BandUitgavestandaard v o o r t e c h n o l o g i e e n u i t v o e r i n g v a n b e t o nfebruari20140716Dicht diescheur!Hoe injecteer jeeen scheur in eenbetonconstructie?2 februari 2014 standaard 16 I 07dichtdie scheur!Beton scheurt. Voor een goede samenwerkingtussen het beton en de wapening moet betonzelfs scheuren. Soms worden scheuren echter tewijd en hebben ze nadelige gevolgen. Vaak kunje de betonconstructie nog repareren door descheur te injecteren. Deze Betoniek gaat over hetuitvoeren van injectiewerk in de praktijk. Welkevormen van injecteren onderscheiden we?Welke materialen, methoden en apparaten wor-den toegepast en wat is het resultaat?Niet elke scheur in beton hoeft direct eenprobleem te zijn. Het is van belang om eendeskundige inschatting te (laten) maken vande situatie. Daarbij stelt de betononderhouds-kundige, eventueel samen met de construc-teur, vast wat de oorzaak van de scheur(en) isen of de constructie wel of niet voldoet aande gestelde eisen. Als duidelijk is dat de con-structie niet meer voldoet, kan injecteren (eendeel van) de oplossing vormen om de beton-constructie te repareren. Daaronder verstaanwe het onder beheerste druk aanbrengen vaninjectiemateriaal in een scheur in een beton-constructie. Een geluid dat elke betonrepara-teur zal laten horen, is: `Elke scheur kun jedichten'. K?n en k?n inderdaad, want hetinjecteren van de scheur neemt niet de oor-zaak van de scheurvorming weg. Een slechtontworpen constructie die de krachtswerkin-gen niet kan opvangen, blijft na injecterennog altijd een slecht ontworpen constructieen zal opnieuw gaan scheuren.Vormen van injecterenAls eenmaal is besloten dat de scheur wordtge?njecteerd, onderscheiden we drie moge-lijke vormen van injecteren, ingedeeld naar dedoelstelling van de reparatie:1 constructief verbinden of lijmen;2 oppervlak of wapening beschermen;3 lekkages tegengaan.Constructief verbinden of lijmenConstructief verbinden of constructief lijmenwil zeggen: het beton moet na injectie mini-maal dezelfde sterkte en stijfheid hebben alsvoordat de scheur ontstond. Door te injecte-ren wordt de scheur gevuld en worden de3februari 2014 standaard 16 I 07scheurwanden weer aan elkaar verbonden.De ge?njecteerde scheur is dus sterker dan hetbeton waar het injectiemateriaal wordt inge-bracht. Let wel: het gaat om de treksterkte.Dat verklaart ook waarom een scheur nietprecies op dezelfde plek terugkeert, mocht deoorzaak van de scheurvorming niet zijn weg-genomen. Vaak komt zij in dat geval terug inde buurt van de oude scheur, in het `zwak-kere' beton. Een constructieve scheur kanbijvoorbeeld ontstaan door een aanrijdingwaarbij het beton wordt beschadigd. Bij con-structief verbinden of lijmen repareer je hetbeton, maar niet per definitie de betoncon-structie. De wapening kan immers overbelastzijn. De constructeur moet dit beoordelen. Inveel gevallen is de betonconstructie niet metde injectie van de scheuren alleen te repare-ren. Vaak zijn aanvullende maatregelennodig, zoals het inlijmen van extra wapeningof ankers.Oppervlak of wapening beschermenScheuren in het betonoppervlak kunnen er-voor zorgen dat vocht eenvoudiger binnen-dringt in het beton. Als dit vocht (en dus ookzuurstof) in aanraking komt met de wape-ning, kan dat leiden tot corrosie, met somsdesastreuse gevolgen voor de levensduur vande constructie. Door de scheur in het