LITER ATUURONDERZOEK NA AR DE MOGELIJKHEDEN EN EIGENSCHAPPEN VAN BETONGR ANUL A AT ALS EINDOPDR ACHT VOOR DE OPLEIDING BETONTECHNOLOGISCH ADVISEUR Het toepassen van grof secundair materiaal IN BETON R APPORT Dit is het eerste artikel in een serie naar aan- leiding van de opleiding Betontechnologisch Adviseur van de Betonvereniging (BTA, jaar- gang 2021). Het artikel is gebaseerd op het adviesrapport 'Toepassen grof secundair materiaal', dat Felix Leenders heeft opgesteld als eindopdracht voor deze cursus. In de eind- opdracht worden thema's als de eigenlijke grondstof, 'secundair toeslagmateriaal', duur- zaamheid, materiaalprestaties en regelgeving besproken. Meer over de cursus BTA staat op https:// magazine.betonvereniging.nl/cursusaanbod/ betontechnologisch-adviseur/ 1 Betonbreker 24 VAKBL AD 1 2022 Auteur Felix Leenders, Van Hattum en Blankevoort 1) 1) Tijdens de opleiding Betontechnologisch Adviseur en bij het schrijven van dit artikel was Felix Leenders werkzaam bij Mobilis. BV 1-2022 1-BTA.indd 24BV 1-2022 1-BTA.indd 24 26-04-22 08:3126-04-22 08:31 D e wereld staat voor de uitdagende opdracht de temperatuurstijging te beperken. In het klimaatakkoord zijn per sector maatregelen afgesproken om hier invulling aan te geven. Voor de betonsector staan deze maatregelen in het Betonakkoord. Twee belangrijke transities die nodig zijn: ? van een lineaire naar een circulaire economie; ? van een CO 2-emissierijke naar een CO 2-emissiearme economie. BETONPUIN Een van de mogelijkheden waar de betonindus- trie op inzet, is het hergebruik van betonpuin. Voor het verwerken van betonpuin bestaan er verschillende breektechnieken, zowel conven- tioneel als wat innovatiever (zie kader 'Breek- technieken'). Bij de conventionele breektech- nieken worden er twee betongranulaatstromen geproduceerd, een fi jne fractie (< 4 mm) en een grove fractie (> 4 mm). Dit ruwweg in de ver- houding 40/60. Nieuwe, innovatieve recycling- technieken kunnen het betonpuin scheiden in drie materiaalstromen: een fi jne fractie, een grove grove factie en een poederfractie. Een essentieel verschil is de mate waarin cementsteen aan de korrels hecht. Bij de con- ventionele breektechnieken zit aan zowel de fi jne als grove reststoff en aangehechte cementsteen; aan het fi jne granulaat meer dan aan het grove. Dit cementsteen zorgt er voor dat het granulaat poreuzer is dan primair toe- slagmateriaal. Daarnaast leidt het tot een lagere volumieke massa. Dus hoe hoger de volumieke massa van het betongranulaat, hoe meer het lijkt op het originele moedermateri- aal. Bij conventionele breektechnieken ligt de volumieke massa ongeveer 5 tot 10% lager dan dat van primair toeslagmateriaal [1]. Bij innovatieve breektechnieken kan het cementsteen voor een belangrijk deel van het toeslagmateriaal worden gescheiden. Dit maakt hoogwaardiger hergebruik mogelijk. In fi guur 2 is weergegeven hoe onderscheid wordt gemaakt tussen verschillende typen betongranulaat. De korrel zonder aangehechte cementsteen (rechts in fi g. 2), wordt in dit arti- kel getypeerd als hoogwaardig secundair grof toeslagmateriaal. REGELGEVING In NEN-EN 206 en de Nederlandse aanvulling NEN 8005 zijn maximale ver vangingspercen- tages (V/ V) voor het betongranulaat gegeven Voor de opleiding Betontechno- logisch Adviseur (BTA) van de Betonvereniging is als eindop- dracht aandacht besteed aan het toepassen van grof secundair toe- slagmateriaal. In een literatuur- studie is onder meer bekeken wat de invloed is op de mechanische eigenschappen, wat toepassing betekent voor de MKI-score en welk verschil innovatieve breek- technieken kunnen maken. 