Betoniek13|01 Betoniek januari 2004 1Verwerken van betonspecieBetonspecie van goede kwaliteit is een belangrijk uitgangspunt voor eenperfect eindproduct, maar niet het enige. De wijze waarop de specie wordtverwerkt is in belangrijke mate meebepalend voor de kwaliteit van hetbetonelement of de constructie. Om dat opnieuw onder de aandacht tebrengen, is onlangs een serie posters uitgebracht. Ze geven op een duidelijkeen visuele manier praktische aanwijzingen voor de verwerking van beton-specie. Per poster wordt één deelonderwerp belicht. Het verschijnen vandeze posterserie vormt de aanleiding om in deze Betoniek een aantal nuttigeaanwijzingen rond het verwerken van betonspecie te bundelen.13 01B A N D U I T G AV Ejanuari 2 0 0 4 V A K B L A D V O O R B O U W E N M E T B E T O N13|01 Betoniek januari 20042© Waarschuw tijdig bij toepassing van een dicht wapeningsnet dat bijzondere aandacht en wellicht een bijzondere betonsamenstelling noodzakelijkzijnVoorbereiding betonstortenDe voorbereiding van het betonstorten begint feite-lijk al op de tekentafel. De ontwerper/betonconstruc-teur werkt vaker aan steeds complexere constructies.We zien slankere en meer gewaagde constructie-vormen. De toegepaste sterkteklasse wordt hoger enzelfs bij `normale' betonconstructies wordt vaker eendichtere wapening toegepast.Kijken we vóór het storten naar de aangebrachtewapening in de bekisting, dan lijkt er soms nauwe-lijks voldoende ruimte over te blijven voor de beton-specie. De ontwerper zou zich dat vooraf moetenrealiseren en daar bij het ontwerp rekening meemoeten houden. Is een zeer dichte wapeningonvermijdelijk, dan kan een opmerking of waar-schuwing hierover in het bestek geen kwaad.Zo attenderen we iedereen in een vroeg stadiumdat hier extra aandacht én wellicht een bijzonderebetonsamenstelling noodzakelijk zijn.Met het `verwerken van betonspecie' bedoelen wealle handelingen die nodig zijn om van betonspecietot een hoogwaardig verhard eindproduct te komen.Dat begint al bij de voorbereiding en gaat via hetstorten en verdichten van de betonspecie tot en methet nabehandelen van het beton. Er wordt wel eensgedacht dat dit tot de `eenvoudige' werkzaamhedenop de bouwplaats of in de fabriek behoort. Niets isminder waar. Een zorgvuldige verwerking van beton-specie vraagt vakmanschap en wordt beloond meteen hoogwaardig eindproduct. Dat geldt voor allebetonkwaliteiten.In de praktijk wordt een steeds breder scala aanbetonkwaliteiten toegepast. Het beton wordt meermaatwerk, waardoor ook de wijze waarop we beton-specie verwerken verschillend kan zijn. Denk aanhoogvloeibare en zelfverdichtende betonspecies, aanbeton met hoge sterkte en de opkomst van specialegrondstoffen als superplastificeerders en vulstoffen.Zij hebben soms grote invloed op het verwerkings-gedrag van betonspecie.13|01 Betoniek januari 2004 3Voorkom vervuilingOp de bouwplaats moeten we een aantal voorberei-dingen treffen. De bekisting moet schoon en vrijvan zwerfvuil zijn. Lege broodzakjes, patatbakjes ofblikjes fris horen absoluut níet in de bekisting enkunnen grote gevolgen hebben. Knipseltjes van bind-draad kunnen lelijk aftekenende roestvlekken op hetbetonoppervlak veroorzaken die nauwelijks teverwijderen zijn. Ook stuifzand kan lelijke plekkenveroorzaken. Betonspecie komt niet op plekken waarDe bekistingEen lekkende bekisting kan lelijk aftekenende bekis-tingsnaden in het betonoppervlak veroorzaken. In hetergste geval kunnen zelfs grindnesten ontstaan, waartot op aanmerkelijke diepte nauwelijks mortel aanwezigis. De stabiliteit van de specie en de wijze van verdich-ten spelen een grote rol. Zo leert de praktijk dat eengoed samengestelde zelfverdichtende betonspecie ofeen zeer vloeibare hogesterktebetonspecie veel