1februari 2001Lichtbeton wordt dikwijls beschouwd als een (relatief) nieuwe beton-soort. Maar de Romeinen maakten zo'n 2000 jaar geleden al gebruikvan de specifieke eigenschap van lichtbeton bij de bouw van hetPantheon. In het begin van de twintigste eeuw werd lichtbetontoegepast bij de bouw van zeeschepen in deVerenigde Staten.Van recentere datum is de Nederlandse Koningspleijbrug over de Rijnin Arnhem. In ons land is in tegenstelling tot andere landen geen echtetraditie ontstaan op het gebied van constructief lichtbeton.In deze B e t o n i e k wordt ingegaan op enkele karakteristieke eigen-schappen van lichtbeton. Daarnaast worden bijzondere toepassingenbeschreven waarin de voordelen van het constructiemateriaal duidelijktot uiting komen.Licht in gewicht2I 2Constructief lichtbeton onderscheidt zich in deeerste plaats door de volumieke massa.Internationaal zijn er verschillende definities inomloop, maar in het algemeen spreken we vanlichtbeton zodra de volumieke massa van het betonlager is dan 2000 kg/m3. In figuur 1 is het bereikweergegeven van de volumieke massa van betonmet verschillende soorten licht toeslagmateriaal.Lichtbeton versus `normaal'betonConstructief lichtbeton is een betonsoort waaringrind als grof toeslagmateriaal vervangen is doortoeslagmateriaal met een lagere volumieke massa.In theorie kan lichtbeton ook worden gemaakt doorhet inbrengen van lucht of van een licht materiaalzoals polystyreen. Wij beperken ons hier tot deeerstgenoemde soort. In Angelsaksische landenconsequent (structural) lightweight aggregateconcrete genoemd, kortweg LWAC, wat eigenlijkeen betere benaming is.E i g e n s c h a p p e nLichtbetonfebruari 20012B e t o n i e kHet Pantheon in Rome werd gebouwd onder keizer Hadrianusin de periode 115-125 nC. De tempel heeft een cilindrische wandvan waar af een koepelgewelf is opgetrokken. De ingeschrevenhalve bol bezit een diameter van 43,4 meter. Bovenin bevindtzich een ronde opening van ruim 8 meter. De koepel bestaat uiteen combinatie van baksteenmetselwerk en beton. Het beton issamengesteld met licht toeslagmateriaal, terwijl het metselwerkvan ribben en randbogen in het centrale gedeelte van de koepeluit lichte vulkanische steen bestaat. Het eigengewicht speelt eengrote rol. Daarom zijn voor het beton zes verschillende soortenlicht toeslagmateriaal gebruikt, zodanig dat de volumiekemassa afneemt met het toenemen van de koepelhoogte.Bij een schaaldikte van 1,6 meter boven in de koepel bedraagthet gewicht ca. 3000 kg/m2. Langs de rand van de koepel is hetgewicht bij een dikte van 3,5 meter toegenomen tot 8000 kg/m2.Uit een later gemaakte statische berekening blijkt de druklijneen zeer bevredigend verloop te hebben. De koepel werd quaoverspanning pas in 1912 overtroffen door de overkapping vande Jahrhunderthalle in Breslau met een inwendige diametervan 65 meter.geëxpandeerde slakgesinterde slak, klei of vliegasgeëxpandeerde leisteen, klei of vliegaspuimsteenperlietvermiculietovendroog volumegewicht na 28 dagen (kg/m )3400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800 20001 Volumieke massa (ovendroog) van beton met verschillendesoorten licht toeslagmateriaalDe volumieke massa is niet het enige waarin licht-beton