BandUitgavev a k b l a d o v e r t e c h n o l o g i e e n u i t v o e r i n g v a n b e t o nmaart20130216SpannendbetonOverzicht vanvoorspantechniekenin beton2 maart 2013 16 I 02SpannendbetonIn deze Betoniek nemen we de praktischetoepassing van voorspansystemen in betonconstructies onder de loep. In Betoniek 12/18(september 2002) zijn algemene principes vanvoorspanning al eens aan bod gekomen. Maarhoe werkt voorspanning nu echt in de praktijken wat komt daar allemaal bij kijken? In dezeeditie laten we zien wat de jarenlange ervaringin het toepassen van voorspanning ons heeftgeleerd.Voorgespannen betonHet principe van voorspannen is eenvoudig.We kennen allemaal het voorbeeld van hetoppakken van een rij boeken. Door deze metbeide handen tegen elkaar te drukken, kunnen we de boeken tegelijk oppakken. De uitte oefenen drukkracht moet dan wel zo grootzijn, dat trekspanningen ten gevolge van hetgewicht van de boeken worden gecompenseerd. Ditzelfde principe is ook bij beton mogelijk. Bij voorgespannen beton wordt op debetondoorsnede voorafgaand aan het belasten actief een drukspanning aangebracht.Bijvoorbeeld door het spannen van stalendraden, strengen of staven, die daarna methet beton worden verbonden. Door dezeactieve drukspanning treden geen trekspanningen op in het beton. Het zal onder belasting niet scheuren en wordt veel stijver enduurzamer. Wat is er nu nodig om het betononder voorspanning te brengen en natuurlijkte houden?Definities voorspansysteemEr zijn verschillende methoden om een betonconstructie voor te spannen. Afhankelijk vande methode worden in het voorspansysteemverschillende onderdelen toegepast. Dezeonderdelen gaan we nu eerst bespreken,waarna we verderop in deze Betoniek dieperingaan op de verschillende voorspanmethoden.In figuur 2 is een overzicht gegeven van ??nvan de voorspanmethoden, namelijk: voorspanning met nagerekt staal met aanhechting. Hierin komen alle onderdelen voor diewe willen toelichten, te weten:1. voorspanstaal2. anker3. ingestorte omhullingsbuisWe gaan deze onderdelen nu nader bekijken.Voorspanstaal (onderdeel 1)Het voorspanstaal is het materiaal (stalen draden, strengen of staven) dat door uitrekken3maart 2013 16 I 02(spannen) onder trekspanning wordt gebracht. Het voorspanstaal heeft een veel hogere breukspanning en breukrek dan het staaldat in gewapend beton wordt toegepast:900 tot 2000 N/mm2 tegenover 500 N/mm2.Deze hoge staalkwaliteit wordt bereikt dooreen andere chemische samenstelling (eenverhoging van het koolstofgehalte) en doorverbetering van de structuur van staal, doormechanisch nabehandelen en/of warmtebehandeling. Dit maakt het voorspanstaal echter ook gevoelig voor corrosie en warmteprocessen. Meer dan bij normaal betonstaal moethet voorspanstaal dus ook tijdens het bouwproces goed worden beschermd, zowel tegencorrosie als tegen fysieke beschadiging. Menmag daarom nooit aan of in de buurt vanvoorspanstaal lassen. Vonken kunnen destructuur plaatselijk veranderen, zodat daarbreuk kan ontstaan. Pas in de definitieve situatie zorgt het passiverende milieu van hetomhullende beton of de injectiemortel voorbescherming tegen corrosie.1Voorgespannenliggers voor hetviaduct over de A2bij Lage Weide2Onderdelenvoorspansysteem enkrachtenspelbetonvoorspanstaal (1)anker (2)spankrachtvoorspanstaalspankrachtvoorspanstaalomhullingsbuis (3)spanning beton spanning beton4 maart 2013 16 I 02We onderscheiden de volgende verschijningsvormen in voorspanstaal en vermelden daarbijde meest toegepaste staalkwaliteiten (fig. 3):? stalen draden (veel toegepast