BAND UITGAV E November 2020 0417 BAND UITGAV E Beton in bloei Over kalkuitslag en beton Betoniek Standaard 17-04.indd 1 16-10-20 15:48 2 NOVEMBER 2020 STANDA ARD 17 04 Beton in bloei Bij het opleveren van een betonconstructie wordt deze visueel beoordeeld. Aandachtspunten zijn onvolkomen- heden die een risico vormen voor de levensduur, zoals scheuren, grindnesten of andere beschadigingen. Wanneer er esthetische eisen aan een betonconstructie worden gesteld, zijn deze onvolkomenheden natuurlijk van belang. Hierbij is er extra aandacht voor bijvoor - beeld kleurverschil, (grijs)tintverschil, vlekken en strepen. Er kunnen verschillende oorzaken zijn voor deze onvolkomenheden. In deze Betoniek wordt één van die oorzaken tegen het licht gehouden: kalkuitslag. We gaan in op het mechanisme achter deze kalkuitslag en proberen een antwoord te geven of en hoe het is te voorkomen en eventueel is te herstellen. K ALKUITSL AG Kalkuitslag, ook wel kalkuitbloei genoemd, is een verschijnsel waarbij een in water opgeloste stof vanuit het beton naar buiten kan treden en zich aan het betonopper vlak herkenbaar en langdurig aftekent. Voor - waarde voor het fenomeen is dat het beton voldoende permeabiliteit heeft en er vol- doende water beschikbaar is om transport van de opgeloste stof te ondersteunen. De opgeloste stof is in dit geval een zout dat in de vorm van zoutkristallen als witte uitslag op het betonopper vlak achterblijft. Zouten zijn een groep chemische verbindingen waar van keukenzout (natriumchloride, NaCl) de bekendste is. Het zout dat verant - woordelijk is voor kalkuitslag, is echter geen keukenzout. Daarover zo meer. Kalkuitslag kennen we van horizontale opper vlakken zoals betonstraatstenen, tegels of industrieplaten en ook van verti - cale opper vlakken als schoonbetonwan- den. Kalkuitslag is in het bijzonder goed zichtbaar op donker of gekleurd beton (foto 1). Kalkuitslag heeft in de regel geen consequenties voor de levensduur van beton of een betonconstructie. Naast kal - kuitslag op beton kennen we het ook als oorzaak van witte uitslag op metselwerk. Dit laatste valt buiten het bereik van deze Betoniek. Kalkuitslag op beton heeft een directe rela- tie met de toepassing van cement in beton. Hoe dat zit, lichten we nu toe. Betoniek Standaard 17-04.indd 2 16-10-20 15:48 3 NOVEMBER 2020 STANDA ARD 17 04 cement, de hoeveelheid cement en de leef- tijd van het beton. Dit leggen we uit aan de hand van een voorbeeld. Stel een kuub beton bevat 320 kg portland- cement (CEM I) (=100% portlandcement - klinker). Uit tabel 1 is af te lezen dat er na 28 dagen per kilogram portlandcementklinker tot 220 gram calciumhydroxide kan ont - staan. Voor één kuub beton met 320 kg port - landcement betekent dit ongeveer 70 kg calciumhydroxide (g. 2). Uit tabel 1 is ook af te lezen dat er gedurende de eerste 24 uur CEMENT: DE BRON VAN K ALK Het zout verantwoordelijk voor kalkuitslag is calciumhydroxide en is afkomstig uit het beton. Dit zout wordt gevormd bij de reac - tie van portlandcementklinker met water: portlandcementklinker (C S/CS) + water (H 0) cementsteen (CSH) + calciumhydroxide (Ca(OH)) Er vormt zich een grote voorraad vaste calciumhydroxidekristallen in cementsteen. Calciumhydroxide is in water oplosbaar en in combinatie met de voorraad is het porie- water altijd verzadigd en met calcium- hydroxide. Dit laatste speelt een belangrijke rol bij kalkuitslag, daarover later meer. Hoe groot de voorraad calciumhydroxide in beton kan zijn, is afhankelijk van het type 1 Kalkuitslag Tabel 1 Ontwikkeling calciumhydroxide [g] per kg portlandcementklinker in de tijd [1] 1 dag 3 dagen 7 dagen 28 dagen 90 dagen 80-100 110-180 150-200 170-220 180-240 Betoniek Standaard 17-04.indd 3 16-10-20 15:48 4 NOVEMBER 