor een aantal in Nederland veel gebruikte korrel-groepen zijn die eisen in tabelvorm opgenomen inde NEN 5905. Zie tabel 3.Figuur 1 korrelgroepaanduiding volgens NEN-EN 126-20Grof toeslagmateriaalIndien we de tabel 4 beter bekijken zien we dat op degrootste zeefmaat D een zeefrest tot wel 20% kanliggen. Voor bij ons gangbaar grof toeslagmateriaal4/16 en 4/32 moet de doorval liggen tussen 90 en99%. In oude termen: er moet tussen 1 en 10% ópde grootste zeef liggen. Het percentage en de af-metingen van de bovenmaatse korrels wordt verderbeperkt door de eis dat het percentage doorval op13|12 Betoniek februari 2005 5Tabel 4 Eisen aan de korrelverdelingtoeslag-materiaalgroffijn0/8all-inafmetingD/d = 2 of D = 11,2 mmD/d > 2 of D > 11,2 mmD = 4 mm en d = 0D = 8 mm en d = 0D = 45 mm en d = 02D1001001001001001001001,4D a&b98 tot 10098 tot 10098 tot 10095 tot 10098 tot 10098 tot 10098 tot 100D c85 tot 9980 tot 9990 tot 9985 tot 9990 tot 9990 tot 9985 tot 99d b0 tot 200 tot 200 tot 15---d/2 a&b0 tot 50 tot 50 tot 5---categorieG dGC85/20GC80/20GC90/15GF85GNG90GA90GA85algemene eisen korrelverdelingpercentage doorvala. Wanneer de berekende zeven niet exact overeenkomen met de zeven volgens de R 20 serie van ISO 565: 1990 moet de dichtstbijzijnde zeef wordengebruikt.b. Voor betonsamenstellingen met een discontinue korrelverdeling kunnen afwijkende eisen worden aangehoudenc. Het percentage dat de zeef D passeert kan groter zijn dan 99% (m/m), maar dan moet de producent dit vastleggen en verklaren, inclusief de zeven D,d, d/2 en de zeven uit de basisset + set 1 of de basisset + set 2 tussen d en D. Zeven met een verhouding kleiner dan 1,4 x de volgende laagste zeefmogen worden uitgesloten.d. Andere normen voor toeslagmaterialen hebben afwijkende eisen voor de categorieën.Grind 4 ­ 32 (Gc 90-15)Verhouding: D/d = 32/4 = 8d = 4 mm D = 32 mmDoorval D=minimaal 90%Doorval d=maximaal 15%13|12 Betoniek februari 20056een zeef met de afmeting 1,4D (een zeef met eenmaaswijdte van 1,4 x de maaswijdte van de grootstezeefmaat of de zeef die daar het dichtst bij ligt)tussen 98 en 100% moet liggen.Deze eisen zijn een verruiming ten opzichte van dehuidige situatie, waardoor ons toeslagmateriaalgrover kan worden dan we gewend zijn.Om problemen te voorkomen is het raadzaam datbetonproducenten met hun leveranciers duidelijkeafspraken maken over de gewenste korrelverdelingen de daarbij behorende bandbreedte.Voor grove toeslagmaterialen met een grootste zeef-maat D > 11,2 mm en D/d > 2 óf een grootste korrelkleiner of gelijk 11,2 mm en D/d > 4) zijn daarnaastnog aanvullende eisen van toepassing voor hetpercentage dat de middenzeef passeert.We zien dat binnen de hiervoor genoemde beperkin-gen vrijwel iedere willekeurige korrelgroep, oftewelcombinatie van d en D, mogelijk is. Met enig reken-werk kunnen de daarbij horende (heel ruime)grenswaarden voor de gradering worden berekend.Om hieraan toch een beetje richting te geven,zegt de Nederlandse aanvulling dat de producent(van het toeslagmateriaal) de korrelgradering vanelke door hem te leveren korrelgroep moet vast-leggen in een productspecificatie. Verder bevat deNederlandse aanvulling een tabel met een aantalveel gebruikte korrelgroepen en de daarbij tehanteren eisen voor de korrelgradering (zie tabel 3).Natuurlijk bevat de