BEOORDELINGSRICHTLIJN 2601 CEMENT VERNIEUWD Nieuwe normen, nieuwe cementen, nieuwe BRL 1 Cement 20 VAKBL AD 1 2023 Auteurs Ton van Beek, SKG-IKOB | Theo Klootwijk, KIWA 20. Nieuwe normen, nieuwe cementen, nieuwe BRL.indd 20 13-03-23 13:23 Welk cement kun je het beste in welke omstandigheden toepassen? Een goede vraag, waarop in de nieuwe NEN 8005 antwoord wordt gegeven. Dit antwoord is nu ook verwerkt in de beoordelingsrichtlijn voor het KOMO-productcerti caat voor cement, de BRL 2601. Deze BRL geeft daardoor beter de mogelijkheid om nieuwe cementsoorten een plek te geven in de bouwpraktijk. D e betonwereld ontwikkelt zich snel en de regelgeving past zich daarop aan. Van- wege ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid en beschikbaarheid van grond- sto en was het nodig regelgeving voor cement te actualiseren. Daarom is er hard gewerkt aan nor- men en beoordelingsrichtlijnen om andere dan gebruikelijke cementen toe te kunnen passen in beton, met het behoud van kwaliteit. DE REGELGEVING Om kwalitatief goed beton te kunnen maken, gebruiken we in Nederland, net als in andere landen, een stelsel van regelgeving. Met deze regelgeving wordt de kwaliteit van beton geborgd, zodat het voldoet aan wetgeving maar ook aan de wensen van de eindgebruiker en de aannemer. In guur 2 is schematisch weerge- geven hoe de regelgeving voor beton is geor- ganiseerd. Je ziet hier dat er een duidelijke rol is voor Europa; hier worden de meeste normen gemaakt. Dit heeft als voordeel dat producten eenvoudig de grens over kunnen, omdat dezelfde taal wordt gesproken. Een voor- beeld van regelgeving is de NEN-EN 197- serie voor verschillende soorten cement. Om aan te sluiten aan de Nederlandse wet- geving en speci eke wensen worden er nationale bijlagen ontwikkeld. In Neder- land kun je met KOMO-productcerti caten aantonen dat wordt voldaan aan de Neder- landse wetgeving en wensen. Deze pro- ductcerti caten zijn gebaseerd op beoor- delingsrichtlijnen (BRL), zoals BRL 2601 voor cement (foto 3). DE VER ANDERINGEN IN DE GRONDSTOFFEN Met de komst van nieuwe grondsto en voor de Nederlandse betonmarkt, zoals composiet- cement, diverse vulsto en en korrelvormige materialen, wordt steeds gekeken of de regel- geving hierop moet worden aangepast. Hierbij wordt als eerste stap meestal begonnen met de volgende aspecten: ? Kan deze grondstof worden toegepast in beton? ? Wat is de invloed van de grondstof op de kwaliteit van het beton? ? Is de regelgeving belemmerend? Met de introductie van portland-composietce- ment CEM II/C-M en composietcement CEM VI, verscheen een nieuw deel in de NEN-EN 197- serie: NEN-EN 197-5. De nodige aanpassingen aan de regelgeving bleek echter breder te zijn. Ook cementen die nu wel in de NEN-EN 197-1 staan, zijn niet allemaal zonder meer toege- staan in Nederland. In de betonnorm, NEN-EN 206, staat dat cementen mogen worden gebruikt die zijn toegelaten in het betre ende land. Dit hebben we in Nederland geregeld in de nationale bijlage NEN 8005. Hier stond ech- ter dat alleen de volgende cementen mochten worden gebruikt: portlandcement, port- landslakcement, portlandvliegascement, portlandleisteencement en hoogovencement. Andere cementen konden alleen gebruikt worden als gelijkwaardigheid kon worden aangetoond (via CROW-CUR Aanbeveling 48, daarover later meer). Bouwindustrie KOMO MO Bo uwbesluit NL-BSB CE Alle afspraken die we Met elkaar maken Afspraken die we standaard met elkaar maken op het gebied van kwaliteit Voldoen aan Nederlandse wet en regelgeving Voldoen aan Europese wet en regelgeving BRL geeft daardoor beter de mogelijkheid om nieuwe cementsoorten KOMO ®PRODUCTCERTIFICAAT SKGIKOB.012743.02.NLUitgegeven op: 01-03-2023 Vervangt: SKGIKOB.012743.01.NL Geldig tot: 01-03-2028 Uitgegeven: 28 -11-2022 Beoordeeld is:-kwaliteitssysteem-productPeriodieke controle Certificaathouder