VEREN I GIN G N.E D ER .L A ND 5 E C E MEN TI N DUS T R IEVoorschriftenBeton UitvoeringVBU 1988Bij de wisseling van het jaar plegen er nog al eensbelangrijke veranderingen te worden doorgevoerd.Op betongebied is dat nu ook het geval. We hebben deVoorschriften Beton Uitvoering gekregen, zij hetgedateerd op het voorbije jaar: de VBU 1988. Voor heteerst hebben we nu een nOrm die uitsluitend is gewijdaan de uitvoering van betonwerken. Veel bestaanderegels zijn hierin samengebracht, wat het praktischgebruik ervan ten goede zal komen. Daarnaast zijnenkelebelangwekkende nieuwe aspecten opgenomen.D EV A Nontstaan van deuitvoeringsvoorschriftenGewapend beton is tegen heteinde van de vorige eeuw inNederland als nieuw bouwmate-riaal geïntroduceerd en is gelei-delijk aan toegepast voor uiteen-lopende bouwconstructies.Betonvoorschriften waren ernog niet; er moest dus veelworden geëxperimenteerd.In 1912 verschenen in Nederlandde eerste Gewapend BetonVoorschriften, de GBV 1912(fig. /J. In 23 bladzijden werd, in 26artikelen, het gehele gebied vanhet gewapend beton behandeld.Het hoofdstuk Uitvoering namhiervan 7bladzijden in beslag.Ook toen al werd de behoeftegevoeld om, lering trekkend uitDit neemt niet weg dat eigenlijkalle betrokkenen bij het bouw-proces op de hoogte moetenzijn van de inhoud van deze norm.In deze aflevering van BETON/EKzal worden ingegaan op deachtergronden van de norm enzullen de belangrijkste nieuwevoorschriften worden toegelicht.UIIGA.VEserie, de.'Voorschriften BetonOntwerp en Berekening. VBOB',verschijnt, zal het drieluik van denieuwe betonvoorschriftencompleet zijn.De VBUI 988 is speciaal gemaaktvoor degenen die belast zijn metde uitvoering van betonconstruc-tiesen met het toezicht hierop.M A. A N DEL J J K S EE f NdrieluikEind 1986 verscheen de norm'Voorschriften Beton Technolo-gie. VBT 1986' als eerste van eennieuwe serie betonvoorschriften.Thans is de norm 'VoorschriftenBeton Uitvoering. VBU 1988'uitgebracht. Als over ongeveertwee jaar het derde deel in dezeJanuari 1989fqgxzJJJJJJJJJJJJNaJJJJJJJJJJJRedactionele bijlage bij Cement 1989 nr. 2==--""__'""""'""""""""''""""""""'""""'""""'""""'""""'""""'""""''''''""'''''""'''''""'''''""z""""'""""'""""''"""" ..........''''''....._''''''-goede en slechte ervaringen,regels te geven voor een goedeuitvoering van het gewapendbeton. Maar met alleen regel-geving over praktische zaken zijnweer nog niet en terecht luiddein 1912 dan ook het eersteartikel van het hoofdstuk Uit-voering als volgt:'De leiding der uitvoeringvan werken in gewapend betonmoet berusten bij personen, diehiermede volkomen bekend zijn.De uitvoering moet zoveelmogelijk door goed geschooldearbeiders geschieden, die ondervoortdurend toezicht staan vanbetrouwbare, in de uitvoeringvan gewapend beton ervaren,opzichters of onderbazen.'Vanaf 1912 tot heden zijn, aanslui-tend aan nieuwe ontwikkelingenop het gebied van het gewapendbeton, deze voorschriften regel-matig herzien. Nieuwe bereke-ningsmethoden, nieuwe enbetere materialen en uitvoerings-technieken kwamen ter beschik-king. Dit had tot gevolg dat eriedere 10 à 12 jaar nieuwebetonvoorschriften verschenen.In 1984 verscheen de VB1974/1984. Hiervan is, twee jaargeleden, het gedeelte overbetontechnologie vervangendoor de al genoemde 'Voorschrif-ten Beton Technologie', inmid-dels bekend als de VBT 1986.De VB 197411984 mag met z'n523 bladzijden een lijvig werkworden genoemd. Meer dan eenkwart van de inhoud is belang-rijke informatie voor degenendie zich met de uitvoering