BandUitgavev a k b l a d o v e r t e c h n o l o g i e e n u i t v o e r i n g v a n b e t o n1501Regelszijn regelsOver het woudvan regelgevendedocumenten.Hoe moeten weermee omgaan?januari20102 januari 2010 15 I 01Regelszijn regels?Over het woud van regelgevende documenten.Hoe moeten we ermee omgaan?De regelgeving rond bouwen in beton is complex en wordt langzaamaan omvangrijker.Een van de oorzaken is dat Nederland steedsverder wordt `ingebed' in Europa. We hebbeningestemd met het verdrag van Lissabon,betalen al weer zo'n 8 jaar met euro's en krijgen steeds vaker met Europese normen temaken. Er zijn Eurocodes met daarbij behorende nationale bijlagen en andere NENENnormen. Er zijn daarnaast veel andere documenten, zoals CURAanbevelingen en eenRAWstandaard. Voor de regelgeving voorbeton geldt dat we soms door de bomen hetbos niet meer zien. Het is voor gebruikers nietaltijd even duidelijk hoe met de verschillendedocumenten moet worden omgegaan.Hoe is normering in Europa geregeld en hoegaan we ermee om in Nederland? En de genoemde andere soorten documenten? Moeten we ons daar verplicht aan houden? Ofmogen we ze beschouwen als documentendie ons helpen op een eenduidige manier deeisen te beschrijven bij zakelijke overeenkomsten?In deze Betoniek proberen we hier meer duidelijkheid in te brengen.De praktijkStel we gaan een bouwwerk realiseren. Daarvoor wordt een verzameling eisen geformuleerd, die wordt vastgelegd in een projectspecificatie. We lichten dit toe in de vorm van eenschema (fig. 2) .Bij het schrijven van de projectspecificatiehebben we altijd te maken met overheidsregelgeving. Deze regelgeving komt voort uitoneder andere de Woningwet en het directdaaronder vallende Bouwbesluit 2003. Daarnaast zal een opdrachtgever in veel gevallenzelf nog allerlei andere eisen willen opnemen.Deze andere eisen kunnen betrekking hebben(Overheids)regelgeving(Overheids)regelgeving bestaat uit door de overheid vastgestelde wetten en regels. Kenmerkend is het algemene en bindende karakter. Bijvoorbeeld: Wet Inkomstenbelasting, Wegenverkeerswet, Woningwet en het Bouwbesluit 2003.Privaatrechtelijke afsprakenPrivaatrechtelijke afspraken zijn afspraken tussen burgers of organisaties onderling. Deze afspraken kunnen worden vastgelegdin de projectspecificatie of in leveringsvoorwaarden.3januari 2010 15 I 01op zowel prestaties (bijvoorbeeld levensduur),als op vorm en uiterlijk en noemen wij privaatrechtelijke afspraken.MinimumeisenDe technische voorschriften binnen de overheidsregelgeving voor bouwwerken hebbenhun grondslag in de Woningwet. Deze is in1901 ingevoerd om de bouw van goede woningen te bevorderen. De Woningwet vormtde kern van de bouwregelgeving en danvooral de bouwparagraaf in deze wet.Onder de Woningwet hangen drie zogenoemde `Algemene Maatregelen van Bestuur(AMvB)'. Voor ons is de belangrijkste AMvBhet Bouwbesluit. In het Bouwbesluit staan deminimumeisen waaraan bouwwerken moetenvoldoen. In het Bouwbesluit is vastgelegd datbij ministeri?le regeling (de Regeling Bouwbesluit 2003) zogenoemde `nadere voorschriften' kunnen worden gegeven.1Eisen kunnenbetrekkinghebben op vormen uiterlijk2Weergave van de indeling van eisen die gelden voor een bouwwerkMinimumeisenin het Bouwbesluit 2003OverheidsregelgevingAndere eisenPrivaatrechtelijke afsprakenHoe voldoen we aandeze minimumeisen?1 Door hantering van de in hetBouwbesluit genoemde normen.2 Als niet door middel van eennorm wordt aangetoond dataan de minimumeisen, neer-gelegd in het Bouwbesluit 2003wordt voldaan, dan moet vanhet alternatief de gelijkwaardig-heid worden aangetoond.Deze eisen kunnen wordenomschreven aan de hand van:Algemene documenten:? Normen (NEN of NEN-EN)? CUR-Aanbevelingen? KOMO?