Overslagstation Productielocatie Hollandse Cement Maatschappij (H.C.M.) BV Hollandse Cement Maatschappij (H.C.M.) BV S.A. Compagnie des Ciments Belges NV Beukenallee 1 Vlasweg 11 Grand-Route 260 8019 BA Zwolle 4782 PW MOERDIJK B-7530 Gaurain -Ramecroix T: (038) 423 25 42 T: (0168) 38 11 60 T: +32 (0)692 525 11 E: Kantoor@hcmcement.nl E: Terminal@hcm.nl E: info@ccb.be I: www.hcmcement.nl I: www.hcmcement.nl I: www.ccb.be Hollandse Cement Maatschappij (H.C.M.) BV CementCEM II/A -LL 52,5 R Verklaring van SKG -IKOB Dit KOMO ®productcertificaat is op basis van BRL 2601 Cement d.d. 01 -09-2022 afgegeven conform het vigerende Reglement voor Attestering, Certificatie en Inspectie van SKG -IKOB. Het kwaliteitssysteem en de productkenmerken behorende bij cement worden periodiek gecontroleerd. Op basis daarvan verklaart SKG -IKOB dat: ?het gerechtvaardigd vertrouwen bestaat, dat het door de certificaathouder geleverde cement bij aflevering voldoet aan de in dit productcertificaat vastgelegde technische specificatie, mits de cement voorzien is van het KOMO ?-merk op een wijze als aangegeve n in dit productcertificaat. De essenti?le kenmerken, zoals vastgelegd in de van toepassing zijnde Europese norm, maken geen onderdeel uit van deze verklaring. Voor SKG -IKOB ir. H.A.J. van DartelCertificatiemanagerDe kwaliteitsverklaring is voorts opgenomen in het overzicht op de website van Stichting KOMO: www.komo.nl. De gebruikers van deze kwaliteitsverklaring worden geadviseerd op www.skgikob.nl te controleren of dit document nog geldig is. Deze kwaliteitsverklaring bestaat uit 2 bladzijden. 3 Voorbeeld van een KOMO-productcerti caat voor portland-composietcement (CEM II) Om meer cementen toepasbaar te maken, is NEN 8005 aangepast, met onder meer de toevoeging van tabel 2 Regelgeving in de bouw Om de kwaliteit van nieuwe cementen te borgen zoals we gewend zijn, is BRL 2601 aangepast 21 VAKBL AD 1 2023 20. Nieuwe normen, nieuwe cementen, nieuwe BRL.indd 21 13-03-23 13:23 MEER LEZEN Betoniek Standaard 15/10 Zoek de verschillen DE A ANGEPASTE NEN 8005 Om meer cementen toepasbaar te maken, is NEN 8005 aangepast (zie ook kader 'Nieuwe NEN 8005'). De belangrijkste aanpassing met betrekking tot cement is de toevoeging van tabel CC (g. 4). Deze tabel geeft aan welke NIEUWE NEN 8005 Behalve de genoemde tabel CC is NEN 8005:2022 nog op een paar andere terreinen gewijzigd. In hoofdlijnen gaat het om de volgende wijzigingen: ? Introductie van een minimaal klinkergehalte voor milieuklassen XC3, XC4, XF2, XF3 en XF4 (tabel B / tabel D in NEN 8005:2014). ? Introductie van nieuwe cementen volgens NEN-EN 197-5. ? Koppeling tussen de milieuklassen en de daarvoor geschikt geachte cementen (via bijlage CC). Dit sluit aan bij de werkwijze die is geïntroduceerd bij het minimum klinkergehalte. ? Toelichting bij de begrippen 'algemene geschiktheid' en 'specieke geschiktheid' in paragraaf 5.1. ? Introductie van het begrip 'kalkconsumerende vulstof' en opname van de testmethode om dit vast te stellen als bijlage DD. Hiermee kunnen vulstoen op de juiste manier worden verdisconteerd in de berekening van het minimum klinkergehalte. ? De volgorde van de tekst is aangepast, zodat de inhoud van NEN 8005 beter aansluit bij NEN-EN 206: de tabel 'Minimaal vereiste hoeveelheid jn materiaal' is verplaatst naar 5.4.1, 'Lucht - gehalte als jn materiaal' met tabel is verplaatst naar 5.4.3. De aanduiding van tabellen B t/m F is hierdoor in de nieuwe versie gewijzigd. 