BandUitgavestandaard v o o r t e c h n o l o g i e e n u i t v o e r i n g v a n b e t o napril20130316OverspannendbetonDe praktijk vanvoorspanning inde extra Waalbrugbij EwijkFoto voorpagina:Rijkswaterstaat,Thea van denHeuvel/DAPh2 april 2013 standaard 16 I 03OverspannendbetonDirect naast de huidige, ruim 35 jaar oude brugover de Waal bij Ewijk, wordt in opdracht vanRijkswaterstaat een extra tuibrug gebouwd omde capaciteit van de A50 te vergroten van 2 x 2naar 2 x 4 rijstroken. Bij de bouw van de Taci-tusbrug is gekozen voor het gebruik van voor-spanning in drie verschillende methoden. InBetoniek 16/02 hebben we een overzicht gekre-gen van verschillende voorspantechnieken inbeton. In deze Betoniek zullen we de praktischetoepassing daarvan gaan zien, plus de rol diebetontechnologie daarbij speelt.In tegenstelling tot de huidige slanke stalenbrug, worden het brugdek en de pylonenvan de nieuwe brug volledig als betoncon-structie uitgevoerd. Omdat een belangrijkerandvoorwaarde was dat de nieuwe brugqua vormgeving past bij de bestaande brug,moest de betonnen constructie zeer slankworden. Verder worden bij de bouw van deaanbruggen en de hoofdoverspanningenverschillende uitvoeringsmethoden toege-past. Deze beide aspecten, de slanke con-structie en de uitvoeringsmethoden, hebbeneen rol gespeeld bij de keuze voor voorspan-ning in drie verschillende methodieken. Juistdit maakt de brug voor deze Betoniek zeerinteressant.Na een korte beschrijving van de brugcon-structie zullen we per brugonderdeel de toe-gepaste voorspanning, en de rol van beton-technologie daarbij, nader gaan bekijken.OpbouwextraWaalbrugbijEwijkHet brugdek van de extra Waalbrug bij Ewijkbestaat in de definitieve situatie uit een door-gaande betonconstructie met een totalelengte van 1055 m. In de brug onderscheidenwe de twee aanbruggen (noord en zuid),bestaande uit een brugdek over een land-hoofd en vier respectievelijk vijf pijlers en eengetuide hoofdoverspanning van 270 m, be-staande uit een brugdek, vier stuks pylonenen een tuiconstructie (fig. 2).Alle voorspansystemen die we gaan bekijken,bevinden zich in de bovenbouw van de brug.Onder de bovenbouw verstaan we hier hetbrugdek (aanbruggen en hoofdoverspan-ning), de pylonen en de tuiconstructie.Dwarsdoorsnede brugdekIn dwarsdoorsnede dient het brugdek ruimtete bieden aan een hoofdrijbaan bestaande uit3april 2013 standaard 16 I 031Impressie van debeide bruggen bijEwijk2 Principeaanzicht extra Waalbrugbij EwijkEnkelegegevensoverdeextraWaalbrugbijEwijk:? Hoofdoverspanning 270 m? Aanbruggen vier respectievelijk vijf overspanningen van 70 tot 105 m? Totale lengte brugdek 1055 m? Hoogte pylonen 50 m75000 900001 290000390000 105000voorspanning brugdek1.1 + 1.2 + 1.3 + 1.4 1.1 + 1.2 + 1.3 + 1.42.5 + 2.6bouwfasehulp plus definitieve tuien(2.1 + 2.2)2.42.3 2.3definitieve fasedefinitieve tuien(2.2)1055000aanbrug zuid hoofdoverspanning aanbrug noord105000 85000 75000 700002700004 75WDL0 WDL1068 9brugdek tuien pyloon4 april 2013 standaard 16 I 03vier rijstroken, een vluchtstrook, en een lang-zaamverkeersroute van 4 m breed. Het brug-dek van zowel aanbruggen als hoofdover-spanning wordt opgebouwd uit twee in hetwerk gestorte doorgaande kokers, in langs-richting aan de buitenzijden van de brug.Daartussen bevindt zich een tussendek, be-staande uit prefab betonnen voorgespannenliggers in dwarsrichting van de brug, metdaarop een druklaag. De westelijke