113|24 Betoniek april 2006BetoniekB A N D U I T G AV E13 24april 2 0 0 6Beton onder spanningDe laatste jaren is er een ontwikkeling om grote civiele betonconstructiesbehalve op sterkte, stijfheid en stabiliteit ook te ontwerpen op duurzaamheid.Bij het ontwerpen op sterkte en stijfheid zijn we ermee vertrouwd dat deconstructeur de rekenwaarde van de materiaaleigenschappen baseert opresultaten die gemeten zijn aan betonkubussen uit het laboratorium.De vertaalslag van de eigenschappen van die kubussen naar de materiaal-eigenschappen van het beton in de constructie is bekend.De levensduur van gewapende betonconstructies wordt veelal bepaald doorhet moment waarop de wapening gaat roesten als gevolg van chloriden diehet beton zijn binnengedrongen. Om te kunnen ontwerpen op duurzaamheidbestaat er dan ook behoefte aan een meetmethode om de weerstand van eenbeton tegen de indringing van chloriden te kunnen bepalen.V A K B L A D V O O R B O U W E N M E T B E T O N2 13|24 Betoniek april 2006Een methode die momenteel in Nederland veelwordt toegepast is de RCM test. RCM staat voorRapid Chloride Migration, ofwel een snelle testom de indringing van chloriden te meten.In deze Betoniek wordt de testmethode behandelden worden enkele resultaten gepresenteerd om`gevoel' te krijgen bij deze methode.Chloriden kunnen van buitenaf een betonconstruc-tie binnendringen en daar na verloop van tijd dewapening aantasten. Roestvorming als gevolg vaneen te hoog chloridegehalte bij de wapening is in deNederlandse bouwpraktijk het belangrijkste aantas-tingsmechanisme van gewapend beton. Als bij hetontwerp bekend is dat er een chloridebelasting opde constructie komt, dan kan daar bij de keuze vande betonsamenstelling rekening mee worden gehou-den. Niet alle betonsamenstellingen hebben dezelfdeweerstand tegen de indringing van chloriden.Om dat te kunnen beoordelen is er behoefte aaneen methode waarmee die weerstand gemeten kanworden. De RCM test is zo'n methode.Chloriden in betonChloriden kunnen op twee manieren bij de wape-ning in beton komen. Ten eerste via de grondstoffendie voor de specie gebruikt worden. Bijna alle grond-stoffen bevatten in meer of mindere mate chloriden.Om te voorkomen dat die ingemengde chloridenduurzaamheidsproblemen veroorzaken, stelt de NENEN 206-1 een maximum aan het chloridegehalte ineen betonsamenstelling. Dit wordt geregeld metbehulp van chlorideklassen.Ten tweede kunnen chloriden ook van buitenaf hetbeton binnendringen. De mate en de snelheidvan indringing is onder andere afhankelijk van dedichtheid (permeabiliteit) van de betondekking.Hoe dichter het beton, hoe langzamer de chloridende betonconstructie kunnen binnendringen, en hoelanger het duurt voordat de chlorideconcentratie bijde wapening voldoende hoog isom corrosie te veroorzaken. Naast de dichtheid is deindringing ook afhankelijk van de chloridebelastingop de constructie, en van de tijd. Naarmate de tijdvordert zullen de chloride-ionen steeds verder deconstructie binnendringen.Aan de met chloride belaste buitenzijde zal dechlorideconcentratie het hoogst zijn. Naarmate weverder van het oppervlak komen, neemt de concen-tratie af. Maar omdat de oorspronkelijke grondstof-fen al chloriden bevatten zal de concentratie nooittot nul kunnen dalen.De tijd die de chloriden nodig hebben om bij dewapening te komen hangt natuurlijk ook af van dedikte van de dekking. Hoe dikker de dekking, hoelanger het duurt.MeetmethodenDe afgelopen decennia zijn er verschillende beproe-vingsmethoden ontwikkeld om de weerstand vanbeton tegen de indringing van chloriden te kunnenbepalen. De meest gangbare zijn APM 302, NT Build443, TEM en de RCM-test. In