auteurs Peter Kraaijeveld Hendriks Groep bv en Gerard Waayer BAM Infra bvAandachtspunten bij toepassing van bekistingen van schoonbetonSchoonbekistingsontwerpSchoonbeton kan een prachtige bijdrage leveren aanarchitectuur. Bij in het werk gestort schoonbetonspeelt de bekisting een bepalende rol. Dat geldtvoor de contactbekisting, zoals is beschreven in hetartikel `Schoon oppervlak' in Betoniek 2016/1 [2],maar ook voor het ontwerp van de bekisting alsgeheel. Vooral de stijfheid van de achter de contact-bekisting liggende draagconstructie heeft eengrote invloed op het eindresultaat.Het uiterlijk van beton wordt doorveel factoren be?nvloed. Een vande belangrijkste is de factor bekisting.In drie Betoniek-artikelen wordt in detailbeschreven waarop gelet moet wordenbij toepassing van bekistingen voorschoonbeton. Hierin komen achtereen-volgens aan bod: bekistingsoppervlak,de draagconstructie en uitvoerings-aspecten. In dit tweede deel gaat hetom de draagconstructie.DraagconstructieEen bekisting bestaat uit een contact-bekisting (plaat of huid die in contact1ForumgebouwUniversiteit Wageningenfoto: Cement&Beton-Centrum / Marcel vanKerckhoven17VAKBLAD I 2 2016komt met het beton) en de achterlig-gende draagconstructie, waarop decontactbekisting is bevestigd. Dezeconstructie bestaat uit dragers engordingen. Het geheel wordt bijelkaar gehouden door centerpennen(fig. 2).Bekistingen kunnen worden uitgevoerdals traditionele bekisting (op de bouw-plaats vervaardigd, foto 3), als project-bekisting/grootwandbekisting (in defabriek vervaardigde bekisting vanstaal/hout, foto 6), als stalen bekisting(foto 4) of als paneelbekisting. Dezelaatste bekisting is een standaard-product, waarvan het ontwerp voorafvastligt. Om die reden wordt er in ditartikel verder niet op ingegaan.De keuze voor het type bekistinghangt sterk af van de gewenste kwali-teit van het oppervlak, het gewensteuiterlijk van het beton, de betonspecie-druk, de gewenste flexibiliteit, hetaantal malen inzet, de arbeidskostenen de materiaalkosten (tabel 1).Ontwerp en stijfheidEen bekisting moet zo worden ont-worpen dat de belasting op eenTabel 1 Keuzewijzer wandbekisting schoonbeton [3]type bekistingkenmerk traditioneel bekist paneelbekisting grootwandbekisting stalen bekistingbeoordelingscriteria NEN 6722 B A B BCUR 100 B1 A B1 B1inzetkosten* 2 4 8 16 geometrie (vlakindeling) aftekening kadersbekistingsplaat:- plaatafmetingen** naar keuze volgens systeem naar keuze geen- plaatpatroon naar keuze volgens systeem naar keuze naar keuze- bevestiging zicht/blind naar keuze blind naar keuze lasnaad geslepencenterpennen 1 per 0,8 m? 1 - 1,5 m? 1,5 - 5 m? 1,5 - 5 m?patroon naar keuze volgens systeem naar keuze naar keuzetoelaatbare speciedruk kN/m? 60 60 - 80 variabel 60 - 80aanpasbaarheid groot beperkt groot gering* weinig : lage kosten, de aanduiding is indicatief / relatief.** betonplex heeft standaardafmetingen, denk aan zaagverlies bij voorgeschreven plaatpatronen.gordingcenterpendrager2Opbouw bekisting [3]3Traditionele bekistingfoto: VOBN18 VAKBLAD I 2 2016deugdelijke manier kan worden afge-dragen. Het gaat daarbij om sterkte,stabiliteit en stijfheid. In relatie totschoonbeton is vooral de stijfheidbelangrijk. Die is immers nodig vooreen strak oppervlak van het beton.Aan sterkte- en stabiliteitseisen moet?ltijd worden voldaan. Deze aspectenblijven in dit artikel dan ook buitenbeschouwing.De stijfheid van de bekisting wordt inbelangrijke mate bepaald door hetontwerp van de bekisting: welkematerialen worden er gebruikt, watzijn de afmetingen van de dragers engordingen, wat zijn de hart-op-hart-afstanden? Alle onderdelen zijn hierbijbepalend. De