samen-hang heeft. Dit houdt in dat we aan de aansluiting vande platen van een bekisting voor deze species nage-noeg dezelfde eisen kunnen stellen als voor `normale'betonspecies. Waar we wel rekening mee moetenhouden bij betonspecies met een hoge consistentie isde sterkte en de stijfheid van de bekisting.bekistingdrukIn laboratoria en in de praktijk worden van tijd tot tijdbekistingsdrukken gemeten. Deze proeven leveren vaakverschillende resultaten op, zelfs als ze zijn uitgevoerddoor gerenommeerde onderzoeksinstituten.Het aantal invloedsfactoren is dan ook groot:· vorm en afmetingen van de bekisting;· dichtheid en configuratie van de wapening;· wijze van vullen, verdichten en stortsnelheid;· omgevings- en specietemperatuur;· specie-eigenschappen: het vloeigedrag, toegepastehulpstoffen (luchtbelvormers; vertragers), de specie-stabiliteit en de snelheid waarmee de specie opstijft.Een concrete aanwijzing voor het inschatten van debekistingsdruk staat in de herziene Nederlandse normNEN 6722 `Voorschriften Beton ­ Uitvoering'.De wijze waarop volgens deze norm de speciedrukwordt ingeschat, komt overeen met ondermeer deDuitse DIN-norm 18 218. Internationaal onderzoek geeftaan dat volgens deze methode gemeten speciedrukkeneen goede richtwaarde geven voor de meeste beton-samenstellingen.Bij zeer vloeibare betonspecies en zelfverdichtendbeton moeten we goed letten op de stortsnelheid.Dat is een belangrijke invloedsfactor voor de bekisting-druk. Als het storten gemakkelijk verloopt, is de ver-leiding groot om de bekisting zo snel mogelijk te vullen.In dat geval kan de speciedruk oplopen tot de hydro-statische druk. Het is wel zo veilig om daar bij de keuzevan de bekisting bij voorbaat rekening mee te houden.© Schematisch verloop van de horizontale belasting door de beton-specie over de wandhoogtemax = de maximalehorizontale belastinghoogtewandpstuifzand, vuil of stof zit. Dek waar mogelijk debekisting af tot het moment van storten.Ook het bekistingsoppervlak vraagt de nodige zorg.Bekistingsolie moet gelijkmatig en zo dun mogelijkworden aangebracht. Betonspecie kan tijdens hetstorten overtollige bekistingsolie als het ware`voor zich uit schuiven'. Daardoor kan plaatselijkeen behoorlijke overmaat aan olie ontstaan en datlevert lelijke vlekken op.Het stortplanBij de voorbereiding hoort het maken van eenstortplan. Hierin moet rekening worden gehoudenmet de verwerkbaarheid van de betonspecie, destortmethode en de verwerkingssnelheid die goedmoet worden afgestemd op de aanvoersnelheidvan de betonspecie. Verder moet in het stortplanrekening worden gehouden met de verwachte énonverwachte weersomstandigheden: tot welkewindsnelheid kan worden gestort en wat doen webij onverwachte (nacht)vorst of regen? Een goedstortplan is belangrijk en kan onnodige kostenvoorkomen. Dergelijke kosten ontstaan bijvoorbeeldals truckmixers op de bouwplaats onnodig moetenwachten, of omgekeerd: als de aannemer met zijnkostbare stortploeg moet wachten op de aanvoervan betonspecie. Mogelijk dat de planning nietklopte of dat geen rekening werd gehouden met eenverandering van (weers)omstandigheden tijdens deuitvoering.Storten van betonspecieAandacht voor het storten van de betonspecie(hiermee bedoelen we het vullen van de bekisting)is belangrijk voor de kwaliteit van het eindproduct.Let er op dat het verwerkingsgedrag van de beton-specie is afgestemd op de stortmethode en de stort-snelheid. In het algemeen moet de storthoogte wor-den beperkt. Waar dat niet kan, moet wordengewerkt met een stortbroek of stortkokers.Voorkom dat de betonspecie over te grote afstandendoor de bekisting moet vloeien of zelfs wordtgetransporteerd met de trilnaald.Over de wijze waarop grotere constructies en bij-voorbeeld