deze Betoniek bestedenwe alleen aandacht aan de laatste methode.Beoogd gebruik van het beton Klasse voorchloridegehalteMaximumgehalte aanCl- tov de massa cementBeton zonder wapening of ingesloten metalen, metuitzondering van corrosievaste hijsvoorzieningenCl 1,0 1,0 %Beton met wapening of ingestorte metalen en nagerekt staal Cl 0,40 0,40 %Beton met voorgerekt staal Cl 0,20 0,20%Tabel 1: Klassen voor chloridegehaltechlorideconcentratiechloridebelasting0%betondekking wapeningFiguur 1: Verloop chlorideconcentratie in betondekking313|24 Betoniek april 2006RCM-methodeRCM staat voor Rapid Chloride Migration test, ofweleen snelle beproevingsmethode voor het bepalen vande indringing van chloriden in beton.De test staat beschreven in de NT build 492(gepubliceerd door Nordtest uit Finland).PrincipeChloride-ionen worden onder invloed van eenelektrische spanning geforceerd om van buitenafeen betonnen proefstuk binnen te dringen. Na enke-le uren tot enkele dagen wordt het proefstuk gesple-ten. Op het verse breukvlak wordt een oplossing vanzilvernitraat gespoten. Daar waar chloride aanwezigis ontstaat een zilverachtige verkleuring. Uit degemeten diepte van dit indringingsfront kan nu dechloride migratiecoëfficiënt berekend worden.ProefstukkenVoor de RCM test wordt een cilindrisch proefstukmet een diameter van 100 mm en een hoogte van50 mm gebruikt. Dit proefstuk kan op verschil-lende wijzen gemaakt worden. Zo kan een kerngeboord worden uit een betonconstructie. Uit dezekern kan vervolgens een proefstuk worden gezaagd.Proefstukken kunnen ook in het laboratorium wor-den gemaakt. Het is gebruikelijk om een kubus temaken waaruit later een kern kan worden geboord.Uit een kubus van 150 mm kunnen dan twee proef-stukken worden gehaald. Proefstukken kunnen ookworden gezaagd van gestorte cilinders.betonewapeningsstaafOHH O OputcorrosieFe++2 2CIbeschermendelaagChloride geïnitieerde corrosieChloriden (Cl) komen onder andere voor in zoutver-bindingen. Via strooizouten of zeewater kunnen dechloriden in contact komen met beton. Zouten vallenin water uiteen in elektrisch geladen deeltjes, zoge-naamde ionen. In het geval van keukenzout (NaCl) wor-den dat Na+ en Cl- -ionen. Chloride-ionen bewegen zichrelatief gemakkelijk door het poriënsysteem van beton.Zij zijn echter niet schadelijk voor beton, maar wel voorde wapening.Nadat de hydratatie van cement is gestart ontstaat eensterk alkalisch milieu en vormt zich op de wapening inbeton een beschermende laag van ijzeroxiden (Fe2O3),die verdere corrosie voorkomt. Chloriden echter tastendeze beschermde laag aan. Lokaal gaan chloride-ioneneen reactie aan met ijzer-ionen. Het product van dezereactie (ijzerchloride) reageert vervolgens met het aan-wezige water tot ijzerhydroxide en . zoutzuur !.Fe2+ + 2Cl- FeCl2FeCl2 + 2 H2O Fe(OH)2 + 2HClDit zoutzuur leidt lokaal tot zeer zure omstandigheden waar-in putcorrosie ontstaat. Deze aantasting heeft onder andereeen vermindering van de doorsnede van een wapeningstaaftot gevolg. Daardoor neemt het draagvermogen van de con-structie af en vermindert de constructieve veiligheid.Voorbeeld van gestorte proefstukken4 13|24 Betoniek april 2006OpstellingVoordat de proefstukken kunnen worden beproefdmoeten ze eerst worden verzadigd met kalkwater(Ca(OH)2). De proefstukken worden daarvoor eerstgedurende drie uur vacuüm gezogen. Hierna wordenze bij dit vacuüm onder kalkwater gezet. De vacuümgezogen poriën worden daardoor volgezogen.De voorbehandeling neemt zo'n 24 uur in beslag engeeft de zekerheid dat alle bereikbare poriën metkalkwater verzadigd zijn.Na de voorbehandeling worden de proefstukkenin een goed aansluitende, niet geleidende