in fabrieken)in diameters van 4 tot 8 mm met een staalkwaliteit FeP1670 of FeP1770;? strengen (samengesteld uit drie tot zevenstalen draden die fabrieksmatig om elkaarheen zijn geslagen), bijvoorbeeld in strengdiameter 12,9 mm of 15,7 mm met eenstaalkwaliteit FeP1860;? stalen staven met schroefdraad (toegepastbij relatief korte spanlengten) in diametersvan 18 tot 75 mm met een staalkwaliteitFeP1030/1050.Voor bepaalde voorspanmethoden wordende strengen fabrieksmatig gegalvaniseerd en/of voorzien van een polyethyleen mantel. Deruimte tussen PE mantel en streng wordt terbescherming van het staal dan gevuld metwas of vet (foto 4).Het voorspanstaal tussen twee ankers kansamengesteld zijn uit een of meerdere dradenof strengen.Er worden hoge eisen gesteld aan de kwaliteitvan het voorspanstaal. Toepassing van gecertificeerd staal is dan ook wenselijk en gebruikelijk. In Nederland is een KOMOattest metproductcertificaat voor voorspanstaal beschikbaar, gebaseerd op de beoordelingsrichtlijnBRL 2401. Deze beoordelingsrichtlijn gaat uitvan de huidige NEN 3868 `Voorspanstaal'voor de eisen aan en beproevingsmethodenvan voorspanstaal. Een Europese norm(EN 10138) is in ontwikkeling, maar nog nietvastgesteld.Anker (onderdeel 2)Met het anker wordt het voorspanstaal vastgehouden en wordt de trekkracht uit hetvoorspanstaal via het anker overgebracht opeen ander constructiedeel, meestal de betonconstructie. Ankers zijn er in vele varianten,afhankelijk van de leverancier, van het typevoorspanstaal (draad, streng, staaf), maarook van het aantal draden of strengen. Bijzeer zware voorspansystemen kunnen totwel 60 strengen aan ??n anker bevestigdworden.We maken onderscheid in schroef en wigverankeringen (fig. 5):? Schroefverankeringen: bij deze systemenwordt een moer op de staaf gedraaid ofworden draden/strengen verankerd in eenankerkop, die met een moer wordt vastgezet.? Wigverankeringen: de draad of strengwordt vastgezet door een conische wig.d = 4 - 8 mmdraad strengd = 12,9 - 15,7 mmstaafd = 18 - 75 mmstreng metPE manteldwas/vetPE mantel3Typenvoorspanstaal4Ter beschermingvan het staalworden strengenvoorzien van een PEmantel gevuld metwas of vet5maart 2013 16 I 02Bij toepassing in betonconstructies moetende grote krachten door het anker goed gespreid en ingeleid worden in het onderliggende beton. Hierbij kan het anker zoweltegen de constructie aan geplaatst worden alsin de betonconstructie meegestort worden.Een voorbeeld van de eerste oplossing is hetplaatanker. Een voorbeeld van de tweedeoplossing is de ingestorte trompet of `casting'(fig. 5). Ook wordt er vaak veel betonstaal inde vorm van spiraalwapening en/of beugelsachter het anker aangebracht om de grotedruktrek(splijt)spanningen op te nemen.Bovengenoemde ankers zijn spanbare ankers,dat wil zeggen dat het voorspanstaal aan ditanker kan worden gespannen. We onderscheiden daarnaast ook nietspanbare ankers.Nietspanbare ankers kunnen niet wordengebruikt om het voorspanstaal verder aan tespannen. Als nietspanbare ankers wordeningestort, dan noemen we ze blinde verankeringen.Ook aan ankersystemen worden hoge eisengesteld. Door de opdrachtgever kunnendeze eisen privaatrechtelijk worden opgelegd via bijvoorbeeld normen. Publiekrechtelijk is een CEmarkering verplicht. Door hetontbreken van een geharmoniseerde normvoor voorspansystemen kan deze CEmarkering door een leverancier worden verkregendoor het verwerven van een ETA (EuropeanTechnical Approval) voor haar/zijn systeem.Deze ETA is gebaseerd op ETAG (EuropeanTechnical Approval Guideline) 013 Post