BAND UITGAV E Augustus 2021 0717 BAND UITGAV E MKI gewogen Over het vergelijken van de milieu-impact van bouwmaterialen Betoniek Standaard 17-07.indd 1 16-08-21 15:10 2 AUGUSTUS 2021 STANDA ARD 17 07 MKI gewogen De lijst wensen en eisen aan beton blijft groeien. Waar we ooit begonnen met alleen een eis voor sterkte, zijn daar vele vragen bijgekomen. Wat is de verwerkbaarheid, wat is de levensduur, wat is de kleur? Aan dat rijtje kan nu weer een nieuwe worden toegevoegd: wat is de MKI van het beton? In deze Betoniek starten we met een uitleg van wat MKI is en waarom een MKI wordt gevraagd. Daarna gaan wij dieper in op de bepalingsmethodiek, mede aan de hand van enkele voorbeelden. Tot slot: wat zijn de knoppen waaraan we kunnen draaien om de MKI te beïnvloeden? MKI staat voor MilieuKostenIndicator. De MKI is een hulpmiddel waarmee je milieu e ecten kunt uitdrukken in één getal, en wel in euro's. Hiermee zijn we in staat om 'bouwmaterialen en bouwwerken' (in deze Betoniek spreken wij verder van bouw- product, tenzij anders aangegeven) met elkaar te vergelijken. Ook stelt het ons in staat voor een bouwmateriaal als beton te duiden welke grondsto en de grootste milieu schade teweeg brengen. Hierdoor kunnen we sturen en optimaliseren en daarmee de impact op het milieu verlagen. MILIEUEFFECTEN De meeste wetenschappers zijn het er over eens dat menselijk handelen verschillende (negatieve) milieue ecten heeft. Het belangrijkste milieue ect is klimaatveran- dering als gevolg van opwarming van de aarde. Deze opwarming wordt onder andere veroorzaakt door de uitstoot van broeikas- gassen. Deze gassen dragen bij aan het ver- hogen van de temperatuur doordat ze de warmte van zonlicht, teruggekaatst door het aardopper vlak, tegenhouden en in de atmosfeer vasthouden. CO is het meest genoemde broeikasgas. Samen met o.a. methaan en uorkoolwatersto en is het verantwoordelijk voor het belangrijkste milieue ect klimaatverandering. Maar dat e ect is zeker niet het enige. Andere milieu- e ecten zijn onder andere: - verzuring (verantwoordelijk voor sterfte van bossen, verminderde plantengroei, afname van het bodemleven, vogel- en vissterfte) - vermesting van land (door verontreini- ging van ammoniak en stikstofoxiden in de lucht) en water - humane toxiciteit (sto en die tot gezond- heidsschade kunnen leiden bij de mens) - jnstofvorming - waterschaarste - landgebruik - uitputting van grondsto en en fossiele brandsto en. Foto voorpagina Vergelijk 'betonnen appel en houten peer ' door Jente de Vries, Cibap Zwolle Betoniek Standaard 17-07.indd 2 16-08-21 15:10 1 3 AUGUSTUS 2021 STANDA ARD 17 07 Ook met bouwen wordt het milieu belast. Dus ook beton draagt er, als het meest gebruikte bouwmateriaal ter wereld, aan bij. Overheid en bedrijven stellen doelen, onder andere door de uitstoot van CO en het gebruik van primaire grondsto en te redu- ceren. Deze doelen verwezenlijken we door eisen te stellen in bijvoorbeeld het Klimaat- akkoord en uitvragen van bestekken. HOE KOMT EEN MKI TOT STAND? Bij de totstandkoming van de MKI speelt de zogeheten bepalingsmethode een grote rol ( g. 2). Deze bepalingsmethode, op basis van de Europese norm EN 15804, is ontwikkeld om de milieuprestatie van bouwproducten over de gehele levenscyclus eenduidig en controleerbaar te berekenen. De bepalingsmethode vormt een samen- hangend geheel met de Nationale Milieu- database, de processendatabase en de rekenregels. Een belangrijk onderdeel om te komen tot een MKI is een LevensCyclus- Analyse (LCA). Daarover nu meer. KLIMA ATDOELEN Er worden klimaatconferenties georganiseerd, waarbij verschillende klimaatdoelen worden gesteld. Deze klimaatdoelstellingen worden steeds strenger. Het besef begint langzaam door te dringen dat er echt wat moet gebeuren wanneer wij een leefbare aarde willen behouden. - Klimaatverdrag Parijs 2015 Het streven is dat de opwarming van de aarde onder de 1,5 °C blijft t.o.v. het pre- industriële tijdperk. - Green deal EU In 2030 60% reductie CO. - Klimaatakkoord Nederland 2019 In 2030 49% minder CO uitstoot t.o.v. 1990; in 2050 95% reductie CO. - Betonakkoord Stelt CO-, circulaire-, sociale- en klimaat- doelen. CO doel: 30% CO reductie in 2030 t.o.v. 1990, ambitie 49% reductie in 2030 . - Roadmap Europese cementindustrie CO-neutraal cement in 2050. Betoniek Standaard 17-07.indd 3 16-08-21 15:10 Milieu-impactcategorieEquivalent eenheid Weegfactor [? / kg equivalent] Uitputting abiotische grondstoen (exclusief fossiele energiedragers) ? ADP Sb eq ? 0,16 Uitputting fossiele energiedragers ? ADP Sb eq ? 0,16 Klimaatsverandering ? GWP 100 j. CO 2 eq ? 0,05 Aantasting ozonlaag ? ODP CFK-11 eq ? 30 Fotochemische oxidantvorming ? POCP C 2H4 eq ? 2 Verzuring ? AP SO 2 eq ? 4 Vermesting ? EP PO 4 eq ? 9 Humane toxiciteit ? HTP 1,4-DCB eq ? 0,09 Zoetwater aquatische ecotoxiciteit ? FAETP 1,4-DCB eq ? 0,03 Mariene aquatische ecotoxiciteit - MAETP 1,4-DCB eq ? 0,0001 Terrestrische ecotoxiciteit ? TETP 1,4-DCB eq ? 0,06 1-puntsscore Grondstoen Emissies 10 4 AUGUSTUS 2021 STANDA ARD 17 07 Van Levenscyclusanalyse (LCA) naar Environmental Product Declaration (EPD) Een LCA is een analyse van de impact van een activiteit op het milieu. Het milieu is echter niet een eenheid. Het milieu kan op verschillende facetten worden beïnvloed, denk hierbij aan klimaatverandering, verzu- ring en vergiftiging. Daarom zijn er verschil- lende milieu-impactcategorieën gedeni- eerd. Bij iedere bouwactiviteit wordt ver volgens gekeken wat het milieu-eect is op deze categorieën. Zo maakt de LCA inzichtelijk wat de milieu- impact is van het gebruik van energie, grondstoen, vrijgekomen afval en emis - sies. Een LCA-berekening wordt volgens de bepalingsmethode iedere keer op een gelijke wijze uitgevoerd. De functionele eenheid is per bouwmateriaal bepaald, bij- voorbeeld 1 m 3 betonmortel of 1 m 2 beton- straatstenen. De getallen zijn hierdoor goed met elkaar te vergelijken. De berekening neemt alle onttrekkingen van de aarde en alle emissies naar de aarde, water, zee en atmosfeer in beschouwing. Elke onttrekking of emissie heeft een bepaald milieueect op de aarde. Een LCA-berekening geeft de milieueecten weer, per levensfase van het product, verdeeld over de milieueecten, tot een samenhangend milieuproel, de Envi- ronmental Product Declaration: EPD. Een EPD is een milieuverklaring met gekwanticeerde milieugegevens. Voor de verschillende bouwmaterialen, dus ook voor beton, is een EPD beschikbaar. In Nederland wordt EPD ook wel Milieu Relevante Product Informatie (MRPI) genoemd. Tot en met 2020 werd er in een LCA-bereke - ning rekening gehouden met 11 milieu- impactcategorieën (set 1). Aan deze cate - gorieën zijn weegfactoren opgehangen waarmee de MKI wordt berekend (tabel 1). Hierover later meer. Bepalingsmethode Cat. 1 & 2 Cat. 3 Reken- instrumenten LCA EPD Processen- database Nationale Milieudatabase Milieuprestatie (MKI/MPGwaarde) Tabel 1 11 milieu-impactcategorieën (set 1) met weegfactoren 2 Stroomschema MKI/MPG [1] Betoniek