BandUitgavestandaard v o o r t e c h n o l o g i e e n u i t v o e r i n g v a n b e t o njuni20130416Beton inde grondOver beton voor inde grond gevormdepalen en wanden2 juni 2013 standaard 16 I 04BetonindegrondEr zijn verschillende typen in de grond gevormdebetonnen palen en wanden. Simpel gezegd wor-den ze allemaal als volgt vervaardigd: eerst wordteen verticaal gat gevormd in de grond, tergrootte van de paal of wand. Hiermee is in feitede bekisting gemaakt. Want vervolgens wordt ditgat gevuld met betonspecie, die later verhardt totde betonnen paal of wand. Dat klinkt inderdaadsimpel. Maar het zijn bijzondere omstandighe-den, die bovendien kunnen verschillen bij dediverse typen palen en wanden. Hierdoor moetextra aandacht worden besteed aan het mengsel-ontwerp van het beton. In deze Betoniek kijken wenaar deze betontechnologische aandachtspunten.Om de betontechnologische aandachtspun-ten goed te kunnen begrijpen, gaan weeerst wat dieper in op de in de grond ge-vormde betonnen palen en wanden. Welketypen zijn er en welke specifieke kenmerkenhebben ze? Hierbij concentreren we ons opde zaken waarvan we later zullen zien dat zevan invloed zijn op het mengselontwerp.grondomgevinggatgrondomgevinggatUitgangssituatie Grondverdringing Grondverwijderingomliggendegrond:grondt.p.v.gat(verdrongen)+grondomgevinggatomliggendegrond:grondomgevinggatgrondt.p.v.gatgrondt.p.v.gatgatgrond t.p.v. gat (verwijderd)gat2Grondverdrin-ging en grond-verwijderingFoto voorpagina:Een avegaar voorhet vervaardigenvan schroefpalentype avegaar3juni 2013 standaard 16 I 04Wanneer in deze Betoniek wordt gepraatover `palen en wanden', worden in de grondgevormde betonnen palen en wanden be-doeld.De verschillende typen palen en wanden wor-den grofweg ingedeeld in grondverdringendeen grondverwijderende typen. Het gat in degrond waar later de paal of wand komt, wordtgevormd door de grond ter plekke van hetgat te verplaatsen via verdringing of verwijde-ring (fig. 2). Bij grondverdringing zit dezegrond nog wel in de grond, maar niet meerop de plaats van het gat. De grond wordthierbij `weggeduwd' naar de grond in deomgeving van het gat. Bij grondverwijderingwordt de grond ter plekke van het gat uit degrond gehaald.typenDe volgende typen palen en wanden wordenhet meest toegepast in Nederland:Grondverdringend:? Vibropalen? Grondverdringende schroefpalenGrondverwijderend:? Boorpalen? Diepwandpalen en diepwanden? Schroefpalen type avegaar, met devarianten:- Buisschroefpalen- Verbuisde schroefpalen- Verbuisde buisschroefpalen- SchroefpalenwandenHierna wordt van elk type een korte beschrij-ving gegeven van de manier van vervaardi-gen.1Voorraadboorpunten voorgrondverdringendeschroefpalen4 juni 2013 standaard 16 I 04VibropalenVibropalen zijn grondverdringende palen dieals volgt worden vervaardigd (fig. 3):1 Het gat in de grond wordt gevormd dooreen stalen buis (casing) met een losse voet-plaat in de grond te heien. Hierbij wordt degrond ter plekke van het gat verdrongen;2 De wapening wordt in de buis aange-bracht;3 De buis wordt (meestal) vanaf het maaiveldgevuld met betonspecie;4 De buis wordt heiend uit de grond getrok-ken waarbij de voetplaat achterblijft;5 Eindresultaat.GrondverdringendeschroefpalenGrondverdringende schroefpalen wordenonder veel verschillende merknamen gele-verd. De vervaardiging van dit type komt re-delijk overeen met die van vibropalen. Debelangrijkste verschillen zijn:1 De stalen buis heeft een losse schroefpunt(of boorpunt) en wordt in de grond ge-schroefd.2 De buis wordt oscillerend (heen en weerdraaiend) uit de grond getrokken, waarbijde schroefpunt achterblijft.wapening betonspecie1 2 3 4 53Vervaardigen vanvibropalen4Het vervaardigenvan grondverdrin-gende schroefpalen5juni 2013 standaard 16 I 04BoorpalenBoorpalen