grote vloeroppervlakken worden gestort,moet vooraf duidelijk worden nagedacht. Denk bij-voorbeeld aan de grootte van het stortfront in relatietot de verwerkingstijd en het opstijfgedrag van debetonspecie.Een veel voorkomend probleem bij grote (vloer)oppervlakken is de aanwezigheid van regen- ofbleedingwater in de bekisting. Voorkom het inslui-ten van dit water; werk het altijd voor het stortfrontuit en voer het water waar mogelijk af. Beperk degrootte van het stortfront en stort in laagdiktendie ongeveer overeenkomen met de lengte van detrilnaald, dus tussen 0,30 en 0,50 m.13|01 Betoniek januari 20044© Een constante aanvoer van de betonspecie op de bouwplaats voor-komt onnodig extra kostenEisen aan het bekistingoppervlakHet bekistingsoppervlak zal zich later als `betonopper-vlak' aftekenen. Dat geldt voor alle bedoelde structuren,maar ook voor onbedoelde oneffenheden en kleineafwijkingen. Bij een langere verblijftijd in de bekistingen bij toepassing van heel stabiele en vloeibare speciesontstaat een zeer dicht betonoppervlak. In dat gevaltekenen zich de structuur van de bekisting, beschadigin-gen, oneffenheden en vervuiling van de bekisting extrascherp af. Indien bijzondere eisen aan het betonopper-vlak worden gesteld, moet de opdrachtgever dat vóórafduidelijk met de aannemer afstemmen. Het brengtimmers nogal wat kosten met zichmee als de bekisting moet worden verzaagd om eenspeciaal bekistingspatroon te realiseren of om center-pengaten in een bepaald patroon aan te brengen.Bij liggende constructies kunnen we het vloeigedragtijdens de uitvoering goed volgen. Voor staandeconstructies, zoals kolommen, is dat lastiger.De verleiding om (te) snel te storten is groot.In extreme gevallen leidt dat tot lelijke luchtin-sluitingen. Het vakmanschap van de storter ishier doorslaggevend. Door goed te observerentijdens het storten, ziet de vakman of het nodigis de stortwijze aan te passen.Ongewenste stortnadenTe lange wachttijden tussen verschillende stortlagenkunnen later zichtbaar zijn als duidelijk herkenbarestortnaden. Bij de gangbare betonkwaliteiten enconsistenties is dit te voorkomen door de bekistingin het juiste tempo zo continu mogelijk te vullenen de opeenvolgende lagen goed door te trillen.Alleen dan ontstaat een mooi homogeen productmet een strak uiterlijk.Verdichten van betonspecieBij het verdichten van betonspecie door trillenworden de vaste delen van de specie in een snelleheen en weer gaande beweging gebracht.Daardoor loopt de onderlinge wrijvingsweerstandsterk terug. Zo wordt een relatief stijve specievloeibaar en kan ingesloten lucht ontsnappen.De verwerkbaarheid van de betonspecie moet opti-maal worden afgestemd op de wijze van verdichten.Bij onvoldoende verwerkbaarheid en/of onvoldoendeverdichting blijven luchtholten achter. Bij te vloei-bare specie en/of overmatige verdichtingen kan debetonspecie ontmengen. De vakman ziet aan hetbetonoppervlak hoe de specie `ontlucht' en vervol-gens, als het oppervlak wat gaat glanzen, dat despecie voldoende is verdicht.13|01 Betoniek januari 2004 5© De grootte van het stortfront moet in relatie zijn tot de verwerkingstijd en het opstijfgedrag van de betonspecie? trilrichting13|01 Betoniek januari 20046Afwerken van het oppervlakEnige tijd nadat het beton is gestort, kan wordengestart met het afwerken van het betonoppervlak.Afhankelijk van de gewenste oppervlaktestructuurkan dat op verschillende manieren: met de handof mechanisch spanen, rollen, bezemstreek enz.De wijze van afwerken en vooral ook het tijdstipwaarop dat gebeurt, wordt proefondervindelijkvastgesteld. Hierbij spelen de specie-eigenschappenen bijvoorbeeld de weersomstandigheden(temperatuur, wind, enz) een grote rol.Bij traditioneel beton weet de vakman