Standaard 17-07.indd 4 16-08-21 15:10 D. Hergebruik D - Herwinning van Grondstoen A. B ouw A. Productie LCA-berekening A4 - Transport naar gebruikslocatie A5 - Installatie op gebruikslocatie A1 - Grondstoen winning A2 - Transport naar producent A3 - Productieprocessen C. Sloo p C1 - Sloop C2 - Transport naar Afvalverwerking C3 - Afvalverwerking processen C4 - S tort B. Gebruik B1 - Gebruik product B2 - Onderhoud B3 - Reparatie B4 - Vervanging slijtage onderdelen B5 - Renovatie B6 - Energiegebruik product B7 - Watergebruik product Levensfases product/dienst/ werk 3 Kringloop LCA Levensfasen Milieu-impactcategorie Indicator Eenheid Klimaatverandering - totaal GWP-totaalkg CO2-eq. Klimaatverandering ? fossiel GWP-fossielkg CO2-eq. Klimaatverandering ? biogeen GWP-biogeenkg CO2-eq. Klimaatverandering - landgebruik en verandering in landgebruik GWP-luluc kg CO2-eq. Ozonlaagaantasting ODPkg CFC11-eq. Verzuring APmol H+-eq. Vermesting zoetwater EP-zoetwaterkg PO4-eq. Vermesting zeewater EP-zeewaterkg N-eq. Vermesting land EP-landmol N-eq. Smogvorming POCPkg NMVOC-eq. Uitputting van abiotische grondstoen mineralen en metalen ADP-mineralen&metalen kg Sb-eq. Uitputting van abiotische grondstoen fossiele brandstoen ADP-fossiel MJ, net cal. val. Watergebruik WDPm3 world eq. deprived Fijnstof emissie Ziekte door PMZiekte-incidentie Ioniserende straling Humane blootstelling kBq U235-eq. Ecotoxiciteit (zoetwater) CTU ecosysteem CTUe Humane toxiciteit, carcinogeen CTU humaanCTUh Humane toxiciteit, non-carcinogeen CTU humaanCTUh Landgeb rui k gerelateerde impact / bodemkwaliteit Bodemkwaliteitsindex Dimensieloos 5 AUGUSTUS 2021 STANDA ARD 17 07 Vanaf 2021 is het verplicht om conform EN 15804 in de LCA-berekening in totaal 19 milieu-impactcategorieën (set 2) te bereke - nen (tabel 2), echter de weegfactoren zijn nog niet vastgesteld. Wat houdt de levenscyclus in? Met de term levenscyclus wordt aangegeven dat er niet alleen naar het maken van een pro- duct wordt gekeken maar ook naar andere levensfases, zoals het gebruik, de sloop en het hergebruik. Hierbij wordt per product aangegeven wat de te verwachten levens - duur is. Een LCA berekent de milieueecten van bouwproducten over de vier verschil- lende fasen van een levenscyclus (g. 3): A Productie- en bouwfase, verder verdeeld in fase A1 t/m A5 B Gebruiksfase, verder verdeeld in fase B1 t/m B7 C Sloop- en verwerkingsfase, verder ver - deeld in fase C1 t/m C4 D Mogelijkheden voor hergebruik. Tabel 2 19 milieu-eecten/milieu-impactcategorieën (set 2) nog zonder weegfactoren [1] Betoniek Standaard 17-07.indd 5 16-08-21 15:10 6 AUGUSTUS 2021 STANDA ARD 17 07 Nationale Milieudatabase In de Nationale Milieudatabase (NMD), beheerd door de Stichting Nationale Milieu- database, staan milieuproelen (EPD's) van de bouwproducten in productkaarten. Deze milieuproelen zijn onder verdeeld in drie categorieën. - Categorie 1: Merkgebonden data van fabrikanten en toeleveranciers, gevali- deerd door een gecerticeerde LCA- deskundige. - Categorie 2: Merkongebonden data (merkloos) van groepen van fabrikanten en/of toeleveranciers en branches, geva- lideerd door een gecerticeerde LCA- deskundige. - Categorie 3: Niet getoetste, merkonge - bonden data (merkloos). Deze proelen hebben doorgaans een hogere milieu- belasting dan categorie 1 en 2. Bij gebruik van categorie 3 data wordt een toeslag- factor van 30% berekend op de op basis van een niet gevalideerde LCA berekende MKI. Deze categorie is er om er voor te zorgen