28 VAKBLAD I 2 2015 Vraag en antwoord Betonmortel V oor een betonconstructie geldt een vereiste druksterkteklasse van ten minste C30/37 en een milieu - klasse XA1. De D max bedraagt 32 mm en de ver werkbaarheid moet S3 zijn. De opdrachtgever verlangt dat de aannemer een inspanning doet om een alternatief te bieden met een aan - toonbaar lager milieuprofiel, zonder concessies te doen aan de prestaties. Een van de mogelijkheden is het uit - stellen van het tijdstip, waarop de vereiste karakteristieke sterkte wordt behaald, van de gebruikelijke 28 naar bijvoorbeeld 91 dagen. Doorgroeisterkte Bij deze uitgestelde verharding kunnen we gebruikmaken van de kennis dat de druksterkteontwikkeling na 28 dagen niet stilstaat. Mits goed nabehandeld ? dit is een essentiële randvoorwaarde ? zal de druksterkte tussen 28 en 91 dagen verharding nog met circa 15 á 20% toenemen, onder meer afhankelijk van het type bindmiddel (type cement al dan niet in combinatie met een puz- zolane vulstof). Dit komt erop neer dat bij uitgestelde verharding een hogere water-bindmiddelfactor geldt en dus minder bindmiddel nodig is. Knelpunten Of de uitgestelde verharding ook daad- werkelijk mogelijk is, is mede afhanke- lijk van de planning. Is er met het oog op vervolgwerkzaamheden voldoende tijd om de constructie langzaam tot de gewenste sterkteklasse te laten door- groeien? Een ander mogelijk knelpunt is de maximale water-bindmiddelfactor die volgt uit de opgelegde milieuklasse. Is deze lager dan voor de sterkteklasse strikt noodzakelijk (wat bij handhaven van gelijke cementsterkteklasse resul- teert in een hogere sterkte dan beoogd) dan is uitgestelde verharding niet zinvol. Immers, de sterkteklasse is dan ondergeschikt aan de milieuklasse. Soms kan de milieuklasse minder zwaar worden opgelegd indien de dekking kan worden vergroot. De constructeur moet bepalen of dit mogelijk is. Verder geldt dat een uitgestelde sterkte- prestatie in normatieve zin moet worden beschouwd als een afwijking van confor- miteitscriteria voor genormeerde sterkte- klassen (NEN-EN 206-1 art. 5.5.1.2) met Vr aag 4 Hoe groot is de milieuwinst bij uitgestelde verharding van 28 naar 91 dagen? Ontwerptool Groen beton In de ontwerptool Groen beton zijn op relatief eenvoudige wijze de milieu aspecten van beton te kwantificeren. In deze tool wordt rekening gehouden met grondstoffen, het trans- port van deze grondstoffen, de processen in de fabriek, het transport van beton mortel of betonelementen naar de bouw- plaats, de constructiefase en de sloop. Als output levert de tool een tabel met elf milieuaspecten (zoals genoemd in NEN-EN 15804:2012 en in de MRPI). Om deze aspecten met elkaar te kunnen vergelijken, is de Milieu KostenIndicator (MKI) opgenomen. In deze MKI worden de eerder genoemde milieuaspecten als het ware gekapitaliseerd. Aan elk milieu- aspect is een fictief bedrag per eenheid van milieu-impact gekoppeld. Als voor alle milieuaspecten de bedragen worden gesommeerd, ontstaat een milieuprofiel bestaande uit één getal, namelijk een bedrag dat nodig zou zijn om deze effecten daadwerkelijk te compenseren. Voor meer informatie over de ontwerp tool zie www.cur-aanbevelingen.nl. Tabel 1 Mogelijke reductie MKI bij uitgestelde verharding naar 91 dagen milieueffect eenheid realiseerbare reductie uitputting van abiotische grondstoffen kg Sb eq -4,60% uitputting van fossiele energiedragers kg Sb eq -2,60% broeikaseffect kg CO 2 eq -3,95% ozonlaagaantasting kg CFC-11 eq -1,50% fotochemische oxidantvorming (smog) kg C 2H4 eq -2,90% verzuring kg SO 2 eq -2,85% vermesting kg PO 43? eq -2,00% humaan-toxicologische effecten kg 1,4-DB eq -2,15% ecotoxicologische effecten, zoetwater