-Attesten? RAW (GWW-sector)? .... etc ....Eigen documenten:? ROBK (Rijkswaterstaat)? OVS (ProRail)? ..... etc....BouwwerkProjectspecificatie,beschrijft een verzameling van eisen4 januari 2010 15 I 01Bouwbesluit en RegelingBouwbesluit 2003De door de overheid verplicht gestelde minimumeisen zijn opgenomen in het Bouwbesluit(zie kader Bouwbesluit 2003) en de RegelingBouwbesluit 2003. Een (functionele) eis in hetBouwbesluit is vrij algemeen gesteld en uitgewerkt naar verschillende prestatieeisen. Eenvoorbeeld van een dergelijke prestatieeis isdat een vloer voldoende veiligheid moet bieden (niet overschrijden van een uiterste grenstoestand), zonder dat bekend is van welk materiaal de vloer zal worden gemaakt. HetBouwbesluit noemt NEN 6720 voor de bepaling van het niet overschrijden van een uiterstegrenstoestand voor betonnen vloeren. Met devoorschriften in deze norm kan worden aangetoond dat aan deze prestatieeis is voldaan.De Regeling Bouwbesluit bevat onder meerBijlage I, die de in het kader van de bouwregelgeving geldende versie van de betreffendenormen vastlegt.GelijkwaardigheidsbeginselHet Bouwbesluit geeft in artikel 1.5 de mogelijkheid om op een andere manier dan metNENnormen aan te tonen dat het bouwwerkin dezelfde mate aan de eisen voldoet. Diegene die hiervan gebruik wil maken moet aanhet bevoegd gezag aantonen dat het bouwwerk ten minste eenzelfde mate van veiligheid, bruikbaarheid enzovoort biedt als isbeoogd met de betreffende voorschriften. Ditheet het gelijkwaardigheidsbeginsel. De gelijkwaardigheid kan worden aangetoonddoor middel van een erkende kwaliteitsverklaring (attest) of door zelf onderzoek uit te(laten) voeren. Het laatste is wellicht een dureen tijdrovende opgave, waardoor in de praktijk toch vaak voor de in het Bouwbesluitgenoemde norm wordt gekozen. Als eenontwerper gebruikmaakt van de genoemdeNENnorm weet hij zeker dat op dat onderdeel aan het Bouwbesluit is voldaan.Andere eisenNaast de in het Bouwbesluit opgenomen minimale eisen voor een bouwwerk kunnen andere eisen worden gesteld. Voor het formuleren van deze eisen kan gebruik wordengemaakt van documenten van heel verschillende achtergrond en herkomst. Dit kunnenalgemene documenten zijn zoals normen,CURAanbevelingen enzovoort.Enkele grote opdrachtgevers in Nederlandhebben eigen documenten opgesteld metandere eisen die specifiek voor hun werkenvan toepassing zijn.Naast wat in bovenstaande documenten isvastgelegd, zijn alle denkbare andere afspraken mogelijk over bijvoorbeeld kleur, structuur, enzovoort.Bouwbesluit 2003Het Bouwbesluit bevat de functionele eisen en prestatieeisenwaaraan alle bouwwerken, zoals woningen, kantoren en winkelsin Nederland minimaal moeten voldoen. De eisen hebben betrekking op veiligheid, bescherming van gezondheid, bruikbaarheid, energiezuinigheid en bescherming van het milieu.Het eerste Bouwbesluit is in 1992 in werking getreden. Daarmeewerden de technische bouwvoorschriften voor het hele landgelijk. Op 1 januari 2003 kwam er een nieuw Bouwbesluit(Bouwbesluit 2003).De tekst en wijzigingen op het Bouwbesluit worden in hetStaatsblad gepubliceerd. De laatste wijziging van de RegelingBouwbesluit 2003 dateert van mei 2009. Deze worden in deStaatscourant gepubliceerd.Het Bouwbesluit geeft