zich onderscheidt van grindbeton. Ook zijner verschillen op het gebied van de mengselberei-ding, de uitvoering en verharding, ductiliteit,bezwijkgedrag, permeabiliteit en het warmte-isolerend vermogen. Een aantal van deze aspectenkomt verderop aan de orde.In CUR-Aanbeveling 39 zijn gezien deze verschillenaanvullende eisen opgenomen voor het con-strueren met lichtbeton. Deze betreffen hoofd-zakelijk de rekenregels in de Voorschriften Beton.Constructies, Eisen en Rekenmethoden (VBC).Herkomst van licht toeslag-materiaalHierbij zijn twee hoofdgroepen te onderscheiden,namelijk materialen van natuurlijke oorsprong enfabrieksmatig vervaardigd.Materiaal van natuurlijke oorsprongDit is meestal van vulkanische oorsprong zoalspuimsteen met een celvormige structuur. Om ertoeslagmateriaal van te maken, behoeft puimsteenfeitelijk alleen te worden gebroken en gezeefd.Interieur en doorsnede van het Pantheon in Romefebruari 2001B e t o n i e k3Het materiaal is gewoonlijk zeer licht; de volumie-ke massa van IJslands puimsteen bedraagt zo'n 400kg/m3. De toepassing beperkt zich hoofdzakelijk totbouwblokken.Fabrieksmatig vervaardigd toeslag-materiaalHier moet een onderscheid worden gemaakt tussenenerzijds natuurlijke materialen zoals perliet,vermiculiet, klei en leisteen en anderzijds indus-triële bij- en nevenproducten zoals glas, poederkool-vliegas en slakken, al dan niet geëxpandeerd.Om van deze grondstoffen toeslagmateriaal temaken, gebruikt men de technieken expanderenen agglomereren. Bij expanderen wordt stoomgevormd ofwel wordt het materiaal gesinterd,waarbij ook gassen ontstaan die tot expansie leiden.Bij agglomeratie wordt het materiaal gesmolten(temperaturen boven 1100 °C) en aaneengekit.Koud agglomereren met een bindmiddel zoalscement en kalk, wordt zelden toegepast.Enkele karakteristiekeeigenschappen van lichttoeslagmateriaalOmdat licht toeslagmateriaal van verschillendeherkomst kan zijn, is ook de uiterlijke verschij-ningsvorm verschillend. Die varieert van hoekigtot nagenoeg bolvormig; het oppervlak varieertvan ruw en poreus tot glad en nagenoeg dicht.Deze verschillen bepalen mede het gedrag vanhet toeslagmateriaal in beton(specie).Twee belangrijke eigenschappen betreffen de sterk-te van het toeslagmateriaal en de volumieke massa.Om de korrelsterkte te bepalen wordt het betreffen-de materiaal in een cilinder gebracht en met eenzuiger samengedrukt. De kracht om de zuiger overeen bepaalde afstand te verplaatsen, is gedefinieerdals korrelsterkte. Figuur 2 geeft de relatie weertussen de korrelsterkte en de volumieke massa vanlicht toeslagmateriaal van verschillende herkomst.De figuur laat een scala aan mogelijkheden zien.Andere karakteristieke eigenschappen die groteinvloed uitoefenen op het gedrag van betonspeciezijn de porositeit en de waterabsorptie. De snelheiden de mate van absorptie worden bepaald doorde totale porositeit, de poriënverdeling (in hetbijzonder de mate waarin de poriën met elkaarverbonden zijn), het oppervlak van de korrels ende aanwezige hoeveelheid vocht.De tewaterlating van de Selma (1919), in Mobile (Alabama,USA). De tanker is gebouwd in constructief lichtbeton met eenvolumieke massa van circa 1760 kg/m3. Om op het werk deconsistentie van de