Betoniek13|16 Betoniek juni 2005 1Gereduceerd cement!Bij het lezen van de titel denkt u wellicht in eerste instantie aan een kortingdie u krijgt op de prijs van het cement, of een verlaging van het cementgehaltein een betonmengsel. Helaas moeten we u dan teleurstellen, daar gaat dezeBetoniek niet over. Aanleiding voor deze aflevering is dat sommige mensenbij langdurig en veelvuldig huidcontact met verse mortel of specie als gevolgvan een chroomallergie eczeem ontwikkelen. De Europese Unie heeft daaromeen richtlijn opgesteld waarin het gehalte wateroplosbaar chroom in cementwordt beperkt. Bevat het cement meer wateroplosbaar chroom dan toe-gestaan, dan moet een reductiemiddel aan het cement worden toegevoegdom dit te verlagen.Deze Betoniek behandelt de achtergronden van wateroplosbaar chroom ende effecten die het reductiemiddel ijzersulfaat heeft op de eigenschappenvan verse specie en verhard beton.B A N D U I T G AV Ejuni 2 0 0 5 V A K B L A D V O O R B O U W E N M E T B E T O N13 16Europese richtlijnCementen met portlandcementklinker bevatten eenzeer geringe hoeveelheid in water oplosbaar chroom.Een klein aantal mensen is, bij veelvuldig en lang-durig huidcontact, allergisch voor de oplosbarevorm van chroom. Als gevolg van deze allergiekunnen mensen een hardnekkige vorm van eczeemontwikkelen. Alhoewel dit maar weinig voorkomt,heeft de Europese Unie besloten hiervoor een richt-lijn (2003/53/EG) op te stellen. Deze richtlijn beperkthet in de handel brengen van cement of cementpreparaten met meer dan 0,0002 % (m/m) water-oplosbaar chroom.Vertaald naar gewichten betekent dit, dat 1000 kilo-gram cement niet meer dan 2 gram wateroplosbaarchroom mag bevatten! Deze kleine hoeveelhedenworden in het spraakgebruik niet meer aangeduidin procenten, maar in parts-per-million (ppm).Daarbij komt een gehalte van 0,0002 % overeen met2 ppm. In deze Betoniek hanteren we verder hetbegrip ppm.De richtlijn is met ingang van 2005 van krachtgeworden. Dit betekent dat alle cementen encementhoudende producten die in de handelgebracht worden chroomarm moeten zijn, datwil zeggen minder dan 2 ppm wateroplosbaarchroom bevatten. Alleen als tijdens de productieen verwerking van de mortel of specie huidcontactkan worden vermeden, mag het gehalte water-oplosbaar chroom hoger zijn.Wateroplosbaar chroom in cementDe meeste cementen bevatten portlandcementklinker als hoofdbestanddeel. Dit halffabrikaat voorde cementproductie wordt uit verschillende grond-stoffen in klinkerovens bereid. De benodigde grond-stoffen bevatten van nature chroom. In de natuurkomt chroom voor in een stabiele, slecht oplosbareen onschadelijke 3-waardige vorm (Cr3+).13|16 Betoniek juni 20052Cement & GezondheidCement is een veilig bouwmateriaal. In droge vorm ishet onschadelijk. Voorkomen moet natuurlijk wordendat het fijne poeder verstuift. Want het inademen vanstof is nooit gezond!Als cement in contact komt met water, ontstaat eenalkalisch mengsel. Dat wil zeggen dat de pasta, mortelof specie een hoge pH (12-13) heeft. Bij contact metde huid wordt de beschermende vetlaag opgelost.Hierdoor wordt de huid schraal en kwetsbaar. Door deschurende werking van zand in mortel of specie kande huid dan snel beschadigen waardoor wondjes enirritaties kunnen ontstaan. Dit wordt huidirritatiegenoemd.Een zeer gering aantal mensen is allergisch voor water-oplosbaar chroom in cement. Bij veelvuldig en lang-durig huidcontact met verse specie kan zich bij dezemensen een ernstig eczeem ontwikkelen.Het werken met chroomarme cementen vermindertwel het risico op