2 Typering granulaten VR A AG EN A ANBOD De verwachting is dat er in 2030 15,3 miljoen ton grof toeslagmateriaal nodig is voor de betonbe- hoefte (fi g. 3). In 'Roadmap Hergebruik betonreststromen' [3] is een inschatting gemaakt wat de minimale en maximale hoeveelheid vrijkomend grind en betongranulaat is. Er gaapt een gat tussen het aanbod van secundair toeslagmateriaal en de behoefte. Hieruit volgt dat er ook in de toekomst pri- maire toeslagmaterialen nodig blijven. 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 maximaal minimaal behoefte conventioneel gewonnen innovatiefgewonnen grind behoefte 2 2 5 8 15,3 Grind (Mton/jaar) in 2030 3 Vergelijking vraag en aanbod toeslagmateriaal BREEK TECHNIEKEN Enkele conventionele breektechnieken: ? Breken, zeven en wassen ? ADR (Advanced Dry Recovery)-techniek ? Thermische behandeling (het kringbouw-concept) Innovatieve recyclingtechnieken zijn (inclusief de TRL, het Technology Readiness Level) [2]: ? Smart Liberator (TRL 9) ? C2Ca (TRL 9) ? Circulair Mineraal (TRL 9) ? Mangeler-techniek (TRL 6) Bij innovatieve breektechnieken kan het cementsteen voor een belangrijk deel van het toeslagmateriaal worden gescheiden. Dit maakt hoogwaardiger hergebruik mogelijk Metselwerkgranulaat Menggranulaat Betongranulaat Type A1 Betongranulaat Type A2 25 VAKBL AD 1 2022 BV 1-2022 1-BTA.indd 25BV 1-2022 1-BTA.indd 25 26-04-22 08:3126-04-22 08:31 (tabel 1). Voor type A granulaat (betongranu- laat) wordt in de informatieve Bijlage E van NEN-EN 206 het v er vangingspercentage gekoppeld aan verschillende milieuklassen. Bij de strengere milieuklassen (XD3, XF4), die gelden bij veel infrastructurele kunstwerken, mag alleen betongranulaat worden toegepast als de herkomst van het materiaal bekend is en wanneer de milieuklassen in het nieuwe object gelijk zijn aan het object van herkomst. In NEN 8005 is geen onderscheid gemaakt op basis van milieuklassen maar enkel op basis van de volumieke massa; uitgezonderd voor ongewa - pend beton (X0). Conform CUR-Aanbeveling 112 mag het ver - vangingspercentage grof toeslagmateriaal door betongranulaat (type A1) worden ver - hoogd tot 50% (V/ V) bij sterkteklassen tot en met C50/60. Eventuele veranderingen in de eigenschappen van beton vallen dan nog bin- nen de spreidingsband van grindbeton en daarmee blijft NEN-EN 1992-1-1 van toepas - sing. Bij hogere ver vangingspercentages zijn aangepaste regels van kracht en deze zijn niet toegestaan bij milieuklassen XD en XS. Als aanvulling op CUR-Aanbeveling 112 is recent CROW-CUR-Aanbeveling 127 versche - nen. Ten tijde van de BTA-opdracht was deze nog niet uit. Deze nieuwe inzichten zijn wel in dit artikel meegenomen (zie kader 'CROW- CUR-Aanbeveling 127'). Voor bouwbedrijven in de infrastructuur is het ook belangrijk te beseffen dat opdrachtge - vers als Rijkswaterstaat (in de ROK) en