norm méér geometrische eisen.Nieuw zijn de eisen aan de korrelvorm van grove toeslag-materialen. De eisen aan het schelpgehalte van groftoeslagmateriaal vinden we ook onder geometrischeeisen. Dat geldt tevens voor het gehalte én de eigenschap-pen van zeer fijn materiaal in het toeslagmateriaal.Fijn toeslagmateriaalIn NEN-EN 12620 staat verder (een weliswaar beperktaantal) eisen aan de gradering van fijn toeslag-materiaal. Er zijn eisen aan de spreiding op de doorproducenten opgegeven waarden (zie tabel 5) en erworden grenswaarden voor de doorval op D, 1,4D en2D gegeven, waarmee het percentage bovenmaatswordt begrensd (zie tabel 4).Grof toeslagmateriaalZandwinningImmers, zelfs als deze producten voldoen aan deeisen van NEN-EN 12620 kunnen ze eigenschappenhebben die niet in de norm zijn geregeld, maar diehet materiaal ongeschikt maken voor gebruik inbeton. Die eigenschappen moeten dan voldoen aanlandelijk geldende regelingen.In Nederland is op dit moment uitsluitend voorpoederkoolvliegas een norm beschikbaar:NEN-EN 450. Daarnaast kennen we sinds kort voorsteenmeel de Beoordelingsrichtlijn 1804"Beoordelingsrichtlijn voor het KOMO-certificaatvoor steenmeel voor toepassing als vulstof in betonen mortel".Fysische eisenDe norm stelt ook eisen aan een aantal fysischeeigenschappen. Bijvoorbeeld aan de slijtweerstanden de weerstand tegen polijsten en afslijten vangrof toeslagmateriaal voor betonverhardingen.Voor de bepaling van de diverse mechanische enfysische eigenschappen zijn de beproevingsmethoden vastgelegd in NEN-EN 1097. Voor deverschillende bepalingen zijn verschillendedelen beschikbaar. Overigens begint de Europesenorm bij veel van deze eisen met de opening`when required'. Veel van de eisen zijn in deNederlandse aanvulling niet overgenomen.In die gevallen staat in de norm dat de term `notrequired..' van toepassing is. Niet alle eisen zijnvoor alle landen immers relevant. Zo spelenin Nederland de eisen voor de weerstand tegenafslijten door spijkerbanden geen rol.De volumieke massa behoort eveneens tot defysische eigenschappen. Hiervoor zijn beproeving-snormen beschikbaar. Daarin onderscheiden we nu:?a : de volumieke massa van het materiaal zonderinwendige poriën of met een zeer laagpercentage poriën (a = apparent ­ eng)?rd: de volumieke massa van het materiaal met eenniet te verwaarlozen percentage inwendigeporiën (rd = relative density ­ eng)?b : de volumieke massa van los gestort materiaal(b = bulk - eng)13|12 Betoniek februari 2005 7De producent moet voor iedere geproduceerdekorrelgroep de korrelverdeling schriftelijk vast-leggen en deze op verzoek kunnen overleggen.Het percentage doorval op de zeven in de tabel 5(zeef 4 mm; 2 mm; 1 mm; 0,250 mm en 0,063 mm)moet worden opgegeven.De korrelverdeling is in principe altijd gebaseerd oponderlinge volumeverhoudingen tussen de korrel-fracties, uitgedrukt in volumeprocenten (%V/V)De producent is volgens NEN-EN 12620 verplichtvoor elke geproduceerde korrelgroep een graderings-gebied aan te geven waarbinnen 90% van zijnproductie valt. Dit gebied zal in ieder geval smallerzijn dan de norm aangeeft, omdat immers 100% aande norm moet voldoen.VulstoffenWe zagen al dat heel fijn toeslagmateriaal, tot en metbijvoorbeeld (kalk)steenmeel, nu ook valt onder dezeNEN-EN 12620 voor toeslagmateriaal. We