functionele eisen en stelt prestatieeisen,maar geeft niet aan hoe en met welke materialen deze moetenworden gerealiseerd. Het Bouwbesluit noemt normen als mogelijkheid om aan de ge?iste prestaties te voldoen. In de nu lopende voorbereidingen voor het nieuwe Bouwbesluit wordende Eurocodes genoemd.5januari 2010 15 I 01Alles wat niet overheidsregelgeving is enwordt opgenomen in specificaties of leveringsvoorwaarden tussen opdrachtgever enopdrachtnemer, valt in de categorie privaatrechtelijke afspraken.Algemene documentenIn deze paragraaf zullen we de algemenedocumenten nader beschrijven die kunnenworden gebruikt voor de andere eisen.NormenNormen zijn documenten waarin afsprakenzijn vastgelegd waaraan producten, processen en dergelijke moeten voldoen, zodra partijen onderling afspreken dat zij iets volgenseen bepaalde norm zullen doen. De inhoudvan een norm wordt door een daarvoor ingestelde normcommissie opgesteld. Daarin kunnen vertegenwoordigers vanuit de opdrachtgevende overheid, laboratoria, de industrie,de wetenschap en soms consumentenorganisaties en mogelijk andere belanghebbendenzitting hebben. Daardoor kunnen we stellendat de normen door `onszelf' worden geschreven. Een norm wordt alleen gemaakt alser vanuit de markt behoefte is. Normen bevatten vooral `gerijpte' kennis.Normen worden bovendien, voordat zedefinitief worden gepubliceerd, ter kritiekgepubliceerd. Op die manier kan iedereende conceptinhoud beoordelen en er kritiekop leveren. Voor de totstandkoming van normen zijn verschillende organisaties verantwoordelijk.CENVoor de Europese normering is CEN (Comit?Europ?en de Normalisation) te Brussel verantwoordelijk. De normen van CEN worden uitgegeven als Europese norm (EN). Het doelvan CEN is door middel van normen en andere technische specificaties de handelsbelemmeringen tussen de lidstaten op te heffen,Europa sterker te maken in de wereldhandelen de welvaart van de Europese inwoners enhet milieu te bevorderen. CEN werkt hierinsamen met 30 nationale normalisatieinstituten.Voor het opstellen van normen worden doorCEN Technical Committees (TCs) ingesteld,waarin deskundigen vanuit de verschillendelanden als vertegenwoordiger van hun nationale normalisatieinstituut zitting hebben.Voor betontechnologie is dat CEN/TC 104`Concrete and related products'.NENIn Nederland zorgt NEN (Stichting Nederlands Normalisatieinstituut) te Delft voor deNederlandse inbreng bij het opstellen, hetonderhoud en de publicatie van Europese enNederlandse normen. Hetzelfde geldt voor denormen die in mondiaal verband wordenopgesteld (ISO). De activiteiten bestaan grotendeels uit ontwikkelingsprojecten voor hetbedrijfsleven en de consument, waarbij deoverheid bij sommige, specifieke projectenmedeopdrachtgever is. Daarnaast verzorgtNEN cursussen en worden adviezen gegeven.Om de Europese normering rondom betontechnologie (voor CEN/TC 104) voor Nederland te volgen en te implementeren is normcommissie 353 039 `Beton' ingesteld. Voorvooraf vervaardigde betonproducten is normcommissie 353 055 `Vooraf vervaardigde betonproducten' ingesteld. Deze volgt het werkvan CEN/TC 229 `Prefabricated concrete products'.Koppeling Nederlandse en EuropesenormenTot enkele jaren geleden had Nederland uitsluitend zijn `eigen' bouwnormen, herkenbaar aaneen nummer met de aanduiding `NEN' ervoor.Er komen echter steeds meer Europese normen(EN), in CENverband ontwikkeld en door Ne6 januari 2010 15 I 01derland (verplicht) overgenomen als NENEN.Voorbeelden