zijn grondverwijderende palen dieals volgt worden vervaardigd (fig. 5):1 Het (ronde) gat in de grond wordt ge-vormd door graven met een boor of grijper.Hierbij wordt de grond ter plekke van hetgat verwijderd. Tijdens het graven wordthet gat continu gevuld gehouden met eentijdelijke steunvloeistof;2 De wapening wordt in het gat met steun-vloeistof aangebracht;3 Het gat wordt gevuld met betonspecie,met behulp van een tremiepijp die continutot onder het specieoppervlak hangt. Hier-door wordt voorkomen dat de specie ver-mengt met de steunvloeistof. Tijdens hetvullen, verdringt de zwaardere specie desteunvloeistof naar boven, uit het gat;4 Eindresultaat.diepwandpalenendiepwandenDiepwandpalen hebben veel overeenkomstenmet boorpalen. Ze hebben echter een recht-hoekige in plaats van een ronde doorsnede.Het gat in de grond wordt dan ook gegravenmet een grijper of een hydrofrees. Door meer-dere keren te graven, is het mogelijk langere,T-, L- of kruisvormige doorsnedes te maken.Diepwandpalen worden ook wel barettengenoemd.wapeningbetonspeciesteunvloeistofsteunvloeistof1 2 3 4tremiepijp5Vervaardigen vanboorpalen6Het vervaardigenvan een diepwandmet een grijperfoto: BAM SpecialeTechnieken6 juni 2013 standaard 16 I 04Door meerdere rechthoekige diepwandpalen(diepwandpanelen) aaneengesloten naastelkaar te maken, ontstaat een diepwand. Omervoor te zorgen dat de wand waterdicht is,moet veel aandacht worden besteed aan devoegen tussen de panelen.schroefpalentypeavegaarSchroefpalen type avegaar zijn grondverwij-derende palen die als volgt worden vervaar-digd (fig. 7):1 Een avegaar met een losse afdichting aande onderzijde van de holle as, wordt in degrond geschroefd. Een avegaar is een langeholle as met een diameter van circa 60 tot100 mm, met daar omheen een doorgaandschroefblad. Tijdens het inschroeven wordtde grond ter plekke van het te vormen gatlosser gemaakt, maar het grootste gedeeltevan deze grond wordt nog niet verwijderd;2 De as wordt gevuld met mortel- of be-tonspecie en de avegaar wordt een beetjeopgetild, waarbij de afdichting achterblijft;3 De avegaar wordt (meestal) stilstaand uit degrond getrokken waardoor het gat in degrond (vanaf de onderzijde) wordt gevormd.Hierbij wordt de grond ter plekke van het gatverwijderd. Tijdens dit proces wordt het gatdirect gevuld met specie, die onder extradruk via de as wordt aangevoerd;4 Nadat de hele paal is gevuld, wordt dewapening in de specie aangebracht (inge-trild);5 Eindresultaat.Dit type wordt ook wel avegaarpalen ge-noemd, en er zijn verschillende varianten op.Namelijk: buisschroefpalen, verbuisdeschroefpalen, verbuisde buisschroefpalen enschroefpalenwanden.BuisschroefpalenBij buisschroefpalen is de diameter van deholle as een stuk groter (vanaf circa250 mm). In tegenstelling tot de schroefpa-len type avegaar, wordt de wapening in deas afgehangen v??r het vullen met be-mortel- ofbetonspeciewapening1 2 3 4 5mortel- ofbetonspecie7Vervaardigen vanschroefpalen typeavegaar7juni 2013 standaard 16 I 04tonspecie, en staat de specie niet onderextra druk. Vanwege de grotere asdiameterzijn buisschroefpalen maar beperkt grond-verwijderend. Je zou kunnen zeggen dat dittype eigenlijk tussen de schroefpalen typeavegaar en de grondverdringende schroef-palen in zit.Verbuisde (buis)schroefpalenBij verbuisde schroefpalen en verbuisdebuisschroefpalen zit rondom de avegaareen stalen buis met snijtanden aan de on-derzijde. Bij het inschroeven van de ave-gaar wordt de stalen buis ook in de grondgedraaid (in tegengestelde richting). Zeworden tegelijkertijd uit de grond getrok-ken.SchroefpalenwandenDoor meerdere palen aaneengesloten naastelkaar te vervaardigen, ontstaat een schroef-palenwand. Als de wand waterdicht moetzijn, moeten de palen elkaar overlappen. Bijzo'n waterdichte