noemenhier nogmaals de al eerder genoemde note 1.Hierin wordt gewaarschuwd voor materialenwaarvan de geschiktheid voor gebruik in betonnog onvoldoende is aangetoond.De Nederlandse aanvulling wijst met nadruk naardeze bepaling, waarin staat dat voor toeslagmateria-len waarmee geen ervaring is opgedaan, recycling-materialen of materialen van industriële bijpro-ducten, de geschiktheid moet worden aangetoond.zeefmaat D[mm]4210,2500,063b0/4± 5a-± 20± 20± 30/2± 5a± 20± 25± 50/1± 5a± 25± 5toleranties in procenten (m/m)a De spreiding van 5% wordt verder beperkt door de eisen voor dedoorval D uit tabel 4 (tabel 2 van NEN-EN 12620)b De spreiding op het percentage fijn mag niet leiden tot overschrijdingvan de waarden voor het gehalte fijn volgens tabel 11 van EN 12620Tabel 5Eisen aan spreiding t.o.v. de door de producent aangegevenkorrelgrootteverdeling van fijn toeslagmateriaalOud Nieuw?s ?a?m ?b?sr ?rdWe hebben al eerder kennis gemaakt met normenwaarin de beproeving van de waterabsorptie wordtbeschreven. We beschikken nu over NEN-EN 1097-5`Bepaling van het watergehalte in een geventileerdeoven' en NEN-EN 1097-6 `Bepaling van de deeltjes-dichtheid en de wateropname'.DuurzaamheidEisen met betrekking tot de duurzaamheid behorenbij de fysische eisen. Duurzaamheideisen betreffenbijvoorbeeld de vorst-dooibestandheid van groftoeslagmateriaal, de volumevastheid ten gevolge vanuitdrogen en de alkali-silicareactiviteit. De Nederland-se aanvulling kan hier prima verwijzen naar CUR-Aanbeveling 89. De Europese norm verwijst namelijk,zoals op meer plaatsen, naar de lokaal geldenderegelgeving (provisions valid in the place of use)Chemische eisenVoor de beoordeling van veel chemische aspectenis een geheel nieuwe reeks beproevingsvoorschriftenbeschikbaar. Deze zijn gebundeld in EN 1744-1.Gelukkig is van deze Europese norm eenNederlandse vertaling beschikbaar. Daarmee wordtde uitvoering van deze nieuwe en soms complexebepalingen nog enigszins vereenvoudigd.Deze bepalingen zijn overigens niet alleen vanbelang voor de producent van toeslagmaterialen.Ook de betontechnoloog kan ermee te maken krijgen.Onder deze bepalingen vallen bijvoorbeeld debepaling van het gehalte aan chloriden, bestand-delen die zwavel bevatten, zoals in zuur oplosbaresulfaten en het totaal gehalte aan zwavel.Verder beproevingen voor andere bestanddelen,zoals vlekken veroorzakende bestanddelen, bestand-delen die de binding en verharding verstoren en hetgehalte aan carbonaten in fijn toeslag voor beton-verhardingenConformiteitssystemen en CE-markeringAfleveringsdocumenten van toeslagmaterialenmoeten voorzien zijn van een CE-markering.Aan het aanbrengen van een CE-markering zijneen aantal voorwaarden verbonden.In de nieuwe Europese norm voor toeslagmaterialenis hoofdstuk 7 gewijd aan `De beoordeling van deconformiteit'. Deze procedures betekenen een uit-breiding van de door de toeslagmaterialenproducentte beoordelen eigenschappen, maar vooral een veeluitgebreidere informatie daarover aan de afnemer.De procedures betreffen bijvoorbeeld de internekwaliteitszorg en het typeonderzoek of aanvangs-onderszoek van toeslagmateriaal. Deze procedureszijn nodig om de overeenstemming van de te leverenproducten met NEN-EN 12620 te kunnen verklaren,zoals in de Europese Richtlijn voor bouwproducten(89/106/EEG) is