Pro- Rail (in de OVS) aanvullende eisen stellen aan het t oepassen van secundair materiaal (tabel 2 en 3). BETONSAMENSTELLING Om de effecten van betongranulaat op de betonprestaties te duiden, is een van de belangrijkste parameters de waterbehoefte. Wanneer betongranulaat op conventionele wijze is gewonnen, heeft het een gebroken structuur met, zoals eerder aangegeven, aan- gehecht cementsteen. Zonder aanpassing in de hoeveelheid hulpstoffen moet het waterge - halte worden verhoogd, en moet dus ook meer cement worden toegepast. Betongranulaat verhoogt de waterbehoefte doordat het een groter specifiek opper vlak heeft (t.o.v. het gebruikelijke ronde zee- of riviergrind), zeker als het niet is gewassen en dus brekerstof bevat. In de grafiek in figuur 4 is de relatie te zien tus - sen de waterabsorptie en korreldichtheid. Hoe minder aangehechte cementsteen, hoe hoger de korreldichtheid, hoe minder de waterab- sorptie, dus hoe hoogwaardiger het secundaire materiaal (zie kader 'CROW-CUR-Aanbeveling 127'). Met een hogere korreldichtheid wordt materiaal verkregen dat 'dichter ' bij het origi- nele toeslagmateriaal ligt. Om de vorst-dooizoutbestandheid van beton te verhogen, kan luchtbelvormer worden toege - voegd. Wanneer de porositeit door granulaten t oeneemt, raakt een deel van de hulpstof gevan - gen in de poriën waardoor het inactief wordt. G evolg is dat er significant meer luchtbelvormer aan de specie moet worden toegevoegd bij hogere ver vangingspercentages, wat ook een nadelige invloed heeft op de druksterkte [1]. Tabel 1. V ervangingspercentage recyclinggranulaat NEN 8005 SOORT RECYCLINGGR ANUL A AT VOLUMIEKE MASSA ?RD (KG/M 3)MILIEUKL ASSE X0 OVERIGE MILIEUKL ASSEN Type A1 (betongranulaat) ? 220050% 30% Type A2 (betongranulaat) ? 200050% 20% Type B (menggranulaat) ? 200050% 20% Type C (metselwerkgranulaat) ? 1500 25%10% Tabel 2. Gr anulaten conform Richtlijn Ontwerp Kunstwerken van Rijkswaterstaat (ROK) ROK 1.4 EN ROK 2.0 BETONGR ANUL A ATMENG- EN METSELWERKGR ANUL A AT AEC-GR ANUL A AT** Werkvloer ja tot 100%ja* nee Kunstwerk ongewapend jaja nee Kunstwerk Levensduur < 25 jaar ja ja nee Kunstwerk levensduur > 25 jaar ja conform NEN-ENnee nee Tabel 3. Gr anulaten conform Ontwerpvoorschriften ProRail (OVS) OVS BETONGR ANUL A ATMENG- EN METSELWERKGR ANUL A AT AEC-GR ANUL A AT** Werkvloer ?? ? Kunstwerk ongewapend ?? ? Kunstwerk Levensduur < 15 jaar ja ja nee Kunstwerk levensduur > 15 jaar nee nee nee * Nie t expliciet aangegeven in de ROK 2.0, maar als het voor ongewapende definitieve constructie-elementen is toegestaan, zou het voor een werkvloer logischerwijs ook mogen. ** AE C-granulaat is volledig uitgesloten om vervuiling van de hergebruiksketen van beton te voorkomen. En er is onvoldoende bekend of AEC-granulaat geschikt is als toeslagmateriaal in gewapende betonconstructies met een lange levensduur. CROW-CUR-A ANBEVELING 127 Als aanvulling op CUR-Aanbeveling 106 en 112 is recent CROW-CUR-Aanbeveling 127 verschenen. Anders dan de in eerdere normen en aanbevelingen vermelde absolute grenswaarden voor de maxi- male vervangingspercentages, is hierin gekozen voor een grens gerelateerd aan de maximale hoe - veelheid water die door de granulaten mag worden geabsorbeerd. De