kg 1,4-DB eq -1,20% ecotoxicologische effecten, zoutwater kg 1,4-DB eq -2,75% ecotoxicologische effecten, bodem kg 1,4-DB eq -3,00% MKI ? -3,10% 2 Zoutloods waarin beton is toe gepast dat is besteld op samenstelling met als uitgangspunt dat de 90-daagse sterkte C35/45 bedraagt foto: ABT bv p28_V&A 28 04-06-15 13:39 Vraag en antwoord Dit is de vierde aflevering in de vraag- en antwoordrubriek van Betoniek Vakblad. Deze rubriek wordt samengesteld in samen- werking met VOBN, partner van Betoniek. Vragen uit de markt worden beantwoord door deskundigen uit de betonmortel- industrie. In dit geval is dat Jaap van Eldik (Mebin). Hebt u zelf vragen over beton? Mail ze naar betoniek@aeneas.nl. Hebt u ook belangstelling om partner te worden? Neem contact op met Jacques Linssen, j.linssen@aeneas.nl, 0411 65 00 85. als gevolg (onder andere) een 'boete' door een opgelegde sterktereductie van 15%. Zie hiervoor Eurocode 2 art. 3.1.2. Milieuwinst Om na te gaan wat de milieuwinst is van de uitgestelde verharding, is een berekening gemaakt met de ontwerp- tool Groen beton (versie 3.2) van SBR- CURnet (zie kader). Hieruit volgt dat door de uitgestelde druksterkteontwikkeling de MilieuKostenIndicator (MKI) met circa 3% daalt. Dit komt geheel voor rekening van de bijdrage uit de grond- stoffen (fig. 2). De daling van de MKI wordt bepaald door de daling van het bindmiddel, verminderd met de nood- zakelijke volumetrische aanvulling tot ONTWERPONTWERP UITVOERING TECHNOLOGIE maandag 25 juni 2015 12.00 uur ? 20.00 uur Locatie: techniekHuys Veldhoven / TU Eindhoven (waardering tbv Constructeursregister: 2 KE/PE pnt) Op donderdag 25 juni 2015 wordt in Eindhoven de eerste Dag van de Betontechnologie georganiseerd. Een dag die volledig in het teken zal staan van ons mooie bouwmateriaal beton. De dag wordt georganiseerd door de Betonvereniging, in samen- werking met BFBN, Cement&BetonCentrum, VOBN en Stutech met ondersteuning van het Platform Betoniek. Beton is het wereldwijd meest gebruikte bouwmateriaal. Daar weten we toch alles van? Was dat maar zo. Het materiaal is nog altijd enorm in ontwikkeling, en dat geldt zeker voor de samenstellende delen: cement, toeslagmaterialen, hulpsto?en. Dagelijks komt er nieuwe kennis bij, en die kennis moet continu worden verspreid. De opening van deze dag is op de trappen in gebouw Vertigo bij TU Eindhoven met broodjeslunch, lezingen, ?lms en demo's 3D-printen; aansluitend de lezingen in het techniekHuys in Veldhoven. Volledig programma op www.betonvereniging.nl Gereduceerde deelnamekosten voor leden Betonvereniging, BFBN, VOBN, Stutech en Betoniek ? 100,-- (incl. b.t.w.) Overige deelnemers ? 150,-- (incl. b.t.w.) Informatie en aanmelden via www.betonvereniging.nl. Dag van de Betontechnologie ONTWERP UITVOERING TECHNOLOGIE opnieuw 1000 L uit het toeslagmateriaal. Op de logistieke en productieprocessen heeft deze maatregel geen effect. Onderverdeling naar alle elf milieu- effecten geeft het overzicht in tabel 1. De milieuwinst is in dit voorbeeld dus relatief beperkt. Overigens geldt dat bij beton met een hogere sterkteklasse (dat vaak een groter aandeel portland- cement heeft) uitgestelde verharding iets meer milieuvoordeel geeft. Dat geldt in relatieve zin. Absoluut gezien levert een hogere sterkteklasse door een hoger bindmiddelgehalte vaak juist negatieve invloed op het milieuprofiel. 0 2 4 6 8 10 12 28 dagen 91 dagen productie grondstoffen transport naar betoncentrale/betonfabriek processen betoncentrale/betonfabriek transport naar de bouwplaats constructiefase sloop en finale afvalverwerking 0,7 0,37 0,27 2,16 0 0,7 0 2,17 0,270,37 7,57 7,95 2 MKI bij 28 en 91 dagen verharding p28_V&A 29 04-06-15 13:39