Een maandelijkse uitgave van deNederlandse Cementindustrieredactie-adresHerengracht 507 Amsterdamtelefoon 020-238531 september 1973Transport op het werkBij het storten van een betonconstructie moe-ten aanvoer en transport van de betonspecievlekkeloos verlopen om zo economisch moge-lijk te werken. Dooreen juiste keuze van hetmaterieel, een goede planning en afstemmingvan transportmiddel op betonsamenstelling ofomgekeerd, kunnen storingen worden voor-komen. Vroeger was het materieel duur enarbeid relatief goedkoop, zodat voor een om-vangrijk stort de inzet van veel arbeiders eneenvoudige transportmiddelen de meest eco-nomische oplossing was (foto 1). Toen arbeidten opzichte van het materieel steeds duurderwerd, heeft men gezocht naar betere en minderarbeidsintensieve transportmiddelen. Tegen-woordig kan de aannemer over een verschel-denheid aan betrouwbare transportmiddelenbeschikken, elk met zijn voor- en nadelen.154 man op één stortWelke transportmethode in aanmerking komt,is in de eerste plaats afhankelijk van de econo-mie, waarbij een groot aantal factoren mee-speelt, zoals:ornvanq van het stort;vorm van de constructie;storttempo.· soort betonspecie (licht- ofgrindbeton);· verwerkbaarheid;· plaats en bereikbaarheid van het stort;· personeelsbezetting;· beschikbaar materieel;· al dan niet inschakelen van een beton-mortelcentrale.De volgende transportmiddelen kunnen wordengebruikt, eventueel in combinatie met elkaar:· kruiwagens;· (motor)japanners;· stortgoten;kraan met kubels;e betonpompen ;· truckmixers;kipauto's;lorries, monorails;transportbanden.2Het storten van een dunne schuine wandKeuze van transportmethodeVoor een bepaald stort zal een aantal van debovengenoemde transportmiddelen reeds optechnische gronden niet aanmerking komen,bijv. in verband met de consistentie van debetonspecie of de grote hoeveelheid. De uit-eindelijke keuze van het transportmiddel wordtdan bepaald aan de hand van de prijs perkubieke meter gestort beton. Daarbij wordtdus ook gerekend met de kosten van de ver-vaardiging, eventueel transport naar het bouw-werk, mogelijke stortsteigers en -kokers, ver-dichting, afwerking en nabehandeling.Bij een groot stort bij voorbeeld zal men eenmethode kiezen die met zo weinig mogelijkmensen zo snel mogelijk een grote hoeveelheidspecie inde kist brengt.De vorm van een constructie kan er echter toeleiden dat een grote capaciteit niet zo nood-zakelijk is; het zal duidelijk zijn dat een zwarefunderingsvloer heel wat gemakkelijker testorten is dan een hoge, dunne wand, diebovendien nog schuin staat (foto 2). Ommeerdere redenen worden dergelijke wandenmeestal in secties gestort, zodat de stortduurtoch binnen aanvaardbare grenzen blijft.23Betonpomp reikt over de voetgangers heenDaarnaast speelt ook de consistentie van despecie een rol. Zo kan aardvochtigespecie(consistentiegebied 1) vervoerd worden per kip-auto maar niet gestort worden via een stortgoot.Die :is alleen geschikt voor plastische en half-plastische species (consistentiegebied 2 en 3).Plaats en bereikbaarheid van het stort kunnentot een bepaalde keuze leiden. Een voorbeeldhiervan was de bouw van een hotel aan hetDamrak in Amsterdam. In verband met hetdrukke voetgangersverkeer was transport vande betonspecie over het trottoir niet wenselijk.Ook het opstellen van een mobiele kraan metkubel was door de aanwezige bovenleidingenvan de tram onmogelijk. De oplossing bood eenbetonpomp met giek die over de voetgangersheen reikte (foto 3).Soms komt het voor dat de op het werk aan-wezige bouwkraan niet het gehele werkstrijkt. Alternatieven voor het specietransportbuiten kraanbereik zijn dan: het opstellen vaneen mobiele kraan met kubels, het werken metjapanners of het inzetten van een betonpomp.Als de betonspecie op het werk vervaardigdwordt, kan het voordelig zijn om naast demenginstallatie een betonpomp op te stellendie rechtstreeks uit de menger wordt gevuld envia persleidingen het hele bouwwerk kan'bedienen'. De afstand is daarbij tegenwoordigniet zo'n