vele batches te kunnen vergelijken, ontwik-kelde men een voorloper van de huidige zetmaat in de vorm vaneen stalen cilinder (ø150 x 300 mm3) die gevuld werd met beton-specie. Het hoogteverschil tussen de mal en de speciecilinder naverwijdering van de mal werd de `consistency drop' genoemd.De Selma werd lang geleden al uit de vaart genomen en wasdaarna veelvuldig onderwerp van studie. Zo heeft men in 1953uit de scheepswand kernen geboord, waarvan de druksterkte55 - 75 N/mm2 bedroeg. Ondanks de dekking van slechts 16 mm(5/8 inch) en het permanent blootgesteld zijn aan zeewater,bleek er nauwelijks sprake van wapeningscorrosie.Tewaterlating van de Selma in juni 19190020020406080100120140160180400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800xxxvolumieke massa korrels (kg/m )3geëxpandeerde glasgeëxpandeerde kleipuimsteengeëxpandeerde leisteenkorrelsterkte(kN)2 Relatie tussen de korrelsterkte en de volumieke massa vanlicht toeslagmateriaal van verschillende herkomstmengen, kan de lucht alsnog ontsnappen.Het spreekt voor zich dat dit aspect minder zaloptreden bij transportbeton, omdat de specietijdens het vervoer voortdurend wordt gemengd.Wat de uitvoering betreft beperken we ons tot hetverpompen van lichtbetonspecie. Dat gaat prima,mits de juiste voorzorgsmaatregelen worden ge-nomen. Een bekend probleem betreft het blokkerenvan de leidingen als gevolg van een sterke afnamevan de consistentie/verwerkbaarheid, doordataanmaakwater in de toeslagkorrels wordt geperst.Zodra de specie de leiding verlaat en de druk zeersnel afneemt, komt een deel van het ingeperstewater weer vrij. Ook kan ontmenging optredendoor drukverschillen ter plaatse van een vernau-wing c.q. verwijding van leidingen of ter plaatsevan kleppen.De `verpompbaarheid' van lichtbetonspecie kanop verschillende wijzen worden verbeterd, bijvoor-beeld door het voorbevochtigen van de toeslag.Afhankelijk van de soort licht toeslagmateriaal kandat zonder een significant nadelige invloed opde sterkte. Een goede korrelgradering draagt bijaan een goede verpompbaarheid. Om te voorkomendat water onder druk in de korrels wordt geperst,kan eventueel een hulpstof worden toegepast dieals het ware verdikkend werkt.februari 20014B e t o n i e kVanwege het grotere specifieke oppervlak zal watermeestal sneller door gebroken materiaal wordengeabsorbeerd. De hoeveelheid geabsorbeerd waterkan aanzienlijk zijn. In geëxpandeerde klei bijvoor-beeld tot 40% van het eigen gewicht (na 24 uur);in gesinterd vliegas tot zo'n 25%.Betonsamenstelling, productieen uitvoeringBij het samenstellen van lichtbeton(specie) geldengeen restricties en kunnen de gebruikelijkematerialen worden toegepast zoals alle cement-soorten en hulpstoffen (plastificeerders, lucht-belvormers , hulpstoffen voor het verpompen e.d.).Bij het gebruik van vloeibare hulpstoffen moetmen erop bedacht zijn dat deze in geval van drooglicht toeslagmateriaal voortijdig kunnen wordengeabsorbeerd, waardoor de werking vermindert.Met voorbevochtigen van de toeslag of door eenaangepaste mengprocedure, kan dit euvel wordenverholpen.Veelal bestaat alleen de grove fractie uit lichttoeslagmateriaal. De fijne fractie is dan `gewoon(rivier)zand'. Maar als fijne fractie kan