koker isvoorzien van een uitkraging. De hoogte vande kokers is 4,50 m voor de aanbruggen,respectievelijk 3,50 m voor de hoofdover-spanning.De hoofdrijbaan is gesitueerd tussen de langs-kokers; de langzaamverkeersroute op de uit-kraging aan de westzijde van de brug. Indwarsdoorsnede is het dek niet symmetrisch.Vanwege de regenwaterafvoer ligt het dekenigszins in een verkanting.Verschillen in brugdekkenHoewel de brugdekken van zowel de aan-bruggen als van de hoofdoverspanning eenvergelijkbare opbouw hebben, zijn er tochduidelijke verschillen in de constructie als uit-voering. Bij beide dekken is sprake van eendoorgaande ligger over meerdere steunpun-ten. Echter het dek van de aanbruggen wordtondersteund door starre betonnen pijlers meteen hartafstand van 70 tot 105 m, terwijl bijde hoofdoverspanning het dek in de luchtwordt gehouden door de veel elastischertuien met een hart op hartafstand van detuien van circa 22 m. Door de korte afstandtussen de tuien, is de hoogte van de koker vande hoofdoverspanning beperkt tot 3,50 m.De verschillen in ondersteuning (afstand enstijfheid) geven andere krachten en spannin-gen in de dekken en daardoor ook een anderebenodigde voorspanning. Ook zijn de geko-zen bouwwijzen van aanbruggen (schuifme-thode) respectievelijk hoofdoverspanning(uitbouwmethode) duidelijk verschillend.Beide aspecten, constructie en bouwwijze,hebben invloed op de toegepaste voorspan-ning.Overzicht van voorspansystemenZoals we in Betoniek 16/02 hebben gezien,kunnen we binnen de voorspanning de vol-gende methoden onderscheiden:A Voorspanning met voorgerekt staal metaanhechtingB Voorspanning met nagerekt staal, dat weerwordt onderverdeeld in:B1 Voorspanning met aanhechting (VMA)B2 Voorspanning zonder aanhechting(VZA)C Uitwendige voorspanningIn tabel 1 is voor de aanbruggen en hoofd-overspanning aangegeven welk systeemwaar is toegepast; het nummer van het voor-koker2.1 + 2.2koker uitkragingtussendek2.32.4oost westhoofdoverspanning aanbrug1.1 + 1.21.2prefab liggers2.6 2.5 1.3 1.4 1.1 + 1.2koker:dekwandbodem3Dwarsdoorsnedevan het brugdekmet locaties van deverschillendetoegepastevoorspansystemen5april 2013 standaard 16 I 03spansysteem is terug te vinden in figuren 2 en3 en in de diverse tussenkopjes.Per bouwdeel gaan we in deze Betoniek devoorspansystemen nader bekijken, waarbijook de bouwwijze van het bouwdeel aan bodkomt en de rol van de betontechnologie.aanbruggenVan de aanbruggen gaan we eerst de bouw-wijze van het brugdek beschouwen.Bouwwijze brugdekBeide aanbruggen zijn tegelijkertijd met dezogenoemde schuifmethode, in moten van30 m in drie fasen, op een bouwplaats achterhet noordelijke respectievelijk zuidelijke land-hoofd geproduceerd (fig. 5). Dit betekent datna elke fase alle tot dan toe geproduceerdemoten een positie zijn opgeschoven over deuiterwaarden richting de rivier, over zoweltijdelijke als definitieve ondersteuningen. Opde vrijkomende eerste positie werd daarnaweer begonnen aan de eerste fase van devolgende moot. De eerste fase bestond uit hetstorten van de vloeren en wanden van detwee kokers, waarna in de tweede fase hetdek van de kokers inclusief een uitkraging isgestort. In de derde fase zijn tussen de kokersprefab betonnen liggers gemonteerd, waaroverheen een in het werk gestorte druklaag isaangebracht.Na drie fasen en dus drie posities, was demoot gereed. De bouwsnelheid was hoog;elke twee weken werden de aanbruggen