wand, die ook wel secans-wand wordt genoemd, worden eerst de `on-even' (primaire) palen gemaakt. Deze palenzijn niet gewapend. Vervolgens worden daar-tussen de `even' (secundaire) palen gemaakt.8Het vervaardigen vanbuisschroefpalenfoto: BAM SpecialeTechnieken8 juni 2013 standaard 16 I 04Hierbij wordt een klein gedeelte van de pri-maire palen verwijderd. Dit is mogelijk door-dat het verbuisde palen zijn met snijtandenaan de onderzijde van de stalen buis. Dezepalen zijn wel gewapend.KenmerkenDe kenmerken van de palen en wanden,waarvan we later zullen zien dat ze van in-vloed zijn op het mengselontwerp, zijn:? Invloed op omliggende grond,? Opnemen van gronddruk,? Manier van vullen,? Trillingen, en? Aanbrengen van wapening.De eerste twee kenmerken hebben betrekkingop de gronddruk. De omliggende grond vanhet gat (en later van de paal of wand) oefenteen horizontale gronddruk uit. De groottehiervan is van allerlei factoren afhankelijk,waaronder het grondtype (dat over de paal-of wandhoogte kan vari?ren door verschil-lende grondlagen), het grondwaterpeil, en dediepte onder het maaiveld. Een gedeelte vandeze gronddruk wordt geleverd door de hy-drostatische druk van het grondwater. Dehydrostatische druk van een vloeistof is de-zelfde druk als die een kolom vloeistof in eenhoge buis uitoefent op de wanden van debuis. De grootte van deze druk wordt vooralbepaald door de volumieke massa van devloeistof en de hoogte van de (bovenlig-gende) vloeistofkolom.De genoemde kenmerken worden hiernatoegelicht. Tabel 9 geeft een overzicht vande beschreven typen en hun specifieke ken-merken.tabel9 typen,kenmerkenenomstandighedentypen kenmerkeninvloed opomliggende grondopnemen van gronddruk manier van vullen+ :gronddruk groter0 :gronddruk gelijk- :gronddruk kleinergat vormen gat vullenmet speciegrond-verdringendvibropalen + stalen buis stalen buis(en specie)storten vanaf maaiveld2)grondverdringendeschroefpalen+ stalen buis stalen buis(en specie)storten vanaf maaiveld2)grond-verwijderendboorpalen - steunvloeistof steunvloeistofen specietremiepijpdiepwandpalenen diepwanden- steunvloeistof steunvloeistofen specietremiepijpschroefpalentype avegaar- specie onder druk onder druk via asbuisschroefpalen 0/- 1) 1) 1)verbuisdeschroefpalen0 specie onder druk onder druk via asverbuisdebuisschroefpalen0 1) 1) 1)Schroefpalenwanden zijn niet weergegeven. Afhankelijk van diverse factoren kunnen deze zijn opgebouwd uit schroef- of buisschroefpalen,die wel of niet verbuisd zijn.1) zit `tussen' schroefpalen type avegaar en grondverdringende schroefpalen2) vaak toegepaste manier3) het grondtype, het grondwaterpeil en de diepte onder het maaiveld zijn ook van invloed4) het vervaardigen van meerdere palen op ??n werkdag kan ook van invloed zijn9juni 2013 standaard 16 I 04InvloedopomliggendegrondDoor het vormen van het gat, kan de omlig-gende grond worden be?nvloed. Bij grondver-dringing wordt de omliggende grond als hetware verdicht, waardoor de gronddruk groterwordt. Bij grondverwijdering wordt de omlig-gende grond in de meeste gevallen juist min-der dicht, waardoor de gronddruk kleinerwordt (ontspanning van grond). Bij verbuisde(buis)schroefpalen wordt de dichtheid van deomliggende grond echter niet be?nvloed enblijft de gronddruk min of meer gelijk (grond-neutraal).OpnemenvangronddrukDe gronddruk is er tijdens alle fasen van devervaardiging van palen en wanden: het vor-men van het gat, het vullen van het gat metbetonspecie en het gat gevuld met specie.Tijdens al deze fasen moet een tegendrukworden geleverd om de gronddruk op te kun-nen nemen. De tegendruk moet een mini-male waarde hebben, die voornamelijk wordtbepaald door het grondtype (en natuurlijk degronddruk). Als de tegendruk te klein is, is hetgat instabiel en/of stroomt grondwater