ookgebroken licht toeslagmateriaal worden gebruikt.In dat geval echter zal de waterbehoefte dikwijlsonevenredig toenemen. De optimale mengselsa-menstelling bestaat in de regel uit de combinatiegrof licht en fijn normaal toeslagmateriaal.Het is vooral de verwerkbaarheid van de speciedie beïnvloed wordt door de vorm van de toeslag-korrels. Samen met de korrelverdeling en dewaterabsorptie bepaalt de korrelvorm de benodigdehoeveelheden cement en water. Door de water-absorberende eigenschappen van het toeslag-materiaal neemt in het algemeen de verwerk-baarheid af. Het geabsorbeerde aanmaakwaterwordt in rekening gebracht bij het bepalen vande effectieve water-bindmiddelfactor.Om water te kunnen absorberen, zal de lucht waar-mee de poriën in de korrels zijn gevuld, moetenontwijken. Dit kan gepaard gaan met het ontstaanvan een laagje luchtbelletjes rond de toeslagkorrels(foto 3). Door de specie voor de tweede maal te3 Luchtbelletjes in lichtbeton op het scheidingsvlak van eentoeslagkorrel (geëxpandeerde klei) rechtsboven en dematrix linksonder. De betonspecie was niet hermengd(de foto beslaat een oppervlakte van 4,5 x 3,0 mm2.)februari 2001B e t o n i e kWat de nabehandeling betreft, verschilt lichtbetonniet van grindbeton. Bij lichtbeton doet zich weleen bijkomstigheid voor die zich het beste `internenabehandeling' laat noemen. Het water dat voorof tijdens het mengen door de toeslagkorrels isgeabsorbeerd, komt tijdens de verharding weervrij, waardoor de kans op vroegtijdige uitdrogingvermindert.Mechanische eigenschappenHet zal duidelijk zijn dat de eigenschappen en hetgedrag van lichtbeton inzake sterkte, elasticiteits-modulus, krimp en kruip, worden beïnvloed doorhet lichte toeslagmateriaal.De druksterkte is afhankelijk van de sterkte van decementsteen, de hechting tussen de cementsteenen het toeslagmateriaal en van de sterkte van hettoeslagmateriaal zelf. Bij een goede hechting tussende cementsteen en de toeslagkorrels zal het breuk-vlak door de toeslagkorrels gaan, in tegenstellingtot `normaal' beton waar het breukvlak langs degrindkorrels loopt. Dit komt omdat zowel de sterk-te als de vervormbaarheid van de cementsteendicht in de buurt ligt van de sterkte en de vervorm-baarheid van de toeslagkorrels.Hetzelfde zien we bij beton met hoge sterkte, waarhet breukvlak eveneens door de grindkorrels heenloopt. Bij lichtbeton zien we dus dat niet de vrijlage sterkte van de toeslagkorrels van doorslag-gevende betekenis is, maar vooral de sterkte van decementsteen en de boogwerking over de toeslag-korrels. Wel is de sterkte van de toeslagkorrels bepa-lend voor de maximaal bereikbare sterkte van hetbeton. De bovengrens ligt ongeveer op 100 N/mm2.De sterkte wordt in het algemeen hoger met toene-mende volumieke massa.De elasticiteitsmodulus wordt bepaald door deelasticiteitsmoduli van de samenstellende delen,de verhoudingen daartussen en de hechting tussencementsteen en toeslagmateriaal. De elasticiteits-modulus van lichtbeton is lager dan die van grind-beton. Voor lichtbeton met hoge sterkte (vanaf B 65en een water-bindmiddelfactor van 0,3 à 0,4) zal deelasticiteitsmodulus zo'n 20 tot 30% lager zijn dandie van grindbeton.5Lichtbeton in de voorschriftenOp het ogenblik