2020 STANDA ARD 17 04 meer dan 40% van het totaal aan calcium- hydroxide is gevormd. Er is dus ook op jonge leeftijd van beton relatief veel calcium- hydroxide beschikbaar. Bij een samengesteld portlandcement (70% portlandcementklinker) of hoogovencement (30% portlandcementklinker) is er ook nog steeds ruim voldoende calciumhydroxide beschikbaar om voor een zichtbare kalkuit- slag te zorgen. Er is vastgesteld dat een zout - afzetting van 20 tot 30 g/m 2 betonopper vlak al als visueel hinderlijk wordt beoordeeld. We hebben kunnen lezen dat er in beton veel calciumhydroxide is opgeslagen en dat dit verantwoordelijk is voor kalkuitslag. En dat calciumhydroxide oplosbaar is in water. Daarmee zou het als witte uitslag toch ook weer eenvoudig met water te verwijderen moeten zijn? Waarom is kalkuitslag dan toch vaak zo hardnekkig. Daarover nu meer. HOE ONTSTA AT K ALK AFZET TING? De hardnekkige kalkafzetting ontstaat bij een reactie tussen calciumhydroxide en koolstof - dioxide (CO) uit de lucht. Hierbij wordt het wateroplosbare calciumhydroxide omgezet in het slecht in wateroplosbare calciumcar - bonaat (CaCO ). Dit is de reactie die we ook kennen als de carbonatatie van beton. De bijbehorende chemische reactie is: Ca(OH) (opgelost) + CO (opgelost) CaCO (vast) + H O (vloeistof) De reactie vindt plaats in het raakvlak tus - sen poriewater en lucht (bron van CO). Als dit raakvlak zich op het opper vlak van het beton bevindt, vindt daar de reactie plaats. Dit leidt dan tot een witte, vaste, slecht oplosbare afzetting, kalkuitslag. Of er sprake is van kalkuitslag is afhankelijk van de plaats waar het calciumcarbonaat zich afzet. Als de reactie in de poriënstruc - tuur net onder het opper vlak van het beton (g. 3b) plaatsvindt, kan zich calciumcarbo- naat afzetten in de poriën en kunnen deze langzaam dicht gaan zitten (g. 3c). Dit pro- ces draagt bij aan een betere dichtheid van beton. Hierdoor is het moeilijker voor calciumhydroxide om verder uit te bloeien. 0 20 40 60 80 0 714 2128 gehalte Ca(OH) 2 (kg/m³ beton) dagen Gehalte Ca(OH) 2 beton in de tijd Beton met 320 kg/m³ CEM I 2 Gehalte calciumhydroxide per m³ beton (320 kg/m³ CEM I) [1] Betoniek Standaard 17-04.indd 4 16-10-20 15:48 5 NOVEMBER 2020 STANDA ARD 17 04 Hoe kleiner de capillaire poriën en dus hoe dichter het beton, hoe sneller dit proces is voltooid. VORMEN K ALKUITSL AG OP BETON Er is onderscheid te maken tussen twee vor- men van kalkuitslag. De eerste is primaire kalkuitslag die een rol speelt bij jong beton en een relatie heeft met het ruim beschik - bare vrije water in jong beton. De tweede is secundaire kalkuitslag en manifesteert zich op latere leeftijd, soms pas na maanden. Deze secundaire uitslag heeft een relatie met langdurige blootstelling aan een externe waterbron. Primaire kalkuitslag Als zich kalkuitslag gedurende, of kort na het verharden van het beton vormt, is er meestal sprake van primaire kalkuitslag. Het poriën - systeem van beton is opgebouwd uit gelpo- riën en capillaire poriën. In jong beton is er nog relatief veel vrij water beschikbaar en zijn er relatief brede capillaire poriën. Wanneer zich op jong beton een waterlm ? als gevolg van bijvoorbeeld condensvorming of regen ? vormt, blijft dit water op het beton staan. De reden is dat bij jong beton de brede capillaire poriën goed gevuld zijn met water. Het met calciumhydroxide verzadigde poriewater vormt hierdoor één continu, waterig milieu met de, vaak zoutarme, waterlm aan het opper vlak. Zonder fysieke stroming of water - transport tussen het poriewater en de water - lm, komt er een verplaatsing van calcium- hydroxide in oplossing op gang als gevolg van diusie (zie kader 'Diusie'). De calcium- hydroxide diundeert door het verschil in concentratie