eenmootlengte opgeschoven.streng kabeluit strengen(19 stuks)tuikabeluit strengenmet PE-mantel inPE buis ?250 mm(88 stuks)?250d = 15,7 mmstrengmet PE-manteld = 15,7 mmwas/vetPE-mantelAtabel1 OverzichtvoorspansystemeninextraWaalbrugbijEwijkBouwdeel nr toepassingvoorspanning MethodeAanbruggen 1.1 Voorspanning kokers bouwfase B1/B21.2 Voorspanning kokers definitieve fase B11.3 Voorspanning prefab liggers A1.4 Dwarsvoorspanning tussendek B1Hoofdoverspanning 2.1 Tuien tijdelijk C2.2 Tuien definitief C2.3 Voorspanning kokers bouwfase B22.4 Voorspanning kokers definitieve fase C2.5 Voorspanning prefab liggers A2.6 Dwarsvoorspanning tussendek B14 Typenvoorspanstaal6 april 2013 standaard 16 I 03De kokers van het brugdek worden in langs-richting op twee verschillende momentenvoorgespannen met nagerekt staal met aan-hechting (methode B1). We maken onder-scheid tussen voorspanning tijdens de bouw-fase en voorspanning tijdens de definitievefase.Voorspanning kokers bouwfase (1.1)Tijdens het schuiven van de aanbruggen overde ondersteuningen verandert in elke dwars-doorsnede het moment. Het moment kanzelfs van teken veranderen. Hiermee verande-ren ook de spanningen in de betondoor-snede: druk wordt trek en andersom. Daaromis gekozen voor een centrische voorspanningtijdens de bouw. Dat wil zeggen dat ten ge-volge van de voorspanning, overal in de be-tondoorsnede een gelijke drukspanning op-treedt. Per koker bestaat de centrischevoorspanning uit vijf rechte voorspankabels,met elk 19 strengen FeP1860, diameter15,7 mm. De totale voorspankracht per kabelis circa 4200 kN, ofwel het gewicht van zo'n400 middenklasse auto's.Gekozen is voor het prefabriceren van devoorspanning. Dit betekent dat de strengenop lengte van tevoren elders in de stalen om-hullingsbuizen zijn aangebracht en voorzienzijn van de ankers. Op de bouwplaats zijndeze stalen omhullingsbuizen, compleet metvoorspanstrengen, vanaf rollen direct in dewapeningskorven gemonteerd (foto's 6 en 9).Na voldoende verharding (waarover latermeer) zijn de strengen gespannen vanaf devrije, kopse kant van de koker (landzijde), zijn4fase 13 2 1landhoofdstart moot 4definitiefsteunpunttijdelijksteupunt45 3 2 1start moot 5fase 2bouwplaats brugdekfase 3schuiflengte = mootlengte5 Principe van hetschuiven van hetbrugdekpijler voorspanning vloervoorspanning wandvoorspanning dek7april 2013 standaard 16 I 03omhullingsbuizen ge?njecteerd, en zijn dekokers een mootlengte uit de kist geschoven.Voor een uitleg over het spannen en injecte-ren, wordt verwezen naar Betoniek 16/02.Voorspanning kokers definitieve fase (1.2)In de definitieve fase zijn door het verwijderenvan de tijdelijke ondersteuningen, de over-spanningen van het brugdek en dus ook vande kokers, veel groter. Hierdoor en door dehogere belastingen, zullen de momenten inde kokers veel groter zijn dan in de bouwfase.Wel zullen de momenten, en dus de span-ningen, minder sterk wisselen. Door de mo-menten ontstaan trekspanningen in de beton-constructie, die we door het aanbrengen vanvoorspanning willen neutraliseren: ter plaatsevan de steunpunten bovenin de doorsnede enin het midden van de overspanning onderin.Er is dus een heel andere en grotere voorspan-ning nodig dan in de bouwfase tijdens hetschuiven. Deze voorspanning wordt bereiktdoor voorspanning in de kokers aan te bren-gen, bestaande uit rechte kabels boven in hetdek ter plaatse van de ondersteuningen, enrechte kabels onder