hiervan zijn NENEN 1971 `Cement' en NENEN 2061 `Beton`.Niet alle Europese normen zijn in Nederlandzelfstandig te gebruiken. Zo zien we dat enkele Europese normen vergezeld gaan van eenzogenoemde `nationale invulling' of `nationalebijlage' die zowel normatieve als nietnormatieve tekst (vaak een toelichting) bevatten.Nationale invullingen mogen worden opgesteld, als een Europese productnorm expliciettoelaat dat een nationale invulling wordt gegeven. Beide documenten moeten altijd insamenhang worden toegepast. De Europeseproductnorm is immers niet volledig zondernationale invulling en andersom is de nationale invulling niet te gebruiken zonder deEuropese productnorm.Vanzelfsprekend mag de nationale invullingniet in conflict zijn met de Europese norm.Ook in de Nederlandse betonvoorschriftenkennen we bij enkele normen een dergelijkenationale invulling. Voor NENEN 2061 is datNEN 8005.Een nationale bijlage hoort altijd bij ??n vande verschillende Eurocodedelen (zie kaderEuropese normen (EN of hEN)). Zo zijn zowelNENEN 199211 als NENEN 199212 inmiddels voorzien van een nationale bijlage. Inde Nederlandse bijlage wordt bijvoorbeeldaangegeven of een door de EN 199211 aanbevolen waarde voor een belastingsfactor ofeen materiaalfactor in Nederland wordt overgenomen, of dat in Nederland een anderewaarde moet worden aangehouden. Per 1april 2010 zullen de bestaande nationale normen voor het constructief ontwerp van bouwwerken worden ingetrokken, zodat vanaf dezedatum per saldo alleen de verschillende Eurocodedelen voor het constructief ontwerp vanbouwwerken bestaan. Deze afspraak is in CENverband gemaakt en geldt dus voor elk land.Europese normen (EN of hEN)Europese normen worden opgesteld onderauspici?n van de Europese normalisatieorganisatie CEN (Comit? Europ?en de Normalisation) in Brussel en per land als nationale norm gepubliceerd door de aangeslotennationale normalisatieinstituten. Voor Nederland is dat het Nederlands Normalisatieinstituut NEN. Hierbij wordt onderscheidgemaakt tussen EN en hEN. Een hEN is eengeharmoniseerde Europese norm die opverzoek van de Europese Unie door CEN isopgesteld (via een mandaat). Deze harmonisatie houdt in dat het product dat valtonder de werking van die norm, door deproducent of leverancier ervan van een CEmarkering moet worden voorzien. Of ersprake is van een geharmoniseerde Europese norm, kan worden herkend aan deaanwezigheid van een bijlage ZA.Een dergelijke bijlage ZA geeft aan hoe CENinvulling heeft gegeven aan het mandaatdat door de EU is gegeven. In de bijlage ZAwordt ook aangegeven welke eigenschappen van een product moeten zijn beoordeeld voordat de CEmarkering kan wordenaangebracht.Een product dat valt onder een nietgeharmoniseerde EN mag niet van een CEmarkering worden voorzien. Een bekend voorbeeld is EN 2061 `Beton'.EurocodeEen Eurocode is een norm voor het constructief ontwerp van bouwwerken. Eurocode 2 heeft betrekking op het ontwerpenen berekenen van betonconstructies.7januari 2010 15 I 01Hi?rarchie normering voor betonDe normering voor beton kent een zekerehi?rarchie. Voor betontechnologie ziet die hi?rarchie er uit zoals weergegeven in figuur 3.Hierin zijn de Eurocodes al opgenomen. NENEN 199211 verwijst voor de eisen aan betonmortel naar NENEN 2061 met NEN 8005.NENEN 2061 stelt dat cement dat voldoet aanNENEN 1971 in algemene zin geschikt is voortoepassing in beton. Dit betekent echter nietdat in Nederland alle in NENEN 1971 genoemde cementen zonder meer mogen worden