in hetgat. Hierdoor krijgt de paal of wand niet debedoelde afmetingen en/of zijn de betonei-genschappen niet uniform (en zoals bedoeld)in de gehele paal of wand.Tijdens het vormen van het gat kan de grond-druk worden opgenomen door een stalenbuis of een steunvloeistof (fig. 10a en 10b).Bij gebruik van een stalen buis moet deze aande onderzijde dicht zijn om te voorkomen datgrondwater in het gat stroomt. Bij toepassingvan een steunvloeistof wordt de tegendrukomstandighedenvaninvloedopbetontechnologietrillingen aanbrengen vanwapeninggeen mogelijk-heidom te verdichtenspecie valt langeweg langs wape-ningomliggendegrond als bekis-ting3)nodigeverwerkingstijd4)beperktebeschikbareruimte+:trillingen0:trillingsarm/-vrijV : voor vullenmet specieN : na vullenmet specie++ : zeer relevant+ : relevant0 : minder relevant- : niet relevant+ V 0 ++ ++ + 00 V + ++ 0 + 00 V ++ - + ++ 00 V ++ - + ++ 00 N ++ - + + ++0 V ++ ++ + 0 +0 N ++ - 0 + ++0 V ++ ++ 0 0 +10 juni 2013 standaard 16 I 04gronddrukgronddrukavegaargronddrukgronddrukgatmetstalenbuisgronddrukgronddrukgatmetsteunvloeistofgronddrukgronddrukgatmetstalenbuisenspeciegronddrukgronddrukgatmetspecieensteunvloeistofgronddrukgronddrukgatmetspeciegat met specieonder druk10Opnemen van gronddruktijdens verschillende fasen.De grootte van de grond-druk en de tegendruk zijnvereenvoudigd tot constantover de hele hoogte.gronddrukgronddrukavegaargronddrukgronddrukgatmetstalenbuisgronddrukgronddrukgatmetsteunvloeistofgronddrukgronddrukgatmetstalenbuisenspeciegronddrukgronddrukgatmetspecieensteunvloeistofgronddrukgronddrukgatmetspeciegat met specieonder drukegronddrukgronddrukavegaargronddrukgronddrukgatmetstalenbuisgronddrukgronddrukgatmetsteunvloeistofgronddrukgronddrukgatmetstalenbuisenspeciegronddrukgronddrukgatmetspecieensteunvloeistofgronddrukgronddrukgatmetspeciegat met specieonder drukgronddrukgronddrukavegaargronddrukgronddrukgatmetstalenbuisgronddrukgronddrukgatmetsteunvloeistofgronddrukgronddrukgatmetstalenbuisenspeciegronddrukgronddrukgatmetspecieensteunvloeistofgronddrukgronddrukgatmetspeciegat met specieonder drukgronddrukgronddrukavegaargronddrukgronddrukgatmetstalenbuisgronddrukgronddrukgatmetsteunvloeistofgronddrukgronddrukgatmetstalenbuisenspeciegronddrukgronddrukgatmetspecieensteunvloeistofgronddrukgronddrukgatmetspeciegat met specieonder drukgronddrukgronddrukavegaargronddrukgronddrukgatmetstalenbuisgronddrukgronddrukgatmetsteunvloeistofgronddrukgronddrukgatmetstalenbuisenspeciegronddrukgronddrukgatmetspecieensteunvloeistofgronddrukgronddrukgatmetspeciegat met specieonder drukadbcfstalenbuisgatvormengatvullenmetspeciegatgevuldmetspeciesteunvloeistof schroefpaaltypeavegaar11juni 2013 standaard 16 I 04geleverd door de hydrostatische druk vandeze vloeistof. Om ervoor te zorgen dat dezedruk groot genoeg is, moet deze steunvloei-stof een hogere volumieke massa hebben danhet grondwater en moet de vloeistofkolomcontinu de maximale hoogte hebben (vloei-stofniveau ter plaatse van bovenzijde gat).Vaak wordt gekozen voor een bentonietsus-pensie als steunvloeistof.De gronddruk moet ook worden opgenomentijdens het vullen van het gat met betonspe-cie. Vanwege de vaak hoge consistentie enlange verwerkingstijd van de toegepastemengsels (zie verderop in deze Betoniek), kande specie tijdens deze fase worden gezien alseen vloeistof met hydrostatische druk. Maarondanks de hog e volumieke massa, is dehydrostatische druk van de specie tijdens hetvullen vaak niet groot genoeg. De reden hier-voor is dat de speciekolom tijdens het vullennog niet hoog genoeg is. Daarnaast wordtboven het specieoppervlak natuurlijk hele-maal geen tegendruk geleverd door de spe-cie. Om deze redenen wordt ? bij gebruik vaneen stalen buis ? de buis tijdens het vullen opzijn plaats gehouden (fig. 