in de vloer ter plaatse vande overspanningen. Maar ook doorgaandegebogen kabels in de wanden, die de mo-menten volgen, zorgen voor de benodigdevoorspanning. Elke voorspankabel bestaat uit19 of 22 strengen FeP1860 diameter15,7 mm. Deze voorspanningen worden pasaangebracht en afgespannen nadat de com-AA+-AA+ +-7 Wisseling vanmoment in eenkokerdoorsnededoor hetverschuiven8 Definitievelangsvoorspanningin de kokers van deaanbruggen6 Aanzicht kokermootna schuiven uitbekistingfoto: CombinatieWaalkoppel v.o.f.pijler8 april 2013 standaard 16 I 03plete aanbrug op zijn plaats ligt. De omhul-lingsbuizen en ankers zijn al wel direct tijdenshet storten van de kokers aangebracht en in-gestort.Voor een deel kon de voorspanning uit debouwfase worden toegepast in de definitievesituatie. In een aantal gevallen moest echterde voorspanning uit de bouwfase wordenverwijderd door het doorboren en doorsnij-den van de kabels; deze voorspanning waseerder niet ge?njecteerd.Alle ankers, en daarmee de toegang tot devoorspankanalen (omhullingsbuizen), zijn aande binnenzijde van de koker aangebracht. Bijde ankers waar voorspanstaal moet wordeningevoerd en/of gespannen, zijn de voor-spankanalen uit het vlak van wand, vloer ofdak gebogen om dit mogelijk te maken. Er isnamelijk vrije ruimte nodig achter het ankerin het verlengde van het voorspankanaal,voor het invoeren van de kabels en voor despanvijzel.De inleidende krachten vanuit de spanveran-keringen van de voorspanning in de beton-constructie zijn erg groot. Dit geeft grotedruk- en trek(splijt)spanningen die met be-tonstaal B500B worden weggewapend. Ditpunt, en het feit dat de brug zeer slank isontworpen, verklaart de hoge wapenings-dichtheid en de hoge voorspanning van deconstructie zoals ook blijkt uit foto 9.9De constructie heefteen hogewapeningsdichtheiden voorspanningfoto: CombinatieWaalkoppel v.o.f.9april 2013 standaard 16 I 03(Dwars)voorspanning tussendek enprefab liggers (1.3 en 1.4)Het tussendek, haaks op de twee langsko-kers, is opgebouwd uit prefab betonnenvoorgespannen, omgekeerde U-vormigeliggers, met de afmetingen 1,15 x 2,00 x22,70 (h x b x l). Daarover is een in het werkgestorte druklaag aangebracht. Deze liggerszijn elders in een fabriek geproduceerd metals voorspanmethode A; voorgerekt staalmet aanhechting. Hierbij is dus het voor-spanstaal (strengen FEP1860, diameter15,7 mm) afgespannen op een zogenoemdespanbank, waarna het beton er omheen isgestort. Na verharding is het voorspanstaalvoorzichtig ontspannen van de spanbank enis de voorspanning overgebracht op de be-tonnen ligger.Om een goede constructieve verbindingtussen de kokers en het tussendek te realise-ren, is ook gekozen voor voorspanning, enwel volgens de methode nagerekt staal metaanhechting (methode B1). Hiervoor zijntussen de ribben van de prefab liggers omde 2 m omhullingsbuizen aangebracht, metelk acht strengen FeP1860, diameter15,7 mm. Toen de ter plaatste gestorte druk-laag voldoende verhard was, zijn deze kabelsafgespannen en zijn de omhullingsbuizenge?njecteerd.Als verankering van de voorspanning zijnplaatankers toegepast die tegen de binnen-ste wanden van de kokers zijn geplaatst. Eenjuiste maatvoering van de positie van deomhullingsbuizen, als ook de positioneringvan de prefab liggers, zijn hierdoor belang-rijke voorwaarden voor een goede uitvoe-ring.Betontechnologie aanbruggenVoor het in het werk gestorte beton van dekokers werd een