waterabsorptie mag voor krimp- en kruipgevoelige constructies niet meer dan 22,5 kg/m3 bedragen. Als krimp- en kruipge - voeligheid geen rol spelen, mag dit niet meer zijn dan 30 kg/m3. Het vervangingspercentage fijn toe - slagmateriaal door fijn betongranulaat mag volgens deze nieuwe aanbeveling niet hoger zijn dan 60%V/V, ook niet wanneer met bovenstaande formule een hoger vervangingspercentage wordt bere - kend. Voor het vervangingspercentage grof toeslagmateriaal door grof betongranulaat geldt geen generieke beperking. 26 VAKBL AD 1 2022 BV 1-2022 1-BTA.indd 26BV 1-2022 1-BTA.indd 26 26-04-22 08:3126-04-22 08:31 INVLOED OP BETONPRESTATIES De prestaties van beton worden uitgedrukt in mechanische en duurzaamheidseigenschap- pen. Het toepassen van betongranulaat heeft, net als verschillende andere toeslagmateria- len, invloed op deze eigenschappen. Hierbij is de kwaliteit van het granulaat van groot belang. Voor bekende mechanische eigen- schappen, zoals druk- en treksterkte en elasti- citeitsmodulus, zijn de wijzigingen niet groot omdat de minimale prestaties meestal toch wel worden gehaald. Bij hogere ver vangings- percentages gaat dit niet op. Vandaar dat er bij ver vangingspercentages > 50% (conform CUR-Aanbeveling 112) aangepaste rekenre - gels worden voorgeschreven. Er wordt momenteel gewerkt aan een nieuwe Eurocode 2 (NEN-EN 1992-1-1). Het is echter nog niet bekend wanneer deze uitkomt. Maar de groene versie laat al doorschemeren dat bijna alle mechanische eigenschappen erop achteruit gaan wanneer er secundair materiaal wordt toegepast in beton. Afhankelijk van de parameters die worden gehanteerd in de bere - kening, kan bijvoorbeeld de dwarskrachtcapa- citeit 30% lager worden. De invloed van granu- laten resulteert ook in een vermeerdering van de verankerings- en overlappingslengten van wapeningsstaal. In de nieuwe Eurocode wordt er helaas geen rekening gehouden met de kwaliteit van het secundaire materiaal. In CROW-CUR-Aanbeve - ling 127 (zie kader 'CROW-CUR-Aanbeveling 127') wordt hier wel invulling aan gegeven en wordt er rekening gehouden met het feit dat met nieuwe breektechnieken teruggewonnen mate - riaal van een hoogwaardigere kwaliteit zijn. Uit onderzoek blijkt dat bij hogere ver vangingsper - centages alleen de krimp en kruip hoger zijn. Er zijn twee aspecten waar voor extra aandacht nodig is. Elementen onderhevig aan vermoeiing en elementen die significant op dwarskracht worden belast zonder dwarskrachtwapening vallen buiten de scope van de aanbeveling. De hogere mate van waterabsorptie van con- ventioneel gebroken betongranulaat heeft ook invloed op de levensduur. Ook hierbij is de hoogte van het ver vangingspercentage zeer bepalend. De snelheid van carbonatatie kan met 65% toenemen [1]. De bestandheid tegen chloride-indringing is nog onvoldoende bekend. Bij hogere ver vangingspercentages wordt er een iets verhoogde aantasting waar - genomen [1, 7]. CUR-Aanbeveling 112 advi- seert dan ook om bij milieuklassen XD en XS niet meer dan 50% (V/ V) te ver vangen. Het toepassen van betongranulaat vertoont geen eenduidig slechtere of betere bestandheid tegen vorst-dooicycli [5]. Bij hoogwaardig secundair materiaal is de waterabsorptie ver - gelijkbaar met