vervorming van hetoppervlak is immers een optelsomvan de vervorming van de gordingen,de dragers en de contactbekisting.Voor het maken van een ontwerpgelden een aantal uitgangspunten:? Wat is de betonspeciedruk?? Welke materialen zijn beschikbaar?? Wat zijn de wensen ten aanzien vanaantal en positionering van decenterpennen?Met deze gegevens kan een bekistings-engineer (bijvoorbeeld werkend bijeen aannemer of bekistingsleverancier)een zo optimaal mogelijk ontwerprealiseren, daarbij rekening houdendmet de kosten en afmetingen van depanelen.BetonspeciedrukDe betonspeciedruk bepaalt de krach-ten die op de bekisting worden uitge-oefend en daarmee de vervormingdie zal optreden. De betonspeciedrukis afhankelijk van de stijgsnelheid, destorthoogte, de buitentemperatuur,de specietemperatuur, de consistentieen de verdichtingsmethode. De drukzal door de uitvoerende partij moetenworden opgegeven. Op basis vandeze gegevens kan de bekistingsengi-neer de vervorming van de bekistingbepalen.MateriaalBij een ontwerp van een bekisting zaler vaak rekening worden gehoudenmet het materiaal dat beschikbaar is.Hierbij geldt dat verschillende materi-alen verschillende eigenschappenhebben en dus bepalend zijn voor destijfheid van de bekisting als geheel.Voor het materiaal kan een keuzeworden gemaakt tussen hout, staalof aluminium.4Stalen bekisting,toegepast bij projectRuimte voor de Waalfoto: Hendriks Precon19VAKBLAD I 2 2016HoutBij traditionele bekistingen bestaatde gehele bekisting uit hout: de gor-dingen, de dragers (beide meestalbaddinghout) en de contactbekisting.Bij grootwandbekistingen wordenvoor de dragers meestal houten sys-teemdragers gebruikt die door hunprofilering stijver zijn dan badding-hout. Ook de contactbekisting is in ditgeval van hout. (De gordingen zijn indit geval meestal van staal.)Hout is voor vele toepassingengeschikt, behalve bij extreem grotebelastingen.Tabel 2 Maatafwijking bekist oppervlak (conform tabel 3 CUR100) [1]klasse B1 klasse B2civiel niet-civielvlakheid klein oppervlak gemeten met rei 400 mm 2 mm 2 mm 2 mmvlakheid groot oppervlak gemeten met rei 2 m 7 mm 5 mm 2 mmEr moet bij hout speciaal wordengelet op de oplegdruk. Die mag nietgroter worden dan hetgeen maximaalopneembaar is.De contactbekisting moet verder ookdik genoeg zijn. In Nederland wordtvaak een dikte van 18 mm gebruiktterwijl 21 of 27 mm vaak een veelbeter resultaat geeft.Tot slot is een aandachtspunt dat bijhet toepassen van multiplex de vezel-richting van de buitenste laag lood-recht staat ten opzichte van de dragers.Op die manier wordt de grootste stijf-heid verkregen.StaalStaal wordt bij grootwandbekistingeningezet voor de gordingen, waarbij dedragers en de contactbekisting uithout bestaan. Hierbij worden veelalstandaardproducten gebruikt zoalsUNP-profielen. Bij stalen bekistingenbestaan ook de dragers en de contact-bekisting uit staal.Staal is een sterk, stijf en slijtvastmateriaal. Vanwege de hoge sterke enstijfheid zijn minder of zelfs geen center-pennen nodig en is het materiaalvooral interessant bij grote belastingen.Vanwege de slijtvastheid is een groterepetitie mogelijk. Aandachtspunt bijhet samenstellen van een stalen bekis-ting is de vervorming die kan optredenbij hoge temperaturen of bij lassen.AluminiumBij grootwandbekistingen kan alumi-nium worden ingezet voor de dragersen de gordingen. De contactbekistingis meestal van hout. Aluminium issterk, slijtvast en licht (3x zo licht alsstaal), maar veel minder stijf dan staal.De E-modulus is wel een factor 3lager. Dit moet worden gecompen-seerd door grotere of meer profielen.Positionering profielenHet mag duidelijk zijn dat hoe kleinerde