4 Geschiktheid van cementen voor milieuklassen op basis van Tabel CC NEN 8005 cementen uit NEN-EN 197-1 en NEN-EN 197-5 kunnen worden toegepast en in welke milieu- klasse. Hier zien we de 'oude' bekende cemen- ten terug zoals portlandcement, hoogoven- cement en vliegascement. Deze cementen worden gezien als cementen die overal voor toepasbaar zijn. Andere cementen zijn voor een beperkt aantal toepassingen reeds te gebrui- ken. Voor deze cementen is de gelijkwaardig- heid reeds aangetoond op basis van er varing uit het buitenland of op basis van de CROW-CUR Aanbeveling 48. Als het cement volgens tabel CC in de aange - geven milieuklasse toepasbaar is (groen), dan is aanvullend onderzoek niet nodig. Als het cement volgens de tabel niet toepasbaar is in de aangegeven milieuklasse (geel), dan bete - kent het nog niet dat het cement in zijn geheel niet kan worden gebruikt in de betreende milieuklasse. Ten eerste zijn alle cementen te gebruiken in milieuklasse X0. Het cement kan in de andere milieuklassen worden gebruikt als er aangetoond is dat het cement geschikt is door middel van een gelijkwaardigheidstraject volgens de CROW-CUR Aanbeveling 48. CROW-CUR A ANBEVELING 48 CROW-CUR Aanbeveling 48:2022 'Procedures, criteria en beproevingsmethoden voor de toet - sing van de geschiktheid van nieuwe cementen voor toepassing in beton en voor de gelijk - waardige prestatie van beton met vulstoen' geeft invulling aan het gelijkwaardigheidscon- cept zoals beschreven in de NEN-EN 206. Dit houdt in dat er onderzoeken gedaan worden om gelijkwaardigheid aan te tonen op carbo- natatie, vorstdooizoutbestandheid chloridepe - netratie, zeewater- en sulfaatbestandheid. Bij ieder onderzoek worden de resultaten van een beton of mortel met het niet zonder meer toe - gelaten cement vergeleken met een referentie beton of mortel. De referentie is gemaakt met cement die volgens NEN 8005 is toegelaten voor algemene toepassing in beton. CROW-CUR Aanbeveling 48 is in 2022 overi- gens herzien. Het betreft vooral verwijzingen naar vernieuwde NEN-EN normen en opname van een aantal inhoudelijke aspecten, zoals beproevingen, algemene versus specieke geschiktheid van cementen alsmede het op de markt brengen van nieuwe cementen. CEMENTT YPE NORMCEMENT- SOORT X0 XC1 XC2 XC3 XC4 XD1 XD2 XD3 XS1 XS2 XS3 XF1 XF2 XF3 XF4 X A1 X A2 X A3 Portlandcement EN 197-1 CEM I Portlandslakcement EN 197-1 CEM II/A - S CEM II/B - S Portland-silicafumecement EN 197-1 CEM II/A - D Portland puzzolaancement EN 197-1 CEM II/A - P CEM II/B - P CEM II/A - Q CEM II/B - Q Portlandvliegascement EN 197-1 CEM II/A - V CEM II/B - V CEM II/A - W CEM II/B - W Portlandleisteencement EN 197-1 CEM II/A - T CEM II/B - T Portlandkalksteencement EN 197-1 CEM II/A - L CEM II/B - L CEM II/A - LL CEM II/B - LL Portlandcomposietcement EN 197-1 CEM II/A - M CEM II/B - M Portlandcomposietcement EN 197-5 CEM II/C - M Hoogovencement EN 197-1 CEM III/A CEM III/B CEM III/C Puzzolaan cement EN 197-1 CEM IV/A CEM IV/B Composiet cement EN 197-1 EN 197-1 CEM V/A CEM V/B Composiet cement EN 197-5 CEM VI Hoogovencement EN 14126 VLH III/B VLH III/C Puzzolaan cement EN 14126 VLH IV/A VLH IV/B Composietcement EN 14126 VLH V/A VLH V/B toepasbaar in de betreende milieuklasse aanvullend onderzoek nodig conform CROW-CUR Aanbeveling 48 22 VAKBL AD 1 2023 20. Nieuwe normen, nieuwe cementen, nieuwe BRL.indd 22 13-03-23 13:23 Meer uitleg over het werken met de CROW- CUR Aanbeveling is te vinden in Betoniek Standaard 15/10 - Zoek de verschillen. DE A ANGEPASTE BRL 2601 Om de kwaliteit van nieuwe cementen te borgen zoals we zijn gewend, is BRL 2601 aan- gepast (foto. 5). Als je de oude en de nieuwe beoordelingsrichtlijnen naast elkaar legt zie je grote verschillen. Deze verschillen zetten we hier op een rijtje. Layout De layout is aangepast aan de laatste KOMO standaarden. Deze zijn recent aangepast om beter aan te sluiten aan de Wkb, Wet Kwaliteitsborging voor het bouwen. Deze wijzigingen hebben echter voor de BRL 2601 niet geleid tot inhoudelijke wijzigingen. Heldere scheiding tussen CE en KOMO De dubbelingen met NEN-EN 197-1, NEN-EN 197-2 en NEN-EN 197-5 zijn eruit gehaald om een betere scheiding tussen CE en KOMO te krijgen. In het verleden werd duidelijk aangegeven welke