primair materiaal, waardoor ook de duurzaamheidsprestaties vergelijkbaar zijn. Welk type granulaat er ook wordt toege - past, essentieel voor de duurzaamheid is een juiste nabehandeling! UIT VOERING Uit proefprojecten is gebleken dat er bij betonspecie met betongranulaat een snellere terugval optrad in de verwerkbaarheid. Ver - moedelijk wordt een deel van het aanmaakwa- ter geabsorbeerd [1]. Bij meng- en metsel- werkgranulaat speelt dit fenomeen een grotere rol vanwege een hoger aandeel zachte en poreuze materialen. Hier moet op de beton- centrale extra aandacht voor zijn, door bijvoor - Waterabsoprptie 24 uur (%m/m) M5-TNO M7-TNO Betonpuin 4-40 Betonpuin 0-4 M6-SGS M12-SGS M1-SGS M6-TNO M1-TNOM10-TNO M10-SGS M8-SGS M8-TNO M7-SGS 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2.000 2.100 = betonpuin = GBN = SCP = referentiezand/-grind) 2.200 2.300 2.400 2.500 2.600 2.700 Korreldichtheid rd(kg/m³ ) 4 Relatie tussen waterabsorptie en korreldichtheid [CROW-CUR-Aanbeveling 127] Het toepassen van betongranulaat moet vooral gezien worden in het kader van circulariteit en niet als CO 2-reducerende maatregel 5 Betongranulaat, foto: Betonhuis 27 VAKBL AD 1 2022 BV 1-2022 1-BTA.indd 27BV 1-2022 1-BTA.indd 27 26-04-22 08:3126-04-22 08:31 beeld het materiaal voor te bevochtigen. Verder is uit experimenten gebleken dat de binding eerder of wellicht later zal starten dan bij beton met uitsluitend primair materiaal. Met het oog op verdichten en afwerken kan dit betekenen dat hier juist minder tijd voor is of dat er juist langer gewacht moet worden [1]. Dit effect leidt overigens niet tot een grotere mate van bleeding of ontmenging. De nabehandeling van beton met primair of secundair materiaal moet op dezelfde manier plaatsvinden. INVLOED OP MKI Het is moeilijk eenduidig aan te geven wat de invloed is van het toepassen van betongranu- laten ten opzichte van primaire grondstoffen op de MKI. Mede doordat de gekozen referen- tie niet altijd duidelijk is. Over het algemeen kan worden gezegd dat het milieuvoordeel met het toepassen van betongranulaat relatief beperkt is of dat het zelfs nadelig is. Door de VOBN (nu Betonhuis) is de invloed van betongranulaat op de bijdrage aan het broei- kaseffect en abiotische uitputting onderzocht [7]. Hieruit blijkt dat toepassing van betongra- nulaat juist nadelig is. De oorzaak ligt bij een hogere waterbehoefte (t.o.v. rond toeslagma- teriaal) en de energiebehoefte voor het breken en transport [4]. Wanneer er innovatief wordt gebroken met duurzame energiebronnen, is het effect wél gunstig. Maar ook hieruit blijkt dat de bijdrage van het toeslagmateriaal op de totale MKI beperkt is. Reden hier van is dat ver- uit de grootste MKI-bijdrage wordt geleverd door cement en dat de overige aspecten zoals toeslagmaterialen, productie en transport relatief beperkt zijn. Het toepassen van betongranulaat moet vooral gezien worden in het kader van circulariteit en niet als CO 2-redu- cerende maatregel. AFSTEMMEN ? STUREN OP PRESTATIES Het toepassen van betongranulaat is zonder meer mogelijk in nieuw beton. Wel is het heel belangrijk de kwaliteit van het granulaat en de gewenste prestaties van het betonnen element op elkaar af te stemmen. En hierbij rekening te houden