tensioning kits for prestressing of structures.Hierin staan de eisen en testmethoden beschreven afhankelijk van de toepassing vanhet voorspansysteem. Om een ETA te verkrijgen, moeten zeer uitgebreide testproceduresworden doorlopen en moet de fabrikantbeschikken over een goed kwaliteitsborgingsysteem.Ingestorte omhullingsbuis(onderdeel 3)Een in te storten omhullingsbuis dient om eensparing in het beton te maken, waar later hetvoorspanstaal doorheen wordt geleid en aangespannen. In langere constructies wordt vaakgebruikgemaakt van dunwandige stalen buizen, die voorzien zijn van ribbels om ze voldoende stijf en sterk te maken (fig. 6). De ribbels hebben bovendien als voordeel dat er eenbetere aanhechting aan het omringende betonwiggenbetonstrengentrompet (ingestort)spiraalankerkop injektie-openingplaatomhullings-buisbeton(b)(a)5Schroefverankeringmet plaat (a) enwigverankering metingestort anker(trompet) (b)6 maart 2013 16 I 02optreedt. In plaats van staal kunnen ook kunststof (HDPE of PP) buizen worden gebruikt.De omhullingsbuis wordt aan beide zijdenaangesloten op de ingestorte ankers. Vooreen goede werking is het essentieel dat hetvoorspanstaal tijdens het spannen vrij kanvervormen in de omhullingsbuis.Een andere methode om sparingen te maken,is het gebruik van zogenoemde ductubes. Ditzijn speciale slangen die voor het storten kunnen worden opgepompt met lucht tot eengrotere diameter, en die men na verhardingvan het beton laat leeglopen en vervolgensuit het beton kan verwijderen.VoorspanmethodenWe hebben hiervoor de belangrijkste onderdelen van een voorspansysteem besproken. Nugaan we kijken welke verschillende manierenvan voorspanning hiermee zoal mogelijk zijn.In het algemeen worden de volgende driebasisvoorspanmethoden onderscheiden:A Voorspanning met voorgerekt staal metaanhechtingB Voorspanning met nagerekt staal, dat weerwordt onderverdeeld in:B1 Voorspanning met aanhechting (VMA)B2 Voorspanning zonder aanhechting(VZA)C Uitwendige voorspanningIn tabel 1 is een overzicht met enkele karakteristieken van deze methoden gegeven. Wezullen de verschillende methoden hierna ??nvoor ??n langslopen.Voorspanning met voorgerekt staal(methode A)Bij voorgerekt staal wordt gespannen voordatbeton wordt gestort. In dat geval worden bijhet uitrekken van het voorspanstaal de ankers(tijdelijk) bevestigd op een zogenoemdespanbank. Deze methode is minder geschiktvoor de bouwplaats, maar wordt vaak in prefabbetonfabrieken toegepast. De betonspecie wordt om het voorgerekt staal gestort,zodat het staal altijd is omhuld met beton. Nakoppelingfelsnaad6Dunwandige stalenomhullingsbuisTabel 1 Overzicht voorspanmethodenmethode voorspan-staalkrachtsover-dracht opbetoningestorteomhullingsbuisbescherming vande voorspanningtegen corrosievoorbeeldentoepassingAvoorgerekt metaanhechtingdradenstrengenaanhechting nee beton prefab heipaal, brugligger, kanaalplaatB1 (VMA)nagerekt metaanhechtingstrengenstavenanker + aanhechtingja injectiemortel in het werk gestortebetonnen brugB2 (VZA)nagerektzonder aanhechtingstrengen metPE mantelstaven met PEmantelanker nee PE mantel + was/vetin het werk gestortevloer kantoorgebouwCuitwendigstrengen metPE mantelanker nee PE mantel + was/vetbrugtuien, mestsilo's,damwandverankering7maart 2013 16 I 02verharding wordt het staal van de spanbanklosgemaakt en komt het aan het voorspanstaal aangehechte beton onder druk te staan.Voorbeelden hiervan zijn prefab betonnenheipalen en brugliggers. Bij deze methode ishet dus niet nodig om omhullingsbuizen in testorten. Ook de ankers, verbonden aan