daar meestalwel raad mee. Bij betonspecies met afwijkendgedrag, zoals beton met hoge sterkte en zelfverdich-tend beton, is dat anders en moet hij ervaringopdoen.Bij veel betonspecies treedt enige mate van bleedingop. Dat betekent dat in de eerste uren na het stortenwat water naar het betonoppervlak komt. Dit ver-eenvoudigt het afwerken.Een algemene handleiding voor het afwerken vanbetonoppervlakken is niet te geven. In het kadervan deze Betoniek is het onmogelijk om specifiekeafwerkingstechnieken te beschrijven. Deze tech-nieken vragen ook gespecialiseerd vakmanschap.Nabehandelen van betonNadat de betonspecie is verwerkt, gestort, verdichten afgewerkt, volgt de laatste bewerking: het nabe-handelen van beton. Het belangrijkste doel daarvanis: voorkomen dat de verhardende betonspecie envervolgens het jonge beton voortijdig uitdrogen.Daardoor zou namelijk ook de chemische reactietussen cement en water voortijdig stoppen. Dit ver-oorzaakt poreuze en stuivende betonoppervlakkendie minder sterk en minder duurzaam zijn.Een adequate nabehandeling is het afdekken vanhet oppervlak met een folie of een natte jute deken.Verder is het mogelijk een curing compound aante brengen of water op het oppervlak te nevelen.Soms is het langer laten staan van de bekisting deeenvoudigste en beste nabehandeling.In de regelgeving zijn richtwaarden opgenomenvoor de periode van nabehandelen. De nabehande-lingsduur is gekoppeld aan de snelheid waarmeehet beton zijn sterkte ontwikkelt.In de betonelementen-industrie wordt voor het ver-dichten veel gebruik gemaakt van bekistingstrillers.Dat kan zowel bij horizontaal (`tafels') als bij ver-ticaal opgestelde bekistingen.Voor het storten van dunne platen of overlagingenis meestal een trilbalk geschikt. Trilnaalden zijn inveel typen verkrijgbaar. De dikte en de frequentiemoeten bij het werk passen. Bij een hoge wapenings-dichtheid kan een te dikke trilnaald de specie nietgoed bereiken. In dat geval is het risico groot datde naald voortdurend tegen de wapening trilt.Die wordt daardoor omhuld met een waterrijkpastalaagje en dat vermindert de aanhechting enkrachtsoverdracht.trilrichting ?©eerder gestorte lagen? stortrichting0,10à0,15m? stortrichting©vers gestorte specie©reeds verdichte vorige laag? stortrichtingmax.0,30à0,50m©verdichte specie© Het verdichten verdrijft luchtinsluitingen uit de betonspecie en ver-mengt eerder gestorte lagen met versgestorte betonspecie13|01 Betoniek januari 2004 7Bij een langzamere verharding, bijvoorbeeld in dewinterperiode, moet langer worden nabehandelddan bij hogere temperaturen en de daarbij horendesnellere sterkte-opbouw.AfwerkenNagenoeg alle manieren van afwerken die voor traditio-neel beton worden toegepast, zijn ook bruikbaar voorhogesterktebeton en hoogvloeibare en zelfverdichten-de betonspecies. Het tijdstip waarop de afwerking wordtgestart, is kritischer. Om te kunnen schuren, kan eenwaterfilm op het oppervlak worden geneveld. Soms ishet niet noodzakelijk zelfverdichtend beton af te wer-ken. Door de eigenschappen van de zelfverdichtendespecie heeft het stortoppervlak in relatie tot de toepas-sing dan al voldoende kwaliteit (vlakheid en dichtheid).NabehandelenZeer stabiele species, zoals zelfverdichtend beton enhogesterktebeton hebben vaak zo'n groot watervast-houdend vermogen dat er geen water op het oppervlakvan de specie komt. Dan kan door uitdrogen van hetspecieoppervlak al vrij snel een soort velvorming ont-staan. Hierdoor lijkt de specie op te stijven, terwijl hetonder dit vel nog volledig vloeibaar is. Het is mogelijkdeze betonspecies zodanig te ontwerpen, dat ze hunhoge consistentie tot wel enkele uren na aanmaakbehouden. Maar deze zeer stabiele species zijn welgevoeliger voor het optreden van