beton-oppervlak te injecteren, wordt de onderlig-gende wapening afgesloten en beter be-schermd.Lekkages tegengaanSoms lopen scheuren door de hele construc-tiedikte heen. Als de constructie aan ??n zijdeaan een vochtige omgeving grenst of tot1Injecteren totdat deepoxy uit de scheurkomtfoto 1, 3, 5, 6, 10,12: Tal Fotografie,Chantal de Visser4 februari 2014 standaard 16 I 07onder het maaiveld doorloopt, kan dat totlekkages leiden. Zeker bij waterkerende wan-den, waar het water tegen de constructie aandrukt, zijn dit soort scheuren funest. Ook hierkan injecteren uitkomst bieden.InjectiematerialenEr zijn verschillende situaties waarin scheurenin beton zich kunnen voordoen. Het is nietgek dat er dan ook verschillende injectiema-terialen op de markt zijn, met elk hun speci-fieke eigenschappen. Wat voor injectiemate-riaal je uiteindelijk ook kiest, de volgendealgemene punten zijn van belang:? De vorm van injecteren. Het injectiemate-riaal moet voldoen aan de eisen die voort-komen uit de toegepaste vorm van injecte-ren, bijvoorbeeld het tegengaan vanlekkages;? De scheurwijdte. Voor een optimale injectiemoet de scheur in zijn geheel worden ge-vuld. De mate waarin een scheur wordt ge-vuld noemen we de vullingsgraad, uitge-drukt in procenten (geheel gevuld is 100%).Daarom geldt: hoe kleiner de scheurwijdte,hoe hoger de vloeibaarheid en lager de vis-cositeit (zie kader) van het injectiemateriaal;? De eisen die voortkomen uit de uitvoerings-situatie. Het injectiemateriaal moet kunnenworden toegepast op de situatie waarin hetbeton zich bevindt. We onderscheiden desituaties: droog, vochtig, watervoerendzonder druk en watervoerend met druk.Grofweg onderscheiden we de volgendeinjectiematerialen:? epoxyharsen (EP);? polyurethaanharsen (PUR);? gelvormende harsen (gel).Epoxyharsen (EP)Epoxyharsen bestaan uit twee componenten:een hars en een verharder. Ze zijn vooral ge-schikt voor scheuren in droge betonconstruc-ties. Uitgeharde epoxyharsen zijn vrij hard,met andere woorden: ze hebben een hogeelasticiteitsmodulus. Bovendien zijn ze mini-maal tweemaal zo sterk als beton (treksterkte)en hechten ze uitstekend aan beton. Datmaakt het materiaal uitermate geschikt voorhet constructief verbinden of lijmen van beton-constructies. De viscositeit van epoxyharsenkan flink vari?ren en ligt tussen circa 15 tot400 mPa?s. Daarmee kunnen zowel scheurenmet relatief kleine (ca. 0,1 mm) als grote wijdte(ca. 4 mm) worden ge?njecteerd (fig. 2).Polyurethaanharsen (PUr)Polyurethaanharsen bestaan net als epoxyhar-sen uit twee componenten. Ze zijn geschikt voorscheuren in zowel droge als natte betoncon-structies. Ook scheuren onder water zijn metpolyurethaanharsen te injecteren. Uitgehardepolyurethaanharsen zijn elastischer dan epoxy-hars, maar minder sterk. Dit injectiemateriaalwordt voornamelijk gebruikt om de scheur af tedichten en daarmee de wapening te bescher-men en de levensduur van de betonconstructiete verlengen. Ook wordt het gebruikt om lek-kages te dichten. De viscositeit van polyu-rethaanharsen ligt tussen circa 50 tot 500 mPa?s.ViscositeitViscositeit betekent kleverigheid, stroperigheid. De viscositeit vaneen injectiemateriaal wordt aangeduid in millipascal-seconde(mPa?s). Een dunne vloeistof heeft een lage, en een dikke vloeistofeen hoge viscositeit. Een vloeistof met een waarde van 100 mPa?sis dus dunner dan een vloeistof met een