10c). Pas nadat debuis helemaal is gevuld, wordt deze getrok-ken, waarbij de onderzijde achterblijft. Bijtoepassing van een steunvloeistof wordt dezevloeistof tijdens het vullen door de zwaarderebetonspecie naar boven en uit het gat ver-drongen (fig. 10d). Gedurende het vullen isde vloeistofkolom (bestaande uit specie ensteunvloeistof) dus altijd hoog genoeg omvoldoende hydrostatische druk te leveren.Bij schroefpalen type avegaar wordt geengebruikgemaakt van een stalen buis of steun-vloeistof om de gronddruk op te nemen. Hier-bij wordt het gat tijdens het vormen directgevuld met specie. Maar ook hier geldt dat dehydrostatische druk van de specie tijdens hetvullen vaak niet groot genoeg is. Bij dit typewordt de specie echter onder extra druk aan-gevoerd, waardoor de specie in het gat ookonder extra druk staat (fig. 10e).Wanneer het gat helemaal is gevuld met be-tonspecie en de stalen buis of steunvloeistofweg is, levert de speciekolom normaal ge-sproken voldoende hydrostatische druk (fig.10f). Tijdens de verharding wordt de hydro-statische speciedruk vervolgens snel kleiner.De gronddruk kan vanaf dat moment echterworden opgenomen door het steeds stijverwordende beton.Hiervoor is beschreven hoe de gronddruk tij-dens de verschillende fasen kan worden op-genomen door een tegendruk met een mini-male waarde. De tegendruk moet echter niette groot zijn, want dan kan de paal of wandjuist veel dikker worden dan bedoeld. Er geldtdus ook een maximale waarde voor de tegen-druk, die weer voornamelijk wordt bepaalddoor het grondtype (en natuurlijk de grond-druk). Met name bij (grondlagen met) zachtegrondtypen kan de tegendruk van een metspecie gevuld gat te groot zijn. Hierop komenwe terug bij de betontechnologische aan-dachtspunten.11Een afgegravenschroefpalenwandfoto: BAM SpecialeTechnieken12 juni 2013 standaard 16 I 04ManiervanvullenHet gat kan op verschillende manieren wor-den gevuld met betonspecie:? Storten vanaf maaiveld (laten vallen),? Storten met stortkoker of -slang in het gattot vlak boven het (stijgende) specieop-pervlak,? Verpompen in het gat tot vlak boven het(stijgende) specieoppervlak,? Aanbrengen met tremiepijp in het gat totonder het (stijgende) specieoppervlak, of? Bij schroefpalen type avegaar: aanvoerenonder extra druk via de as.trillingenHet vervaardigen van de meeste typen palenen wanden gebeurt trillingsarm tot trillings-vrij. Bij vibropalen is wel sprake van aanzien-lijke trillingen.aanbrengenvanwapeningBij de meeste typen palen en wanden wordt dewapening in het gat aangebracht (afgehan-gen), voordat het wordt gevuld met betonspe-cie. Bij schroefpalen type avegaar is het alleenmogelijk de wapening aan te brengen na hetvullen met specie. De wapening moet danmeestal in de specie worden getrild en kan nietover grote paallengtes worden aangebracht.Bij palen en wanden zijn de kwaliteit engrootte van de dekking moeilijk te controle-ren. Daarom moet de ontworpen dekkingrelatief groot zijn. Daar gaan we in deze Beto-niek niet verder op in.BetontechnologischeaandachtspuntenUiteraard moeten palen en wanden geschiktzijn voor hun functie, en dit gedurende debeoogde levensduur blijven. Daartoe ont-werpt de constructeur de afmetingen en dewapening. Bovendien geeft hij de sterkte- ende milieuklasse van het beton aan. De beton-technoloog ontwerpt vervolgens een mengseldat hieraan voldoet. Ten slotte zorgt de uit-voerder ervoor dat de paal of wand wordtvervaardigd zoals deze is ontworpen, en datde betoneigenschappen in de gehele paal ofwand uniform (en zoals bedoeld) zijn. Dezetaak van de uitvoering is bij palen en wandeneen grotere uitdaging dan bij `gewone' be-tonnen constructiedelen, vanwege de bijzon-dere omstandigheden bij het vervaardigen.Daarom moet niet alleen de uitvoerder, maarook de