worden in CEN-verband Europesevoorschriften opgesteld, waarbij ook Nederlandsevertegenwoordigers betrokken zijn. Deze voorschrif-ten zullen, op termijn, ook in ons land van krachtworden. Het betreft de Europese normen voor con-structies (VBC), de uitvoering (VBU), de technologie(VBT) en de norm voor toeslagmaterialen. Dezenormen zijn ook van groot belang voor de toe-passing van lichtbeton. Nu nog heeft eigenlijk geenenkel Europees land een consistent pakket voor-schriften op het gebied van lichtbeton.De eisen voor lichte toeslag zullen worden op-genomen in EN 13055-1 `Lightweight aggregates ­Part 1: Lightweight aggregates for concrete andmortar'. De norm zal naar verwachting in 2003gereed zijn en vele soorten licht toeslagmateriaalvan minerale oorsprong dekken tot een volumiekemassa van 2000 kg/m3. Daarnaast is een grootaantal beproevingsnormen in voorbereiding.De norm EN 206-1, de Europese VBT, werd door CENin 2000 geaccepteerd. Lichtbeton wordt hieringedefinieerd als beton met een ovendroge volumie-ke massa van ten minste 800 kg/m3 en maximaal2000 kg/m3, waarbij het toeslagmateriaal geheelof gedeeltelijk uit licht materiaal bestaat.In tegenstelling tot wat wij in Nederland gewendzijn, wordt in de Europese regelgeving gesprokenover ovendroge volumieke massa. We moeten onsrealiseren dat dit een andere waarde is dan devolumieke massa van de betonspecie.Lichtbeton in NederlandZoals eerder vermeld, hebben we in Nederland geenechte traditie in het bouwen met constructieflichtbeton. De eerste brug in lichtbeton werd in1967 gebouwd over een kanaal nabij Haarlem.Van recentere datum is de Koningspleijbrug overde Rijn in Arnhem.In de tussenliggende periode zijn meer kunstwer-ken in lichtbeton gebouwd. Daarbij deden zich ineen enkel geval problemen voor door het ontstaanfebruari 2001B e t o n i e k6van losse schollen. Dergelijke ervaringen warenniet bevorderlijk voor de toepassing.Recent is beton met hoge(re) sterkte ontwikkeld,waardoor het bouwen van slankere constructiesmogelijk is wat ook winst oplevert ten aanzienvan het eigen gewicht.Wellicht is het de combinatie van deze tweeredenen waarom lichtbeton in Nederland thansnauwelijks wordt toegepast. Illustrerend hiervoorzijn de beide Stichtse bruggen: de eerste brug inlichtbeton (foto 4) en de tweede naderhand inhogesterktebeton. Maar de verschijningsvorm vanbeide is identiek.Lichtbeton wordt vanwege gewichtsbesparing ookin de utiliteitsbouw toegepast, bijvoorbeeld indragende gevelelementen. In de Eemscentrale treftmen eveneens veel lichtbeton aan, maar hier berustde toepassing op andere overwegingen, zoals duur-zaam bouwen en het minimaliseren van hetgebruik van primaire grondstoffen.Buitenlandse voorbeeldenIn het buitenland, vooral in Scandinavië, zijn fraaiestaaltjes te vinden van constructief lichtbeton ingebouwen en bruggen. Vaak is het beton, dus ookhet lichtbeton, aan het oog onttrokken, zoals in devloeren van het veel geprezen GuggenheimMuseum in Bilbao. Het is overigens altijd moeilijkom van buitenaf te beoordelen of een constructievan grindbeton of van lichtbeton is.HeidrunTension Leg PlatformHet Heidrun Tension Leg Platform werd inNoorwegen gebouwd in de jaren 1993 - 1995.Dit drijvende productieplatform