bepaald.Hier kan worden gekozen voor een zogenoemdeconformiteitsverklaring van de producent zelf ofvoor een conformiteitscertificaat, afgegeven dooreen erkende certificerende instelling (notified body).In beide gevallen komt de conformiteit tot uitdruk-king in de CE-markering met de bijbehorendeinformatie over het toeslagmateriaal.Een voorbeeld van een afleveringsdocument metCE-markering is hierbij afgebeeld.Tot slotHet is duidelijk dat de nieuwe normen voor toeslag-materialen voor zowel producenten als gebruikersvan materialen een aantal veranderingen mee-brengen om rekening mee te houden.Producenten van toeslagmaterialen zullen meerbepalingen moeten uitvoeren op hun materialen.13|12 Betoniek februari 20058Het vullen van de zeeftoren13|12 Betoniek februari 2005 9Productspecificatieblad GS678 d.d. 29 juni 2004Kwartsgrind 4/32 conform NEN-EN 12620 voor toepassing in betonZandschepbedrijf Schepper B.V.Straatweg 11234 XY StadhuizenSchepper4.3 korrelgraderingzeef volgensISO 565:1990 R20634531,51642grenswaarden voor doorval volgens NEN-EN 12620algemeen10098-10090-9925-700-150-5gemiddeld100100954261grens t.o.v.gemiddelde27-5790% van de bepalingenvoldoen aan onderstaandegrenswaarden voor de doorval10099-10091-9928-562-90-34.3 categorie GC90/15 GT17,54.4 korrelvorm Fl 204.5 schelpgehalte SC104.6 hoeveelheid fijne deeltjes < 63 µm f1,55.2 Los Angeles LA255.4.1 PSV NPD5.5 deeltjesdichtheid 2,63 kg/m35.7.1 vorst/dooi bestandheid F15.7.2 volume stabiliteit NPD5.7.3 ASR gevoeligheid niet gevoelig CUR aanbeveling 896.2 chloridegehalte < 0,005%6.3.1 in zuur oplosbaar sulfaat AS0,26.3.2 totaal zwavelgehalte voldoet6.4.1 bindings- en verhardingsvertraging voldoetvrijkomende gevaarlijk bestanddelen Schone GrondEG conformiteitsverklaringOndergetekende, verklaart op grond van artikel 9 van de Richtlijn Bouwproducten (89/106/EEG) namens Zandschep-bedrijf Schepper B.V., gevestigd: Straatweg 1 te 1234 XX Stadhuizen dat het in dit product specificatieblad genoemdeproduct, afkomstig van de productie-eenheid "het scheprad" te Zandhuizen, voldoet aan de eisen in NEN-EN 12620voor de eigenschappen genoemd in tabel ZA. 1a van bijlage ZA van deze norm.Het FPC systeem is door de certificatie-instelling BMC beoordeeld en het FPC certificaat met nummer 0956-CPD-xxxwerd per 1 juni 2004 toegekend.Stadhuizen, 1 juni 2004 getekend,J.W. SchepperDirecteurDe informatie daarover aan de afnemer wordtomvangrijker.De afnemer zal moeten wennen. De nieuwenormen zijn uitgebreid ten aanzien van het aantalbeschreven eigenschappen. Voor veel van die eigen-schappen, waaronder de korrelopbouw, zijn de eisenin veel ruimere bandbreedtes vastgelegd dan we totnu gewend zijn. Dat betekent dat de betonproducentvaak genoodzaakt zal zijn aanvullende afspraken temaken met leveranciers.LiteratuurToeslagmateriaal normenNEN-EN 12620 `Toeslagmateriaal voor beton'.NEN 5905 Nederlandse aanvulling op NEN-EN 12620"Toeslagmaterialen voor beton".BetonnormenNEN-EN 206-1 Beton - Deel 1: Specificatie, eigen-schappen, vervaardiging en conformiteit. NEN 8005Nederlandse aanvulling op NEN EN 206-1 Beton -Deel 1: Specificatie, eigenschappen, vervaardiging enconformiteitBeproevingsnormen voor toeslagmateriaalNEN-EN 1097 `Beproevingsmethoden voor debepaling van mechanische en fysische eigenschap-pen van