dat er altijd genoeg data is om een berekening uit te kunnen voeren. Naast de productkaarten beheert de Stich- ting Nationale Milieudatabase ook de pro- cessendatabase. Dit is een LCA-database van grondstoen en achtergrondprocessen. De processendatabase vormt een generieke basis indien er geen specieke data beschikbaar is, dus voor de proelen binnen categorie 3. Van EPD naar MKI Probeer nu eens met deze 11, en straks 19, milieu-impactcategorieën een afweging te maken over de milieuvriendelijkheid van een materiaal. Dat is erg complex. Om de ver - schillende LCA-milieuproelen te interpre - teren en te vergelijken, gebruiken wij in Nederland de MKI-methode. De verschil- lende milieueecten uit de LCA worden ver - menigvuldigd met een voor elk milieueect vooraf vastgestelde nanciële waarde (weegfactor) naar een schaduwprijs. De som van alle schaduwprijzen is de MKI- waarde van een bouwproduct uitgedrukt in euro's. De MKI versimpelt het milieuproel van de LCA tot een nanciële waarde, een zogenoemde éénpuntscore. Hoe lager de MKI-waarde, des te minder schadelijke milieueecten er optreden. 4 Verdeling milieu-impact drie betonsamenstellingen Betoniek Standaard 17-07.indd 6 16-08-21 15:10 7 AUGUSTUS 2021 STANDA ARD 17 07 Hoe bepaal je de MKI van een bouwproduct? Samenvattend wordt de milieuprestatie van een bouwproduct als volgt berekend: 1. De functionele eenheid die aan het pro-duct is gekoppeld, wordt bepaald, zoals 1 m 3 betonmortel of 1 m 2 bestrating. 2. Ver volgens worden alle processen voor het maken, gebruiken, slopen en herge- bruiken van het materiaal of product in kaart gebracht. 3. Van alle fasen wordt de milieu-impact bepaald aan de hand van de milieu- impactcategorieën. 4. Per milieu-impactcategorie worden waarden van alle fasen bij elkaar opge- teld. 5. De opgetelde waarden per milieu-impact- categorie worden vermenigvuldigd met een weegfactor. 6. De som van deze vermenigvuldigingen vormt de MKI . HOE BEPA AL JE DE MILIEUPRESTATIE VAN EEN BOUWWERK De MKI van een bouwwerk (gebouw en/of kunstwerk) is een optelsom van alle MKI's van de individuele bouwproducten. Hierbij speelt de levensduur van het bouwmateriaal in relatie tot de beoogde levensduur van het bouwwerk een rol. Voor woningbouw geldt een beoogde levensduur van 75 jaar, voor utiliteitsbouw 50 jaar. De beoogde levens- duur bij de infrabouw is vaak 100 jaar. Als een bouwmateriaal de levensduur van het bouwwerk niet haalt, dan zal dit moeten worden ver vangen, waardoor de milieu- prestatie stijgt. Een bouwmateriaal met een levensduur van 25 jaar zal in een woning dus drie keer worden meegenomen, in de utili- teitsbouw twee keer en in de infrabouw vier keer. Naast MKI is er speciaal voor gebouwen de MilieuPrestatie Gebouwen (MPG) om de milieuprestatie van bouwwerken tijdens de hele levenscyclus eenduidig te berekenen (zie kader). HOE GEBRUIK T DE OPDR ACHTGEVER DE MKI? Publieke opdrachtgevers zoals Rijkswater- staat, ProRail, provincies en gemeenten, houden tegenwoordig met de gunning van projecten rekening met duurzaamheid, door milieueisen aan de te gebruiken bouwmate- rialen en -projecten te stellen. In bestekken MPG Voor gebouwen is de MPG ontwikkeld. Hierbij wordt niet naar de gehele milieuprestatie van een gebouw gekeken maar naar de milieuprestatie per m 2 vloeroppervlakte. Hierbij is de MKI van ieder bouwproduct dat is gebruikt, de basis van de berekening. MPG = MKI waarde van bouwwerk (?) = ? ? per m² per jaar (bruto vloeroppervlak (m²) x beoogde levensduur (jaar) In het Bouwbesluit worden eisen gesteld aan de maximale waarde die de MPG mag hebben. Tabel 3 Voorbeeld MKI-plafondwaarden betonmortel (alle fasen) Overzicht van de MKI-plafondwaarden betonmortel per m 3 sterkte klasse GWW plafondwaardeU-bouw plafondwaarde C12/15 1616 C20/25 20,416,2 C30/37 20,516,5 C35/45 21,219,3 C45/55 21,620,4 C55/67 21,822 MPG = MKI waarde van bouwwerk (?) = ? ? per m² per jaar (bruto vloeroppervlak (m²) Betoniek Standaard 17-07.indd 7 16-08-21 15:10 8 AUGUSTUS 2021 STANDA ARD 17 07 wordt steeds vaker een MKI-plafondwaarde voor het project en de te gebruiken bouw- materialen voorgeschreven (tabel 3 en 4). De aannemer zet deze maximale MKI- waarde door naar zijn leveranciers. De leve - ranciers worden zo gestimuleerd over de impact op het milieu van zijn bouwmateriaal na te denken. De productieketen wordt zo transparanter en aangezet tot innovatie. BPK V Opdrachtgevers zoals Rijkswaterstaat hante - ren de methodiek van de beste prijs/kwali- teit-verhouding (BPK V). Aanbiedingen met een lage MKI-waarde scoren beter en krijgen een ctieve korting. Zo kan een aannemer met de beste MKI-scores, na aftrek van de grootste ctieve korting, het werk gegund krijgen, zonder dat hij de goedkoopste is. Als voorbeeld bekijken we een aanbesteding van een bouwwerk, waar voor drie aanne - mers een aanbieding gedaan. Deze krijgen, afhankelijk van de MKI-score, een ctieve korting (tabel 5). Aannemer I heeft de laagste aanbieding, ?3.500.000. Aannemer III heeft de hoogste aanbieding (?3.700.000) maar heeft op basis van de MKI-score de beste plannen en wordt door de opdrachtgever beloond met de hoog- ste ctieve korting, waardoor de aanbieding minus de ctieve korting de laagste is. De opdrachtgever gunt het werk aan aannemer III voor ?3.700.000 en is dus bereidt ?200.000 extra te betalen voor de beste MKI-plannen. Het gehele bouwproces heeft impact op het milieu. Een groot deel komt echter voort uit de bouwproducten die worden gebruikt. Een aannemer kan dus een lage MKI scoren door slim in te kopen. Het is dus van groot belang als leverancier na te denken over de milieu- impact van, in dit geval, het halfproduct betonmortel en prefab betonelementen. Tabel 4 Voorbeeld MKI-plafondwaarden kanaalplaatvloeren (per m 2) MKI-plafondwaarden Kanaalplaatvloeren Dikte [mm] isolatieMKI-plafondwaarde [?] 160 nee3,4 200 nee3,8 260 nee4,9 320 nee5,9 400 nee6,9 Tabel 5 Voorbeeld van ctieve korting op de aanneemsom Aannemer Aanbieding in ? Fictieve korting in ? Aanbieding minus ctieve korting in ? I 3.500.000600.0002.900.000 II 3.575.000500.0003.075.000 III 3.700.000900.0002.800.000 REKENINSTRUMENTEN Er zijn in Nederland verschillende MKI/ MPG-rekeninstrumenten om de milieu- impact van een bouwmateriaal/bouwpro- ject te bepalen, zoals Ontwerptool Groen Beton van Betonhuis en de MKI-rekentools van Dubocalc, Ecochain en NIBE. De uit - komsten van de verschillende rekeninstru- menten moeten met elkaar overeenkomen en moeten door een gecerticeerde LCA- deskundige worden gevalideerd om zeker te weten dat van de juiste uitgangspunten is uitgegaan (EN 15804 biedt ruimte voor interpretatie en daarmee kunnen er enige verschillen ontstaan). Betoniek Standaard 17-07.indd 8 16-08-21 15:10 9 AUGUSTUS 2021 STANDA ARD 17 07 REKENVOORBEELDEN BETONMORTEL EN PREFAB BETON Nu er een aantal vragen over de MKI zijn beantwoord, blijft er nog een grote vraag over: hoe groot is de MKI van beton en aan welke knoppen kun je draaien om de MKI te verlagen? In de nu