despanbank, worden niet ingestort, maar steedsopnieuw gebruikt.Voorspanning met nagerekt staal(methode B)Bij nagerekt staal wordt pas na het storten enverharden van het beton gespannen. Binnendeze methode onderscheiden we voorspanning met aanhechting (VMA) (B1) en voorspanning zonder aanhechting (VZA) (B2).VMA (methode B1)Bij voorspanning met aanhechting wordenomhullingsbuizen en eventueel ankers in hetbeton ingestort. Voor het betonstorten wordtook het voorspanstaal in de omhullingsbuizenaangebracht. Na voldoende verharding vanhet beton wordt het voorspanstaal afgespannen op de ankers en komt het beton onderdrukspanning te staan. De omhullingsbuizenworden na het spannen ge?njecteerd metspecie. Dit beschermt het staal tegen corrosie,maar maakt ook een constructieve verbindingover de gehele kabellengte tussen voorspanstaal en omliggend beton. Vandaar de naamvoorspanning met aanhechting.VZA (methode B2)Bij voorspanning met nagerekt staal zonderaanhechting (VZA) zijn de individuele strengen omhuld door een PE mantel die met wasof vet is gevuld. Het voorspanstaal is in ditgeval alleen via de verankeringen aan de uiteinden met het beton verbonden. Deze strengen met PE mantel worden zonder verderebescherming mee ingestort en na verhardinggespannen (foto 7).Er zijn duidelijke verschillen tussen voorspanning met aanhechting (VMA) en voorspanning zonder aanhechting (VZA). Als bij VZAeen voorspandraad of streng bezwijkt (doorbijvoorbeeld corrosie van voorspanstaal ofanker), dan is direct de bijbehorende voorspankracht over de gehele lengte van hetvoorspanstaal tot nul gereduceerd. Bij VMAzal de voorspankracht slechts plaatselijk rondhet bezwijkpunt naar nul gaan. Door de aanhechting aan het beton zal de voorspankrachtter plaatse van het niet bezweken voorspanstaal intact blijven.Een ander verschil is het gedrag van de constructie onder bezwijkbelasting. Bij VZA zal deconstructie bij het overschrijden van de treksterkte in beton ineens bezwijken. Bij VMA ishet bezwijkgedrag van de constructie vergelijkbaar met gewapend beton. In dat gevalgaat aan het bezwijken duidelijke vervormingvan de constructie vooraf. Om veiligheidsredenen wordt in constructies met VZA daaromtoch altijd betonstaal bijgelegd, zodat de constructie niet direct zal bezwijken als er onverhoopt iets fout gaat met de voorspanning.Uitwendige voorspanning(methode C)Voorspanning op een constructie aanbrengen kan ook op andere manieren dan metvoor of nagerekt staal. In het algemeen heb7Voorspanning zon-der aanhechtingfoto: Dywidag Sys-tems international /Sander van Ameijde8 maart 2013 16 I 02ben we het dan over uitwendige of externevoorspanning. Kenmerkend is dat deze voorspanning buiten de betondoorsnede wordtgehouden en dus niet wordt omgeven enbeschermd door beton. De voorspanning isalleen ter plaatse van de verankeringen en deafbuigpunten met de betonconstructie verbonden.Vooral in Frankrijk en de Verenigde Statenwordt bij de bouw van bruggen dit type voorspanning toegepast.Door de voorspanning buiten de betonconstructie te plaatsen, kunnen bijvoorbeeld dewanden van kokerliggers dunner worden uitgevoerd. De dunnere wanden maken de heleconstructie lichter, waardoor economischerkan worden gebouwd. Om dezelfde redenwordt dit type voorspanning soms gebruiktbij ronde constructies zoals mestsilo's.Brugtuien worden gezien als een bijzonderevorm van uitwendige voorspanning. Hierbijwordt het `getuide' brugdek beschouwd alseen ligger op een groot aantal steunpunten,die gevormd worden door de tuien. Door deschuine stand van de tuien