toegepast. Welke cementen wel zondermeer mogen worden toegepast is in NEN 8005geregeld. In die zin staat NENEN 2061 metNEN 8005 hi?rarchisch boven NENEN 1971.CUR-AanbevelingenSoms is kennis nog niet gerijpt en hebben wetoch behoefte aan een regelgevend document. Hiervoor zijn CURAanbevelingen bedoeld. Een CURAanbeveling is een technischadvies dat over een bepaald onderwerp wordtuitgebracht. Het bevat technische regels diehet gebruik mogelijk maakt van nieuwe materialen en/of nieuwe (constructieve) toepassingen, waarvoor nog geen normen bestaan.CURAanbevelingen bevorderen innovatie envoorkomen onduidelijkheden en onjuiste toepassingen in de bouwpraktijk. CURAanbevelingen worden, net als normen, door eencommissie opgesteld. Ze worden echter niet`landelijk', maar in een beperkte kring vangebruikers en ge?nteresseerden ter kritiek aangeboden. Voorbeelden van CURAanbevelingen zijn CURAanbeveling 80 `Beton metmenggranulaten als grof toeslagmateriaal' enCURAanbeveling 100 `Schoon beton'.NEN en CUR hebben afgesproken dat destructuur van een CURAanbeveling is afgestemd op die van een norm. Dit om, zodra erervaring met het onderwerp is opgedaan, deCURAanbeveling gemakkelijker te kunnenomzetten naar een norm. Een voorbeeld hiervan is NEN 5970, waarin CURAanbeveling 9`Bepaling van de sterkteontwikkeling van jongbeton op basis van de gewogen rijpheid' isomgezet (incl. de met deze CURAanbevelingopgedane ervaringen). Daar waar in Europanormen ontbreken maar er toch behoefte isaan een regelgevend document bestaat demogelijkheid tot het opstellen van een CUAPonder verantwoordelijkheid van EOTA. In dezeBetoniek gaan wij hier niet verder op in.3Hi?rarchienormering voorbetonEurocode 0: Grondslagen van het constructief ontwerp(NEN-EN 1990, tot 01-04-2010: NEN 6700))Eurocode 2: Ontwerp en berekening van betonconstructies ?Deel 1-1: Algemene regels en regels voor gebouwen(NEN-EN 1992-1-1 met nationale bijlage (tot 01-04-2010: NEN 6720))Eisen voor beton(NEN-EN 206-1 met NEN 8005)Productnormen(b.v. cement NEN-EN 197-1 en NEN 3550)Beproevingsnormen(b.v. normsterkte cement: NEN-EN 196-1)8 januari 2010 15 I 01AttestenEen mogelijkheid om de eerder in dit artikelbedoelde gelijkwaardigheid aan te tonen, is eenKOMO?attest. Van het product wordt de geschiktheid voor een toepassing aangegeven.KOMO?attesten worden afgegeven door eendeskundig, onafhankelijk instituut dat verklaart dat het product geschikt is om te worden gebruikt in de bouw. De toepassing moetdan wel in overeenstemming zijn met wat isopgenomen in het attest. KOMO?attestenbevatten onder andere de technische specificatie van het product en uitvoeringsvoorschriften. KOMO?attesten worden afgegeven op basis van beoordelingsrichtlijnen. Voormeer informatie wordt verwezen naar Beto-niek 14/03 Gecertificeerd!RAW-systematiekSpecifieke bestekseisen voor de GWWsectorzijn opgenomen in de RAWsystematiek, beheerd door Stichting CROW te Ede.Binnen de RAWsystematiek hebben NENnormen en NENENnormen een prominenterol. In de Standaard RAW Bepalingen (Standaard 2005) is geregeld dat de Nederlandsenormen (NEN's, NENEN's), die betrekkinghebben op de GWWsector, van toepassingzijn, tenzij de Standaard iets anders regelt. Ditwordt echter zoveel mogelijk vermeden. Bij hetontbreken van normen zijn aanvullende zakengeregeld in de Standaard 2005. Zo is er bijvoorbeeld geen norm voor 'zand voor aanvullingen'; de eisen aan dit zand zijn in de Standaard 2005 opgenomen. De RAWsystematiekis oorspronkelijk