bezighouden. We kunnen ons dan ookafvragen of dit niet meer danvoldoende was en of er weerIII Titelblad GBV 1912nieuwe voorschriften nodigwaren.Een belangrijk argument voorhet opstellen van nieuwe voor-schriften voor de uitvoering washet punt van de toegankelijkheid.De 139 bladzijden van de VB diehandelden over de uitvoeringwaren verspreid over de 9 dele.nA t/m K. Dat kwam de praktischehanteerbaarheid uiteraard nietten goede.Hierbij moet bedacht wordendat op de meeste bouwwerkende uitvoerders en toezichthou·ders géén specialisten op beton-gebied zijn. Het zijn technici, dievan de vele aspecten van hetbouwen, juist zoveel afweten datzij een onmisbare schakel vormentussen de ontwerper/construc-teur enerzijds en de vakman opde bouwplaats anderzijds. Voorhet uitoefenen van hun taakmoeten zij voorschriften opeenvoudige wijze kunnen raad-plegen.Door het bijeenbrengen van alleuitvoeringsvoorschriften in éénbundel, is aan deze behoeftetegemoet gekomen. Behalve hetherschikken en bundelen vanbestaande voorschriften, zijnnieuwe inzichten en ervaringenmet betrekking tot de uitvoeringverwerkt. Het resultaat is deVBU 1988.nieuweuitvoeringsvoorschriftDe inhoud van de VBU is inhoofdzaak als volgt:- algemene bepalingen;- materialen;- bekistingen en onder-steuningen;- in het werk vervaardigd beton;- vooraf vervaardigd beton;- voorspanning met aanhechting;- voorspanning zonder aan-hechting;- richtlijnen voor het trillen vanbetonspecie.Gezien de voorgaande toelich-ting zal het geen verbazingJJJJJJJJJJJJNbgfJJJJJJJJJJwekken dat in veel artikelen deoude voorschriften zijn te her-kennen. Van een geheel nieuweaanpak, zoals bij de VBT, isevenwel geen sprake. Wel isgevolg gegeven aan wensenvanuit de praktijk ten aanzien vaneen aantal verbeteringen enaanvullingen. Dit is bijvoorbeeldhet geval met het verzoek om de'Richtlijnen voor het trillen vanbeton' (NEN 3051) te integrerenin de VBU; deze norm is nugrotendeels in een bijlage op-genomen.De belangrijkste nieuwe zakenworden in het navolgendebesproken.EVoor de bepaling van de beton-speciedruk op kolombekistingenkan echter deze grafiek niet"worden gebruikt. De stijgsnel-heid van betonspecie is normaalgesproken voor kolommenbeduidend groter dan voorwanden. Bovendien is er bijkolommen sprake van een silo-werking of brugvorming in tweerichtingen, waardoor de ontwik-keling van de betonspeciedrukop de bekisting wezenlijk andersis dan bij wanden.Daarom is voor kolombekistin-gen een formule opgenomen, dieis opgesteld op basis van deliteratuur.De betonspeciedruk wordtbeïnvloed door enkele tientallenparameters. De belangrijkstehiervan zijn de volumieke massavan de betonspecie, destijgsnel-heid, de consistentie, de wijzevan verdichten, de temperatuurvan de betonspecie en van debuitenlucht. Deze invloedenmoeten in rekening wordengebracht met behulp van correc-tiefactoren.De berekening van de beton-speciedruk op wandbekistingenverloopt in grote lijnen als volgt:I. Stel de te gebruiken consi-stentie en de stijgsnelheid van debetonspecie vast.NIEUWE ONDERWERPENonspeciedrukDe vroegere regels voor hetbepalen van de betonspeciedrukop bekistingen bleken in veelgevallen te ingewikkeld en slotenook niet altijd goed aan op deNederlandse omstandigheden.In 1980 is in Duitsland de normDIN 18218 'Frischbetondruckauf lotrechte $chalungen' ver-schenen. Hierin is een simpelegrafiek opgenomen. Daargestreefd werd naar een eenvou-dig voorschrift, dat goed bruik-baar zou zijn bij toepassing vande in Nederland gebruikelijketoeslagmaterialen, zijn