kunnen we elketuikracht samenstellen uit een verticale en eenhorizontale component. De verticale component `draagt' het brugdek. Door de horizontale component wordt het brugdek `uitwendig' voorgespannen (fig. 8).Uitwendige voorspanning kan ook wordengebruikt voor bestaande constructies diemoeten worden gerenoveerd en/of waarvanhet draagvermogen moet worden vergroot.Een ander toepassingsgebied van voorspanstaal dat tot de groep van uitwendige voorspanning wordt gerekend, is het verankerenvan grondconstructies, damwanden en vloeren van bijvoorbeeld tunnels, diepe keldersenz.Toepassen van voorspansystemenWe hebben nu de belangrijkste onderdelenvan deze voorspansystemen en de verschillende methoden van voorspanning kort besproken. Wat moet er nu gebeuren bij hettoepassen van deze voorspansystemen? Wezullen ons hier beperken tot de methodevoorspanning met nagerekt staal met aanhechting. Veel is echter ook van toepassing opde andere methoden.Het monteren van voorspansystemenVoorspanstaal voor staven wordt op lengte(max. 30 m), draden en strengen worden oprollen of haspels (gewicht van 2 tot 4,5 ton)aangevoerd. Beschadiging, vooral knikken,moet tijdens transport, lossen en opslag worden voorkomen. Opslag van het voorspanstaalmoet op het werk liefst in een overdekte oftenminste goed afgedekte ruimte plaatsvinden. Ook dunwandige stalen omhullingsbuizen worden aangevoerd op rollen en moetengoed beschermd worden om roestvorming,indeuking en gaten te voorkomen.Om werkzaamheden op de bouwplaats tebeperken, wordt in sommige gevallen ervoorgekozen om de voorspansystemen al compleet samengesteld aan te laten voeren. Deomhullingsbuizen zijn dan op lengte gemaakt, het voorspanstaal (eveneens oplengte) is ingevoerd in de omhullingsbuis enop het geheel zijn de ankers gemonteerd.Een effici?nte voorspanning volgt in het algepyloontrekkracht tuigewicht dektuidekdrukkracht dek8Krachtenspeltuibrug; bijzondereuitwendige voor-spanning9maart 2013 16 I 02meen het momentenverloop in de constructie. Voor een brugligger over meerdere steunpunten betekent dit bijvoorbeeld dat in develden de voorspanning onderin ligt en bij desteunpunten bovenin. Gevolg hiervan is dusdat voorspanning naast recht ook vaak gebogen door constructies zal lopen (fig. 10).Voor een juist verloop van de voorspanning inde betonconstructie is het essentieel dat deomhullingsbuis op de juiste plaats (door deconstructeur op tekening aangegeven) engoed gefixeerd wordt aangebracht in de bekisting.Om opdrijven en vervormen van de omhullingsbuis tijdens het storten te voorkomen,wordt deze verzwaard, vaak door het voorafinvoeren van het voorspanstaal. Er mag geencementwater in de omhullingsbuis lopen.Daarom worden vlak voor het storten de buisen alle kanalen op waterdichtheid gecontroleerd. Kritisch zijn de lassen in de omhullingsbuis, beschadigingen en de aansluiting op deverankeringen.Voor het invoeren van het voorspanstaal(meestal strengen) vanaf de rol of haspel in deomhullingsbuis zijn verschillende methodenmogelijk. Zowel trekken met een lierdraad alshet tegenwoordig veel toegepaste stuk voorstuk induwen met een speciale duwmachine,is mogelijk. Na het aanbrengen, wordt destreng van de rol of haspel doorgeslepen.Het spannen van het voorspanstaalVoordat met spannen kan worden begonnen,moet de aan te brengen voorspankracht bekend zijn. Deze voorspankracht, die wordtbepaald door de constructeur, is niet alleenafhankelijk van de gewenste drukspanning inde definitieve constructie. Andere factoren uitde constructie waarmee rekening moet worden