karakteristieke kubusdruk-sterkte gevraagd van 65 N/mm2 na 28dagen (C53/65). Voor het gedeelte van dekokers ter plaatse van de rivierpijlers en depylonen werd zelfs een karakteristieke kubus-druksterkte gevraagd van 85 N/mm2.De belangrijkste verdere ontwerpeisen aanhet betonmengsel voor de kokers zijn:? Cement met een slakgehalte 50%? Levensduur van 100 jaar? Lange verwerkbaarheid? Vloer plus wanden in ??n fase storten? Wanden na ??n dag ontkisten? Sterkte-eis wanden minimaal 34 N/mm?na 72 uur? Sterkte-eis dek van de kokers minimaal34 N/mm? na 48 uurDe laatste twee eisen komen voort uit hetgebruik van voorspanning. Dit is de mini-maal benodigde druksterkte waarbij devoorspanning kan worden aangebracht. Dekorte verhardingsperioden zijn nodig om debouwcyclus van twee weken te kunnen rea-liseren. Wordt de sterkte niet gehaald in degevraagde tijd, dan heeft dit direct vertra-ging in de bouw tot gevolg. De bouw van deaanbruggen had een doorlooptijd van ??njaar, waardoor ook in de winterperiode hier-aan voldaan diende te worden.Het ontwikkelde, toegepaste mengsel be-stond uit onder andere CEM III/B 42, 5N,CEM I 52,5 R, poederkoolvliegas en gebro-ken grind 4-16 mm. De waterbindmiddel-factor is 0,34. Bij zeer hoge wapeningscon-centraties werd gebroken grind 4-8 mmtoegepast. Omdat de sterkteontwikkeling zobelangrijk was voor de voortgang, is deze opmeerdere manieren gecontroleerd:? Kubussen bij controles en op het werk? Traditionele rijpheidscomputer op hetwerk? Draadloos meetsysteem met online uitle-zing via internet10 april 2013 standaard 16 I 03Zoals eerder aangegeven, was voor een deelvan de kokers (ter plaatse van de pylonen) eenkarakteristieke kubusdruksterkte van 85 N/mm2voorgeschreven. Dit beton werd als eerste bijde aanvang van de bouw van de aanbruggengestort, terwijl de hoge sterkte pas na ??n jaarnodig is nadat de gehele aanbrug gereed is.Zoals bekend neemt de sterkte van beton ookna de gebruikelijke 28 dagen nog toe; dit geldtzeker voor beton met hoogovenslakken en/ofvliegas. Van dit principe werd gebruikgemaaktdoor de sterkte-eis te defini?ren na 91 dagen inplaats van de gebruikelijke 28 dagen.We hebben de bouwwijze van en de voor-spanning in de aanbruggen bekeken, com-pleet met enkele interessante betontech-nologische aspecten. Net als in de werkelijkebouwvolgorde gaan we nu naar de hoofd-overspanning.HoofdoverspanningDe hoofdoverspanning bestaat uit een beton-nen brugdek met, op de uiteinden ter plaatsevan de rivierpijlers, in totaal vier pylonen. Hetbrugdek is met zogenoemde tuien verbondenmet de pylonen. De tuien zijn verankerd in dekokers van het brugdek.PylonenNadat de aanbruggen in hun definitieve positiezijn geschoven, is gestart met het bouwen vande vier pylonen. Deze zijn op de brugkokersvan de aanbruggen gepositioneerd, ter plaatsevan de rivierpijlers. De 50 m hoge pylonen zijnop het brugdek met klimbekistingen, in sectiesvan circa 5 m hoog, opgebouwd. De pylonenhebben een kokervorm met een wanddikte van610 mm en een uitwendige doorsnede, welkeverloopt van 2,0 x 2,5 m onderaan op brug-10 In te stortenstaalconstructievoor de verankeringvan de tuien in depylonenfoto: CombinatieWaalkoppel v.o.f.11april 2013 standaard 16 I 03dekniveau, tot 3,0 x 3,5 m op het hoogstepunt. In de pylonen zijn met grote precisiegrote stalen constructies ingestort voor hetverankeren van de brugtuien.Betontechnologie pylonenUit de tuien komen grote