plastische krimp.Die treedt op in de eerste uren na het storten van debetonspecie, dus nog in de `plastische fase'. In datstadium kan uitdrogen van de specie grote internecapillaire spanningen opleveren, waardoor forsescheuren in de verse betonspecie kunnen ontstaan.We kunnen plastische krimp voorkomen door zo kortmogelijk na het storten te beginnen met nabehandelen.Afwijkende betonspeciesDe posterserie is bedoeld om korte praktische aan-wijzingen te geven voor het verwerken van de meesttoegepaste betonspecies. Dat betekent dat een aantalbijzondere betonsoorten niet in detail wordt behandeld.Zelfverdichtend beton en hogesterktebeton, dat vaakals een vrijwel zelfverdichtende betonspecie wordt toe-gepast, vertonen door hun grote stabiliteit een`afwijkend' verwerkingsgedrag. Verdichten is vaak nietmeer nodig. Wel vraagt het storten van deze beton-species meer aandacht om stortnaden te vermijden.Soms moeten aanvullende maatregelen worden getrof-fen om te voorkomen dat het stortfront te groot wordt.Maar ook het storten van kleinere elementen vraagtgevoel voor het gedrag van de specie. Een hoge stabili-teit betekent ook een wat trager vloeigedrag, denkhierbij aan stroop. Bij deze species is het risico op stort-naden aanmerkelijk groter. Als de betonspecie zich naenige tijd `zet' in de kist, zien we dat de reeds gestortespecielagen zich niet meer vermengen met de versgestorte laag. Indien de stortlagen (bijvoorbeeld bijzelfverdichtend beton) niet meer worden doorgetrild,ontstaat een stortnaad. In extreme gevallen is die nietalleen zichtbaar aan het betonoppervlak, maar kan ookde hechting tussen de verschillende lagen slechter zijnof zelfs geheel ontbreken.Bij grotere betonelementen neemt de toepassing vandeze species de laatste tijd toe, zowel op de bouwplaatsals in de fabriek. Traditionele betonmengsels wordenontworpen op eisen aan sterkteontwikkeling of duur-zaamheid. Zelfverdichtende betonmengsels echterworden in eerste instantie ontworpen op eisen aan ver-werkbaarheid. Het verwerkingsgedrag van die mengselswordt aangegeven met de vloeimaat en trechtertijd.De mengsels zijn bij uitstek geschikt voor moeilijkebekistingsvormen en dichte wapening. Belangrijk is datde keuze van de betonspecie-eigenschappen optimaalis afgestemd op de te realiseren constructievorm.© Goed samenspel tussen het continu vullen van de bekisting en het ver-dichten van de betonspecie door trillen geeft een fraai eindresultaatWelke maatregelen noodzakelijk zijn voor de nabehandeling hangt nietalleen af van de sterkte-opbouw, maar ook van de eigenschappen van debetonspecie. De structuur van normaal beton compenseert uitdrogingaan het specieoppervlak vaak gedeeltelijk, doordat water vanuit deonderliggende betonspecie naar boven komt. Bij sommige species ont-staat zelfs enige bleeding aan het specieoppervlak.Tot slotHet storten en verwerken van betonspecie is lichamelijk een zwaarkarwei en vraagt de nodige zorg en aandacht. Zelfverdichtende beton-specie of zeer vloeibare hogesterktebetonspecie maken het proces min-der arbeidsintensief. Dat geldt vooral voor het storten en verdichten:minder trillingen, minder herrie en minder zwaar werk voor mindermensen. Dat betekent niet dat we ook lagere eisen kunnen stellen aanhet vakmanschap van de betonstorter. Integendeel: zijn kennis enervaring worden belangrijker. We zullen steeds meer rekening moetenhouden met de specifieke eigenschappen van de toegepaste beton-specie. Het verwerken van betonspecie vraagt wellicht steeds minderarbeid, maar meer vakmanschap.13|01 Betoniek januari 20048ColofonBetoniek is een praktijkgerichtvoorlichtingsblad op het gebied van debetontechnologie en verschijnt 10 keerper jaar. In de redactie zijn vertegen-woordigd: ENCI, MEBIN, CUR, BAM Civielen de Bouwdienst Rijkswaterstaat.Uitgave: ENCI MediaPostbus 3532,5203 DM `s-HertogenboschRedactie: (073) 640 12 23E-mail: encimedia@enci.nlWebsite: www.enci.nlAbonnementen/adreswijzigingen:Abonnementen en adreswijzigingenvoor Betoniek worden verzorgd door:Betapress Abonnementen ServicesPostbus 97, 5126 ZH Gilzetel: (0161) 45 95 86fax: (0161) 45 29 13email: betoniek@Betapress.Audax.nlAbonnementsprijzen 2004:Nederland 1 19,00België 1 20,00Overige landen 1 27,00Aanmeldingen/opzeggingen:Abonnementen kunnen op ieder gewenstmoment ingaan en lopen per kalenderjaar.Zij worden automatisch voor een jaarverlengd, tenzij vóór 1 december van hetlopende jaar schriftelijk wordt opgezegd.Overname van artikelen en illustratiesis toegestaan, onder voorwaarde vanbronvermelding.ISSN 0166-137xHoogstandjesIn de afgelopen 15 jaar heeft beton een ontwikkeling doorgemaakt diewe vooraf niet voor mogelijk hebben gehouden. Voorzichtig deed eersthogesterktebeton zijn intrede. Verdere kennisontwikkeling bracht onsnieuwe betonsoorten die op hun beurt weer tot nieuwe toepassingenleidde. We zijn nu vertrouwd met zelfverdichtend beton, zeer-hogesterk-tebeton, hogesterkte vezelversterkt zelfverdichtend beton.In de komende Betoniek uitgave gaan we in op de basisprincipes, beton-samenstellingen, materiaaleigenschappen en enkele toepassingen vandie nieuwe betonsoorten.In onze volgende uitgaveFoto pagina 1: Het verwerkingsgedrag van de betonspecie moet afgestemd zijn op de stortmethodeen de stortsnelheidPosterserieDeze Betoniek is geschreven naar aan-leiding van het uitkomen van de poster-serie `Verwerken van betonspecie'.De posters zijn gericht op de bouwvakkeren worden uitgegeven door ENCI, insamenwerking met Bouwned, Bouwradius,Bouwbox en VOBN. De serie omvat deposters: `Voorbereiding betonstorten';`Storten van betonspecie'; `Verdichten vanbetonspecie' en `Nabehandelen van beton'.Recent is hieraan toegevoegd de poster:`Beton in de winter'.LiteratuurBetoniek 2/16 Bekistingsdruk, Betoniek5/12 Nabehandelen, Betoniek 5/19Bekistingen, Betoniek 8/08 Glad grijs enschoon, Betoniek 8/10 Het stortplan,Betoniek 8/14 Verdichten met de trilnaald,Betoniek 8/17 Nabehandelen als voorzorg,Betoniek 11/29 Opgepast HSB in uit-voering!,NEN 6722: 2002 `Voorschriftenbeton ­ Uitvoering'13|01 Betoniek januari 2004 9nieuwsFijner zand in beton :Aanbevelingen voor gebruik(CUR-Rapport 2003-2)CUR-onderzoekscommissie B 77Uitgegeven door de StichtingCUR, 2003130 pagina'sISBN 90-3760-302-5De winning van het gebruikelijkegrove zand voor beton staat onderdruk, reden dat naar alternatie-ven wordt gezocht. Het gebruikvan fijner zand, waarvan meerwinplaatsen zijn, kan een oplos-sing zijn, alleen zijn hier beton-technologische consequentiesaan verbonden.Betonmengels met fijner zandhebben namelijk een hogerewaterbehoefte en een slechtereverwerkbaarheid. Uit CUR-rapport2003-2 blijkt dat deze kan wordengecompenseerd door het gebruikvan een superplastificeerder ofdoor toevoeging van extra wateren cement.Verder blijkt fijner zand, bij gelijk-blijvende water-cementfactor,geen negatieve invloed te hebbenop de betondruksterkte, ongeachtde wijze waarop de hogere water-behoefte wordt gecompenseerd.Bij toepassing van fijner zandkunnen de relaties tussen dedruksterkte enerzijds en de trek-sterkte en elasticiteitsmodulusanderzijds uit de VBC 1995 wor-den aangehouden. Ook voor dekrimp kunnen de formules uit deVBC gehanteerd blijven, behalvevoor mengsels met meer dan 360kg/m3 cement. Hierbij kan dekrimp 25 à 30 % hoger zijn.Het onderzoek naar de duurzaam-heid wees uit dat fijner zand nietleidt tot een teruggang induurzaamheid.Het rapport `Fijner zand in beton'kost 1 40,- en is te bestellen bijde CUR, telefoon (0182) 54 06 20of