bezwaar meer. Afhankelijk van hetaantal bochten kan men horizontaal overhonderden meters pompen, terwijl men verti-caal tot over de 100 m komt. De capaciteit looptbij grote afstand of hoogte wel sterk terug.TransportmiddelenKruiwagensVolledigheidshalve wordt hier de kruiwagengenoemd als transportmiddel voor betonspecie.Deze wordt voornamelijk op kleine bouw-werken nog wel voor dit :doel gebruikt.JapannersJapanners werden vooral in de beginperiodevan de gewapend-betonbouw veel toegepast;tegenwoordig ziet men ze nog maar zelden(foto 4). Oorzaak hiervan is het feit dat men algauw zo'n tien tot twintig japanners met bij-behorende mankracht moet inzetten om eenbeetje behoorlijke stortcapaciteit te verkrijgen.Bovendien vereisen ze brede en stevige stort-steigers die met de voortgang van het beton-neren afgebroken moeten worden. Ook voor ditwerk zijn constant een paar mensen nodig,zodat het geheel een arbeidsintensieve aan-gelegenheid is.Een enkele keer zijn ze nog wel eens eengoede oplossing voor het specietransport. Eenvoorbeeld hiervan is het storten van een licht-betonnen brugdek van een brug over deEendracht in Tholen. De ruimte was door dereeds aanwezige (stalen) boogconstructie tebeperkt voor het opstellen Van een kraan,terwijl pompen of stortgoten in het geheel niet35Japanners voor het transport vanlichtbetonspeciein aanmerking kwamen. Monorails of dergelijkebleken vanwege de geringe omvanq van hetstort te kostbaar (foto 5).Naast de gewone japanner is er ook de 'motor-jap' (foto 6). Hoewel dit apparaat een grotereinhoud heeft, is de investering vaak te hoog omtoepassing op de bouwplaats lonend te maken.Wel worden ze veel gebruikt in de beton-warenindustrie waar ze door het continue ge-bruik economisch zijn.6MotorjapannersStortgotenHet betonneren van constructiedelen die op ofonder het maaiveld liggen, kan gebeuren viastortgoten (foto 7). De aanvoer van de specienaar de stortgoot heeft meestal plaats mettruckmixers. Hierbij moet men erop letten datde mixers dicht genoeg bij de bekisting kunnenkomen zonder weg te zakken.Een stortgoot kan gemaakt worden van hout,staal of plastic. In lengterichting gehalveerdepvc-buizen met een flinke diameter levereneen lichte, sterke, gladde èn goedkope stort-goot.De goten moeten voldoende steil staan, bijv.onder een hoek van 45°. Alleen bij plastischeof vloeibare species zijn hellingen tot 30°mogelijk. De afstand die overbrugd kan wordenis uiteraard afhankelijk van het hoogteverschil.De 'vrije-valhoogte' aan het eind van de gootmag niet meer dan een meter bedragen omdatanders ontmenging kan optreden.Voor het storten de goten schoon en natmaken!Kraan met kubelsKranen kunnen onderscheiden worden in drietypen:de bouwkraan, die over een kraanbaan langshet bouwwerk rijdt of op één plaats staat op-gesteld;de mobiele kraan op rups- of luchtbanden;de traverse of portaalkraan.De kubels komen in vele maten en uitvoeringenvoor (foto 8, 9 en 10). De inhoud varieert vanca. 1 tot 3 rn". Naast de gewone stalen kubelzijn er ook van kunststof en aluminium in dehandel. De kunststof kubel heeft als voordelendat het gewicht laag is en het oppervlak glad,zodat hij gemakkelijk lost. De aluminium kubel47Een houten stortgoot8Een stalen kubel9Een kantelkubel wordt gelostvullen12Principe plunjerpomp11Principe pneumatische pomp10Kubel met hydraulische losklepis ook erg van gewicht maar vrij kwets-baar.De kubels kunnen rechtstreeks door truck-mixers of kipauto'sgevuld worden of via eenontvangbak. Als rechtstreeks in de kubel wordtgelost, moet de inhoud niet te klein zijn omlange wachttijden te vermijden. Door meerderekubels te gebruiken kan de wachttijd verkortworden. Eventueel kunnen de kubels dan opeen draaischijf geplaatst worden.Om het vullen van grote kubels te vergemak-kelijken, kan men een put graven of een opritjevoor de truckmixers maken. Dit laatste moetwel van een horizontaal gedeelte worden voor-zien omdat een mixer in scheefstand moeilijkkan lossen.Een andere mogelijkheid is het gebruik vankantelkubels. Deze