betontechnoloog extra rekening hou-den met deze omstandigheden.In dit gedeelte bespreken we de bijzondereomstandigheden, de mogelijke gevolgen12Voorraadwapeningskorven,in dit geval voorgrondverdringendeschroefpalen13juni 2013 standaard 16 I 04voor de paal of wand en de manieren waarophier bij het mengselontwerp op kan wordeningespeeld. In tabel 9 is aangegeven voorwelke typen palen en wanden de verschil-lende omstandigheden relevant zijn.HogespeciekolomBij alle typen palen en wanden is sprake vaneen hoge speciekolom. Daardoor is het mo-gelijk dat het nog niet gebonden (aanmaak)water door de eigen hydrostatische druk uitde betonspecie wordt geperst. Het kan dannaar de omliggende grond of naar de boven-zijde van de speciekolom (ontmenging) wor-den geperst. Om dit te voorkomen, moet despecie een hoge stabiliteit hebben. Deze kanworden bereikt door een grotere hoeveelheidfijn materiaal/cement en een continue kor-relverdeling.GeenmogelijkheidomteverdichtenBij de meeste typen palen en wanden is hetniet mogelijk de betonspecie te verdichten.Deze is namelijk simpelweg niet te bereikenmet bijvoorbeeld trilnaalden. Toch is het be-langrijk dat de wapening goed wordt om-huld, dat een goede dekking wordt verkregenen dat (grote) luchtinsluitingen worden voor-komen. Daarom moet de specie een vol-doende hoge consistentie hebben. Gebruike-lijke consistentieklassen zijn F4 (met een hogeschudmaat) en F5. Bij vibropalen wordt despecie bij het heiend trekken van de stalenbuis wel verdicht, waardoor dan gekozen kanworden voor een lagere consistentie.Daarnaast is het natuurlijk belangrijk dat degrootste korrelafmeting (Dmax) en de mini-male afstand tussen de wapeningsstaven opelkaar zijn afgestemd.specievaltlangeweglangswapeningWanneer het gat wordt gevuld door het stor-ten van de betonspecie vanaf het maaiveld,en de specie hierbij langs wapening valt, kanhet volgende gebeuren. De cementpasta vande eerst gestorte specie kan gedeeltelijk ach-terblijven op het oppervlak van de wapening(vertinnen van de wapening), terwijl de gro-vere delen wel doorvallen. Een nog belangrij-ker mogelijk gevolg is het optreden van silo-werking. De specie blijft dan als het warehalverwege de valhoogte steken (fig. 13).Hierdoor kan de specie de onderzijde van depaal of wand niet bereiken en bovendien be-staat de mogelijkheid dat de wapening mee-komt bij het trekken van de stalen buis. Dekans op silowerking is groter bij een grotereverhouding tussen de lengte en de inwendigediameter van de wapeningskorf, bij een gro-tere Dmax, en bij weinig cementpasta (bijvoor-beeld ten gevolge van het vertinnen van dewapening).Ervan uitgaande dat bij het ontwerp van deafmetingen van de wapeningskorf rekening isgehouden met mogelijke silowerking, kan ditverschijnsel betontechnologisch (gedeeltelijk)worden voorkomen door een mengsel meteen kleinere Dmax en/of een grotere hoeveel-heid fijn materiaal/cement toe te passen. Ookis het mogelijk om voorafgaand aan de be-tonspecie een hoeveelheid groutspecie(smeerbed) te storten die de wapening ver-13Silowerkingbetonspecienietgevuldmetspecie14 juni 2013 standaard 16 I 04tint. Maar het is beter silowerking uitvoerings-technisch in zijn geheel te voorkomen. Ditkan door de betonspecie te storten met eenstortkoker of -slang of te verpompen met eenslang in het gat, waardoor de specie nietlangs de wapening valt. Vanwege de beschik-bare ruimte is dit in de praktijk echter vaaklastig.OmliggendegrondalsbekistingDe omliggende grond heeft de functie vanbekisting. We hebben al gezien dat de hydro-statische druk van een met betonspecie ge-vuld gat te groot kan zijn, waardoor de paalof wand veel dikker kan worden dan bedoeld(uitbuiken). Hierdoor is meer beton nodig,soms zelfs zo veel dat de bedoelde bovenkantvan de paal niet wordt