verticale belastingenop de pylonen: het gewicht van het getuidebrugdek. Men kan dit zien als een soort voor-spanning van de pylonen. Door deze grotebelastingen werd, net als bij de kokers in hetbrugdek direct onder de pylonen, voor een deelvan het beton een karakteristieke kubusdruk-sterkte gevraagd van 85 N/mm2 na 91 dagen.Het overige beton in de pylonen moest eensterkteklasse hebben van C 53/65. In verbandmet de uitvoering werden specifieke eisen aande betonsamenstelling van de pylonen gesteld.Deze eisen bestonden uit een beperking van debekistingsdruk (5 m storthoogte), en vooralbeheersing van de temperatuurgradi?nt in de610 mm dikke wanden tijdens het ontkisten vande binnenkant (na ??n nacht), respectievelijk debuitenkant (na twee nachten). Daarom zijnnaast het toepassen van een betonmengsel meteen lage warmteontwikkeling, vooraf uitge-breide simulaties op de computer uitgevoerdom een goed inzicht te hebben in de te ver-wachten temperatuurontwikkelingen, als ookde temperatuurgradi?nten. Tijdens de uitvoe-ring is door continue metingen in de kern vande wand en aan de buitenzijde, controle gehou-den op de temperatuurgradi?nt.Bouwwijze brugdek hoofdoverspanningHoe is nu het brugdek van de hoofdoverspan-ning gerealiseerd? De kokers, vier in totaal ofweltwee per brugzijde, zijn met de zogenoemdevrije uitbouwmethode stapsgewijs in moten vancirca 5 m in het werk gefabriceerd (fig. 11).Hierbij is gebruikgemaakt van vier uitbouwwa-gens, voor elke kokerbalk ??n (foto 5). Op dezemanier zijn aan iedere brugzijde 22 uitbouw-segmenten gemaakt met een lengte van onge-veer 5 m. Met behulp van de wagen werd elknieuw segment uitgebouwd, vanaf het vorigesegment richting het midden van de rivier. Inhet midden is een zogenoemde sluitmoot ge-maakt, waarmee de brug tot een geheel wordtgemaakt.We gaan nu de voorspansystemen bekijken;voor de voorspanning in het tussendek (2.5en 2.6) wordt verwezen naar de aanbruggen(1.3 en 1.4).11Principeuitbouwmethode12 april 2013 standaard 16 I 03Tuiconstructies hoofdoverspanning (2.1 en 2.2)De tuiconstructie is een vorm van uitwendigevoorspanning (methode C). De hoofdfunctievan de tuien is het verticaal dragen van hetbrugdek. In de definitieve situatie worden intotaal 80 tuien met een lengte van 55 tot125 m toegepast, bestaande uit kabels van 67tot 88 parallel lopende strengen FeP1860, di-ameter 15,7 mm (fig. 4).De afstand van 22 m tussen de verankeringenvan de definitieve tuien is te groot voor detoegepaste uitbouwmethode. Daarom wor-den tijdelijke hulptuien gebruikt, opgebouwduit normale strengen FeP1860, diameter15,7 mm. Deze hulptuien worden met hetvorderen van de uitbouw en de definitievetuien weer ontspannen en verwijderd. Detuien worden aan de uiteinden verankerd inde pyloon (foto 4), respectievelijk in het dekvan de kokers (fig. 13 en foto 14).De wijze van bescherming bij de tuiconstruc-tie is duidelijk anders dan bij de voorspan-ning, die in de betonconstructie zijn opge-nomen. De draden van elke streng zijnverzinkt en elke streng is omhuld door eenPE mantel. De ruimte tussen de streng en zijnPE mantel is gevuld met was. De kabel vanstrengen wordt als geheel opgenomen ineen tweede PE buis, met een diameter van250 mm.12Uitbouwwagen inpraktijktuikabelkokerdekAAanker13 Verankering vantuien in kokerdek(A-A = aanzichtfoto 14)13april 2013 standaard 16 I 03Deze tweede PE mantel is voorzien van eenuitwendige spiraalvormige ribbel