een chroomeczeem, maar neemt nietde oorzaken voor huidirritatie weg. Door het dragenvan de juiste beschermende kleding, zoals bijvoorbeeldneopreen handschoenen, wordt huidcontact met versespecie vermeden. Hierdoor wordt zowel huidirritatieals ook eczeem eenvoudig voorkomen.Gereduceerd cement voorkomt chromaateczeemOverige bestanddelen voor cement, zoals gegranuleer-de hoogovenslak, poederkoolvliegas en kalksteenmeelbevatten weliswaar onoplosbaar chroom (III) maarniet of nauwelijks goed oplosbaar chroom (VI).In Nederlands hoogovencement (CEM III/B) ligt hetgehalte wateroplosbaar chroom (VI) onder de toe-gestane grenswaarde. Dit cement behoeft dan ookniet te worden gereduceerd!13|16 Betoniek juni 2005 3Als gevolg van chemische reacties in de klinkerovenwordt het 3-waardige chroom omgezet in eenschadelijke, in water goed oplosbare, 6-waardigchroom (Cr6+).Figuur 1Verhouding van onoplosbaar chroom (III) in de grondstoffen voor deklinkerHet wateroplosbaar chroom (VI) komt hoofdzakelijkvoor in de portlandcementklinker. Dus hoe groterhet aandeel klinker in cement, hoe hoger het gehaltewateroplosbaar chroom (VI).In de klinkeroven wordt chroom (III) omgezet in chroom (VI)Chroom in cement is afkomstig uit de grondstoffen voor de portland cementklinkerMergelIJzerhoudende toeslagZavelPoederkoolvliegasHoogovenslak13|16 Betoniek juni 20054wordt ijzersulfaat (FeSO4) toegepast. Het reductie-middel wordt in het cementproductieproces aanhet cement toegevoegd.Het gehalte ijzersulfaat dat gedoseerd moet wordenis onder meer afhankelijk van het gehalte water-oplosbaar chroom (VI) in het cement. Dat is echterniet de enige factor. Onder invloed van de hogetemperatuur van pas gemalen cement en zuurstofuit de lucht vermindert in de loop van de tijd dewerkzaamheid van het reductiemiddel. Om deterugloop in effectiviteit te compenseren doseertde cementproducent meer reductiemiddel danaanvankelijk benodigd. Hiermee kan de cement-producent garanderen dat het cement ook na eenaantal maanden nog chroomarm is. Dit betekentwel dat de periode waarin met het cementgewerkt mag worden, ofwel de houdbaarheid vangereduceerd cement, beperkt is.Als cement gemengd wordt met water zal hetchroom (VI), zoals suiker in de koffie, oplossen.Het opgeloste chroom (VI) kan bij contact met dehuid het menselijk lichaam binnendringen.Verlagen gehalte wateroplosbaar chroom (VI)De meeste cementsoorten bevatten meer dan detoegestane hoeveelheid wateroplosbaar chroom (VI).De cementproducent kan daar echter iets aan doen.Het gehalte wateroplosbaar chroom (VI) in cementkan worden verlaagd met zogeheten reductiemid-delen. Deze middelen, die aan het cement wordentoegevoegd, zorgen ervoor dat op het moment dathet cement in contact komt met water het goedoplosbare chroom (VI) wordt omgezet in een slechtoplosbare, onschadelijk chroom (III).Op de markt zijn verschillende reductiemiddelenbeschikbaar. Door de meeste cementproducentenCementsoort Gehalte oplosbaar chroom (IV) in ppmPortlandcement CEM I 10 ± 4Portlandvliegascement CEM II/B-V 8 ± 2Hoogovencement CEM III/A 2 ± 1CEM III/B < 2Composietcement CEM V/A 5 ± 2Metselcement MC 5 ± 2IJzersulfaat (FeSO4)IJzersulfaat is een stof die vrijkomt uit de staalindustrie of bij de productie van titaanoxide (TiO2).In de staalindustrie wordt met behulp van zwavelzuur roest (Fe2O3) van staalproducten verwijderd (beitsen van staal).Het restproduct bevat zwavelzuur en ijzer. Dit product wordt ontdaan van zwavelzuur en bewerkt tot ijzersulfaat.TiO2 wordt geproduceerd uit een natuurlijke grondstof ilmeniet. Dit erts (FeTiO3) bevat titaan (Ti) en ijzer (Fe). Om hieruitTiO2 te winnen wordt het behandeld met zwavelzuur. Ook uit dit proces komt ijzersulfaat vrij als nevenproduct.IJzersulfaat wordt als een gedroogd granulaat aan cement toegevoegd. Het ijzersulfaat is iets grover dan cement.Dit zal voor de meeste verwerkingsprocessen geen problemen op leveren.Het ijzersulfaat levert de voor de reductie benodigde elektronen. De reductie van 6- naar 3-waardig chroom met ijzer-sulfaat in een alkalisch milieu verloopt volgens onderstaande reactievergelijking.Reductie van 6-waardig chroom met ijzersulfaat in alkalisch milieuCrO42- + 3 FeSO4 + 3 Ca(OH)2 + 4 H2O ? Cr(OH)3 + 3 Fe(OH)3 + 3 CaSO4 + 2 OH-Cr(VI) + Fe(II) ? Cr(III) + Fe(III)Tabel 1Indicatieve gehalten oplosbaar chroom (IV) in ENCI-cementenOm het gehalte wateroplosbaar chroom (VI) inNederlandse cementen voldoende te verlagen ismaar weinig ijzersulfaat benodigd. Hierbij moetgedacht worden aan doseringen tussen 0,1% en 0,5%(m/m) op het cementgewicht. Dit betekent 1 tot 5 kgijzersulfaat op 1000 kg cement. Bevat een cementminder klinker dan behoeft ook minder ijzersulfaattoegevoegd te worden. Het in betonmortel veeltoegepaste Nederlandse hoogovencement (CEM III/B)behoeft niet te worden gereduceerd, daar dit vannature chroomarm is.Cement met een beperkte houdbaarheid, dat isnieuw! Voorheen was cement onbeperkt houdbaar,zolang er maar geen vocht bij kwam. Nu echterwordt de houdbaarheid van gereduceerd cementbepaald door het gehalte wateroplosbaar chroom(VI). Aan het cement zelf is dus niets veranderd.Ook na het verstrijken van de houdbaarheidstermijnreageert het cement nog steeds op dezelfde maniermet water!Alleen wordt niet meer gegarandeerd dat het gehaltewateroplosbaar chroom (VI) lager is dan 2 ppm.Dit kan een probleem opleveren voor bijvoorbeeldeen bouwmaterialenhandel die verpakt cement opvoorraad heeft. Het is nu wel zaak om deze voorraadgoed te beheren (first in ­ first out).Bijwerkingen van de reductieDe Europese richtlijn beoogt de gezondheid vanwerknemers beter te beschermen. Door de toe-voeging van reductiemiddelen zullen mindergevallen van chroomeczeem voorkomen. Maar zoalseen groot voetballer ooit zei: `elk voordeel heb z'n13|16 Betoniek juni 2005 5nadeel'. Zo ook bij de toepassing van reductie-middelen. Om na te gaan wat de mogelijke effectenvan dit reductiemiddel op eigenschappen vancement en beton zijn, is oriënterend onderzoekuitgevoerd. Daarbij is met name gekeken naar demogelijke interacties van het ijzersulfaat en veeltoegepaste hulpstoffen.In de praktijk zijn vele combinaties van cementenen hulpstoffen mogelijk. Het is vanzelfsprekendniet mogelijk deze allemaal te onderzoeken.Daarom zijn enkele representatieve cementen enhulpstoffen geselecteerd om daarmee een beeld tekunnen krijgen van mogelijke invloeden.De cementen die zijn onderzocht varieerden inklinkergehalte. Zo zijn portlandcementen (CEM I)meegenomen, maar ook hoogovencementen meteen klinkergehalte van 50% (CEM III/A) en 25%(CEM III/B).De prestaties van deze cementen, met en zonderijzersulfaat, zijn onderzocht in een traditionelebetonsamenstelling en in een zelfverdichtendebetonsamenstelling. Voor het eerste type mengselszijn hulpstoffen van de eerste en tweede generatiegeselecteerd. Voor de zelfverdichtende betonmeng-sels zijn derde generatie hulpstoffen toegepast.In het onderzoek zijn de volgende eigenschappenonderzocht:· opstijvings- en bindingsgedrag;· terugloop verwerkbaarheid(zetmaat/schudmaat en vloeimaat/trechtertijd);· invloed op sterkteontwikkeling.Gereduceerd