volgende rekenvoorbeel- den vergelijken we verschillende betonsa- menstellingen met elkaar op basis van MKI. Als eerste vergelijken we drie verschillende betonmortelsamenstellingen van een beton- mortelcentrale. Het tweede rekenvoorbeeld betreft twee gelijke prefab betonelementen met verschillende grondstoen. Voor de MKI-berekening gebruiken we de 'Ontwerp- rekentool Groen Beton' van Betonhuis. Voorbeeld MKI Betonmortel Een willekeurige betonmortelcentrale betrekt voor haar betonmortelproductie (foto 6) zoveel mogelijk grondstoen met een LCA-categorie 1 of 2 en indien mogelijk ook nog uit de buurt. De gestelde eisen aan het beton: C30/37, XC4, F4, 4/32 mm. De betoncentrale ontwerpt de volgende betonsamenstellingen met 320 kg cement/ bindmiddel en een wbf 0,48: - Betonsamenstelling A CEM I 52,5 R (70%)/ kalksteenmeel (30%), attestsamenstelling k=1, zand 0/4 mm, grind 4/32 mm en superplasticeerder. - Betonsamenstelling B: CEM III/B 42,5 LH SR, zand 0/4 mm, grind 4/32 mm en superplasticeerder. - Betonsamenstelling C: CEM III/B 42,5 LH SR, zand 0/4 mm, grind 4/32 mm (70%), betongranulaat 4/22 mm (30%) en super - plasticeerder. Voor de berekeningen gelden de volgende uitgangspunten: - de cementen, vulstoen, hulpstoenen het betongranulaat worden per as (Euro 6) aangeleverd - geen retour vracht - de toeslagmaterialen worden per binnen- vaartschip aangeleverd - gebruik van bronwater Als leverancier heb je invloed op de levensfa- sen: A1 productie grondstoen, A2 transport naar centrale, A3 productie betonmortel en A4 transport betonmortel naar de bouw - plaats. Je hebt geen of minder invloed op de levensfasen A5 bouwfase, B gebruiksfase, C sloopfase en D hergebruikfase. Hier voor moet je aannames doen of je moet, in overleg met de opdrachtgever, deze fases niet mee - nemen in de MKI-berekening. In de MKI- berekeningen in deze Betoniek zijn alleen de levensfasen A1 t/m A4 meegenomen. De uit - komsten staan in tabel 6 en in guur 4. Tabel 6 Uitkomsten MKI-waarden betonsamenstellingen A, B en C grondstoen betonsamenstelling A (kg)betonsamenstelling B (kg)betonsamenstelling C afstand grondstof naar centrale (km) CEM I 52,5R 224-- 85 CEM III/B 42,5 LH HS -320320 20 kalksteenmeel 96-- 290 zand 0/4 mm 866866863 120 grind 4/32 mm 10251025714 120 betongranulaat 4/22 mm --270 5 superplasticeerder 1,2 1,21,2 125 water 154154154 - transport naar de bouwplaats 25 MKI in ?/m 3 14,92 7,87,53 Betoniek Standaard 17-07.indd 9 16-08-21 15:10 10 AUGUSTUS 2021 STANDA ARD 17 07 Zoals je kunt zien, zit er een groot verschil in de berekende MKI-waarde tussen betonsa- menstelling A en betonsamenstelling B / C. Zoals bekend is cement met het grootste portlandklinkeraandeel de grootste CO drager. De ver vanging van portlandcement en kalksteenmeel door hoogovencement geeft een aanzienlijke besparing in MKI. Een verdere, minder grote, besparing is het ver vangen van 30% grind 4/32 mm door betongranulaat 4/22 mm. Het gunstige milieu-e ect van betongranulaat is dat de sloop van beton tot betongranulaat onder de hergebruikfase D van het voorgaande bouwwerk valt. Tegenwoordig wordt er in het ontwerp door de architect steeds beter rekening gehouden met de uiteindelijke sloop- en hergebruikfase. De technische prestaties van de mengsels zoals de te verwachten druksterkte, milieu- klasse en verwerkbaarheid voldoen alle-maal aan de gestelde eisen, mogelijk dat de nabehandelingstijd en ontkistingstijd bij de betonsamenstellingen B en C langer is door het gebruik van het minder