waarde van 800 mPa?s.Om een idee te geven: de viscositeit van water bij 20 ?C is circa1 mPa?s en die van pindakaas 150 000 tot 250 000 mPa?s. Deviscositeit is afhankelijk van de temperatuur. Daarom geven leve-ranciers van injectiematerialen de viscositeit vaak aan bij verschil-lende temperaturen, bijvoorbeeld bij 10 ?C en 20 ?C. Een blik harsdat in de winter per ongeluk een nacht in de auto is blijven staan,kan daardoor ongeschikt blijken voor de injectieklus, terwijl dezebij kamertemperatuur prima zou voldoen.5februari 2014 standaard 16 I 07Hiermee zijn scheurwijdten van circa 0,2 mm tot4 mm te dichten (fig. 2). Sommige situatiesvragen om een combinatie van de beste eigen-schappen van epoxy- en polyurethaanharsen.Een oplossing kan een mengsel van beide mate-rialen zijn. Naast gewone tweecomponentenpolyurethaanharsen, bestaan er ??n- of twee-componenten, waterreactieve en schuimvor-mende polyurethaanharsen (SPUR). Dit materi-aal wordt als hulpmiddel ingezet omwatervoerende scheuren tijdelijk af te dichten.Na het stoppen van de waterstroom moet descheur vervolgens worden gevuld met een `mas-sieve', niet-schuimvormende hars. Met SPURzijn scheuren vanaf circa 0,4 mm te dichten(fig. 2).Gelvormende harsen (gel)Gelvormende harsen zijn harsen op basis vanpolyurethaan die gaan polymeriseren als zijworden gemengd met water. Polymeriseren iseen chemische reactie waarbij kleine molecu-len zich aaneenrijgen tot een lange keten. Hier-door ontstaat een waterige gel. Gelvormendeharsen zijn alleen geschikt om betonconstruc-ties te repareren die onder (grond)water staan.Onder langdurige droge omstandigheden ver-dampt het water namelijk geleidelijk uit de gel,waardoor deze krimpt en verhardt en daarmeenieuwe scheurtjes vormt. In onverharde toe-stand is de viscositeit van gelvormende harsenerg laag, lager dan 10 mPa?s. Ze zijn dus ge-schikt voor kleine scheurtjes (van ca. 0,2 mmtot ca. 0,1 mm) onder (grond)water. Vroegerwerden ook gelvormende harsen op basis vanacrylamide geproduceerd. Acrylamide is ech-ter een zeer kankerverwekkende stof en isdaarom tegenwoordig verboden.Injectiematerialen per situatieIn tabel 1 worden de geschikte injectiemateri-alen per situatie gegeven. Het aantal stappenof fasen in de injectieklus is van belang bij hetaflezen van deze tabel. Is het hoofddoel bij-voorbeeld oppervlak of wapening beschermenin een watervoerende situatie, dan kan in ??nhandeling de lekkage worden tegengegaan ?nhet betonoppervlak worden beschermd metPUR. Echter, vaak wordt eerst de lekkage tijde-lijk tegengegaan met een SPUR, zodat eendroge of vochtige situatie ontstaat, waarnavervolgens met een (weinig vochtgevoelige) EPof PUR het betonoppervlak wordt beschermd.InjectiemethodenWe hebben gezegd dat voor een optimaleinjectie de scheur in zijn geheel moet worden10010 30 5000,1110240301000EPPURSPURscheurwijdte[mm]viscositeit [mPa?s]2Viscositeit t.o.v. scheurwijdtetabel 1 Geschikte injectiematerialen per situatievorm van injecteren situatie van het gescheurdebetondroog vochtig watervoerendzonder enmet drukconstructief binden/lijmen EP EP 1) -oppervlak/wapeningbeschermenEP, PUR EP 1), PUR PURlekkages tegengaan - - SPUR, PUR1) een weinig vochtgevoelige epoxy6 februari 2014 standaard 16 I 07gevuld. Voor elke situatie is daarvoor eenander injectiemateriaal geschikt. Maar hoeinjecteer je nu het juiste materiaal daadwer-kelijk