cement wordt geleverd per auto-, scheepsbulk en verpakt13|16 Betoniek juni 20056Opstijvings- en bindingsgedragHet veel toegepaste reductiemiddel ijzersulfaat bevatsulfaten. In contact met water komen deze zeer snelin oplossing. Zoals de Betoniek-lezer weet, spelensulfaten in cement een belangrijke rol in versebetonspecie. Sulfaten uit de bindtijdregelaar reage-ren met het klinkermineraal tricalciumaluminaat(C3A). Hierdoor wordt voorkomen dat het cementbij contact met water direct opstijft of versteent.Anders gezegd; de sulfaten hebben een relatie metde opstijving van verse specie. De hoeveelheid bind-tijdregelaar (calciumsulfaat) wordt door de cement-producent nauwkeurig afgestemd op het betreffendecement. Als er dus vanuit een andere bron dan debindtijdregelaar meer sulfaten in oplossing komendan zou dat gevolgen kunnen hebben voor het opstijvingsgedrag en de verwerkbaarheid van beton-specie. Echter de hoeveelheid sulfaat die met hetreductiemiddel in het cement komen is zeer gering.Dit valt binnen de doseernauwkeurigheden van debindtijdregelaar.In veel betonsamenstellingen wordt met hulpstoffengewerkt. De eerste en tweede generatie hulpstoffenhebben sulfaatgroepen als basis. Te denken valt aanligno-, naftaleen- en melamine-sulfonaten. Ook hierzouden interacties met de sulfaten van de reductie-middelen kunnen optreden.Het opstijvings- en bindingsgedrag van cementenmet en zonder ijzersulfaat is gemeten met verschil-lende meetmethoden. Indicatie uit het onderzoekis dat de toevoeging van ijzersulfaat een voor depraktijk nauwelijks relevante invloed heeft op hetopstijvings- en bindingsgedrag van de onderzochtecementen. Dit geldt zowel in combinatie met, alszonder hulpstoffen. In combinatie met de onder-zochte eerste en tweede generatie hulpstoffen isenige interactie vastgesteld. Er is geen invloed vast-gesteld van het ijzersulfaat op de werking van dederde generatie hulpstoffen.Daarnaast is de invloed van ijzersulfaat op opstij-vingsgedrag en temperatuurontwikkeling in beton-species bepaald aan de hand van de adiabatischetemperatuurontwikkeling. Zowel in traditioneleals zelfverdichtende betonmengsels zijn geen ver-anderingen vastgesteld. Het moment waarop detemperatuurontwikkeling begint, als ook de snel-heid waarmee de warmte vervolgens vrij komt,werd in de onderzochte mengsels niet beïnvloeddoor het ijzersulfaat. Dit betekent dat de chemischereacties niet wezenlijk zijn beïnvloed.Terugloop verwerkbaarheidDe terugloop in verwerkbaarheid is gemeten vantraditionele en van zelfverdichtende betonmengsels.Bij de traditionele mengsels zijn de zet- en schud-maat gemeten, en bij de zelfverdichtende mengselsde vloeimaat en de trechtertijd. De verwerkbaar-heidsmetingen zijn uitgevoerd direct na aanmaak,en na 30, 60 en 90 minuten.Grafiek 1:Voorbeeld terugloop zetmaat traditioneel betonGrafiek 2:Voorbeeld terugloop schudmaat traditioneel betonDe gemeten effecten van de toevoeging van ijzer-sulfaat aan cement zijn gering. De resultaten gevenechter geen eenduidig beeld. In sommige gevallenwordt een invloed gemeten op de zetmaat en nauwe-lijks op de schudmaat, en bij andere cementen weeromgekeerd. Over het algemeen lijkt het erop datde mengsels met cementen met ijzersulfaat in ver-0 30 60 90Tijiji d [min]Zetmaat[mm] CEM I 52,5 N zonder ijiji zersulfaatCEM I 52,5 N met ijiji zersulfaat0 30 60 90Tiji d [min]Schudmaat[mm]CEM I 52,5 N zonder iji zersulfaatCEM I 52,5 N met ijiji zersulfaat13|16 Betoniek juni 2005 7gelijking met cementen zonder dit reductiemiddelbij aanvang een iets lagere verwerkbaarheid