gehouden, zijn: de elastische vervormingvan de betonconstructie door de voorspanning, de nog op te treden krimp en kruip in hetbeton en de te verwachte relaxatie van hetvoorspanstaal (relaxatie is de afname van spanning bij een constant gehouden vervorming).Nog andere factoren waarmee rekening moetworden gehouden, zijn: het voorspansysteem,de verliezen aan voorspankracht door wrijvingtussen het voorspanstaal en de omhullingsbuizen, de verliezen door zetting van de wigverankering en wrijvingsverliezen in de vijzel.Voorspanstaal wordt belast als een lineairelastisch materiaal; er is een vaste verhoudingtussen verlenging en spankracht. De constructeur zal daarom naast de gewenste aanvangsvoorspankracht ook de bijbehorendegewenste verlenging aangeven.De voorspanning in het voorspanstaal wordtdaarmee op twee manieren gemeten:? Door het meten van de verlenging van hetvoorspanstaal (bij voorspanstaal FeP1860is bij maximale voorspankracht de verlenging circa 7 mm per meter voorspanstaal).? Door het meten van de voorspankrachtmet een (precisie)manometer op de vijzelof de hydraulische pomp. Door regelmatigijken van de manometers op de vijzel is deverhouding tussen voorspankracht en manometerdruk nauwkeurig te bepalen.De praktijk van het spannenHoe gaat nu het spannen in de praktijk in zijnwerk, bijvoorbeeld bij de veel voorkomendewigverankering van strengen? De volgendestappen worden doorlopen en zijn weergegeven in figuur 9 (a t/m d): Allereerst wordt eenzogenaamde ankerkop over de strengen entegen de ingestorte ankerplaat geschoven (a).Hiervoor is deze ankerkop voorzien van conische sparingen. Elke streng wordt nu voorzienvan wiggen die in de conische sparing van deankerkop worden geschoven (ankerkop enwiggen zijn onderdeel van het anker). De hydraulische spanvijzel wordt over de strengentegen de ankerkop geplaatst (b). Ter plaatse10 maart 2013 16 I 02van de wiggen is in de vijzel ruimte uitgespaard, zodat tijdens het spannen de wiggenkunnen verplaatsen om verhindering van destrengen te voorkomen. In de vijzel worden destrengen tijdens het spannen automatischvastgezet. Door het uitlopen van de vijzel worden de strengen verlengd en komen dezeonder spanning te staan (c). Hierna worden destrengen in de verankeringen vastgezet doorde wiggen met een inwendige plunjer van devijzel, met grote kracht aan te drukken (ditwordt ook wel blokkeren genoemd), waarnavijzel weer inloopt (d).Hierna wordt het proces herhaald tot de gewenste verlenging/voorspankracht is bereikt:de strengen zijn met een minimum aan zetting verankerd.Er bestaan vijzels die alle strengen in ??n kabeltegelijkertijd kunnen spannen. Dit zijn groteen zware apparaten. Er zijn ook zogenoemdemonovijzels, waarbij ??n streng per keerwordt gespannen. Deze vijzels zijn veel beterhanteerbaar.Spanprotocol en veiligheidHet spannen is een nauwkeurig en complexproces. Er wordt gewerkt volgens een voorafdoor de constructeur opgesteld spanprotocol,waarin de volgorde en krachtsopbouw exactstaan weergegeven. Het spanbedrijf vertaaltdit naar een werkinstructie met de toegepasteapparatuur, de manometer. Tijdens het spannen wordt in stappen van bijvoorbeeld 100bar oliedruk de verlenging van de voorspanstrengen gemeten en geregistreerd. Dit geefteen controle van de verlenging en de aangebrachte voorspankracht. De manometerstanden en de bijbehorende aangebrachte krachten op het voorspanstaal zijn maatgevend. Despanresultaten worden ter goedkeuring en tervrijgave aan de constructeur voorgelegd,waarna de goedkeuring volgt voor het afwerken en injecteren