in de scheur? Daarvoor heeft de beton-reparateur de keuze uit twee methoden:? injectie via boorgaten;? oppervlakte-injectie.Injectie via boorgatenIn verreweg de meeste gevallen wordt eenscheur ge?njecteerd via boorgaten. Bij dezemethode worden aan weerszijden van descheur afwisselend gaten geboord, schuin(onder een hoek van ca. 45?) naar het hartvan de scheur toe (foto 3 en fig. 4). Na hetreinigen van de boorgaten met bijvoorbeeldeen blaasbalg (een ballonnetje gevuld metlucht), worden injectiepackers in de gatengeplaatst. Dit zijn holle buizen van metaal(foto 5) of kunststof, ook wel injectienaaldenof injectienippels genoemd. Ze worden in deboorgaten geplaatst, zodanig dat het ge-boorde gat volledig is afgesloten. Vervolgenswordt een injectiepomp aan de packer ge-monteerd en wordt het injectiemateriaal metbeheerste overdruk door de packer in descheur ge?njecteerd. Een rubberen afdichtingtussen packer en injectieapparaat zorgt er-voor dat geen materiaal verloren gaat. Eenvoor een worden nu de gaten in volgordeafgewerkt. Uitgaande van een verticale be-tonconstructie, wordt met het onderste gatbegonnen. Zodra het injectiemateriaal uit heteerstvolgende boorgat (daarboven) begint testromen, wordt vanuit dat boorgat verderge?njecteerd. Sommige injectiepackers zijnsteeds van gat naar gat mee te nemen. Daar-bij worden de gaten tijdelijk afgedekt metkurk, zodat de injectievloeistof er niet directweer uitstroomt (foto 6). Kunststof packersworden vaak eenmalig gebruikt en daarnaverdiept afgebroken. Als bij het laatste boor-gat het injectiemateriaal tot aan de voorzijdevan de scheur (het betonoppervlak) is door-gedrongen en de scheur is halverwege dedikte van de constructie aangeboord (ondereen hoek van 45?), dan mag ervan uit wordengegaan dat het ook tot aan de achterzijde vande scheur is doorgedrongen (foto 1). Descheur is nu volledig gevuld. De achterblij-3Boorgatenaanbrengen4Injecteren viaboorgatenbron: SikaNederland B.V.1 Aan weerszijden van de scheur boren ondereen hoek van circa 45?, naar de scheur toe.2 Injectiepackers in de gaten draaien.7februari 2014 standaard 16 I 07vende boorgaten worden met reparatiemor-tel afgewerkt. Van belang is dat de betonre-parateur weet hoe dik de constructie is. Opbasis hiervan bepaalt hij de afstand tussen elkboorgat. In theorie is de maximale afstandtussen twee boorgaten gelijk aan de halvedikte van de constructie. In praktijk blijkengrotere afstanden mogelijk, tot eenmaal dedikte van de constructie. Met deze methodeis het mogelijk injectiemateriaal onder relatiefhoge druk te injecteren.Oppervlakte-injectieOppervlakte-injectie komt minder vaak voordan injectie via boorgaten. Bij deze methodeworden de injectiepackers ook wel injectie-koppen of plaknippels genoemd. Deze meta-len of kunststof `voetjes' worden op de plekvan de scheur op het betonoppervlak gelijmd(foto 8). Het injectiemateriaal wordt in zoge-noemde voorraadbalgjes (ballonnetjes; niette verwarren met de met lucht gevulde blaas-3 Via de eerste packer injecteren totdat uit detweede packer injectiemateriaal stroomt.Vervolgens de eerste packer snel afdekken endoorgaan met de tweede packertotdat uit de derde packerinjectiemateriaal stroomt,enzovoort.5Injectiepacker6Met een kurk wordthet injectiemateriaaltijdelijk in de scheurgehouden7Er kunnen velepackers gelijktijdigworden geplaatst8Kunststofinjectiekop8 februari 