worden in horizontalestand gevuld en in verticale stand gehesenen gelost.De grotere kubels zijn vaak voorzien van eenhydraulisch aangedreven losklep. zodat goedgedoseerd kan worden, wat nodig is delading niet op één plaats wordt gelost. Wordteen vrij stijve specie met de kubel gestort, dankan een bekistingtriller op de zijkant het lossenversnellen.Voordelen van het werken met kubels zijn o.rn.:grote bedrijfszekerheid, relatief kleine stort-ploeg, geen stortsteigers of leidingen e.d.,geschikt voor transport van elke betonsoort enconsistentie. Een nadeel is echter dat hethijsen, zwenken en zakken van een kraan nogalwat tijd kost, zodat de capaciteit soms niet toe-reikend is. Daarnaast is er ook het bezwaardat de kraan op de stortdag niet beschikbaaris voor ander werk. Overigens is er een duide-lijke tendens naar het gebruik van gehuurdemobiele kranen. Dit betreft meestal hydrauli-5sche kranen met telescopische giek die snel engemakkelijk met een kubel kunnen ma-noeuvreren.BetonpompenEr zijn drie typen betonpompen: de pneuma-tische pomp, de plunjerpomp en de slangen-pomp.De pneumatische pomp (fig. 11) bestaat uit eendrukketel die aangesloten is op een luchtvat.De drukketel wordt eerst gevuld met beton-specie en daarna afgesloten. Vervolgens wordter samengeperste lucht uit het luchtvat in-gelaten. Door de druk wordt de betonspecienu in de leiding geperst. Dit pompsysteem is inde loop van de tijd meer en meer verdrongendoor de plunjerpompen, aangezien deze mindergevoelig zijn wat betreft bediening en minderkans geven op luchtinsluitingen.Bij de plunjerpompen wordt de betonspecieuit een vultrechter in een cilinder gezogen endaarna door de plunjer in de leiding geperst(fig. 12). Een systeem van hydraulische kleppen13Principe slangenpomp14Het storten van een tunneldakmet een giekpompregelt daarbij het aanzuigen en wegpersen.Bij de slangenpomp (fig. 13) bevindt zich ineen cilindrisch pomphuis een flexibele slangwaarin de specie door onderdruk uit de vulbakwordt aangezogen. Roterende rubberrollendrukken de specie in de slang vooruit naar depersleiding. Hoewel dit systeem vele voor-delen biedt, zoals een continue speciestroom,is de slang nog een zwak punt; de kans datdeze klapt is (vooral bij gebroken toeslag-materiaal) niet uitgesloten.De gebruikelijke typen betonpomp kunnen invol bedrijf ongeveer 20 tot 80 m3per uur ver-pompen. De maximale capaciteit wordt echteralleen gehaald onder optimale omstandig-heden zoals weinig bochten, zowel horizontaalen verticaal, een geschikte betonsamenstellingenz. Bovendien moet men altijd rekeninghouden met de tijd die nodig is voor het ver-leggen van :de persleidingen.In de praktijk wordt daarom ook veel gebruikgemaakt van de giekpomp. Door de grote reik-wijdte van de giek kan het leggen van pers-leidingen vaak vervallèn. Zo kan hiermee bijv.een tunneldak worden gestort waarbij depomp op het maaiveld blijft staan (foto 14).Hoge kolommen of pijlers kunnen zonder stort-kokers of stortluiken gebetonneerd wordendoor het flexibele uiteinde van de giek lang-zaam tussen de wapening door omhoog tetrekken.Als er wel persleidingen worden gebruikt,moeten deze behoorlijk ondersteund zijn ombeschadigingen aan wapening of bekisting tevermijden. De leidingen kunnen van staal ofkunststof vervaardigd zijn. Het verpompen vanverwarmde betonspecie door stalen leidingen(bijv. in de winter) kan een behoorlijk warmte-verlies veroorzaken. In dat geval zal men deleidingen moeten isoleren.6Uitdrukkelijk wordt hier gewaarschuwd tegenhet gebruik van aluminium persleidingen, daardit materiaal waterstofgasvorming in de beton-specie tot gevolg kan hebben waardoor deuiteindelijke betonsterkte afneemt.TruckmixersTruckmixers worden niet alleen gebruikt voortransport van betonmortelcentrale naar hetwerk, maar ook voor het transport rechtstreeksnaar de bekisting. De losse en zwenkbarestortgoot van de mixers biedt namelijk demogelijkheid om direct in de kist te lossen.Het bereik van deze goten is :in de regel 2 m(foto 15). Het