www.cur.nl.Over dit onderwerp zijn in hetvakblad Cement 2003, nummer 4,twee artikelen verschenen:· Fijner zand in beton : Beton-technologische-, constructieve-en duurzaamheidsaspecten;· Milieuaspecten fijner zand inbeton.Meer informatie over de beschik-baarheid van zand voor betonvindt u in het rapport `EffectenNieuw verschenenagenda11 februari 2004Stutech ledenvergadering,Rijkstorengebouw Westraven,UtrechtThema: NEN-EN 206-1Meer informatie: stutech@enci.nl17-19 februari 200448. Ulmer Beton und FertigteilTage, Edwin-Scharff-Haus,Neu-UlmMeer informatie: www.betontage.de14 april 2004Stutech ledenvergadering,Rijkstorengebouw Westraven,UtrechtMeer informatie: stutech@enci.nl15 april 2004ConstructeursplatformMeer informatie:www.constructeursplatform.nl26-28 april 2004Concrete structures:The challenge of creativity,georganiseerd door AssociationFrancaise de Génie Civil, AvignonMeer informatie:www.fib-avignon2004.orgvan het tekort aan NederlandsBeton & Metselzand', dat gratis iste downloaden van de websitevan de VOBN: www.gietbouw.nl.13 01B A N D U I T G AV Ej a n u a r i 2 0 0 4Ultrahochfester Beton :Forschungsergebnisse ­Entwicklungen ­ Projekte(Arconis Spezial Band 2)Uitgegeven doorFraunhofer IRB Verlag, 2004150 pagina'sISBN: 3-8167-6265-4In het laatste decennium van de vorige eeuw groeidede belangstelling sterk voor wat men in Duitsland`Hochleistungsbeton' noemt. Aanvankelijk werddaarmee beton met een hogere sterkte bedoeld.Later schaarde men daar andere aspecten onder,met name de duurzaamheid. Deze betonsoorten wer-den vooral mogelijk door het gebruik van vulstoffenen nieuwe hulpstoffen. Volgens de inleider vanhet boek (Frank Dehn) werd de overgang gemaaktvan een `drie-componenten-beton' naar een `vijf-componenten-beton'.De laatste stap in deze ontwikkeling is zeer-hoge-sterktebeton. Het gaat hierbij om beton met water-cementfactoren < 0,20 en druksterkten tussen 150en 300 N/mm2. Onder laboratoriumomstadighedenis zelfs een beton gerealiseerd met een druksterkte> 800 N/mm2.Ultrahochfester Beton bevat bijna 30 losse bijdragendie eerder zijn gepubliceerd in verschillende tijd-schriften en congresbundels. Een aantal is gewijdaan uitgevoerde projecten (bijvoorbeeld de bouwvan twee bruggen in Frankrijk), maar de nadruk ligtvooral op onderzoek en ontwikkeling.Ultrahochfester Beton kost 1 35,- en is te bestellenvia de website van de uitgever: www.IRBbuch.de.Of via de fax: 00 49 711 970 2599.StudiemiddagenDe Betonvereniging organiseert een aantal studie-middagen over de begin vorig jaar gepubliceerdeVBU, NEN 6722 en over de vanaf juni 2004 vankracht zijnde NEN-EN 206-1 en NEN 8005.Tijdens de studiemiddagen over de VBU wordt deuitvoeringsnorm geïntroduceerd bij de verschillendepartijen in het bouwproces. Met de praktijk alsuitgangspunt zullen vertegenwoordigers namensopdrachtgever, overheid en aannemerij vanuit huneigen positie de NEN 6722 toelichten.Data en plaatsen studiemiddagen VBU:29 januari 2004 (Amsterdam);24 februari 2004 (Utrecht);10 maart 2004 (Zwolle).Wat betontechnologie betreft is de Europese `VBT'dichtbij. In juni 2004 zal onze nationale VBT wordeningetrokken. Vanaf dat moment zijn NEN-EN 206-1en NEN 8005 van toepassing. Om complicaties bin-nen de betonbranche te voorkomen, worden vanaffebruari 2004 enkele bijeenkomsten georganiseerd.Deze studiemiddagen bestaan uit een algemeen ver-haal gevolgd door doelgroep gerichte inhoudelijkeworkshops (parallel sessies). Alle deelnemers ontvan-gen een syllabus.Voorlopige datum en plaats studiemiddagEuropese VBT:18 maart 2004 (Rosmalen).Meer informatie over de studiemiddagen `VBU' en`VBT' vindt u op de website van de Betonvereniging,www.betonvereniging.nl (onder het kopje studie-dagen).13|01 Betoniek januari 200410