ontwikkeld voor de GWWsector. Tegenwoordig zijn echter ook onderwerpen zoals inrichting van openbare ruimte,openbare verlichting en verkeersregelinstallaties in de RAWsystematiek opgenomen.In de RAW zijn nu ook veel beproevingsmethoden opgenomen. Deze zullen echtersteeds meer verdwijnen met het verschijnenvan Europese beproevingsnormen.Eigen documentenIn een aantal gevallen kiezen grote opdrachtgevers ervoor andere eisen voor specifieketoepassingen als een voorschrift te bundelen.In deze Betoniek bespreken we twee voorbeelden hiervan: de ROBK en de OVS.4De RAW-systematiek is erook voorinrichting vanopenbare ruimteen infrastructuur(foto: SamsonUrban Elements)RAW-systematiekDe RAWsystematiek omvat onder anderehet GWWstandaardbestek. Hiermee kaneen bestekschrijver zijn specifieke werkbestek(projectbestek) samenstellen. Zo'n bestek ishet RAWbestek, herkenbaar aan het RAWkeurmerk. De RAWsystematiek biedt tevenseen basis voor besteksadministratie, ramingen, calculaties en beheersystemen. Voorhet gebruik van de RAWsystematiek is eenovereenkomst met CROW noodzakelijk.9januari 2010 15 I 01ROBKRijkswaterstaat is een grote opdrachtgevervoor infrastructurele werken. Ook dezewerken moeten minimaal voldoen aan deeisen vastgelegd in het Bouwbesluit. De andere eisen heeft RWS vastgelegd in de ROBK(zie kader). De normen NEN 6720, NEN 6722en NENEN 2061 met NEN 8005 vormeneen basis van de ROBK. Aanvullingen hieropzijn in de hoofdstukken 1 t/m 8 van ROBKopgenomen. Een bekend voorbeeld vaneen aanvullende eis is het voorschrijven vanCURAanbeveling 89 om schadelijke alkalisilicareactie te voorkomen.RWS past ook constructies of bouwmethodentoe waarvoor nog geen norm of CURAanbeveling is opgesteld. Voorbeelden hiervan zijngrondkerende constructies of pneumatischafgezonken caissons. In de hoofdstukken 9t/m 16 van de ROBK zijn eisen opgenomenvoor dit soort constructies en worden voorbeelden gegeven. Aannemingsbedrijven dieop een werk van RWS inschrijven weten danprecies hoe een bepaald onderdeel of detaileruit moet zien.RWS trekt zich voor wat betreft de uitvoeringen de controle hierop steeds verder terug.Het bouwen in opdracht van Rijkswaterstaatwordt steeds meer aan marktpartijen overgelaten. De ROBK geeft Rijkswaterstaat demogelijkheid om toch de voor haar belangrijke zaken te regelen. De ontwerpers enuitvoerende partijen weten dan precies waarze aan toe zijn. De ROBK zal in 2010 wordenopgevolgd door de ROK. In de ROK zullennaast richtlijnen voor betonnen kunstwerkenook aanvullende eisen komen voor kunstwerken van staal of hout. Voor betonnen kunstwerken zal ROK aanvullingen geven op deEN 1992serie (Eurocode 2). Hiermee looptRijkswaterstaat in de pas met de invoeringvan de Eurocode.ROBKROBK: Richtlijnen voor het Ontwerpen van Betonnen Kunstwerken. Aanvullende regelgeving, opgesteld door RijkswaterstaatDienst Infrastructuur. Wordt gehanteerd bij het ontwerpen,aanbesteden en uitvoeren van betonnen kunstwerken.ROKROK: Richtlijnen voor het Ontwerpen van Kunstwerken. Aanvullende regelgeving opgesteld door de Rijkswaterstaat Dienst Infrastructuur en wordt gehanteerd bij het ontwerpen, aanbesteden en uitvoeren van kunstwerken van beton, staal en/of hout.RWS streeft naar een voorlopige versie per 31 maart 2010. Vanaf1 juli 2010 worden de Eurocodes met bijbehorende ROK voorgeschreven.5RWS heeft eisen aan kunstwerkenvastgelegd in de ROBK die in 2010wordt vervangen door de ROK10 januari 2010 15 I 01OVSProRail is opdrachtgever voor bouwwerkenvoor