om trillin-gen door wind en regen tegen te gaan. Omde kans op trillingen verder te verminderen,worden de tuien langer dan 80 m voorzienvan uitwendige hydraulische dempers. Dekortere tuien worden zodanig uitgevoerd, datzo nodig ook daar dempers kunnen wordenaangebracht.Het spannen van de tuien vindt plaats in dekoker en is een complex proces. De strengenvan een kabelbundel worden streng voorstreng gespannen. Het doel is een gelijkespankracht in elke streng van een kabelbun-del. Maar bij het spannen van de tweedestreng zal echter door vervorming van pyloonen dek de spankracht in de eerste streng algaan wijzigen. Dit probleem wordt opgelostdoor het toepassen van twee vijzels: een refe-rentievijzel en een werkvijzel.tuikabel14 Aanzicht tuiveran-kering in kokerfoto: Rijkswater-staat, Thea vanden Heuvel/DAPh14 april 2013 standaard 16 I 03De eerste streng wordt met de referentievijzelop een berekende spankracht gebracht endeze vijzel blijft vervolgens aan de streng ge-koppeld. De tweede en volgende strengenworden stuk voor stuk gespannen met dewerkvijzel, die aan de referentievijzel is gekop-peld. De werkvijzel stopt automatisch metspannen als de spankracht gelijk is aan despankracht in de referentievijzel. Hierdoorkrijgen alle strengen een gelijke spankracht.Afhankelijk van de voortgang van de uitbouwwordt de spanning van de tuien steeds bijge-steld. Na het voltooien van het dek van dehoofdoverspanning met sluitmoot en langs-voorspanning, worden de tuien op de defini-tieve spanning gebracht en afgewerkt.Voorspanning kokers bouwfase (2.3)Tijdens de uitbouw met de laatste moten kongeen gebruikgemaakt worden van tijdelijkeondersteuning door hulptuien. In plaats daar-van werd er een tijdelijke voorspanning toe-gepast in het dek van de kokers. Deze kabelswerden later na sluiting doorboord en deomhullingsbuizen zijn alsnog ge?njecteerd.Voorspanning kokers definitieve fase (2.4)Na het aanbrengen van de sluitmoot in hetmidden van de hoofdoverspanning, werdende twee uitgebouwde dekken met rechtevoorspanning in de beide kokerbalken aanelkaar gespannen. Deze voorspanning werdniet door sparingen in het beton gevoerd,maar bleef vrij in de koker. Dit is dus ook eenvorm van uitwendige voorspanning (me-thode C, fig. 16). Voor de verankering zijn opde wanden en vloer in de koker consoles ge-stort. Deze aanvullende voorspanning in hetmidden van het brugdek is daar nodig van-wege de grote afstand tussen de tuien.Betontechnologie brugdek hoofdoverspanningOok bij de uitbouwmethode was de snelheidvan de sterkte-ontwikkeling van het betoncruciaal voor de bouwtijd. De gevraagdesterkteklasse is C 45/55, met een vroegesterkte vanwege de bouwmethode van15 N/mm? na 15 uur, respectievelijk30 N/mm? na 36 uur. Enerzijds was een snellesterkte-ontwikkeling gewenst, anderzijdswaren een hoge sterkte en stijfheid onge-wenst. De reden hiervoor is dat het betonnenDOORSNEDE A1-A1E3 E2 E1DOORSNEDE A2-A215april 2013 standaard 16 I 03dek door het spannen van de tuien nog wordtvervormd. Dit gebeurt bij het maken van desluitmoot, waarbij door het spannen vantuien en knevelen de beide uitkragende dek-ken op gelijke hoogte worden gebracht. Nahet aanbrengen van de langsvoorspanning inhet midden, wordt het gehele dek bij hetdefinitief afspannen van de tuien in een verti-cale boog gebracht. Te hoge betonstijfheidleidt dan door het vervormen tot groterespanningen in beton en tuien, en resulteertmogelijk