de achter-gronden van dezegrafieknage-gaan. Zo bleek dat er eengedegen Iiteratuur- en praktijk-onderzoek aan deze norm tengrondslag lag. Na kennisnamehiervan is besloten om voor debepaling van de betonspeciedrukop wandbekistingen deze grafiekover te nemen (fig. 2).Grafiek voor de bepaling van de maximale horizontale betonspeciedruk opwandbekistingenrnVerloop van de horizontale betonspeciedruk over de hoogte van de bekisting-------------EJ-------------L wc:2. Lees in de grafiek de basisdrukaf.De grafiek is gebaseerd op devolgende uitgangspunten:- de invloed van de trilnaaldreikt niet dieper dan I meteronder het stortoppervlak;de specietemperatuur is 15°C;- de buitentemperatuur isl5 °C;- er zijn geen hulpstoffen metvertragende werking toegepast;- de volumieke massa van debetonspecie is 2400 kg/m3·3. Vermenigvuldig de basisdrukmet de correctiefactoren, dieafhankelijk zijn van de in werke-lijkheid aanwezige omstandig-heden.Voor de maximale horizontalebelasting ten gevolge van debetonspecie behoeft echternooit een hogere waarde dan dehydrostatische druk te wordenaangehouden. Het verloop vande betonspeciedruk over dewandhoogte is geschetst infiguur 3.aling kubusdruksterktevoor ontkisten'""Wanneer mag ontkist worden? De VBU regelt de bepaling van dekJJbusdruksterkte voor ontkisten1974/1984 geeft in deel Baantal mogelijkheden: nl.behulp van de verhardings-de terugslaghamer; uItra-metingen of een combinatievan deze twee laatste. Geen vandeze meetmethoden geeft eenwerkelijk betrouwbare indrukvan de werkelijke betondruk-sterkte.Zo is bekend dat de kubussenvan de verhardingsproef tengevolge van een afwijkend tem-peratuurverloop, een afwijkendsterkteresultaat geven. Ook denauwkeurigheid van metingenmet de terugslaghamer en ultra-sone apparatuur laat te wensenover; met name als het om jongbeton gaat. Daarentegen warener uit de praktijk duidelijkesignalen dat deze methoden eenzodanig indicatieve functievervulden dat volledig latenvervallen niet wenselijk was.BETON/EK 7129 was (daarom)gewijd aan het juiste gebruikvande terugslaghamer:In de praktijk is inmiddels opdiverse bouwwerken veel erva-ring opgedaan met nieuwemeetmethoden, waaronder deverhardingsproef met tempera-tuurregeling.Het principe van deze methodeis als volgt: Met behulp vanthermokoppels in het verhar-dende beton wordt de tempera-tuur van een waterbak gelijkgehouden aan de temperatuurvan het gestorte beton. In dewaterbak zijn kubussen, gemaakt&volgens de verhardingsproef,opgesteld. Gelijk temperatuur-verloop van de betonconstructieen van de kubussen betekent eengelijke druksterkte en dusbetrouwbare druksterktemetin-gen.Hieraan verwant is de methodevan de gewogen rijpheid. Hetbasisprincipe hiervan is aloud.Aan de hand van nieuwereinzichten is deze methode aange-past en dank zij moderne appara-tuur goed uit te voeren.In CUR-Aanbeveling 9 enBETON/EK 6/30 is deze methodeuitvoerig beschreven. Aan dehand van de c:ontinu gemetentemperatuurontwikkeling in hetbeton en een factor voor detemperatuurgevoeligheid vanhet toegepaste cement kan opieder gewenst moment dedruksterkte worden vastgesteld.Hoewel de methode goedeverwachtingen geeft voor de=toekomst, is deze nog niet in denormtekst opgenomen. Wel is ineen toelichting op de bruikbaar-heid van de methode gewezen.Samengevat is het voorschriftvoor de bepaling van de kubus-druksterkte ten behoeve van hetontkisten nu als volgt:In de te ontkisten c:onstructiemoet de aanwezige kubusdruk-sterkte worden bepaald met éénvan de volgende methoden:a. de