met de manier waarop het granulaat is gewonnen: conventioneel of innovatief. De winningswijze heeft uiteindelijk een behoorlijke invloed op aspecten als de MKI- score, mechanische eigenschappen en duur - zaamheid. Samenvattend zijn de prestaties van beide breektechnieken opgenomen in tabel 4. Tabel 4. Indic atieve samenvatting van de prestaties van conventioneel gebroken en innovatief gewonnen granulaat CONVENTIONEEL GEBROKEN INNOVATIEF GEWONNEN Algemeen Korte omschrijving Materiaal teruggewonnen met conventionele breektechniek. Twee reststromen: fijn en grof. Materiaal met aanhechtend cementsteen.Materiaal teruggewonnen met innovatieve recyclingtechniek. Drie reststromen: vulstof, fijn en grof. Materiaal met nauwelijks of geen cementsteen. Regelgeving Huidig Onderscheid op basis van soort granulaat. Beperkt onderscheid milieuklassen. Geen onderscheid o.b.v. risicoprofiel constructie. Toekomstig EC2: aanpassing constructieve eigenschappen; geen onderscheid type granulaat of risicoprofiel constructie. CUR-Aanbeveling 127: onderscheid op mate van soortelijke dichtheid en mate van waterabsorptie, en daarmee op kwaliteit. Hoge kwaliteit ? geen rekenkundige aanpassingen. Betonprestaties mechanisch Druksterkte ?= Treksterkte ?= Dichtheid ?= Elasticiteitsmodulus ?= Krimp / kruip ?= (?) bij hogere vervangingspercentages Betonprestaties duurzaamheid (durability) Carbonatatie = (?) bij meer dan 50% = Vorst-dooicycli = in verzadigde elementen vervanging beperken= Chloride-indringing == ASR ?= Betonsamenstelling Water- en cementbehoefte ?= Luchtbelvormer ?= Constructieve prestaties Minimale dekking ?= Dwarskracht- en ponsweerstand -= Toelaatbare buigdoorndiameter wapening ? = Verankerings- en overlappingslengte ?= Vermoeiing niet bekendniet bekend Uitvoering Verwerkbaarheid ?= Verdichten & afwerken = wel gevallen dat start binding juist sneller of trager kan zijn= Nabehandeling == Betonprestaties duurzaamheid (sustainability) MKI-score ?=/+ Risicoprofiel Toepasbaar in laag tot middelmatig risicoprofiel lage tot middelmatige prestatiestot hoog risicoprofiel tot hoge prestaties (?) invloed negatief t.o.v. traditioneel beton (=) invloed neutraal (+) invloed positief t.o.v. de ander 28 VAKBL AD 1 2022 BV 1-2022 1-BTA.indd 28BV 1-2022 1-BTA.indd 28 26-04-22 08:3126-04-22 08:31 Aangezien het aanbod van conventioneel en hoogwaardig herwonnen materiaal lager is dan de totale vraag aan grof toeslagmateriaal tot aan 2030 (zie kader ' Vraag en aanbod'), is er voor constructies met hoge prestatie-eisen geen noodzaak om voor een hoog ver van- gingspercentage te gaan. Voor infrastructurele constructies (hoge prestaties) is het advies van de auteur om betongranulaat niet of beperkt toe te passen. In elementen met lagere eisen kan conventioneel gewonnen granulaat worden toegepast binnen de regels van de normeringen. Met het oog op de circulaire doelstelling is het wel wenselijk circulair gebruik van beton te blijven stimuleren. Het nastreven van circulari- teit moet echter geen wedstrijd worden waar- MEER TE LEZEN IN BETONIEK STANDAARD In Betoniek Standaard 17/9 ? 