stukken er bij de CE-mar- kering hoorde en dus in deze normen stonden. Inhoudelijk wijzigt er hiermee niet veel omdat nog steeds aan de eisen voor de CE-markering voldaan moet worden. Toevoeging NEN-EN 197-5 NEN-EN 197-5 is toegevoegd. Deze norm is ontwikkeld voor composietcementen (tabel 1). Deze hadden in de nieuwe versie van NEN-EN 197-1 terecht moeten komen, maar omdat het normalisatie traject bij CE gemar- keerde producten vast zit, is er gekozen voor een aparte norm. Dit betekent dat er op com- posietcement geen CE markering mogelijk is. Door composietcement in de BRL 2601 op te nemen is het wel mogelijk om deze cement onder KOMO op de markt te zetten. Opname BRL 2604 De BRL 2604 is opgenomen in BRL 2601. In BRL 2604 'Constructief beton op basis van een niet zonder meer toegelaten cement' werd gere- geld dat niet zonder meer toegelaten cemen- ten op basis van gelijkwaardigheid kunnen worden toegepast. Het vaststellen van gelijk- waardigheid wordt gedaan op basis van CROW-CUR Aanbeveling 48. Cement voor bepaalde milieuklasse De mogelijkheid is nu aanwezig een cement te certi ceren voor een bepaalde milieuklasse. Als de gelijkwaardigheid van het cement is aange- toond voor een bepaalde milieuklasse dan kan deze worden toegevoegd op het certi caat. Daar voor is een tabel toegevoegd op het certi - caat (tabel 2). Deze tabel geeft de betontech- noloog meteen het inzicht waar voor het cement te gebruiken is. Zo is in tabel 2 te zien dat het voorbeeld cement wel geschikt is voor belasting door vorst/dooi maar niet geschikt is voor chlo- ride afkomstig uit zeewater. CONCLUDEREND De nieuwe BRL 2601 is aangepast zodat er een aansluiting is met de nieuwe NEN 8005. Dit geeft de mogelijkheid om meer cementsoor- ten toe te passen in beton voor de verschil- lende milieuklassen op basis van het gelijk- waardigheidsprincipe uit de NEN 206. Met deze aanpassingen is de regelgeving aange- past aan de behoefte om cementen te gebrui- ken die beter aansluiten op de huidige duur- zaamheidsambities en beschikbaarheid van grondsto en. Alle BRL-en die BRL 2601 aanroepen zullen op korte termijn herschreven worden om zo de nieuwe cementen toepasbaar te maken. Na de nieuwe cementnorm NEN-EN 197-5 komen er waarschijnlijk nog meer nieuwe normen. Zo staat NEN-EN 197-6 - Cement met gerecycled bouwmateriaal al op stapel en de zoektocht BRL 2601 Gepubliceerd d.d. 01-09-2022 BEOORDELINGSRICHTLIJN VOOR HET KOMO-PRODUCTCERTIFICAAT VOOR CEMENT Uitgave: Kiwa Nederland B.V. SKG-IKOB B.V Vastgesteld door het CvD Bindmiddelen d.d. 17-12-2021 Aanvaard door de KOMO kwaliteits- en Toetsingscommissie d.d. 24-08 2022 5 Voorblad nieuwe BRL 2601 naar nieuwe, milieuvriendelijkere en goed toe- pasbare grondsto en gaat maar door. Zodra er nieuwe normen komen, zal BRL 2601 worden aangepast met een wijzigingsblad. Het blijft dus zaak om, als betontechnoloog, je goed te blijven informeren wat er wel, of juist niet, mogelijk is binnen de regelgeving. De mogelijkheid is nu aanwezig een cement te certi ceren voor een bepaalde milieuklasse Tabel 1. Cementsoorten gecerti ceerd volgens de oude en de nieuwe BRL 2601 BRL 2601:2012+2014 BRL 2601: 2022 PRODUCTNORM gewoon cement gewoon cement NEN-EN 197-1 cement met erg lage hydratatiewarmte cement met erg lage hydratatiewarmte NEN-EN 14216 portland-composietcement CEM II/C-M NEN-EN 197-5 composietcement CEM VI NEN-EN 197-5 metselcement metselcement NEN-EN 413-1 gesulfateerd cement gesulfateerd cement NEN-EN 15743 wit cement wit cement NEN-EN 197-1 of NEN-EN 14216 en NEN 3550 Tabel 2. Voorbeeldtabel toepasbaarheid cement voor op een certi caat X0 XC1 XC2 XC3 XC4 XD1 XD2 XD3 XS1 XS2 XS3 XF1 XF2 XF3 XF4 X A1 X A2 X A3 ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? (? wel toepasbaar / ? niet toepasbaar) 23 VAKBL AD 1 2023 20. Nieuwe normen, nieuwe cementen, nieuwe BRL.indd 23 13-03-23 13:23