2014 standaard 16 I 07balgjes) geplaatst. De dure maar herbruikbarevoorraadbalgjes worden opgeblazen en druk-ken vervolgens het injectiemateriaal onderconstante druk in de scheur. Voordat het in-jectiemateriaal wordt ingebracht, moet dehele scheur tijdelijk worden afgedicht metsnel uithardende injectielijm, bijvoorbeeldpolyester plamuur. Dit voorkomt dat het in-jectiemateriaal via de weg van de minsteweerstand uit de scheur komt. De theoreti-sche maximale afstand tussen twee packers isin dit geval gelijk aan de constructiedikte(fig. 9). In praktijk wordt echter een kleinereafstand genomen, vooral als het scheuren zijnmet een kleine wijdte (tot 3 mm). Met dezemethode is het mogelijk verschillende injec-tiepunten gelijktijdig te vullen, waardoor eengrote tijdwinst is te behalen. Injecteren is bijdeze methode alleen onder beperkte drukmogelijk.InjectieapparatuurZoals gezegd, wordt injectiemateriaal via in-jectiepackers en met beheerste overdruk in descheur ge?njecteerd. Zou je met te hoge drukinjecteren, dan heb je kans dat de injectiepac-ker uit het boorgat wordt gedrukt. Als er bo-vendien veel injectiemateriaal uit de scheurensijpelt, maak je er niet alleen een lelijke bendevan, het is ook nog eens een verkwisting vanduur materiaal. Injecteer je met te lage druk,dan komt het materiaal niet ver genoeg in descheur en wordt zij niet volledig gevuld. Hiermoet de betonreparateur rekening mee hou-den bij de keuze voor zijn injectiemateriaal.De druk waarmee hij injecteert, valt af te lezenop een manometer die op de slang van deinjectiepomp is gemonteerd. De betonrepa-rateur neemt, naast een boormachine enmengapparatuur, dus een pomp mee naarzijn werk. Daarvoor heeft hij een aantal mo-gelijkheden:? Handbediende cilinderpomp, ook wel ??n-componentenpomp genoemd (foto 10).Deze pomp bestaat uit ??n reservoir en ??nslang. Omdat de te verwerken hoeveelheidinjectiemateriaal per dag vaak beperkt is,komt het gebruik van deze pomp veel voor.Om te voorkomen dat het injectiemateriaaluithardt in de pomp, worden kleine hoe-veelheden (orde van grootte 0,5 ? 1 l) te-gelijk aangemaakt. Dat kan ook vooraf ge-mengd injectiemateriaal bestaande uittwee componenten zijn.? Tweecomponentenpomp. Tweecomponen-ten injectiemateriaal wordt uit twee verschil-lende reservoirs in de juiste verhouding aan-gevoerd. Menging vindt plaats aan hetuiteinde van de slang, in het `pistool', doormiddel van een zogenoemde statische men-9Oppervlakte-injectiebron: SikaNederland B.V.1 Injectiepackers in de scheur slaan. 2 De scheur tijdelijk afdichten met een sneluithardende injectielijm zodat hetinjectiemateriaal in de scheur blijft.9februari 2014 standaard 16 I 07ger. De pomp en het harsreceptuur moetenexact op elkaar zijn afgestemd. Geregeldetussentijdse controle is daarbij van belang.Na gebruik is het van belang de pomp goedte reinigen, zodat er geen injectiemateriaalachterblijft dat gaat verharden.Werken in den blindeWe weten nu welke mogelijkheden een be-tonreparateur heeft om een scheur te injecte-ren. Maar hoe kiest hij de juiste combinatievan injectievorm, -materiaal, -methode en-apparaat? Bij injecteren werk je namelijk inden blinde. Je kunt niet in het beton kijkenterwijl de scheur wordt gevuld. Je kunt dusniet precies zien hoe diep en wijd de scheuris. Niet alle parameters zijn vooraf te bepalen.De betonreparateur moet daarom heel