hebben,en ook iets sneller teruglopen in verwerkbaarheid.Ook voor de zelfverdichtende betonmengsels wordengeringe effecten op verwerkbaarheid gemeten.Met ijzersulfaat worden de vloeimaten iets lager, ende trechtertijden nemen iets sneller toe.Grafiek 3:Voorbeeld terugloop vloeimaat zelfverdichtend betonInvloed op sterkteontwikkelingDe sterkteontwikkeling van betonmengsels met enzonder ijzersulfaat is gevolgd aan de hand vancontrolekubussen (20°C). Er is geen verschil in sterk-teontwikkeling vastgesteld.Grafiek 4:Voorbeeld toename trechtertijd zelfverdichtend betonVoor wat betreft de effecten van ijzersulfaat op ver-werkbaarheid en sterkteontwikkeling sluiten dehiervoor beschreven resultaten aan bij bevindingenuit de ons omringende landen.Overige effectenOp kleurgevoelige betonproducten wordt soms eenbruine verkleuring waargenomen. Bruinverkleuringvan betonproducten wordt vaak in verband gebrachtmet 2-waardig ijzer. Door toevoeging van het ijzer-sulfaat wordt het gehalte 2-waardig ijzer (Fe2+) inhet betonmengsel verhoogd. Mogelijk maakt detoevoeging van dit reductiemiddel betonproductengevoeliger voor bruinverkleuring. Resultaten vaneen Duits onderzoek wijzen in die richting.Sinds de toepassing van gereduceerde cementen inEuropa zijn er voorvallen bekend waarbij op aard-vochtige producten, zoals dakpannen, bruine vlekjesen verkleuringen op het oppervlak zichtbaar waren.In de betreffende voorvallen is gebleken dat debruine vlekjes afkomstig waren van ijzerdeeltjes uithet reductiemiddel.Bekend is dat stalen bekistingen kunnen roesten.Uit Duits onderzoek blijkt er een verhoogde gevoelig-heid te zijn bij een afnemend chroom(VI) gehalte incement. Hoe meer chroom (VI), hoe minder roest-vorming er optreedt. Bij toepassing van chroomarmecementen zou er een verhoogde kans zijn op roest-vorming op stalen bekistingen.SlotCement bevat in meer of mindere mate in wateroplosbaar chroom, waarvoor sommige mensenallergisch zijn. Om die mensen te beschermenheeft de Europese Unie begin dit jaar een richtlijnuitgevaardigd die het toegestane gehalte waterop-losbaar chroom in cement beperkt.Cementproducenten kunnen het gehalte water-oplosbaar chroom verlagen door de toevoegingvan een reductiemiddel. Sommige cementen, zoalshet veel toegepaste Nederlands hoogovencement,behoeven niet te worden gereduceerd omdat ze alvan nature chroomarm zijn.Oriënterend onderzoek naar de effecten van detoevoeging van ijzersulfaat op verwerkbaarheid ensterkteontwikkeling van enkele cementen laat eengeringe invloed zien. Dit valt ook af te leiden uitervaringen in de rest van Europa, waar al sinds begindit jaar met gereduceerde cementen wordt gewerkt.De toevoeging van reductiemiddelen aan cementheeft niet tot onoverkomelijke problemen geleid.0 30 60 90Vloeimaat[mm]CEM I 52,5 N zonder iji zersulfaatCEM I 52,5 N met ijiji zersulfaatTijiji d [min]0 30 60 90Tijiji d [min]Trechtertijijid[sec]CEM I 52,5 N zonder iji zersulfaatCEM I 52,5 N met iji zersulfaat13|16 Betoniek juni 20058ColofonBetoniek is een praktijkgerichtvoorlichtingsblad op het gebied van debetontechnologie en verschijnt 10 keerper jaar. In de redactie zijn vertegen-woordigd: ENCI, MEBIN, CUR, BAM Civielen de Bouwdienst Rijkswaterstaat.Uitgave: ENCI MediaPostbus 3532,5203 DM `s-HertogenboschRedactie: 073 - 640 12 31E-mail: encimedia@enci.nlWebsite: www.enci.nlAbonnementen/adreswijzigingen:Abonnementen en adreswijzigingenvoor betoniek worden verzorgd door:Betapress Abonnementen ServicesPostbus 97, 5126 ZH Gilzetel: 0161 - 45 95 86fax: 0161 - 45 29 13email: betoniek@Betapress.Audax.nlAbonnementsprijzen 2005:Nederland 1 20,00België 1 21,00Overige landen 1 28,00Aanmeldingen/opzeggingen:Abonnementen kunnen op ieder gewenstmoment ingaan en worden automatischvoor een jaar verlengd, tenzij één maandvoor vervaldatum schriftelijk wordt opge-zegd.Overname van artikelen en illustratiesis toegestaan, onder voorwaarde vanbronvermelding.ISSN 0166-137xExamen BetontechnoloogDe wereld om ons heen verandert in een razend tempo en soms gaat allesons een beetje te snel. Dan trekken we aan de noodrem en stemmen weals Nederlanders met grote meerderheid tegen de voorgestelde Europesegrondwet. Maar uiteraard is de Europese invloed al veel langer merkbaar.Dit heeft onder andere geresulteerd in veranderingen op het gebiedvan regelgeving voor betonmortel en diverse betonproducten. Voor hetexamen betontechnoloog dienden examenkandidaten wel degelijk vandeze nieuwe Europese regelgeving op de hoogte te zijn. Kwam men goedbeslagen ten ijs of zakte men door het ijs?In hoeverre bent u, als lezer, reeds op de hoogte van de voorgenomenwijzigingen? Is deze nieuwe regelgeving, die per 1 juli aanstaandedefinitief van kracht wordt, voor u gesneden koek of waagt u zich lievernog niet op glad ijs? Geldt het laatste voor u, dan is de aanstaande zomer-vakantie wellicht het uitgelezen moment om in de zon, aan het strand,onder het genot van een drankje u te verdiepen in de nieuwe afleveringvan Betoniek.In onze volgende uitgaveFoto pagina 1: Door het dragen van beschermende kleding wordt zowel chroomeczeem als huid-irritatie voorkomenCement was altijd al een veilig bouwmateriaal.Nu alle cementen chroomarm geleverd wordenis het voor iedereen nog veiliger geworden.Chroomarme cementen kunnen echter nog steedshuidirritatie veroorzaken. Door het dragen vanbeschermende kleding kan dit eenvoudig wordenvoorkomen.Kennelijk zijn de effecten gering of kunnen dezeeenvoudig door betontechnologische maatregelenworden opgevangen.Voegen met werkhandschoenen13|16 Betoniek juni 2005nieuwsDie Bedeutung des Chromatesin Zementen undZementhaltigen ZubereitungenSachstandsbericht,Fassung vom 05.01.99Verein Deutscher Zementwerke,199978 pagina'sBegin 2005 is de EuropeseRichtlijn 2003/53/EG van krachtgeworden. Deze richtlijn steltdat "het verboden is cement encementhoudende preparaten inde handel te brengen of toe tepassen, indien de gehydrateerdevorm daarvan een hogere concen-tratie dan 0,0002% oplosbaarchroom (VI) bevat, berekend overde droge massa van het cement".Gezien de aandacht voor ditonderwerp bij de Europese Unieen het feit dat in Noord-Europaal jaren gereduceerd cementwordt toegepast, is het op z'nminst opmerkelijk te noemen dater in de afgelopen vijf jaren inde (internationale) vakliteratuurslechts sporadisch aandacht aanis besteed.Een van de weinige publicatiesover chromaat in cement is ditrapport, dat is opgesteld doorhet onderzoeksinstituut van deVerein Deutscher Zementwerke.Het rapport bevat naast tweehoofdstukken over gezondheids-risico's en mogelijkheden omchromaat in cement te reducereneen apart hoofdstuk over deinvloed van ijzer(II)sulfaat(Fe2SO4) op de eigenschappen vancement en beton, onder anderebegin binding, buigtrek- en druk-sterkte en de neiging tot bleeding.Hoofdstukindeling: Chrom imZementklinker ­ Nachweis vanChrom(III) und Chrom(VI) inRohstoffen, Klinker, Zement undzementhaltigen Zubereitungen ­Möglichkeiten der Reduktion vanChrom(VI) zu Chrom(III) ­Chromatreduzierter Zement durchEinsatz von Eisen(II)Sulfat ­Situation und Gesetzgebung inanderen Ländern ­ Situation undDiskussion