omhul-ling van siliconen rubber geschoven. Om dit rubberworden klemringen aangebracht om lekkage van dezoutoplossing tussen het proefstuk en het rubber tevoorkomen.Het proefstuk in de rubberen omhulling wordt ineen bak met een chloride houdende oplossing(NaCl) geplaatst. In de omhulling boven het proef-stuk wordt een oplossing van natriumhydroxideaangebracht. Aan de onder- en bovenzijde van hetproefstuk worden elektroden geplaatst. Vervolgenswordt het proefstuk hellend opgesteld. Dit houdt ver-band met gasvorming die tijdens de proefduur aande elektroden ontstaat. Door de hellende opstellingkan het gas gemakkelijker ontwijken.UitvoeringAls de opstelling klaar is, wordt er een spanning van30 Volt op het proefstuk gezet. Afhankelijk van deelektrische weerstand van het betonnen proefstuk,moet de spanning worden aangepast (zie kader).Daarna blijft de opstelling enkele uren tot enkeledagen staan.Als de proef klaar is worden de proefstukken uit derubberen omhulling gehaald en gespleten.Voorbeeld opstelling RCM-testVacuümverzadigen proefstukken met kalkwaterProefstuk in de opstellingaElectrischespanning+bcdefghFiguur 2: Schematische weergave opstelling RCM-testa. Rubberen omhullingb. Natriumhydroxide oplossingc. Elektroded. Proefstuke. Natriumchloride oplossingf. Elektrodeg. Kunststof ondersteuningh. Kunststof bak513|24 Betoniek april 2006De verse breukvlakken worden vervolgens ingespo-ten met een zilvernitraat oplossing. Daar waar dechloriden het beton zijn binnengedrongen treedteen verkleuring op. Aan de hand van de verkleuringkan de indringdiepte worden gemeten. Uit de bere-kende gemiddelde waarde van de indringing, deaangebrachte spanning en de benodigde proefduurwordt met een formule de chloridemigratiecoëffi-ciënt berekend. Dit is de zogeheten DRCM-waarde.Aanpassen spanningNadat een spanning op het betonnen proefstuk isgezet, wordt een stroomsterkte geregistreerd in milli-ampere (mA). De stroomsterkte is afhankelijk van deelektrische weerstand van het beton. Hier geldt de wetvan Ohm: I = U/R. De stroomsterkte (I) is de uitkomstvan de aangebrachte spanning (U) gedeeld door deelektrische weerstand (R) van het betonnen proefstuk.Tot welke diepte het chloride indringt is afhankelijkvan de stroomsterkte en de beproevingsduur. Het isde bedoeling van de proef om het indringingsfrontSplijten proefstukvan de chloriden ongeveer halverwege de dikte van hetproefstuk te laten uit komen. In de NT Build 492 is daaromeen tabel opgenomen, waarin aangegeven staat hoe deaangebrachte spanning moet worden aangepast om ditte bereiken. Voor beton met een hele lage weerstand, duswaar chloriden heel makkelijk binnendringen, volstaat eenlage spanning en een korte proefduur van bijvoorbeeld6 uur. Heeft de betonsamenstelling een hele hoge elektri-sche weerstand dan moet het voltage worden verhoogdnaar 60 Volt, en kan de proef wel tot 96 uur duren.Verse breukvlakken inspuiten met zilvernitraatoplossing Meten indringdiepte chloriden6 13|24 Betoniek april 2006DRCM-waardeWat kunnen we met de DRCM-waarde? In eersteinstantie lijkt het een goede waarde om betonsamen-stellingen rechtstreeks met elkaar te vergelijken.Dit is echter niet zo ! Het is een eigenschap die opeen bepaald moment, meestal op een ouderdomvan 28 dagen, wordt gemeten. Als gevolg van voort-schrijdende hydratatie wordt beton in de loop vande tijd steeds dichter. Daarmee verandert ook deDRCM-waarde. De verandering in de tijd hangtvooral samen met het type cement of bindmiddel(zie grafiek 1). Dit wordt in het RCM-taalgebruik het"aging"-effect genoemd.Daarnaast wordt de DRCM-waarde gemeten aan proef-stukken die geen of slechts ten dele een