van de spankabels.Het spannen moet worden gedaan onderleiding van speciaal hiervoor opgeleide deskundigen, meestal afkomstig uit de spanfirma. Alleen dan kan het spannen verantwoord en vooral veilig worden uitgevoerd.Belangrijke veiligheidsinstructies tijdens hetspannen zijn:? alleen die personen, die belast zijn met hetspannen, mogen aanwezig zijn in de nabijheid van de vijzel;? een deugdelijk schot moet worden geplaatst achter de vijzel;? men mag nooit achter de vijzel staan.Het injecteren van de ingestorteomhullingsbuizenBij de in civiele constructies veel toegepastemethode `voorspanning met nagerekt staalen aanhechting' (B1) moeten de ingestorteomhullingsbuizen na het aanspannen van devoorspanning worden ge?njecteerd met zogenaamde injectiemortel. Een goede vullingabcdankerkopwiggenstrengen losstrengen losstrengen vaststrengen vast (blokkeren)9Spannen vanvoorspanstrengen11maart 2013 16 I 02van de omhullingsbuizen is van groot belangvoor de duurzaamheid van de voorgespannenbetonconstructie.De injectiemortel bestaat uit cement, typeCEM I, water en hulpstof(fen). Onderscheidwordt gemaakt tussen de traditionele mortelmet in het algemeen een hoge waterafscheiding en een hoogwaardige, veelal kantenklare mortel met een hoge aanvangssterkteen geen of weinig waterafscheiding. Het verschil wordt vooral bepaald door het type ende dosering van de toe te passen hulpstof.De traditionele mortel wordt ter plaatse gemengd. Voorafgaand aan het injecteren, moetdoor een geschiktheidsonderzoek van de mortel, in combinatie met de toe te passen apparatuur, worden aangetoond dat aan alle eisenwordt voldaan. Bij ter plaatse vervaardigdemortel moet ook tijdens de injectiewerkzaamheden door een verwerkingscontrole wordenaangetoond dat de mortel geschikt is voor verwerking.Ten behoeve van het injecteren worden aanbeide ankerzijden en op de hoogste en laagstepunten van een omhullingsbuis afsluitbareinjectie/ontluchtingsopeningen aangebracht(fig. 10). Aan ??n zijde of op het laagste puntwordt gestart met injecteren. Er mag pas worden gestopt met injecteren als de uit de ontluchting stromende injectiemortel dezelfdesamenstelling heeft als de ingepompte injectiemortel, en als deze geen luchtbellen bevat.Onvolledige vulling kan ontstaan door slechtinjecteren, waardoor luchtinsluitingen ontstaan.Meestal is het echter het gevolg van waterafscheiding (bleeding) van de injectiemortel. Bijhorizontale omhullingsbuizen kan dit probleemnog worden overzien, omdat het bleedingwater zich over de totale buislengte kan verdelen.Bij niethorizontale omhullingsbuizen verzamelthet water zich echter op het hoogste punt enkan daar, na verdwijning in de omgeving, eenzodanig holle ruimte achterlaten, dat het voorspanstaal niet meer beschermd is.In Nederland is een unieke methode ontwikkeld waarmee de kwaliteit van de traditioneleinjectiemortel wordt verhoogd en waarmeemeer zekerheid over de vullingsgraad wordtbereikt: injecteren met napersen. Voor deNederlandse praktijk en ervaring met injecteren wordt verwezen naar Stufibrapport 19`Injecteren van voorspankanalen 2' [4].Het afwerken van hetvoorspansysteemOnder het afwerken van het voorspansysteemrekenen we het inkorten van het voorspanstaal, het afdichten van de ontluchtingsopeningen en het beschermen van de ankerstegen corrosie.D= drainage O = ontluchting I = injecteren S = spannen K= koppeling N = na-injecterenstortnaaldOOOOOO O OD I N D I NSS SK10Injecteren vaningestorteomhullingsbuizen12 maart 2013 16 I 02Uitgave ?neas, uitgeverij vanvakinformatie bvPostbus 101, 5280 AC, BoxtelT: 