'Betongranu- laat in kwaliteitsbeton' wordt dieper in gegaan op het hergebruik van beton in de vorm van granulaat. Dit nummer is beschikbaar op www.betoniek.nl. Toepassing CC1 - een voudige gebouwenCC2 - s tandaard gebouwenCC2 Met vorst-dooizoutwis - selingen en chloriden - een voudige infrastructuurCC3 - bi jzondere gebouwenCC3 100 jaar levensduur met vorst-dooiwisselingen en chloriden - infrastructuur Attentiepunten - mog elijk negatieve MKI invloed - Dr ijvende en lichte delen - verwerkbaarheid - sterkte - mog elijk negatieve MKI invloed - Dr ijvende en lichte delen - verwerkbaarheid - sterkte- mog elijk negatieve MKI invloed - Dr ijvende en lichte delen - verwerkbaarheid - sterkte - carbonatatie - chloride-indringing - vorst-dooizout - be standheid - ne gatieve impact EC2 - vermoeiingsgevoelig- mog elijk negatieve MKI invloed - Dr ijvende en lichte delen - verwerkbaarheid - sterkte - k rimp en kruip- mog elijk negatieve MKI invloed - Dr ijvende en lichte delen - verwerkbaarheid - sterkte - carbonatatie - chloride-indringing - vorst-dooizoutbestand- heid - sulf aataantasting & ASR - Kr imp en kruip - ne gatieve impact EC2 - vermoeiingsgevoelig Vervangingspercentage: Betongranulaat conventioneel gewonnen type A1 1) 50 % of 100 % met CUR 112 50 % of 100 % met CUR 11215% 15%0% of 15 % met aanvullend onderzoek Hoogwaardig secundair materiaal innovatief gewonnen 2) 50 % of 100 % met CUR 112 50 % of 100 % met CUR 11230 % let op krimp/kruip en ver - moeiing 30% 0 % of 30% met aanvullend onderzoek op krimp/kruip en vermoeiing 1) niet toepassen in spoordragende constructies of schoonbeton 2) in regelgeving nog geen onderscheidt, eventueel in overleg toepassen in spoordragende constructies of bij schoonbeton 6 Voorstel voor de mate van ver vanging van toeslagmateriaal bij de één nog meer secundaire grondstoffen toepast dan de ander, ten koste van het presta- tieniveau. De vraag naar grof toeslagmateriaal is immers groter dan het secundaire aanbod. Met de nog grotere te verwachten verschei- denheid aan (hoogwaardige) secundaire materialen in de toekomst, moet er vooral wor - den gekeken naar de gewenste prestaties van het bouwwerk in relatie tot de betoneigen- schappen. Het sec sturen op MKI geeft een ver - keerde prikkel aan de markt als het gaat om de kwaliteit van het bouwwerk. In figuur 6 is een voorstel geformuleerd waarin de ver vangings - percentages van secundair grof materiaal zijn gegeven. Hierin is onderscheid gemaakt tus - sen het type secundair materiaal, gevolgklasse en benodigde prestaties. Literatuur1 Het gebruik van gerecycleerde betongranulaten in beton (cstc wtcb 2019). 2 Ople verdossier beton voor hoogwaardig materiaalhergebruik ? leidraad inkoopprotocol (SGS Intron 2021). 3 R oadmap Hergebruik betonreststromen ? 2021. 4 Duur zaamheid als ontwerpcriterium voor beton ? toegespitst op CO 2. Stufib-rapport 21 / Stutech- rapport 29, 2012. 5 V an der Wegen, G. (2018, 17 juli). Rekenen aan Granulaat. Cement, 2018. 6 Kr amer, W. (2020, 20 april). Betonmarkt in Nederland - Betonhuis. https://betonhuis.nl/cement/ betonmarkt-nederland 7 Milieur elevante productinformatie, betonmortel, 21 augustus 2012. Het sec sturen op MKI geeft een verkeerde prikkel aan de markt als het gaat om de kwaliteit van het bouwwerk 29 VAKBL AD 1 2022 BV 1-2022 1-BTA.indd 29BV 1-2022 1-BTA.indd 29 26-04-22 08:3126-04-22 08:31