bevindt zich op deNoordzee in een waterdiepte van 345 meter. Het is's werelds eerste zogenaamde tension leg platform,waarbij het drijvende deel, de `hull', van beton is.De realisatie ervan betekende een geweldige door-braak in het gebruik van hogesterktelichtbeton indrijvende constructies.Foto 5 en 6 tonen een indrukwekkende constructie.Het gewicht van het dek bedraagt 65 500 ton, dehoogte van de betonconstructie is zo'n 77 meter.Er is ruim 65 000 m3 lichtbeton verwerkt in debetonklasse C60. De diameter van de kolommen,die 80 m uit elkaar zijn geplaatst, bedraagt 31meter! De betonsamenstelling en ­eigenschappenzijn weergegeven in tabel 1.Tabel 1Betonsamenstelling en -eigenschappen voor het HeidrunPlatformbetonsamenstellingcement HS 65 420 kg/m3silica fume 20 kg/m3zand 0-3 mm (droog) 720 kg/m3Liapor 8, 4-8 mm (droog) 307 kg/m3Liapor 8, 8-16 mm (droog) 254 kg/m3superplastificeerder 6-9 kg/m3luchtbelvormer 1-3 kg/m3water-bindmiddelfactor gecorrigeerd 0,37 ± 0,02voor geabsorbeerd watereigenschap eis gemiddeldewaardezetmaat > 200 mm 250 mmvolumieke massa < 1950 kg/m3 1885 kg/m3betonspecievolumieke massa < 1940 kg/m3 1901 kg/m3na 7 dagenvolumieke massa < 1950 kg/m3 1943 kg/m3na 28 dagen7 daagse druksterkte 70 N/mm228 daagse druksterkte 60 N/mm2 79 N/mm24 Eerste Stichtsebrug in lichtbetonfebruari 2001B e t o n i e k7Bij de keuze van het constructiemateriaal voor hetdrijvende deel is gekozen voor lichtbeton, ondankshet feit dat een lichtbetonnen constructie zwaarderis dan het alternatief in staal. Voor lichtbeton t.o.v.staal pleitte onder meer dat er sprake was vansignificant lagere tuikrachten door de gunstigeligging van het zwaartepunt van de constructie tenopzichte van de golfbelasting. Andere voordelenvan lichtbeton betroffen aspecten zoals vermoeiing,duurzaamheid en levensduur. Het platform isontworpen voor een levensduur van zestig jaar.De StolmabrugDe Stolmabrug bij Bergen (Noorwegen) is een vrijeuitbouwbrug met een hoofdoverspanning van 301meter en een totale lengte van 467 meter. De hoofd-overspanning is, voor dit type brug, de grootste terwereld tot nu toe. Dit dank zij het gebruik van licht-beton.De brugkoker heeft ter plaatse van de pijlers eenhoogte van 15 meter en in het midden van deoverspanning een hoogte van 3,5 meter. Het eigen-gewicht van de uitbouw vertegenwoordigt ongeveer90% van de optredende dwarskracht ter plaatsevan de pijlers. Vandaar het belang om het eigen-gewicht te optimaliseren. Lichtbeton met een sterk-te van C60 werd toegepast in het midden van dehoofdoverspanning, over een lengte van 182 m.Bij de vrije uitbouwmethode zijn de delen aanweerszijden van de pijlers in evenwicht. Dank zij detoepassing van lichtbeton in de hoofdoverspanningwas het mogelijk de pijlers te verplaatsen naarondieper water (foto 7). Dat heeft geleid tot een aan-zienlijke kostenbesparing op de fundering.Tabel 2 geeft de betonsamenstelling en ­sterktevan het toegepaste lichtbeton.5 Heidrun Platform tijdens de bouw; eerste fase in hetdroogdok6 Artists impression van het complete Heidrun Platform inde Noordzee; waterdiepte 345 meter7 Stolmabrug Bergen (Noorwegen) tijdens de bouwTabel 2Betonsamenstelling en ­sterkte van het lichtbeton in deStolmabrugDe gevel