railinfra. ProRail verwijst in haar contractennaar NENnormen en NENENnormen, maarook naar eigen documenten, onder andere dezogenoemde OntwerpVoorSchriften (OVS).Hiervan is vooral OVS00030, bestaande uit 6delen, voor de betonindustrie relevant (ziekader OVS00030 `Kunstwerken'). Voor deBetonieklezer is vooral deel 6 interessant.Hierin zijn aanvullingen opgenomen op onderandere NEN 6702, NEN 6720 en NENEN2061 + NEN 8005.ProRail hanteert voor haar kunstwerken eentheoretische levensduur van 100 jaar. Dit islanger dan de standaard ontwerplevensduurvan 50 jaar volgens NEN 6720. De bepalingvan een langere levensduur komt tot uiting inde vorm van het voorschrijven van cementsoorten, minimale betondekking en ontwerpwatercementfactor.6ProRail verwijst in haar contracten naar aanvullendebepalingen opgenomen in zogenoemde OVSfoto: Ronald TillemanOVS00030 `Kunstwerken'De OVS00030 geeft aanvullende regels envoorschriften voor de ontwerper van railinfra. Deze OVS bestaat uit 6 delen:deel 1: kunstwerken voor spoorverkeerdeel 2: kunstwerken over en naasthet spoordeel 3: spoortunnelsdeel 4: beweegbare bruggendeel 5: typetekeningen kunstwerkendeel 6: aanvullingen en wijzigingen opNENnormen.11januari 2010 15 I 01Tot slotWe hebben in deze Betoniek de belangrijksteregelgevende documenten waarmee wij inonze betonwereld te maken krijgen de revuelaten passeren. We hebben gezien dat eendeel van de regels door de overheid is vastgelegd (overheidsregelgeving) en een anderdeel hoort tot de afspraken tussen partijenonderling (privaatrechtelijke afspraken). Bovendien is duidelijk dat regelgeving zich nietbeperkt tot normen maar ook heel andereverschijningsvormen kent. Deze Betoniek iseen momentopname, want de wereld rondregelgeving is voortdurend in beweging enzal zich blijven ontwikkelen en zich aan debehoeften van de maatschappij aanpassen.We hopen met deze Betoniek de verschillendeboomsoorten in het woud weer helder tehebben gemaakt.DankwoordDe redactie van Betoniek bedankt drs.ir. H. W.van der Burg voor het inbrengen van zijn kennis en expertise bij de totstandkoming van ditnummer.Tabel 1 Lijst van organisatiesorganisatie naam standplaats WebsiteISO International Organization for Standarization Gen?ve www.iso.orgCEN Comit? Europ?en de Normalisation Brussel www.cen.euNEN Nederlands Normalisatieinstituut Delft www.nen.nlCUR Civieltechnisch Centrum Uitvoering, Research en RegelgevingGouda www.curbouweninfra.nlCROW Het nationale kennisplatform voor infrastructuur, verkeer,vervoer en openbare ruimteEde www.crow.nlEOTA European Organisation for Technical Approvals Brussel www.eota.beProRail ProRail is verantwoordelijk voor het spoorwegnet vanNederland: aanleg, onderhoud, beheer en veiligheid.Utrecht www.prorail.nlRWS Rijkswaterstaat, Dienst Infrastructuur, Civiele Techniek Utrecht www.rijkswaterstaat.nlTabel 2 Lijst van afkortingenafkorting betekenisISO Internationale norm. Wordt niet automatisch overgenomen door NEN. Naast deze norm kan eennationale norm (blijven) bestaan.EN Europese normNEN Nederlandse norm, uitgegeven door de stichting Nederlands Normalisatieinstituut.NENISO Internationale norm die door NEN is overgenomen.NENEN Europese norm die door NEN (verplicht) is overgenomen.NENENISO Een internationale norm die door CEN is overgenomen. De Europese norm is vervolgens (verplicht)door NEN overgenomen.RAW Rationalisering en Automatisering in de WegenbouwROBK Richtlijnen voor het Ontwerpen van Betonnen KunstwerkenROK Richtlijnen