verhardingsproef mettemperatuurregeling,b. de verhardingsproef.Voor de wijze van uitvoering vande verhardingsproef en de proefmet temperatuurregelingworden thans de ontwerpnor-men NEN 5988 en 5989 opge-steld. Naar verwachting zullendeze vrij spoedig na het versc:hij-nen van de VBU beschikbaarkomen.In principe zijn nu dus alleen de-verhardingsproef met tempera-tuurregeling en de gewoneverhardingsproef toegelaten omte worden gebruikt bij hetbepalen van het tijdstip vanontkisten uit de gemiddeldekubusdruksterkte. Indien menhiervan géén gebruik wil of kanmaken, kan het tijdstip vanontkisten worden bepaald uit deverhardingstijd. De hiervoor inde VBU opgenomen tabel isgelijk aan die in de VB 1974/1984.Dit is evenwel een erg onecono-misc:he rnethode.Voor degene die toch gebruikwil maken van een terugslag-hamer, ultrasone apparatuur ofeen uittrektest kent de VBU inde toelichting deze methodenslechts een indicatieve waardetoe. Het gebruik hiervan is alleenverantwoord als men aan dehand van bestaande gegevens enbij een c:onstante produktie aleen goed inzicht heeft in het(!]Bij seriematige produktie, zoals bijvoorbeeld in de woningbouw, kan deterugsJaghamer ofultrasone apparatuur een indicatie geven van de druksterktefoto's 4 en 5: Bob de RuiterNNCJJJJJJJJJJJJJ a JJJJJJJJJJJdruksterkteverloop. Dit kanbijvoorbeeld bij vooraf vervaar-digd beton het geval zijn.ervlakte-beoordelings-criteriaEen opvallend aspect van deVBUis de invoering van beoorde-lingscriteria voor de kwaliteitvan betonoppervlakken. Op veelbouwwerken is de kwaliteit vanhet ontkiste betonoppervlak eenpunt van discussie. Dikwijlsontbreken in het bestek richt·lijnen hiervoor; ook de VB1974/1984 voorzag hier niet in.De voorschriftencommissiemeende dat in dit manco voor-zien moest worden én heeft aande hand van eigen metingen ende hier en da'"vinden in Stutech-rapport 7'Nabehandeling'.luitIn deze aflevering is in het korteen aantal in het oog lopendeaspecten van de nieuwe voor-schriften voor de uitvoering vanbetonwerken aangegeven. Hetwoord is nu aan het kader op debouwplaats, om de uitvoeringvan betonconstructiès aan dehand van deze regels te latenplaatsvinden.De VBU 1988 verdient eenplaats in de uitvoerders- enopzichterskeet. Niet in het minstomdat de in de VBU opgenomeneisen in de praktijk reeds op hunwaarde zijn getoetst.Het woord is nu aan het kader op de bouwplaats om de uitvoering vanbetonconstructies volgens de VBU 1988 te laten plaatsvinden.foto: Teo Krijgsman, AmsterdamratuurI. NEN 6722, Voorschriften Beton Uitvoering (VBU 1988)2. NEN 5950, Voorschriften Beton Technologie (VBT 1986)3. Kolombekistingen; SAOB, Ede, 19754. eUR-Aanbeveling 9, Bepaling van de sterkte-ontwikkeling van jongbeton op basis van de gewogen rijpheid; eUR, Gouda, 19875. Gewogen rijpheid; Betoniek 6/30, november/december 1984------------101--------------Afscheidsgroet vanCorrie van BloklandIn de nieuwe grafische opzet vanBETON/EK zal niet langer detraditionele 'sluitprent'verschijnen. De tekenares diedeze tekeningen vrijwel vanafhet begin heeft ven:orgd, isCorrie van Blokland - Mobachuit Gouda. De redactie is haarerkentelijk voor de wijze waaropzij met haar tekeningen ietsvriendelijks heeft toegevoegdaan de technische boodschap vande artikelen.Als afscheidsgroet maakte zijdeze tekening.ofonBETONlEK is een praktijkgerichtvoorlichtingsblad op het gebiedvan de betontechnologie enverschijnt 10 keer per jaar.Uitgave:Vereniging NederlandseCementindustrie (VNC),Postbus 30 I I,5203 DA 's-Hertogenbosch/'