watexpertise in huis hebben om zijn werkzaam-heden aan alle mogelijke situaties aan te pas-sen. Op basis van ervaring neemt hij de be-schikbare materialen en apparatuur mee diehij verwacht te zullen gebruiken.de uitvoeringHet `spel' dat de betonreparateur speelt ? zijnvakmanschap ? kunnen we het beste beschrij-ven aan de hand van de te volgen stappen bijde injectieklus. We gaan uit van de methode`injectie via boorgaten' voor de vorm `con-structief verbinden en lijmen'. Daarbij wordenafwijkingen voor de vormen `oppervlak ofwapening beschermen' en/of `lekkages te-gengaan' genoemd.1 VoorbehandelenDe te injecteren scheur wordt aan het beton-oppervlak schoongemaakt.2 scheurwijdte opmeten en keuzeinjectiemateriaalAan de hand van de scheurwijdte (foto 11)wordt het injectiemateriaal bepaald (viscosi-teit). Gewoonlijk is dit bij constructief verbin-den of lijmen epoxy, bij oppervlak of wape-ning beschermen PUR en bij lekkagestegengaan SPUR of PUR.3 Injectiegaten borenMet een boormachine worden gaten geboord.Deze worden schoon geblazen met lucht3 Zodra de lijm is uitgehard, via de packersinjecteren.10Handbediende cilin-derpomp, ook wel??ncomponenten-pomp genoemd10 februari 2014 standaard 16 I 07(blaasbalg). Bij lekkages tegengaan laat de re-parateur het lekwater even via de injectiegatenstromen, zodat ze schoon worden gespoeld.Met een waterstofzuiger houdt hij de situatiewerkbaar voor de verdere klus. De combinatievan vocht en elektronische apparatuur vraagtom een bedachtzame, veilige werkwijze(goede aardlekschakelaar, rubber schoeisel).4 Injectiepackers plaatsenBij lekkages tegengaan zijn de injectiepackersvaak dikker dan bij constructief lijmen of ver-binden en bij het beschermen van oppervlakof wapening. Het werk is doorgaans minderfijnmazig. Omdat het lekwater door de injec-tiepacker naar binnen kan treden, wordt dezeafgesloten met een rubberen afdichting metkogelkraan.5 Injectiepomp plaatsenDe pomp wordt aan de packer(s) bevestigd.6 spoelenVoor een goede hechting van het injectiema-teriaal aan het beton, is het van belang dat descheur zo schoon mogelijk is. Soms wordenscheuren daarom vooraf gespoeld. Dat kanmet het gekozen injectiemateriaal (zie vervolg-stappen). Het materiaal wordt dan net zo langingebracht totdat er uit de volgende packerschoon injectiemateriaal komt. Wanneer hetgekozen materiaal bij oppervlak of wapeningbeschermen en lekkages tegengaan PUR ofSPUR is, kan ook met water gespoeld wordentotdat er schoon water uit de volgende packerkomt. Dit is bij constructief verbinden of lijmenniet mogelijk; epoxy is niet waterbestendig. Bijhet oppervlakte of wapening beschermen kun-nen de scheuren wel vochtig zijn. Soms kun-nen lekkages juist ontstaan of toenemen alsgevolg van het spoelen; er kunnen kalklagenworden weggehaald. De reparateur heeft altijdsnel uithardend cement paraat om de scheurtijdelijk te kunnen afdichten.7 Injectiemateriaal aanmakenTweecomponentenvloeistof wordt gemaaktdoor de vloeistof uit twee potten (A en B, waar-bij A > B) goed met elkaar te mengen (foto 12).De hoeveelheid materiaal in het apparaat, endus de grootte van het reservoir, moet goedafgestemd zijn voor de specifieke klus. Er wordtzo min mogelijk vloeistof tegelijk aangemaakt.De twee epoxycomponenten reageren name-lijk hevig met elkaar, waardoor de vloeistof bijte grote hoeveelheden kan gaan koken.Voor de kwaliteitscontrole