in DeutschlandHet rapport is gratis te down-loaden van de website van VDZ,www.vdz-online.de.U kunt gebruik maken van dezoekmachine (trefwoord ="chromatbericht") of u zet devolgende stappen: Publikationen? Einzelveröffentlichungen (klikop het handje) ? Chromatbericht(onder in de tabel).Publicatiesagenda25 augustus 2005Ledenvergadering StufibMeer informatie: www.stufib.nl7-9 september 2005Vloertotaal 2005,`s-HertogenboschMeer informatie:www.vloertotaal2005.nl21 september 2005Excursie StutechMeer informatie: www.stutech.nl11 oktober 2005Ledenvergadering StufibMeer informatie: www.stufib.nl26 oktober 2005Ledenvergadering Stutech,Den BoschMeer informatie: www.stutech.nl27 oktober 2005VABOR-seminar "betononder-houd met levensduur, vanprobleem naar oplossing",UithoornMeer informatie: www.vabor.nl2 november 2005Constructeursplatform,PapendalMeer informatie:www.betonverenigng.nl10 november 2005Ledenvergadering StufibMeer informatie: www.stufib.nl17 november 2005Betondag, RotterdamMeer informatie:www.betonvereniging.nl13 16B A N D U I T G AV Ejuni 2 0 0 5InternetStudievereniging Uitvoering BetonconstructiesStubeco heeft haar website vernieuwd:www.stubeco.nl.Naast een moderner gezicht biedt de website nu ookmeer informatie onder andere over de verenigingzelf en over de lopende studieprojecten. Nog niet alleonderdelen zijn al ingevuld, maar men is goed opweg.Onder de rubriek "Studiewerk" zijn in deze nieuweversie van de website eerder verschenen studie-rapporten volledig te vinden. Ze worden alspdf-bestand aangeboden en kunnen eenvoudiggedownload worden.Mocht u overigens nog een van de onderstaanderapporten in uw bezit hebben, het liefst in digitalevorm, dan houdt de Stubeco zich aanbevolen omdie op haar website te plaatsen.Lijst van ontbrekende rapporten:· Cel 1 Tegenstelling slappe/stijve bekistingen(het eerste Stubeco-rapport!?)· A 01 Belastingoverdracht op bevestigingsmiddelenin verhardend beton.· Cel 29 Gepuntlaste wapeningsnetten· Cel 30 Buigdoorn middellijnen· B 03 Toleranties voor wapeningsconstructies· C 03 Verhardingsbeheersingsystemen· C 04 Eisen te stellen aan afstandhouders· C 06 Onderwaterbeton· Cel 6 Woordenlijst13|16 Betoniek juni 2005ProductenTeflon® bescherming voor betonproductenDe duitse betonfabrikant Rinn heeft samen metDuPont en het adviesbureau DETRA een nieuwbeschermingsmiddel voor hoogwaardige beton-producten ontwikkeld. De verbetering ten opzichtevan bestaande middelen is vooral gezocht in deongevoeligheid voor vuil en een langere levensduur.En mocht het beton toch vuil worden, dan is datmakkelijk te verwijderen.De Teflon® bescherming is in drie varianten verkrijg-baar (RSF 1, RSF 3 en RSF 5) die het beton in oplopen-de volgorde steeds beter beschermen.Bij toepassing van RSF 5 zou beton niets meer tevrezen hebben van olie, modder, rode wijn, ketchupenz. Niets van dit alles zou in het beton doordringenen gemakkelijk weggepoetst kunnen worden.Stenen die met dit middel behandelt zijn wordendoor de fabrikant met een garantie van 10 jaargeleverd.Om het middel te testen is er in het familieparkPhantasialand in Brühl een proefstuk van 80 m2aangelegd. Op dit stuk passeren zo'n 2 miljoenmensen per jaar. Na 6 maanden is de beschermlaagbij de universiteit van Kassel onderzocht en heeftdaarbij geen defecten vastgesteld.Meer informatie over het middel is te vinden op dewebsite van Rinn, www.rinn.net.Mocht u meer willen weten over het duurzaambeschermen van beton, dan kunt u het blad Cement(2004, nr. 8, p. 62-65) het artikel "Duurzaam schoonbeton: hoe krijg je dat?" vinden.