afstand tussen de dragers en degordingen is, des te stijver de con-structie zal zijn. Uiteraard werkt eengrotere hoeveelheid materiaal echterkosten en gewicht verhogend. Opbasis van benodigde stijfheid moetdus een optimum worden gezochttussen het aantal profielen en dedimensionering ervan.Het aantal dragers en dan vooral deonderlinge afstand, wordt in belang-rijke mate bepaald door de afmetingenvan de platen van contactbekistingdie op deze dragers worden bevestigd.Een plaat zal namelijk altijd moeteneindigen in het hart van een drager.Dit geldt alleen bij naden evenwijdigaan de dragers binnen een element.Aan de rand van een element loopt deplaat in de praktijk iets verder doordan de randdrager.5Controle beton-oppervlak naontkisting20 VAKBLAD I 2 2016Voor de platen worden zo veel moge-lijk standaardmaten gebruik. Dat isalthans het meest economisch. Deplaatafmetingen zijn uiteraard vaninvloed op het uiterlijk. Meer hieroverstaat in artikel [2].EisenAan de doorbuiging van de bekistingworden in geval van schoonbetonstrenge eisen gesteld. In CUR-Aanbe-veling 100 (CUR100, [1]) gelden voorde oppervlakteklassen B1 en B2 vasteeisen (tabel 2). Hierbij is onderscheidgemaakt in civiele werken en niet-civiele werken, zoals woningbouw ofutiliteitsbouw. De eisen zijn afhanke-lijk van de gebruikte beoordeling (ziekopje `Controle').ControleVoorafgaand aan een project moetende berekening en tekening van debekisting goed worden gecontroleerdop stijfheid, zodat het eindresultaataan de genoemde eisen zal voldoen.Ook achteraf moet het oppervlakworden gecontroleerd (foto 5). Deeisen ten aanzien van de controleachteraf staan vermeld in CUR100.Er moeten twee soorten reien wordengebruikt: een rei van 2 m en een reivan 400 mm. Deze moeten op het tebeoordelen betonoppervlak wordengeplaatst. Vervolgens moet de maxi-male gaping onder de rei wordengemeten. Deze moet voldoen aande eisen zoals in het voorgaandebesproken. Indien naden, bramen ofeen profilering in het betonoppervlakde waarneming be?nvloedt, moet derei worden geplaatst op blokjes vangelijke dikte aan het uiteinde van derei waarmee de naad, braam of hetprofiel wordt overbrugd. Vervolgenswordt weer de maximale gapinggemeten die voor de beoordeling vande eis wordt gecorrigeerd met dehoogte van de blokjes.De beoordeling op vlakheid is nietbedoeld om maatafwijkingen alsscheefstand en dergelijke te beoorde-len. Binnen de context van deze CUR-Aanbeveling betreft het slechts hetbeoordelen van de `vlakheid' van hetbetonoppervlak, ongeacht de hellingof richting.Een beoordeling op vlakheid moetin verschillende richtingen wordenuitgevoerd op plaatsen waar twijfelbestaat over het voldoen aan de eis.Over het exacte aantal metingen enprecieze positie is niets vastgelegd.Literatuur1 CUR-Aanbeveling 100: 2013 ?Schoonbeton ? specificatie, uitvoeringen beoordeling van betonopper-vlakken waaraan esthetische eisenworden gesteld, SBRCURnet.2 Kraaijeveld, P., Waayer, G., Schoonoppervlak. Betoniek Vakblad 2016/1.3 Brochure Uitvoering Schoon Beton,VOBN.Artikelenserie schoonbetonDit is het zesde artikel in een serie overde realisatie van schoonbeton entevens het tweede van drie artikelenover de relatie tussen bekisting enschoonbeton. Eerder kwamen al aanbod de wijzigingen in CUR-Aanbeve-ling 100, de rol van de schoonbeton-co?rdinator, prefab schoonbeton, hetWaterliniemuseum en de invloed vande contactbekisting (eerste van dezeserie van drie). Al deze artikelen zijnte lezen op www.betoniek.nl/schoonbeton. In het volgendeartikel wordt nog ingegaan op uit-voeringsaspecten van de bekisting eneisen aan betonmortelsamenstellingen.6Grootwandbekistingfoto: DOKA21VAKBLAD I 2 2016