bereikt (de paal komtniet boven). Het uitbuiken kan met namegebeuren bij (grondlagen met) zachte grond-typen en de kans hierop is extra groot bij hetvervaardigen van meerdere palen met trillin-gen op ??n werkdag. Vanwege deze trillingenkan de speciedruk van de reeds gemaakte,maar nog niet verharde palen namelijk tijde-lijk groter worden. Ook de invloed op degronddruk van de omliggende grond is na-tuurlijk van invloed.De kans op uitbuiken is betontechnologischte verminderen door de speciedruk te verklei-nen. Bijvoorbeeld door het verlagen van devolumieke massa of via meer samenhang (co-14Een afgegravendiepwand, bewustin het zicht gelaten15juni 2013 standaard 16 I 04hesie) door het toevoegen van kunststof ve-zels. Het verkleinen van de speciedruk dooreen lagere consistentie en/of een kortere ver-werkingstijd is, zoals blijkt in deze Betoniek,niet altijd mogelijk.Daarnaast kan de omliggende grond en dusde bekisting erg toegankelijk of zelfs absorbe-rend zijn. Dit is afhankelijk van onder anderehet grondtype, het grondwaterpeil en dediepte onder het maaiveld. Als de specie nietvoldoende stabiliteit heeft, kan het nog nietgebonden (aanmaak)water dat uit de speciewordt geperst, eenvoudig zijn weg vinden inde omliggende grond. Hierdoor kan de con-sistentie van de specie aan de buitenzijde snellager worden. Het is zelfs mogelijk dat hetcement in de dekking niet voldoende waterheeft voor de hydratatie.nodigeverwerkingstijdDiverse omstandigheden vragen om extraaandacht voor de verwerkingstijd van de be-tonspecie.? Wanneer gebruik wordt gemaakt van eenstalen buis om de gronddruk tijdelijk op tenemen, moet de consistentie van de specietijdens het trekken van de buis nog vol-doende hoog zijn om een goede aanslui-ting met de omliggende grond te kunnenmaken.? Als een steunvloeistof wordt toegepast,wordt de betonspecie aangebracht meteen tremiepijp. Er wordt aangenomen datde eerst gestorte specie hierbij continu aanhet specieoppervlak blijft. Daarom moetdeze een extra lange verwerkingstijd heb-ben.? Indien de wapening wordt aangebracht nahet vullen van het gat met specie, moet deconsistentie van de specie nog voldoendehoog zijn om een goede aansluiting met dewapening te krijgen. Daarnaast is het onderdeze omstandigheden verstandig om rondtoeslagmateriaal met een beperkte Dmax tegebruiken.? Als meerdere palen, met name palen mettrillingen, op ??n werkdag worden vervaar-digd, is de verwerkingstijd ook van belang.Om schade aan de reeds vervaardigdepalen te voorkomen, moeten deze tijdenshet vervaardigen van de andere palen nogvervormbaar zijn. Beton dat net aan hetverharden is, kan namelijk amper trekspan-ningen opnemen. Er geldt wel een mini-male afstand tot reeds vervaardigde palendie nog vervormbaar zijn.Een langere verwerkingstijd is onder anderete bereiken door het toepassen van hulpstof-fen en het vermijden van (sterk) absorberendtoeslagmateriaal.BeperktebeschikbareruimteWanneer de beschikbare ruimte voor de spe-cie tijdens het vervaardigen beperkt is, moetDmax hier natuurlijk op worden afgestemd.Mogelijk wordt zelfs gekozen voor een mortel(alleen fijn toeslagmateriaal, Dmax 4 mm).OverlappendepalenBij waterdichte schroefpalenwanden overlap-pen de palen en wordt een klein gedeelte vande primaire palen verwijderd door de snijtan-den onderaan de stalen buis van de secundairepalen. Om dit mogelijk te maken, moeten deprimaire palen ? tijdens het vervaardigen vande secundaire palen ? verhard zijn, maar noggeen hoge sterkte hebben. Daarnaast is hetverstandig toeslagmateriaal met een beperkteDmax te gebruiken.16 juni 2013 standaard 16 I 04Uitgave?neas, uitgeverij vanvakinformatie bvPostbus 101, 5280 AC, BoxtelT: 0411 - 65 00 85E: info@aeneas.nlWebsitewww.betoniek.nlredactieT: 0411 65 35 84E: betoniek@aeneas.nlMedia-advies