relatiehebben met de betonconstructie in de praktijk.Wordt bijvoorbeeld een kern uit het werk geboord,dan moet daar volgens het voorschrift van hetbuitenoppervlak eerst 10 tot 20 mm afgezaagdworden. Wandeffecten of invloeden van een slechtenabehandeling komen hiermee niet tot uitdrukking.Voor proefstukken die in het laboratorium wordenvervaardigd geldt natuurlijk net zo goed dat die geendirecte relatie hebben met de kwaliteit van het betonin de praktijk. Invloeden van uitvoering en nabehan-deling zijn niet aanwezig.Waar wordt de DRCM-waarde dan wel voor gebruikt?Er zijn rekenmodellen ontwikkeld die de indringingvan chloride in beton beschrijven. Eén van de invoer-gegevens in die rekenmodellen is de DRCM-waarde.Met dergelijke modellen kan worden "voorspeld"wanneer in een gegeven situatie het chloride gehaltebij de wapening boven een kritisch niveau uitkomt.In deze modellen wordt rekening gehouden met het"aging"-effect en bijvoorbeeld ook hoe lang een con-structie is nabehandeld. Hoe langer is nabehandeld,hoe dichter het beton, hoe langzamer de chloridenhet beton zullen binnendringen. In de rekenmodel-len wordt dus een vertaalslag gemaakt van de beton-kwaliteit in de proefstukken naar de betonkwaliteitin de praktijk.Resultaten van onderzoekDe laatste jaren is in Nederland steeds meer ervaringopgedaan met de RCM-methode. Steeds meer meet-gegevens komen beschikbaar over DRCM-waarden vanverschillende betonmengsels. Uit ervaring en uit debetontechnologie weten we dat niet alle betonsa-menstellingen eenzelfde weerstand hebben tegen deindringing van chloriden. Zo weten we bijvoorbeelddat hoogovencementen op dit gebied veel beter pres-teren dan portlandcementen. Maar, volgt dat ookuit de resultaten van de RCM-methode? Ja hoor!IndringdiepteDe indringdiepte van de chloriden wordt volgensonderstaande figuur op 7 plaatsen gemeten. Hieruitwordt de gemiddelde indringing berekend. De indrin-ging aan de zijkanten van de proefstukken wordt nietmeegenomen omdat daar randeffecten de indringingkunnen verstoren.Figuur 3: Schematische weergave bepalen indringdiepte,10xd1xd2xd4xd6xd3xd5xd710 mm10 10 10 10 10MeetgebiedproefstuklineaalL10 mmVoor de berekening van de DRCM-waarde wordt in NTbuild 492 onderstaande formule gehanteerd:DRCM =DRCM = chloride migratiecoëfficiënt, x 10-12 m2/sU = toegepaste spanning in VoltT = gemiddelde waarde van de temperatuur vande vloeistof op het proefstuk in oCL = hoogte van het proefstuk in mmxd = gemiddelde indringdiepte chloriden inproefstuk in mmt = duur van de test in uren0,0239(273+T) L*(U 2) t* (* xd 0,0238(273+T) L xd*U 2 * )713|24 Betoniek april 2006In een aantal onderzoeken is gekeken naar deinvloed van het cementtype, de leeftijd van hetproefstuk en het slakgehalte op de DRCM-waarde.De resultaten daarvan worden hierna getoond entoegelicht.Invloed cementtypeDe weerstand tegen indringing van chloride isonder andere afhankelijk van het type cement datwordt toegepast. In een onderzoek zijn verschillendecementsoorten met elkaar vergeleken. De betonsa-menstellingen waren identiek, alleen het cement-type is gevarieerd. De resultaten van de DRCM-waarde,beproefd op een ouderdom van 28 dagen, staanweergegeven in grafiek 1.Uit de resultaten blijkt dat de verschillende cemen-ten op een ouderdom van 28 dagen een verschil-lende DRCM-waarde hebben.Invloed ouderdomDe DRCM-waarde is ook afhankelijk van de ouderdomvan het beton op het moment van beproeven. In deloop van de tijd wordt de poriestructuur van betonsteeds dichter. Daarmee neemt de weerstand tegende indringing van chloriden ook steeds verder toe.Deze weerstand neemt niet bij alle cementen indezelfde mate toe. Zoals