voor het Ontwerpen van KunstwerkenOVS 00030 OntwerpVoorSchrift `Kunstwerken'CUAP Common Understanding of Assessment Procedure12 januari 2010 15 I 0115/02 - Aanbevolen ASR-vaccinAls we een enge ziekte kunnen oplopen in het buitenland laten we ons hier altijd tegen beschermen door het halen van een vaccinatie voordat we bijvoorbeeld naar dit land vertrekken. Doormiddel van het vaccin zijn we beschermd tegen deze ziekte. Voor beton wordt er ook een vaccinaanbevolen tegen de alkalisilicareactie (ASR). Dit vaccin gaat niet via een spuit, maar via regelsvoor de samenstelling van beton. Deze regels staan in CURAanbeveling 89. In de volgendeBetoniek willen we de regels van deze CURAanbeveling eens nader tegen het licht houden.Betoniek is h?t vakblad over technologie enuitvoering van beton en verschijnt 10 keerper jaar. Betoniek wordt uitgegeven door?neas, uitgeverij van vakinfomtie bv, in opdracht van het Cement&BetonCentrum.In de redactie zijn vertegenwoordigd:BAM Infra, BAS Research & Technology,BMC Certificatie, BTE Nederland, ENCI,Mebin en TNO. Voor de jaarlijkse afleveringover het Examen betontechnoloog BV wordtsamengewerkt met de Betonvereniging.Uitgave ?neas, uitgeverij vanvakinformatie bvPostbus 101, 5280 AC, BoxtelT: 0411 65 00 85E: info@aeneas.nlWebsite www.betoniek.nlRedactie T: 0411 65 35 84E: betoniek@aeneas.nlVormgeving Inpladi bvAbonnementen/adreswijzigingenUitgeverij ?neasPostbus 101, 5280 AC, BoxtelT: 0411 65 00 85E: info@aeneas.nlAbonnementsprijzen 2010Jaarabonnement, inclusief toegang onlinearchief: 76 (excl. 6% btw)Kijk voor de mogelijkheden van meeleesabonnementen en prijzen voor het buitenland op www.betoniek.nl.Aanmeldingen/opzeggingenAbonnementen kunnen op ieder gewenstmoment ingaan en worden automatischvoor een jaar verlengd, tenzij twee maanden voor de vervaldatum schriftelijk wordtopgezegd.Overname van artikelen en illustraties (metuitzondering van foto's) is toegestaanonder voorwaarde van bronvermelding.ISSN 0166137xRedactie en uitgever stellen deze uitgavezorgvuldig en naar beste weten samen. Zijaanvaarden echter geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook,die het gevolg is van handelingen en/ofbeslissingen gebaseerd op de informatie indeze uitgave. Niet altijd kunnen alle rechthebbenden van gebruikt beeldmateriaalworden achterhaald. Belanghebbendenkunnen contact opnemen met de uitgever.Tabel 3 Titels van genoemde normenEuropees nationaal titelEN 1990 NENEN 1990 Eurocode 0: Grondslagen van het constructief ontwerpEN 199211 NENEN 199211 Eurocode 2: Ontwerp en berekening van betonconstructies Deel 11: Algemene regels en regels voor gebouwenEN 199212 NENEN 199212 Eurocode 2: Ontwerp en berekening van betonconstructies Deel 12:Algemene regels Ontwerp en berekening van constructies bij brandNEN 6702 Technische grondslagen voor bouwconstructies TGB 1990 Belastingen envervormingenNEN 6720 Voorschriften Beton ? TGB 1990 Constructieve eisen en rekenmethoden(VBC 1995)EN 1971 NENEN 1971 Cement Deel 1: Samenstelling, specificatie en conformiteitscriteria voorgewone cementsoortenEN 2061 NENEN 2061 Beton Deel 1: Specificatie, eigenschappen, vervaardiging en conformiteitNEN 8005 Nederlandse invulling van NENEN 2061: Beton Deel 1: Specificatie,eigenschappen, vervaardiging en conformiteitNEN 5970 Bepaling van de druksterkteontwikkeling van jong beton op basis van degewogen rijpheidNEN 6071 Rekenkundige bepaling van de brandwerendheid van bouwdelen ? BetonconstructiesIn onzevolgendeuitgave