van het Kai-Center,DüsseldorfEen fraai Duits voorbeeld wordt aangetroffen in hetKai-Center in Düsseldorf : de hangende gevel aande zuidzijde van het gebouw, gerealiseerd in 1994-1996.De gevel bestaat uit een gebogen plaat met eenstraal van 45 meter (foto 8). De lengte van de plaatbedraagt aan de basis 52 meter, de hoogte ruim16 meter, bij een dikte van 0,38 meter. De plaat isaan één zijde direct aan het gebouw verbonden,aan de andere zijde komt de verbinding tot standvia vier `balkons' van twee meter breed.Bij de vertaling van ontwerp naar constructie, bleekgrindbeton geen serieuze optie. Het geheel zou tezwaar worden. Ook een staalconstructie kwam nietin aanmerking vanwege de kosten en problemen ophet gebied van torsie. Lichtbeton, in een sterkte-klasse C35-45 en een volumieke massa van 1350kg/m3, zou het gewicht van de gevel ten opzichtevan gewoon beton met 40% terugbrengen. Daarmeewerd de verticale belasting op de `balkons' geredu-ceerd van 1600 kN tot 1000 kN.In een uitgebreid proevenprogramma zijn verschil-lende betonmengsels onderzocht (tabel 3).Vooral de verhouding tussen de volumieke massaen de sterkte was van belang. Met behulp van een`proefgevel' (2,0 x 1,2 x 0,4 m3) werden de kubussenen cilinders uit het laboratorium vergeleken metfebruari 20018B e t o n i e kcement CEM I 52,5 420 kg/m3silica fume 35 kg/m3zand 0-3 mm 700 kg/m3Leka 800 4-12 mm 600 kg/m3totale water hoeveelheid 208 l/m3luchtbelvormer 0,08 kg/m3stabilisator 12 kg/m3vertrager 1 kg/m3effectieve water-bindmiddelfactor 0,35volumieke massa bij ontkisten 1931 kg/m3gemiddelde kubusdruksterkte 70,4 N/mm2karakteristieke kubusdruksterkte 64,1 N/mm2vereiste karakteristieke druksterkte N/mm2 45 50 60cement CEM I 52,5 kg/m3 400,0 380,0 420,0silica fume kg/m3 40,0 40,0 40,0poederkoolvliegas kg/m3 40,0 40,0 -licht toeslagmateriaalzand, 0-4 mm l/m3 200,0 200,0 200,0Liapor F6, 4-8 mm l/m3 400,0 - -Liapor F7, 4-8 mm l/m3 - 400,0 -Liapor F8, 4-8 mm l/m3 - - 400,0aanmaakwater kg/m3 220,0 230,0 230,0vocht in toeslagmateriaal kg/m3 39,0 69,0 41,0superplastificeerder l/m3 8,8 11,7 12,3verdichtingsmaat na 15 min. - 1,05 1,06 1,07verdichtingsmaat na 45 min. - 1,08 1,11 1,11volumieke massabetonspecie kg/m3 1540 1570 1680beton (ovendroog) kg/m3 1310 1360 1420karakteristieke kubusdruksterktena 7 dagen N/mm2 39,3 47,5 54,9na 28 dagen N/mm2 42,0 47,3 60,9Tabel 3Onderzochte betonsamenstellingen voor de hangende gevel van het Kai-Centerde geboorde cilinders uit de praktijksituatie.Gekozen werd voor een lichtbeton met een karak-teristieke kubusdruksterkte van 45 N/mm2 en eenvolumieke massa van 1350 kg/m3. Foto 8 laat ziendat het resultaat er mag zijn.BesluitB e t o n i e k 2/10 van eind 1972 was ook gewijdaan lichtbeton. Sindsdien is de kennis en ervaring,soms met vallen en opstaan, aanzienlijk toe-genomen en heeft lichtbeton bewezen ook eenduurzaam bouw- en constructiemateriaal te zijn.In deze aflevering van B e t o n i e k zijnverschillende karakteristieke eigenschappen vanlichtbeton besproken. En steeds zijn die vergelekenmet de eigenschappen van `gewoon' grindbeton.Lichtbeton is `gewoon' beton, maar met enkelespeciale eigenschappen en aandachtspunten.In het algemeen zullen de kosten van lichtbetonhoger zijn dan die van grindbeton. Dit vanwege dehogere kosten van het toeslagmateriaal en wellichtook vanwege de extra aandacht die het materiaalvraagt. Maar, wanneer het eigen gewicht eenbelangrijke rol speelt, is lichtbeton een serieuzeoptie. Sterker nog, de voorbeelden laten zien datlichtbeton dan van doorslaggevend belang kan zijn.Bronnen· Oosterhoff, J. Constructies. Delft University Press,1980, 215 pp.