van het met calciumhydroxide verzadigde poriewater naar de nog zoutarme waterlm aan het opper vlak. Dit proces gaat door tot overal de concentratie gelijk is. De concentratie calciumhydroxide in het poriewater wordt vanuit de beschikbare voorraad steeds weer tot het verzadigings- niveau aangevuld, totdat de waterlm op het beton ook een verzadigd niveau bereikt. Door contact van de waterlm met de lucht komt er Beton Water Calciumhydroxide in oplossing en als depot Afzetting kalk/Calciumcarbonaat a b c Lucht/CO 2 3 Het proces van carbonatatie [2] (a) voorraad calciumhydroxide als gevolg van de reactie van cement met water (b) beginnende carbonatatie; aan de monding van een capillaire porie zet zich kalk af (c) gevorderde carbonatatie; de capillaire porie groeit dicht Betoniek Standaard 17-04.indd 5 16-10-20 15:48 6 NOVEMBER 2020 STANDA ARD 17 04 CO in oplossing. Deze CO reageert met de calciumhydroxide in oplossing en het slecht oplosbare reactieproduct slaat neer als kalk (calciumcarbonaat). De weggereageerde CO wordt weer aangevuld vanuit de lucht en de weggereageerde calciumhydroxide vanuit het poriewater. De hele cyclus herhaalt zich, het spel is op de wagen! Dit proces blijft in stand totdat de waterlm is verdampt of de capillaire porie dicht is gaan zitten. Tot die tijd zal zich kalk blijven afzetten (g. 5b). Wanneer het jonge betonopper vlak is bedekt met een waterlm als gevolg van bleedingwater vanuit het beton, is deze waterlm al verzadigd met calcium- hydroxide. Ook dan komt na de eerste reactie met CO uit de lucht het proces op gang zoals in het voorgaande beschreven. Onder matig droge omstandigheden kan het zogeheten droogfront zich net aan het opper vlak bevinden. Op dat moment zet zich calciumcarbonaat af aan de monding van een capillaire porie (g. 3b/3c). Dit geeft aan jong beton de herkenbare, lichte kleur. Dit is in principe nog geen kalkuitslag. Onder zeer droge omstandigheden kan het droogfront zich onder het betonopper vlak bevinden waarbij calciumcarbonaat zich onder het opper vlak in de poriën afzet (g. 5a). Dit geeft een relatief donker beton- opper vlak. Dit laatste pleit er niet voor om slecht na te behandelen. Secundaire kalkuitslag Ook wanneer beton op leeftijd is, soms na maanden, kan op een vergelijkbare manier als bij jong beton kalkuitslag ontstaan. Anders dan bij primaire kalkuitslag bij jong beton moet voor het vormen van secundaire kalk- uitslag bij ouder beton het betonopper vlak voor langere tijd bedekt zijn met extern water DIFFUSIE Diusie is het proces waarbij een in een vloeistof opgeloste stof, bijvoorbeeld een zout, zich als gevolg van een concentratie - verschil geleidelijk verplaatst (diunderen) van het gebied met een hoge concentratie naar het gebied met een lage concentratie (g. 4). Dit gaat net zolang door totdat overal de concentratie gelijk is. Je zou kun- nen stellen dat de natuur een balans zoekt. 4 Schematische weergave diusie a b Beton Water Calciumhydroxide in oplossing en als depot Afzetting kalk/Calciumcarbonaat Lucht/CO 2 5 Plaats van kalkafzetting en invloed op het betonopper vlak [2] (a) snel drogend jong beton kalkafzetting in de capillaire porie donker opper vlak (b) water op jong beton kalkafzetting op het betonopper vlak licht opper vlak, kalkuitslag! Betoniek Standaard 17-04.indd 6 16-10-20 15:48 7 NOVEMBER 2020 STANDA ARD 17 04 afkomstig van bijvoorbeeld regen. Zodra het betonopper vlak verzadigd is met water kan er een aansluiting komen tussen de waterlm aan het opper vlak en de capillaire poriën. Deze capillaire poriën zijn deels gevuld met het verzadigde poriewater en hebben toe- gang tot de voorraad calciumhydroxide. Voor een goede aansluiting en het op gang komen van het diusieproces, is een voorwaarde dat het