toeslagmaterialen'.NEN-EN 933 `Beproevingsmethoden voor degeometrische eigenschappen van toeslagmaterialen'.NEN-EN 1744-1 `Beproevingsmethoden voor dechemische eigenschappen van toeslagmaterialen'.Méér informatie over CE-markering is onder andereverkrijgbaar bij BMC-Gouda. (www.bmc-cert.nl)13|12 Betoniek februari 200510ColofonBetoniek is een praktijkgerichtvoorlichtingsblad op het gebied van debetontechnologie en verschijnt 10 keerper jaar. In de redactie zijn vertegen-woordigd: ENCI, MEBIN, CUR, BAM Civielen de Bouwdienst Rijkswaterstaat.Uitgave: ENCI MediaPostbus 3532,5203 DM `s-HertogenboschRedactie: 073 - 640 12 23E-mail: encimedia@enci.nlWebsite: www.enci.nlAbonnementen/adreswijzigingen:Abonnementen en adreswijzigingenvoor betoniek worden verzorgd door:Betapress Abonnementen ServicesPostbus 97, 5126 ZH Gilzetel: 0161 - 45 95 86fax: 0161 - 45 29 13email: betoniek@Betapress.Audax.nlAbonnementsprijzen 2005:Nederland 1 20,00België 1 21,00Overige landen 1 28,00Aanmeldingen/opzeggingen:Abonnementen kunnen op ieder gewenstmoment ingaan en worden automatischvoor een jaar verlengd, tenzij één maandvoor vervaldatum schriftelijk wordt opge-zegd.Overname van artikelen en illustratiesis toegestaan, onder voorwaarde vanbronvermelding.ISSN 0166-137xVan `soep tot stroop'De volgende aflevering gaat over hoogvloeibare betonspecie.Die specie kan heel verschillende eigenschappen hebben. Er is hoog-vloeibare betonspecie die lijkt op soep én specie die lijkt op stroop.Daar kunt U zich wat bij voorstellen: een heel vloeibare specie met eenlage viscositeit: de soep. De specie die lijkt op stroop heeft een hogeviscositeit. Toch vloeit die specie misschien wel net zo ver, het duurtalleen langer! In de volgende Betoniek meer informatie over hoog-vloeibare betonspecies met heel verschillende eigenschappen.Hoe kunnen we die maken?Welke specie is het meest geschikt voor welke toepassing?En, kunnen we die eigenschappen ook meten, zodat er tussenproducent en afnemer geen misverstanden ontstaan?In onze volgende uitgaveFoto pagina 1: Erop of eronder, de zeven blijven, de getallen veranderen13|12 Betoniek februari 2005nieuwsNEN-catalogus 2005Als u in één keer een overzichtwilt hebben van alle in Nederlandgeldende normen, dan kunt ubinnenkort de nieuwe NEN-catalogus bestellen. In dezeeditie zijn de gegevens van 58.000normen opgenomen, waarvaner 27.000 actueel zijn. In de editievan 2005 zijn 4.000 nieuwenormen opgenomen. Bij iederenorm worden o.a. normnummer,titel, subtitel en verschijnings-datum vermeld. Daarnaast geeftde catalogus een overzicht vanalle in 2004 ingetrokken envervangen normen.De NEN-catalogus verschijnt zowelop CD-ROM als in boekvorm.Verder kunt u de catalogus een-malig aanschaffen of kiezen vooreen updateabonnement. In hetlaatste geval ontvangt u in de loopvan het jaar 9 supplementen.Informatie over bestelwijze enprijzen vindt u op de websitevan NEN, www.nen.nl.AvondcollegeNEN-EN 12 620 / NEN 5905Omdat er nog veel onduidelijk-heid heerst over de CE-Markeringvoor bouwgrondstoffen organi-seert de Betonvereniging op 23februari een avondcollege overdit onderwerp.Het college richt zich met nameop kaderfunctionarissen toeslag-materialen, producenten enafnemers. Dit avondcollege isbedoeld om de kennis van deEuropese ToeslagmaterialennormNEN 12 620 en de pas