in ongewenste scheurvorming in hetbeton.E3E2E1DOORSNEDE A-A16Uitwendigevoorspanning inkokers vanhoofdoverspanning15Aanbrengen tuifoto:Rijkswaterstaat,Thea van denHeuvel/DAPh16 april 2013 standaard 16 I 03Uitgave?neas, uitgeverij vanvakinformatie bvPostbus 101, 5280 AC, BoxtelT: 0411 - 65 00 85E: info@aeneas.nlWebsitewww.betoniek.nlredactieT: 0411 65 35 84E: betoniek@aeneas.nlMedia-advies T: 0411 - 65 35 81E: t.vanwanrooij@aeneas.nlVormgevingInpladi bv, Cuijkabonnementen/adreswijzigingen?neas, Postbus 101, 5280 AC, BoxtelT: 0411 65 00 85E: info@aeneas.nlabonnementen2013Jaarabonnement, inclusief toegang onlinearchief: 87,50 (excl. btw)Buiten Nederland geldt een toeslag voorextra porto. Abonnementen lopen per jaaren kunnen elk gewenst moment ingaan.Opzeggen moet altijd schriftelijk gebeu-ren, uiterlijk twee maanden voor vervalda-tum. Kijk voor de mogelijkheden van on-line abonnementen op www.betoniek.nl.? ?neas, uitgeverij van vakinformatie 2013.Betoniek wordt tevens elektronisch opge-slagen en ge?xploiteerd. Alle auteurs vantekstbijdragen in de vorm van artikelenof ingezonden brieven en/of makers vanbeeldmateriaal worden geacht daarvan opde hoogte te zijn en daarmee in te stem-men, e.e.a. overeenkomstig de publicatie-en/of inkoopvoorwaarden. Deze liggen bijde redactie ter inzage en zijn op te vragen.Hoewel de grootst mogelijke zorg wordtbesteed aan de inhoud van het blad, zijnredactie en uitgever van Betoniek niet aan-sprakelijk voor de gevolgen, van welke aardook, van handelingen en/of beslissingen ge-baseerd op de informatie in deze uitgave.Niet altijd kunnen rechthebbenden van ge-bruikt beeldmateriaal worden achterhaald.Belanghebbenden kunnen contact opne-men met de uitgever.Betoniek is h?t vakblad over technologie en uitvoering van beton en verschijnt 10 keer per jaar.Betoniek wordt uitgegeven door ?neas, uitgeverij van vakinformatie bv, in opdracht van hetCement&BetonCentrum. In de redactie zijn vertegenwoordigd: BAM Infra, BTE Nederland,ENCI, Mebin en TNO. Voor de jaarlijkse aflevering over het Examen Betontechnoloog BV wordtsamengewerkt met de Betonvereniging.BetoniekonlineDeze Betoniek en alle 432 vorige edities zijn online te raadplegen opwww.betoniek.nl. Voor leden van Betoniek is dit archief gratis toegankelijk.Nog geen lid? Kijk op www.betoniek.nl voor een interessant aanbod.16/04-BetonindegrondIn de grond gevormde betonnen palen en wanden, zijn palen en wanden die in de grondworden gestort en daar verharden. De grond dient als bekisting. Vanwege deze bijzondereomstandigheden gelden bij het mengselontwerp van dit beton allerlei extra aandachtspun-ten. In Betoniek 16/04 gaan we eerst in op de mogelijke kenmerken van deze palen enwanden en op de typen die het meest worden toegepast in Nederland. Vervolgens kijkenwe naar de specifieke betontechnologische aspecten.totslotDoor de extra brug hebben we de Waal over-spannen met een stuk vakwerk in voorspan-ning, betontechnologie en uitvoering. In deloop van 2013 kunt u dan geheel ontspannenrijden over de Tacitusbrug.dankwoordDe redactie spreekt haar dank uit aan deheren Bart Koerts en Ed Freriks voor hun in-breng van kennis bij de totstandkoming vandit nummer.Literatuurlijst1 Cursus dictaat Voorspantechniek Uitvoe-ring. Betonvereniging 20102 Betoniek 16/02 Spannend beton3 Betoniek 12/18 Voorspanning4 Betoniek 10/09 Over bruggen5 Nieuwe tuibrug in A50, Cement 2012/3Inonzevolgendeuitgave