T: 0411 - 65 35 81E: t.vanwanrooij@aeneas.nlVormgevingInpladi bv, Cuijkabonnementen/adreswijzigingen?neas, Postbus 101, 5280 AC, BoxtelT: 0411 65 00 85E: info@aeneas.nlabonnementen2013Jaarabonnement, inclusief toegang onlinearchief: 87,50 (excl. btw)Buiten Nederland geldt een toeslag voorextra porto. Abonnementen lopen per jaaren kunnen elk gewenst moment ingaan.Opzeggen moet altijd schriftelijk gebeu-ren, uiterlijk twee maanden voor vervalda-tum. Kijk voor de mogelijkheden van on-line abonnementen op www.betoniek.nl.? ?neas, uitgeverij van vakinformatie 2013.Betoniek wordt tevens elektronisch opge-slagen en ge?xploiteerd. Alle auteurs vantekstbijdragen in de vorm van artikelenof ingezonden brieven en/of makers vanbeeldmateriaal worden geacht daarvan opde hoogte te zijn en daarmee in te stem-men, e.e.a. overeenkomstig de publicatie-en/of inkoopvoorwaarden. Deze liggen bijde redactie ter inzage en zijn op te vragen.Hoewel de grootst mogelijke zorg wordtbesteed aan de inhoud van het blad, zijnredactie en uitgever van Betoniek niet aan-sprakelijk voor de gevolgen, van welke aardook, van handelingen en/of beslissingen ge-baseerd op de informatie in deze uitgave.Niet altijd kunnen rechthebbenden van ge-bruikt beeldmateriaal worden achterhaald.Belanghebbenden kunnen contact opne-men met de uitgever.Betoniek is h?t vakblad over technologie en uitvoering van beton en verschijnt 10 keer per jaar.Betoniek wordt uitgegeven door ?neas, uitgeverij van vakinformatie bv, in opdracht van hetCement&BetonCentrum. In de redactie zijn vertegenwoordigd: BAM Infra, BTE Nederland,ENCI, Mebin en TNO. Voor de jaarlijkse aflevering over het Examen Betontechnoloog BV wordtsamengewerkt met de Betonvereniging.16/05Groenbeton?Groen, daar draait tegenwoordig alles om. In de bouw wordt momenteel de duurzaamheid vaneen constructie vertaald in milieukosten. Er worden labels op gebouwen geplakt die de duurzaam-heid aangeven. Het woord groen geeft iedereen een goed gevoel. Toch wordt niet alles wat groenis even positief beleefd. Soms zijn gebouwen niet groen, maar kleuren ze groen door algen enmossen. Dit is niet altijd gewenst; veel geld wordt besteed aan het verwijderen ervan. Betoniek16/05 gaat over groenbeton, over algen, mossen en korstmossen op beton. We proberen meerinzicht te krijgen in deze organismen en te begrijpen waar ze wel en niet verschijnen.totslotIn deze Betoniek hebben we geleerd dat erextra aandacht moet worden besteed aan hetmengselontwerp van beton voor in de grondgevormde palen en wanden. De betontech-nologische aandachtspunten zijn bovendienafhankelijk van het type paal of wand. Het isdan ook belangrijk dat bij het bestellen vandit beton wordt aangegeven dat het beton inpalen of wanden moet worden toegepast (enin welk type). Op basis van deze informatiekan de betontechnoloog een optimaal meng-sel samenstellen.dankwoordDe redactie spreekt haar dank uit aan de heerPeter Langhorst voor zijn inbreng van kennisbij de totstandkoming van dit nummer.Literatuur1 Betoniek 14/10 Euromax, een duurzameaanlegplaats2 SBR Handboek funderingen3 CUR-publicatie 231: Handboek diepwan-den. Ontwerp en uitvoeringInonzevolgendeuitgaveMeer achtergrondinformatie voor abonneesNaast de bestaande Betoniek Standaard verschijnt vanaf oktober2013 ook Betoniek Vakblad. In dit nieuwe magazine wordt verderaandacht besteed aan betonuitvoering en is meer ruimte voor nieuweontwikkelingen, onderzoek, regelgeving, onderwijs, en persoonlijkevisies en meningen. Kijk voor meer informatie op www.betoniek.nl.V A K B L A D v o o r t e c h n o l o g i e e n u i t v o e r i n g v a n b e t o nmei 2013 I 1Vorstelijke allureRenovatie kantoorgebouw De Monarch in Den HaagSteffen Gr?newaldFiligraine UHSB ParkbrugDwarskracht bestaandekunstwerken