is logisch dat de truckmlxers dantot aan de bekisting moeten kunnen komenzonder gevaar voor wegzakken.15Rechtstreeks uit de mixerAls de omstandigheden dat maar enigszinstoelaten, dan zal men bij voorkeur op dezewijze te werk gaan.Eventueel kunnen de mixers nog op een andervoertuig gereden worden, bijv. een trein(foto 16), en zo naar het stort vervoerd worden.Kipauto'sEen minder vaak voorkomend transportmiddelis de kipauto. Het gebruik hiervan blijft be-perkt, omdat alleen aardvochtige specie zichhiervoor leent. Door het schokken en trillen ishet gevaar voor ontmenging bij een meerplastische specie groot. Op grote werken,waar een betoninstallatie aanwezig is en detransportafstand dus klein, worden ze dikwijlsgebruikt. Het grote voordeel zit uiteraard in devrij grote inhoud en het feit dat het gewonevrachtauto's betreft. Bij warm en zonnig weermoet de lading worden afgedekt om uitdrogingtegen te gaan.Bij de bouw van de Haringvlietsluizen werdvan speciale scharende kipauto's gebruik ge-maakt. Deze tilden hun laadbak omhoog al-vorens hem leeg te kiepen, zodat het vullenvan grote kubels geen probleem vormde(foto 17).lorries en monorailsVroeger is er veel geëxperimenteerd metlorries en monorails (foto 18). Ze vereistenechter grote investeringen en veel werk in ver-band met de noodzakelijke verleggingen vande rails. Nu komt men ze dan ook op de bouw-plaats praktisch niet meer tegen. In een ge-perfectioneerde vorm worden ze echter wel inde betonwarenindustrie gebruikt. Daar kanmen een vast lijnennet aanleggen waarbij deonbemande en gemotoriseerde karretjes door716De mixer op de trein gezet17Een kubel wordt gevuld dooreen scharendekipeuto18Een lorde wordt gelostéén man vanuit een centrale bedieningspostnaar de plaats van bestemming worden ge-zonden.TransportbandenTransportbanden worden nog wel eens ge-bruikt voor massa-sterts of bij speciale stort-methoden zoals de hydroventiel-rnethode. Erkleeft namelijk een aantal nadelen aan dittransportmiddel waardoor de mogelijkhedenbeperkt zijn. Het inkorten en verplaatsen vergtveel tijd en de investering is relatief groot.Een ander nadeel is het gevaar van uitdrogingvan de betonspecie bij een combinatie vanveel wind, lage relatieve vochtigheid en zondoordat de laag specie op de band vrij dun is.Een veel grotere flexibiliteit hebben detransportbanden gekregen in de vorm van debandtransporteur. Deze machine (foto 19 en 20)bestaat uit een hydraulische kraan waarop drietransportbanden gemonteerd zijn. Een vasteband voert de specie op twee transportbandendie op de giek zijn gemonteerd, zodanig datdeze tot 30 m kan uitschuiven en bovendien nogkan zwenken. De bandsnelheid is hoog,nl. 4 mis. Hierdoor behoort een stortcapaciteitvan 120 m3per uur tot de mogelijkheden.Voor massa-storts, bijv. zware funderingen meteen flinke dikte van één meter of meer, kande bandtransporteur dan ook een uitkomst be-tekenen. In de praktijk is al gebleken dat hetverwerken van 1500 m3per dag met dit appa-raat haalbaar is. Om ontmenging te voorkomenzijn op de banduiteinden rubberkappen ge-monteerd en is de laatste band voorzien vaneen lange 'stortslurt'.De grote capaciteit betekent overigens wel datmen erg afhankelijk is van een goede, regel-matige aanvoer. In steden waar het drukkeverkeer tot stagnaties kan leiden, zal het niet819-20De bandtransporteur aan het werkaltijd mogelijk zijn om elke drie minuten een6 rrr'-mlxer zijn lading te laten lossen. Ook moetmen bedenken dat het verdichten van zo'nhoeveelheid specie in korte tijd geen eenvou-dige zaak is.Op dit moment zijn er enkele bandtranspor-teurs in Nederland te huur. Het inzetten vanzo'n kostbare machine zal alleen lonend zijnbij omvangrijke storts waarbij de capaciteit zoveel mogelijk benut wordt.Foto's:Gemeente Werken. Rotterdam (2)B. Hofmeester, Rotterdam (4)MEBIN, Amsterdam (20)G. van Middelkoop, Halfweg (17)B. MillecamINSP, Ede (10)Publieke Werken, Amsterdam (6)Rijkswaterstaat, Den Haag (14)B. J. de Ruiter, Amsterdam (3, 8, 9, 15, 16)B. de Wit, Gouda (19)