· ffib bulletin 8, Lightweight Aggregate Concrete,mei 2000, 362 pp.· Breugel, K. van (red.), LWAC Material Properties ­State of the Art. CUR, Gouda, 1998, 109 pp.· CUR Aanbeveling 39 Beton met grove lichtetoeslagmaterialen. CUR, Gouda, 1994.· Cement, ENCI Media, 's-Hertogenbosch, jaar-gangen 1968 nr. 4, 1994 nr. 10, 1995 nrs. 2 en 7.· EuroLightCon ­ Economic Design andConstruction with Lightweight AggregateConcrete; resultaten van dit Europese onderzoek,uitgave CUR Gouda.· Helland S., Holand, I.,Smeplass, S. (red.). Proc.Sec. Int. Symp. on Structural LightweightAggregate Concrete, Kristiansand, juni 2000,950 pp.· Constructief Ontwerpen: van Pantheon totMillennium Dome, Intreerede van prof.ir.F. vanHerwijnen, TU Eindhoven, 1999.· Ross King, De koepel van Brunelleschi, (vertaling)2000, De Bezige Bij, ISBN 90-234-3959-7.februari 2001B e t o n i e k98 Zuidgevel in lichtbeton van (links) van het Kai-Centerfebruari 200110B e t o n i e k februari 2001ColofonB e t o n i e k is een praktijkgericht voorlichtingsblad op hetgebied van de betontechnologie en verschijnt 10 keer per jaar.In de redactie zijn vertegenwoordigd:de Nederlandse cementindustrie, MEBIN, CUR,vocBETONBOUW en de Bouwdienst Rijkswaterstaat.Uitgave: ENCI Media, `s-HertogenboschRedactie: 073 - 640 12 22E-mail: encimedia@enci.nlWebsite: www.enci.nlAbonnementen/adreswijzigingenAbodata, Voorerf 8, 4824 GN BREDATel.: 0800 ­ 022 4222 (7 dagen per week van 09.00 tot 20.30 uur).Fax: 076 ­ 548 13 30 E-mail: enci@abodata.nlOvername van artikelen en illustraties is toegestaan, ondervoorwaarde van bronvermelding.Abonnementsprijzen per jaar met ingang van 2001:Nederland ? 36,- (? 16,34), België ? 37,- (? 16,79),Andere landen ? 51,- (? 23,14)Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaanen worden automatisch verlengd, tenzij 6 weken voor devervaldatum schriftelijk wordt opgezegd.ISSN 0166-137xIn onze volgende uitgaveis op verschillende manieren opgelost. Deze wor-den uitvoerig bedsproken, evenals de toepassingvan verdichtingsarm beton op onderdelen vandit project. In het kader van duurzaam bouwenwerd onderzoek verricht naar de toepassing vanbeton met fijn zand. Dit om na te gaan welkeinvloed het fijnere zand heeft op de waterbehoef-te en de verwerkingseigenschappen van eendergelijk betonmengsel.Technologie op locatieBij de bouw van de Tweede Beneluxtunnelworden recente ontwikkelingen op betontechno-logisch gebied in praktijk gebracht. Het tunnel-gedeelte onder de Nieuwe Waterweg wordtuitgevoerd volgens de afzinkmethode.De breedte van de tunnel bedraagt niet minderdan 45 meter. Er worden zes gigantische tunnel-elementen van 140 m lengte gebouwd.De omvangrijke betonstorten maakten de uit-voering tot een interessante opgave.Het probleem van de scheurvorming door tem-peratuurontwikkeling tijdens het verharden,