verschenenNederlandse Aanvulling NEN5905 te verdiepen en de toepas-sing van de nieuwe normen inde eigen werksituatie beter tekunnen implementeren.RegelgevingGewijzigd Bouwbesluitgeldig vanaf 1 juli 2005In het nieuws bij Betoniek 13/9(oktober 2004) konden we op dezeplaats mededelen dat de nieuwebouwregelgeving (het Bouw-besluit) naar alle waarschijnlijk-heid pas vanaf 1 juli 2005 geldigzou zijn. Ondertussen is duidelijkgeworden dat deze datumdefinitief is.Normenagenda21-26 februari 2005Internationale Bouwbeurs,UtrechtMeer informatie:www.bouwbeurs.nl23 februari 2005Avondcollege toeslag-materialenMeer informatie:www.betonvereniging.nl23-25 februari 2005Bouw & ICT, RotterdamMeer informatie:www.bouw-en-ict.nl9 maart 2005Seminar `Constructiesin beweging', MaarsenMeer informatie:www.betonvereniging.nl15 maart 20053D/4D CAD in de Praktijk -Virtueel Bouwen, RotterdamMeer informatie:www.betonvereniging.nl22 maart 2005Workshop ProcesMeer informatie:www.betonvereniging.nl22 en 23 maart 2005Congres `The Challenge ofChange in Construction',RotterdamMeer informatie:www.rc2005.org6 april 2005Avondcollege BouwbesluitMeer informatie:www.betonvereniging.nl6 aprilConstructeursplatformMeer informatie:www.betonvereniging.nl5 en 6 april 2005Cursus "Ontwikkelingenrondom het materiaal beton"Meer informatie:www.pao.tudelft.nl7 april 2005CUR-dag, GoudaMeer informatie:www.cur.nl14 april 2005Aanbieden follie LandgoedZonnestraal, HilversumMeer informatie:www.betonvereniging.nl13 12B A N D U I T G AV Efebruari 2 0 0 5Het systeem bestaat uit een LED die in een holte inde betonsteen geplaatst is. De LED is afgedekt meteen gekleurd glasplaatje. Op dit moment zijn dekleuren rood, blauw, groen, geel en wit beschikbaar.Een metalen ring om het glas zorgt overdag voor eenmooi accent.De fabrikant zorgt voor een zodanige verbindingtussen steen en glas dat de LED goed tegen vuil envochtigheid beschermd wordt. De electriciteit wordtgeleverd door een standaard transformator, waarbijmaximaal 20 stenen op een transformator aan-gesloten kunnen worden. Iedere steen is voorzienvan een electriciteitsdraad van ruim 4 meterEstello wordt standaard met de betonsteen Trentogeleverd. In de loop van het jaar zal het echter ookmogelijk zijn om het systeem met andere stenen tecombineren.Meer informatie vindt u op www.lithonplus.de/bt(in het menu: Produkte & Lösungen ( Planer &Ausführer ( Pflaster Oberflächenveredelt ( Estello).13|12 Betoniek februari 2005De wijziging is namelijk gepubliceerd in hetStaatsblad van 6 januari 2005.De wijziging omvat het schrappen en vereenvoudi-gen van voorschriften en het in overeenstemmingbrengen van de Bouwbesluitvoorschriften met tech-nische voorschriften uit andere wet- en regelgeving.Daarmee is het dan tevens definitief dat de EN 206-1per 1 juli gaat gelden en dat de NEN 5950 (VBT) komtte vervallen.Staatsblad 1 van 2005 is gratis te downloaden vanwww.overheid.nl. Meer informatie over het besluitkunt u vinden in het dossie `Bouwregelgeving'op dewebsite van het Ministerie van VROM (www.vrom.nl).Nieuwe productenDesign in steenDe duitse firma Lithonplus heeft zijn verlichtings-systeem Estello een nieuw jasje gegeven en biedt nude mogelijkheid om een weg te voorzien van eenlichtband, een trap onopvallend te verlichten of eenterras te voorzien van een decoratief lichtpunt.