capillaire poriënsysteem niet volledig is dichtgegroeid, gecarbonateerd, en nog vol - doende toegankelijk is voor transport van zouten. Hierbij speelt een relatief hoge water - cementfactor van het beton en het minder goed nabehandelen van beton een bevorde - rende rol. ANDERE VORMEN VAN K ALKUITSL AG Omdat er water op het betonopper vlak moet staan, speelt secundaire kalkuitslag in hoofdzaak parten bij horizontale opper- vlakken. Maar het kan zich in voorkomende gevallen ook manifesteren op verticale vlakken. In veel gevallen is dit dan zichtbaar als witte, loodrechte strepen: kalkstrepen. Bij langdurige belasting kan er ook sprake zijn van dikke kalkafzettingen tot in de vorm van druipsteengrotachtige stalactieten. Kalkstrepen Kalk kan zich ook op het verticale vlak afzetten in de vorm van kalkstrepen. Dit geeft een zeer karakteristiek beeld (foto 6). Kalkstrepen kunnen ontstaan wanneer water als gevolg van bijvoorbeeld een regenbui vanaf een horizontaal betonopper - vlak wegstroomt over een verticaal vlak (g. 7a). Voorwaarde is dat het water rijk is aan calciumhydroxide door het primaire of secundaire proces. Bij jong beton kunnen kalkstrepen ook ontstaan in combinatie met rechtstreekse waterbelasting van het verticale vlak. De reden is dat bij jong beton de brede capil- laire poriën goed gevuld zijn met water. Het calciumhydroxide verzadigde poriewater ligt onder het opper vlak en vormt snel één con- tinu, waterig milieu met het (regen)water. Hierdoor kan het diusieproces van calcium- hydroxide op gang komen (g. 7b). De kalk- strepen zetten zich duurzaam af op het beton na de gekende reactie met CO uit de lucht. 6 Kalkstrepen Beton Water Calciumhydroxide in oplossing en als depot Afzetting kalk/Calciumcarbonaat Lucht/CO 2 b a 7 Vorming kalkstrepen op een verticaal vlak (a) wegstromen kalkrijk water van horizontaal vlak (b) diusie kalk uit porie in langsstromend water bij jong beton Betoniek Standaard 17-04.indd 7 16-10-20 15:48 8 NOVEMBER 2020 STANDA ARD 17 04 Dikke kalkafzettingen Onder bepaalde omstandigheden kan kalkuitslag zich openbaren in millimeters tot centimeters dikke afzettingen of zelfs in de vorm van stalactieten (foto 8) bekend van druipsteengrotten. Bijvoorbeeld in het geval van een scheur of een poreuze, slecht ver- dichte plek in het beton. Wanneer deze loca- tie water voerend is, stroomt het water door de constructie en voert het calcium- hydroxide mee. Buiten aan de lucht vindt ver volgens ? na de reactie met CO ? kalk- afzetting plaats. Dit type kalkafzetting illustreert nog eens extra hoe groot de voor - raad calciumhydroxide is in verhard beton. Overigens kan in zo'n geval de geconsta- teerde kalkafzetting één van de gevolgen zijn van een water voerende scheur. De scheur zelf kan veel grotere gevolgen heb- ben voor de levensduur van een gewapende betonconstructie. Nader onderzoek is in zo'n situatie dan ook gevraagd. Lokale, witachtige afzettingen kunnen ook een indicatie zijn van een ander onderlig- gend probleem. Denk hierbij aan sulfaat - aantasting of ASR (alkali- silicareactie). In geval van twijfel kan aanvullend onderzoek hier uitsluitsel over geven. R ANDVOORWA ARDEN VOOR K ALKUITSL AG We hebben gezien dat voor de vorming van kalkuitslag een voorraad zout in de vorm van calciumhydroxide vereist is, water als trans - portmedium en een voldoende permeabele poriënstructuur als transportweg. Wanneer we de invloed van één of meer van deze drie randvoorwaarden beperken, kan daarmee het risico op kalkuitslag worden vermin- derd. Hoe doen we dat? Minder calciumhydroxide, beperken voorraad De enige bron van calciumhydroxide in beton is portlandcementklinker. Het beper -ken van het aandeel portlandcementklinker is dan ook de enige maatregel om de voor - raad calciumhydroxide aan banden te leg- gen. Dit kan door het cementgehalte in beton te verlagen en/of door te kiezen voor een cement met een lager aandeel portland- cementklinker zoals hoogovencement. Daarnaast zijn er ook puzzolanen zoals poe - derkoolvliegas, silica fume en metakaoline die calciumhydroxide verbruiken bij hun hydratatiereactie. Met zeer hoge gehalten puzzolanen, bijvoorbeeld bij een poeder - koolvliegasgehalte van 80%, kan in theorie alle door portlandcementklinker gevormde calciumhydroxide worden weggenomen. Helaas leveren de gevraagde hoge ver van- gingspercentages in de regel geen praktisch toepasbaar bindmiddel op. Het beperken van de voorraad kan het risico op kalkuitslag verkleinen maar sluit het niet uit. Uit onderzoek is gebleken dat de hoe - veelheid kalkuitslag per cementsoort niet veel verschilt. De reden is dat er maar weinig calciumhydroxide nodig is om in het porie - water tot een verzadigde oplossing te komen. De voorraad calciumhydroxide is bij beton met de gangbare cementsoorten ruim voldoende aanwezig om in potentie kalk- uitslag te veroorzaken. 8 Vorming van stalactieten Betoniek Standaard 17-04.indd 8 16-10-20 15:48 9 NOVEMBER 2020 STANDA ARD 17 04 Verminderen permeabiliteit, beperken transportweg Voor het beperken van de permeabiliteit van beton en daarmee het beperken van de transportweg van water en calcium- hydroxide, kijken we om te beginnen naar de betonsamenstelling. De basis voor elk goed ontwerp van de betonsamenstelling gaat ook op voor het beperken van de perme- abiliteit: een goede korrelopbouw van het pakket toeslagmaterialen. Groot voordeel is meteen dat de waterbehoefte is geoptimali- seerd en daarmee de cementbehoefte. Verder draagt toepassing van een (super) plasticeerder bij tot een dichtere beton- structuur, wanneer hierdoor de totale waterbehoefte wordt verlaagd. De belangrijkste parameter om de perme- abiliteit te sturen, is de water-cementfactor (g. 9). Deze mag niet te hoog zijn en is vooral afhankelijk van de overige gewenste eigenschappen zoals sterkte, levensduur en verwerkbaarheid. Ook de keuze voor de cementsoort draagt bij aan het verbeteren van de dichtheid van beton. Cement met hoogovenslak, zoals CEM III/B 42,5 N, levert naast het beperken van de zoutvoorraad een bijdrage aan een dichtere, minder permeabele poriënstructuur. Ook de eerdergenoemde puzzolanen zoals poederkoolvliegas, silica fume en metakao- line leveren een positieve bijdrage aan een dichtere poriënstructuur. Omdat poeder - koolvliegas relatief traag werkt, is deze met name preventief tegen secundaire kalkuit - slag. In hoge gehalten vanaf 15% kunnen silica fume en metakaoline ook preventief werken tegen primaire kalkuitslag. Er zijn hulpstoen die niet direct een bij- drage leveren aan het verlagen van de perme abiliteit van beton, maar wel het transport van water door het poriënsysteem van beton kunnen beperken. Voorbeelden zijn een inwendig hydrofobeermiddel of een luchtbelvormer. Het werkingsprincipe van de luchtbelvormer is dat de ingebrachte kleine luchtbelletjes de capillaire poriën doorsnijden, waarmee watertransport door de capillaire poriën is beperkt. Dit kan met name preventief werken tegen secundaire kalkuitslag. 