van het mengselwordt een monster bewaard. Nadat je de vloei-stof hebt ge?njecteerd kun je immers niet meercontroleren of het daadwerkelijk uithardt.Terwijl met het feitelijke injecteren wordt be-gonnen, wordt het verhardingsgedrag, ook welde reactietijd of pot life, van het monster regel-matig getoetst. Pot life is de duur die de visco-siteit bruikbaar blijft voor je toepassing. Metandere woorden: de maximale tijd die je hebtom de scheur volledig met het materiaal tevullen voordat het verhardt.De pot life wordt be?nvloed door temperatuur:hoe warmer, hoe korter de pot life. Bedenk datinjectiepompen warmte produceren. Mocht hetmonster niet verharden door een afwijking inde vloeistofproductie, dan kan men tijdig ingrij-pen en bijvoorbeeld een ander materiaal kiezen.11Scheurwijdtemeter11februari 2014 standaard 16 I 078 InjecterenDe scheur wordt ge?njecteerd totdat het mate-riaal uit de scheur of de boorgaten komt. Bijgrote lekkages wordt eerst ge?njecteerd metSPUR via de injectiepacker. Als de lekkage nietstopt, wordt het SPUR direct uit de scheur ge-drukt door het lekwater en kan het dus nietreageren daar waar je het wilt, namelijk ?n descheur. In dat geval moet de scheur tijdelijkworden afgedicht met bijvoorbeeld snel uithar-dend cement (een zeer fijn hydraulisch bind-middel). Na uitharding van het SPUR wordt viadezelfde packer nage?njecteerd met PUR.9 reinigen injectieapparatuurDe injectieapparatuur wordt schoongemaaktmet een speciale reiniger. Vroeger was dit eensterk oplosmiddel (bijvoorbeeld aceton),maar tegenwoordig gebruikt men mens- enmilieuvriendelijkere stoffen die kunnen wor-den hergebruikt.10 Verwijderen injectiepackersNa uitharding worden de packers verwijderdof verdiept afgebroken.11 Boorgaten afwerkenEventueel overtollig, uitgehard injectiemate-riaal of snel uithardende injectielijm wordtverwijderd, bijvoorbeeld met een plamuur-mes of komschijf (een slijper met steenachtigeschijf). De boorgaten worden opnieuw eenklein stukje ingeboord en daarna met repara-tiemortel afgewerkt. De scheur is nu gedicht(foto 13).12De tweecomponenten vanhet injectiemateriaalworden in de juisteverhoudinggemengd13De scheur is gedicht12 februari 2014 standaard 16 I 07tot slotBeton kan scheuren. Daar kunnen heel watoorzaken achter liggen. Na het lezen vandeze Betoniek weten we welke mogelijkhedeneen betonreparateur heeft om scheuren teinjecteren. Injecteren van scheuren is werkenin den blinde en soms doen zich onverwachtesituaties voor. Bij goed injecteren komt danook heel wat expertise kijken. Het resultaatvan dit vakmanschap mag wel eens extraonderstreept worden: dankzij een kleine in-jectie kan een betonconstructie er vaak weerjaren tegenaan.dankwoordDe redactie van Betoniek bedankt Bart van derWoerd, voorzitter van de Vereniging Gecerti-ficeerde Betonreparatiebedrijven (VBR), voorhet inbrengen van zijn kennis en expertise bijde totstandkoming van dit nummer.Literatuur1 Betoniek 15/09 Betonschade: wat nu?.2 CUR-Aanbeveling 56, Injecteren van scheu-ren in betonconstructies met kunsthars in-jectievloeistoffen.3 CUR/BV Rapport 172 ? Duurzaamheid enonderhoud van betonconstructies.4 NEN-EN 1504-5 Producten en systemenvoor de bescherming en reparatie van be-tonconstructies ? Definities, eisen, kwali-teitsborging en conformiteitsbeoordeling,Deel 5: Injecteren van beton.5 Vakboek Betonreparateur. Fundeon, 