0411 65 00 85E: info@aeneas.nlWebsite www.betoniek.nlRedactie T: 0411 65 35 84E: betoniek@aeneas.nlMedia-advies T: 0411 65 35 81E: t.vanwanrooij@aeneas.nlVormgeving Inpladi bv, CuijkAbonnementen/adreswijzigingen?neas, Postbus 101, 5280 AC, BoxtelT: 0411 65 00 85E: info@aeneas.nlAbonnementen 2013Jaarabonnement, inclusief toegang onlinearchief: 87,50 (excl. btw)Buiten Nederland geldt een toeslag voorextra porto. Abonnementen lopen per jaaren kunnen elk gewenst moment ingaan.Opzeggen moet altijd schriftelijk gebeuren, uiterlijk twee maanden voor vervaldatum. Kijk voor de mogelijkheden van online abonnementen op www.betoniek.nl.? ?neas, uitgeverij van vakinformatie 2013.Betoniek wordt tevens elektronisch opgeslagen en ge?xploiteerd. Alle auteurs vantekstbijdragen in de vorm van artikelenof ingezonden brieven en/of makers vanbeeldmateriaal worden geacht daarvan opde hoogte te zijn en daarmee in te stemmen, e.e.a. overeenkomstig de publicatieen/of inkoopvoorwaarden. Deze liggen bijde redactie ter inzage en zijn op te vragen.Hoewel de grootst mogelijke zorg wordtbesteed aan de inhoud van het blad, zijnredactie en uitgever van Betoniek niet aansprakelijk voor de gevolgen, van welke aardook, van handelingen en/of beslissingen gebaseerd op de informatie in deze uitgave.Niet altijd kunnen rechthebbenden van gebruikt beeldmateriaal worden achterhaald.Belanghebbenden kunnen contact opnemen met de uitgever.Betoniek is h?t vakblad over technologie en uitvoering van beton en verschijnt 10 keer per jaar.Betoniek wordt uitgegeven door ?neas, uitgeverij van vakinformatie bv, in opdracht van hetCement&BetonCentrum. In de redactie zijn vertegenwoordigd: BAM Infra, BTE Nederland,ENCI, Mebin en TNO. Voor de jaarlijkse aflevering over het Examen Betontechnoloog BV wordtsamengewerkt met de Betonvereniging.Betoniek onlineDeze Betoniek en alle 431 vorige edities zijn online te raadplegen opwww.betoniek.nl. Voor leden van Betoniek is dit archief gratis toegankelijk.Nog geen lid? Kijk op www.betoniek.nl voor een interessant aanbod.16/03 - Over spannend betonGewapend met de kennis uit Betoniek 16/02 Spannend beton, bekijken we in de volgende uitgavehet gebruik van deze voorspantechnieken in een concreet project. Op het moment van schrijvenis in de A50 bij Ewijk een extra brug over de Waal in aanbouw. In deze betonnen hangbrug worden veel van de in Betoniek 16/02 besproken voorspanmethodieken toegepast. En met reden!Zonder voorspanning was de realisatie van deze betonnen brug in zijn huidige vorm namelijktechnisch niet mogelijk geweest. Juist daarom leent dit project zich mooi om nog meer overvoorspanning uit te leggen.Tot slotHet voorspannen van beton is tegenwoordigeen veel toegepaste techniek in de Nederlandse betonbouw. In deze Betoniek hebbenwe beschreven wat er bij voorspannen in depraktijk komt kijken. Zo zijn de belangrijksteonderdelen van een voorspansysteem en deverschillende voorspanmethodieken besproken. Ook hebben we stilgestaan bij de verschillende speciale werkzaamheden die nodigzijn om tot een goede en duurzame voorspanning te komen. De praktijk van het voorgespannen beton is daarmee niet minderspannend, maar hopelijk wel beter begrepen.DankwoordDe redactie van Betoniek bedankt Sander vanAmeijde voor het inbrengen van kennis enexpertise bij de totstandkoming van dit nummer.Literatuur1 Dictaat cursus Voorspantechniek Uitvoering. Betonvereniging 2013.2 Betoniek 12/18 Voorspanning.3 Betoniek 10/9 Over bruggen.4 Stufibrapport 19 Injecteren van voorspankanalen 2 (2010).In onzevolgendeuitgave