0,2 0,3 0,4 0,5 0,60,7 0,8 water-cementfactor permeabiliteit 9 Schematische weergave relatie water -cementfactor en permeabiliteit Betoniek Standaard 17-04.indd 9 16-10-20 15:48 10 NOVEMBER 2020 STANDA ARD 17 04 De uitvoering van beton ten slotte speelt ook een rol bij het realiseren van een goede dichtheid en een lage permeabiliteit van beton. Denk hierbij aan het goed verdichten van de betonspecie. En goed nabehandelen van betonspecie en het jonge beton. De meest neutrale vorm van nabehandelen is het beton langer in de kist houden. Of in geval van prefab beton door deze langer binnen in opslag te houden als bescherming tegen weersinvloeden. Goed en snel na het ontkisten aangebrachte curing compound kan, naast het beschermen van jong beton tegen uitdroging, ook een bescherming bie- den tegen regen. Het nabehandelen van jong beton met water geeft een risico op primaire kalkuitslag. Nabe - handelen met water blijft vanzelfsprekend een prima manier voor het realiseren van een constructie met een goede levensduur. Minder water, beperken transportmedium Nu we de mogelijkheden tot beperken van de zoutvoorraad en transport door het beton hebben besproken, rest nog de laatste rand- voorwaarde, het transportmedium zelf, het water. We kunnen hierbij onderscheid maken tussen water vanuit het beton zelf en water van een externe bron. De stap om de invloed van het eigen water van beton te beperken, is relatief eenvoudig en behelst het maximaal reduceren van het aandeel eectief watergehalte in beton. Dit is te realiseren door een goede korrelop- bouw van het toeslagmateriaal en een lage water -cementfactor. En zoals eerder aange - geven kunnen (super)plasticeerders ook een bijdrage leveren tot het verder reduce - ren van het watergehalte. Bleedingwater uit jong beton geeft een risico op primaire kalkuitslag. Om dit risico te beperken, kan de stabiliteit van beton ver - der worden verbeterd door het verhogen van het aandeel jn in beton met de inzet van een extra vulstof of een luchtbelvormer. Om bij jong beton primaire kalkuitslag te voorkomen door inwerking van extern water, zoals een regenbui, moet het jonge beton hiertegen worden beschermd. De beste en meest neutrale vorm van bescherming, in andere woorden: nabehandelen, is het beton langer in de kist laten. Bijzondere aandacht is hierbij nodig voor de bovenzijde van een bekisting. Deze moet worden afgedekt om te voorkomen dat er door regen alsnog water tussen het beton en de bekisting kan stromen. Als extra slot op de deur kan ter voorkoming van kalkuitslag of kalkstrepen door regen het betonopper vlak worden behandeld met een curing compound of hydrofobeermiddel na ontkisting. Bij secundaire kalkuitslag is vaak een lang- durige belasting van water de oorzaak. Deze vorm van kalkuitslag is te beperken vanuit het ontwerp van een constructie, zodanig dat er zich nergens langdurig water kan ver - zamelen. Bijvoorbeeld door een goede Betoniek Standaard 17-04.indd 10 16-10-20 15:48 11 NOVEMBER 2020 STANDA ARD 17 04 afwatering van horizontale vlakken of een correcte afwatering langs gevels. VERWIJDEREN K ALKUITSL AG Stel dat er ondanks het nemen van de goede voorzorgsmaatregelen toch kalkuitslag is. Is er dan nog wat aan te doen? Kalkuitslag kan hardnekkig zijn en is meestal alleen met harde hand te verwijderen. Bijvoorbeeld door een chemisch middel zoals zuur (bijv. zout- zuuroplossing) of fysiek door een harde bor - stel of onder hoge druk met water en/of zand. Chemische verwijdering Door een reactie met zuur wordt kalk (calci- umcarbonaat) omgezet in een wateroplos - baar zout en kan het ver volgens worden weggespoeld met water. Risico van een zuur is dat de cementhuid van het beton ook kan oplossen en er onbedoeld een uitgewassen betonopper vlak ontstaat. Om dit te voorko- men, is het advies om het omliggende beton vooraf te verzadigen met water. En daar - naast de kalkuitslag geleidelijk te verwijde -ren met een verdunde vorm van het zuur. Geadviseerd wordt om op een minder zicht - baar deel vooraf de werkwijze te testen. Mechanische verwijdering Verse afzettingen kunnen worden verwij- derd met een harde, eventueel stalen bor - stel. Let wel op bij staal. Dit kan door over - dracht van ijzerdeeltjes leiden tot een nieuwe, ongewenste verkleuring van het betonopper vlak. Het borstelen gebeurt bij voorkeur droog, want nat borstelen kan weer extra uitbloeien van kalk bevorderen. Stralen met water en/of zand kan worden gebruikt bij hardnekkige kalkuitslag. Stralen met zand kan wel lokaal leiden tot een andere opper vlaktestructuur. Ook hier geldt het advies om het eerst op beperkte schaal en op een minder zichtbaar deel te testen. Elke bewerking van een betonopper vlak zal zijn sporen nalaten. Je moet er dus voor waken dat een oplossing niet erger is dan de kwaal! 