2011.6 BRL3201 Uitvoeren van betonreparaties.7 URL3201-2 Injecteren van beton.Uitgave?neas, uitgeverij van vakinformatie bvDr. van Helvoortstraat 3, 5281 BJ BoxtelT: 0411 65 00 85, E: info@aeneas.nlWebsite www.betoniek.nlredactie T: 0411 65 35 84E: betoniek@aeneas.nlVormgeving Inpladi bv, Cuijkadvertentieverkoop Bureau Van Vliet,Frank Oudman, T: 023 571 47 45,E: f.oudman@BureauVanVliet.comabonnementen/adreswijzigingen?neas, Dr. van Helvoortstraat 3, 5281 BJBoxtel, T: 0411 65 00 85,E: abonnementen@aeneas.nlabonnementen 2013Jaarabonnement; 4x Betoniek Standaard,4x Betoniek Vakblad en toegang tot hetonline archief: 125,- (excl. btw).Buiten Nederland geldt een toeslag voorextra porto. Abonnementen lopen per jaaren kunnen elk gewenst moment ingaan.Opzeggen moet altijd schriftelijk gebeu-ren, uiterlijk twee maanden voor vervalda-tum. Kijk voor de mogelijkheden van on-line abonnementen op www.betoniek.nl.? ?neas, uitgeverij van vakinformatie 2014.Betoniek wordt tevens elektronisch opge-slagen en ge?xploiteerd. Alle auteurs vantekstbijdragen in de vorm van artikelenof ingezonden brieven en/of makers vanbeeldmateriaal worden geacht daarvan opde hoogte te zijn en daarmee in te stem-men, e.e.a. overeenkomstig de publicatie-en/of inkoopvoorwaarden. Deze liggen bijde redactie ter inzage en zijn op te vragen.Hoewel de grootst mogelijke zorg wordtbesteed aan de inhoud van het blad, zijnredactie en uitgever van Betoniek niet aan-sprakelijk voor de gevolgen, van welke aardook, van handelingen en/of beslissingen ge-baseerd op de informatie in deze uitgave.Niet altijd kunnen rechthebbenden van ge-bruikt beeldmateriaal worden achterhaald.Belanghebbenden kunnen contact opne-men met de uitgever.ISSN: 2352-1090Betoniek Standaard is onderdeel van het Betoniek Platform, h?t kennisplatform over technologieen uitvoering van beton. Betoniek Standaard verschijnt 4x per jaar en is een uitgave van ?neas,uitgeverij van vakinformatie bv, in opdracht van het Cement&BetonCentrum. In de redactiezijn vertegenwoordigd: BAM Infra, BTE Nederland, ENCI, Mebin en TNO. Voor de jaarlijkse af-levering over het Examen Betontechnoloog BV wordt samengewerkt met de Betonvereniging.normen en aanbevelingenSinds 1 januari 2009 zijn voor het injecteren van scheuren in beton de Europese betonreparatie-normen van kracht: NEN-EN 1504: `Producten en systemen voor de bescherming en reparatievan betonconstructies'. Deel 5 heeft als titel `Injecteren van beton'. Hierin worden eisen gesteldaan de te gebruiken materialen, de uitvoeringswijze en de uitgevoerde reparatie. Daarnaastworden de beproevingsmethoden voorgeschreven. Sinds 1987 kunnen betonreparaties in Ne-derland ook worden uitgevoerd conform CUR-Aanbevelingen 53 tot en met 56. Het meest rele-vant daarvan is CUR-Aanbeveling 56, getiteld: `Injecteren van scheuren in betonconstructies metkunsthars injectievloeistoffen'. Hoewel de aanbeveling zich beperkt tot kunsthars injectievloeistof-fen, worden hiermee veel reparatiewerkzaamheden besproken die bij het injecteren van scheurenin beton voorkomen. In de CUR-Aanbeveling staan uitgebreidere eisen aan de uitvoering dan inde Europese norm. Norm en aanbeveling zijn naast elkaar te gebruiken. Bij tegenstrijdighedenmoeten we de Europese norm gebruiken. In 2014 verschijnt een aan de Europese norm aange-paste CUR-Aanbeveling, aangepast aan de Nederlandse situatie.