snelle hoog- ovencement. Voorbeeld MKI Prefab betonelement Een prefab betonelement van 2 m 3 wordt geproduceerd in een stalen mal. De gestelde eisen aan het beton: C35/45, XC4 + XD3 + XF4, 4/16 mm. De betonfabriek ontwerpt de volgende betonsamenstellingen: - Betonsamenstelling X: CEM I 52,5 R, vliegas, zand 0/4 mm, grind 4/16 mm en superplasti ceerder - Betonsamenstelling Y: CEM III/A 52,5 N, kalksteenmeel, zand 0/4 mm, grind 4/16 mm en superplasti ceerder De wapening voor beide samenstellingen: 100 kg wapeningstaal en 20 kg voorspan- staal per element. De uitkomsten staan in tabel 7 en in guur 5. Ook in dit rekenvoorbeeld is goed te zien dat een portlandklinkerarme cement, in dit geval CEM III/A 52,5 N, een groot MKI-voor- deel oplevert. Er zal mogelijk een langere ontkistingstijd nodig zijn, evenals een lan- gere nabehandelingstijd. DR A AIEN A AN DE KNOPPEN In de voorbeelden is er aan een aantal knop- pen gedraaid. De knop met de meeste impact is het bindmiddel. Als we puur naar het beton kijken, draagt het bindmiddel voor 80% bij aan de CO 2-uitstoot bij ongewapend betonmortel (bron: duurzaamheidsverslag Betonhuis) en zal dus voor een groot deel bijdragen aan de MKI. Een bindmiddel kie- zen met een lagere CO 2-uitstoot zal dus ook leiden tot een lagere MKI. Ook het aandeel bindmiddel verlagen resulteert al snel tot een lagere MKI. Het wijzigen van een beton- 5 Verdeling milieu-impact twee prefab betonelementen Betoniek Standaard 17-07.indd 10 16-08-21 15:10 11 AUGUSTUS 2021 STANDA ARD 17 07 recept kan echter ook invloed hebben op de eigenschappen van het beton. Denk hierbij aan de sterkteontwikkeling, de weerstand tegen carbonatatie en de verwerkbaarheid. Ook transportafstanden en het elektriceren van transport kan de MKI verlagen. De impact zal echter geringer zijn want de CO 2-uitstoot van transport is maar 15% van de totale uit - stoot. Toch kunnen deze kleinere aandelen op de grote hoeveelheden en afstanden voor het milieu nog een inke impact zijn. Ook kan het zo zijn dat als er grondstoen worden gebruikt, die vanuit hun productie een lage CO 2-impact hebben door grote transport afstanden toch minder goed scoren. Naast toepassing van portlandklinkerarme cementen, het gebruik van een groter per - centage secundaire toeslagmaterialen, is het verlengen van de ontwerplevensduur gunstig zijn voor de MKI-score. Willen we echter de MKI drastisch verlagen dan zal er voorbij de huidige standaard oplossingen moeten worden gedacht en zijn er innovaties nodig. Architecten ontwerpen tegenwoordig modulaire demontabele en/of adaptieve gebouwen. Hierbij wordt rekening gehouden met het feit dat gedurende de levensduur de functie van het gebouw een aantal keren kan veranderen. In plaats van slopen kan de lay-out op betrekkelijk een- voudige wijze worden aangepast aan de nieuwe functie van het gebouw en gaat het bouwwerk een nieuwe levensfase in. Tabel 7 Uitkomsten MKI waarden betonelement X en Y grondstoen betonsamenstelling X (kg/m 3)betonsamenstelling Y (kg/m 3) afstand grondstof naar centrale (km) CEM I 52,5R 350 - 50 CEM III/A 52,5N - 350 50 vliegas 90 - 150 kalksteenmeel - 120 150 zand 0/4 mm 930 900 150 grind 4/16 mm 850 850 150 superplasticeerder 3,5 3,575 water 150 150 - wapeningstaal 50 50 50 voorspanstaal 10 10 250 ontkistingsmiddel 0,25 0,2550 transport naar bouwplaats 80 aantal elementen 1 volle vracht 20 stuks 20 stuks kraangebruik 2 uur 2 uur MKI in ? / element van 2 m 3 86,45 47,05 6 Door elektrisch ver voer van betonmortel