10 Kalkuitslag op antraciet gekleurd beton Betoniek Standaard 17-04.indd 11 16-10-20 15:48 12 NOVEMBER 2020 STANDA ARD 17 04 BETONIEK = STANDAARD + VAKBLAD Onderdeel van het Betoniek-abonnement is naast Betoniek Standaard ook Betoniek Vakblad. Dit is een magazine op groot formaat met artikelen over onder meer projecten, ontwikkelingen, onderzoek, regelgeving en onderwijs. Deze artikelen worden geschreven door de lezers van Betoniek zelf. Daarin wijkt Betoniek Vakblad dus af van Betoniek Standaard, dat volledig door een deskundige redactie wordt geschreven. Betoniek Vakblad verschijnt vier keer per jaar. Alle artikelen zijn te raadplegen op www.betoniek.nl. Voor leden van Betoniek is dat gratis! BETONIEK = STANDAARD + VAKBLAD Onderdeel van het Vakblad VOOR TECHNOLOGIE EN UIT VOERING VAN BETON V A K B L A D 3 2020 18 m diep in hartje stad TERUGWINNEN CEMENT UIT BETON ? WEERSTAND POEDERKOOLVLIEGASBETON ? INGELIJMDE WAPENING ? RECYCLINGGR ANUL A AT BV-2020_Cover.indd 1 21-09-20 08:56 Lidmaatschap 2020 Kijk voor meer informatie over onze lidmaatschappen op www.betoniek.nl/lidworden of neem contact op via lezers- ser vice@aeneas.nl of 073 205 10 10. Voorwaarden Je vindt onze algemene voorwaarden op www.betoniek.nl/algemene- publicatievoorwaarden-betoniek. Betoniek Standaard is onderdeel van Betoniek Platform, hét kennisplatform over technologie en uitvoering van beton. Betoniek Standaard verschijnt 4x per jaar en is een uitgave van Aeneas Media bv, in opdracht van het Cement&BetonCentrum. In de redactie zijn vertegenwoordigd: BAM Infraconsult, ENCI, Mebin, Mobile Concrete Group, SKG-IKOB, Consolis Spanbeton en TNO. Uitgave Aeneas Media bv Ruimte 4121 Veemarktkade 8 5222 AE 's-Hertogenbosch Website www.betoniek.nl Lezersservice T: 073 205 10 10 E: lezersser vice@aeneas.nl Vormgeving Inpladi bv, Cuijk Redactie T: 073 205 10 27 E: betoniek@aeneas.nl Hoewel de grootst mogelijke zorg wordt besteed aan de inhoud van het blad, zijn redactie en uitgever van Betoniek niet aansprakelijk voor de gevolgen, van welke aard ook, van handelingen en/of beslis- singen gebaseerd op de informatie in deze uitgave. Niet altijd kunnen rechthebbenden van gebruikt beeldmateriaal worden achterhaald. Belang- hebbenden kunnen contact opnemen met de uitgever. © Aeneas Media bv 2020 ISSN: 2352-1090 Literatuur 1 Bolt, G., Dienemann, W., E orescence on concrete products ? causes and strategies for avoidance, Material Science 9-2004. 2 Uitbloeiing en uitslag, FEBELCEM. 3 E orescence Technical Paper, BASF Masterbuilders Solution. 4 Kalkuitbloei uit beton en mortels verminderen, Stutech Rapport 34. 5 Ausblühungen, VDZ, Merkblatt B27 1, 2013. 6 Kalkuitslag, Betoniek 10/10, december 1995. TOT SLOT Kalkuitslag of kalkuitbloei kan hardnekkig zijn en steekt ondanks goede maatregelen soms onverwacht de kop op. In deze Betoniek hebben we inzicht gegeven in het onderlig- gende mechanisme van kalkuitslag. In lijn daarmee zijn diverse handvatten aangereikt om het risico op kalkuitslag zo veel mogelijk te beperken. In belangrijke mate spelen hier- bij water, cement en als exponent van deze twee de water-cementfactor een grote rol. KENNISDELING VIA BETONIEK, DANKZIJ ONZE PARTNERS Betoniek Standaard 17-04.indd 12 16-10-20 15:48