is de MKI te verlagen Betoniek Standaard 17-07.indd 11 16-08-21 15:10 12 AUGUSTUS 2021 STANDA ARD 17 07 BETONIEK = STANDAARD + VAKBLAD Onderdeel van het Betoniek-abonnement is naast Betoniek Standaard ook Betoniek Vakblad. Dit is een magazine op groot formaat met artikelen over onder meer projecten, ontwikkelingen, onderzoek, regelgeving en onderwijs. Deze artikelen worden geschreven door de lezers van Betoniek zelf. Daarin wijkt Betoniek Vakblad dus af van Betoniek Standaard, dat volledig door een deskundige redactie wordt geschreven. Betoniek Vakbladverschijnt vier keer per jaar. Alle artikelen zijn te raadplegen op www.betoniek.nl. Voor leden van Betoniek is dat gratis! BETONIEK = STANDAARD + VAKBLAD Onderdeel van het Vakblad VOOR TECHNOLOGIE EN UIT VOERING VAN BETON V A K B L A D 2 2021 Zelfklimmend veiligheidsscherm Y-Towers COLLOÏDA AL BETON ? MONOLIETVLOEREN ? HUIS VAN DELFT ? 120 M ZONDER SCHEUREN BV 2-2021_Cover.indd 1 05-07-21 14:59 TOT SLOT We hebben gezien waarom de focus tegenwoor- dig op MKI ligt en hoe een MKI-score van een bouwmateriaal wordt berekend uit een LCA waarbij de milieu-impact categorieën en de ver- schillende levensfasen meetellen. De MKI-score helpt opdrachtgevers, bouwers en producenten een verantwoorde keuze te maken met betrek- king tot de milieu-impact van een bouwmateriaal. Aan de hand van een aantal voorbeeldbereke- ningen hebben we kunnen zien wat de MKI- score van verschillende betonsamenstellingen is en aan welke knoppen we kunnen draaien om de MKI-score te verlagen. Referenties 1. Stichting Nationale Milieudatabase, Bepalingsmethode Milieuprestatie Bouwwerken, versie 1.0, juli 2020. 2. Betonhuis achtergrondrapport Ontwerptool Groen Beton, versie 5.1. 3. Betonhuis Emissiefactoren VOBN Benchmark. 4. CE Delft, Handboek Milieuprijzen, 2021. 5. P. Stadhouders, www.Ecoreview.nl. 6. MR A Duurzaam, A sfalt Beton Circulaire Inkoop, mei 2019. 7. NIBE bv, Advies voor MKI plafondwaarden voor betonmortel en betonproducten, december 2018. 8. PIANOo, Inkopen met de Milieukostenindicator, augustus 2020. 9. Rijksoverheid, Betonakkoord, 10 juli 2018. KENNISDELING VIA BETONIEK, DANKZIJ ONZE PARTNERS Lidmaatschap 2021 Kijk voor meer informatie over onze lidmaatschappen op www.betoniek.nl/lidworden of neem contact op via lezers- ser vice@aeneas.nl of 073 205 10 10. Voorwaarden Je vindt onze algemene voorwaarden op www.betoniek.nl/algemene- publicatievoorwaarden-betoniek. Betoniek Standaard is onderdeel van Betoniek Platform, hét kennisplatform over technologie en uitvoering van beton. Betoniek Standaard verschijnt 4x per jaar en is een uitgave van Aeneas Media bv, in opdracht van het Cement&BetonCentrum. In de redactie zijn vertegenwoordigd: BAM Infraconsult, ENCI, Mebin, Mobile Concrete Group, SKG-IKOB en TNO. Uitgave Aeneas Media bv Ruimte 4121 Veemarktkade 8 5222 AE 's-Hertogenbosch Website www.betoniek.nl Lezersservice T: 073 205 10 10 E: lezersser vice@aeneas.nl Vormgeving Inpladi bv, Cuijk Redactie T: 073 205 10 27 E: betoniek@aeneas.nl Hoewel de grootst mogelijke zorg wordt besteed aan de inhoud van het blad, zijn redactie en uitgever van Betoniek niet aansprakelijk voor de gevolgen, van welke aard ook, van handelingen en/of beslis- singen gebaseerd op de informatie in deze uitgave. Niet altijd kunnen rechthebbenden van gebruikt beeldmateriaal worden achterhaald. Belang- hebbenden kunnen contact opnemen met de uitgever. © Aeneas Media bv 2021 ISSN: 2352-1090 Betoniek Standaard 17-07.indd 12 16-08-21 15:10