te zien in grafiek 1, latencementen met poederkoolvliegas bijvoorbeeld inde loop van de tijd een forse afname van de DRCM-waarde zien.Invloed slakgehalteZoals gezegd weten we dat beton met een hoog-ovencement een hogere weerstand heeft tegen deindringing van chloriden dan beton met een port-landcement. De verhardingsreactie van slak zorgtervoor dat de poriestructuur van het beton veeldichter wordt. De invloed van het slakgehalte isonderzocht. Daarbij is het slakgehalte gevarieerd van0 tot 75 %. De slakgehalten zijn gerealiseerd door eenportlandcement (CEM I) te mengen met een hoog-ovencement (CEM III/B). In grafiek 2 is de invloedvan het slakgehalte op de DRCM-waarde na 28 dagente zien. Naar mate het slakgehalte toeneemt, neemtde DRCM-waarde af, en daarmee de weerstand tegenindringing van chloriden toe.028CEMI56 91105152025D*10m/sRCM-122ouderdom in dagenCEMIII/BCEMII/B-VGrafiek 1: Ontwikkeling DRCM-waarde in de tijd00% 25% 50% 75%4268101214D*10m/sRCM-122slakgehalteGrafiek 2: Invloed slakgehalte op DRCM-waarde na 28 dagen8 13|24 Betoniek april 2006In onze volgende uitgave ColofonBetoniek is een praktijkgerichtvoorlichtingsblad op het gebied van debetontechnologie en verschijnt 10 keerper jaar. In de redactie zijn vertegen-woordigd: ENCI,-MEBIN, CUR, BAM Civielen de Bouwdienst Rijkswaterstaat.Uitgave: ENCI MediaPostbus 3532,5203 DM 's-HertogenboschRedactie: 073 - 640 12 31E-mail: encimedia@enci.nlWebsite: www.enci.nlAbonnementen/adreswijzigingen:Abonnementen en adreswijzigingenvoor betoniek worden verzorgd door:Betapress Abonnementen ServicesPostbus 97, 5126 ZH Gilzetel: 0161 - 45 95 86fax: 0161 - 45 29 13email: betoniek@Betapress.Audax.nlAbonnementsprijzen 2006:Nederland 1 21,00België 1 22,00Overige landen 1 29,00Aanmeldingen/opzeggingen:Abonnementen kunnen op ieder gewenstmoment ingaan en worden automatischvoor een jaar verlengd, tenzij één maandvoor vervaldatum schriftelijk wordt opge-zegd.Overname van artikelen en illustratiesis toegestaan, onder voorwaarde vanbronvermelding.ISSN 0166-137xTechnologie op locatieHet is alweer even geleden dat we de technologie op een project uitgelichthebben in Betoniek. De hoogste tijd dus voor een projectbezoek. En wehebben daarvoor een speciaal project uitgezocht: de hogesnelheidslijn:HSL-Zuid. Nu is er al een aflevering van Betoniek verschenen over de HSL,alleen zijn we daarbij ingegaan op de onderbouw, eigenlijk de funderingvan het spoorsysteem. De onderbouw is vrijwel gereed en nu is het debeurt aan de bovenbouw, of eigenlijk het spoorsysteem zelf. Dit spoor-systeem is uniek in Nederland. Vrijwel het gehele tracé van de Belgischegrens tot aan Amsterdam wordt uitgevoerd als ballastloos spoor. Bij bal-lastloos spoor worden rails en dwarsliggers niet op een ondergrond vanstenen gelegd, zoals bij ballastspoor, maar verankerd in betonplaten dieop de zettingsvrije platen worden gestort.Dat klinkt eenvoudig, maar dat daarvoor nog heel wat technologie komtkijken zien we in de volgende aflevering van Betoniek.Foto pagina 1: Betonnen hoogspanningsmastmomentopname is en de eigenschap veranderd inde tijd, en anderzijds omdat er nog een vertaalslagnodig is tussen de meting aan het proefstuk en debetonconstructie in de praktijk.Voor die vertaalslag, en de indringing van chloridein beton worden modellen ontwikkeld. Over demodellen wordt door wetenschappers nog volopgediscussieerd. Wat de rol van de RCM-test daarin zalzijn, zal de toekomst leren.Literatuur:NT Build 443 (Approved 1995-11) acceleratedchloride penetrationNT Build 492 (Approved 1999-11) Chloridemigration coefficient from non-steady-statemigration experimentsSlotIn het ontwerpen van gewapend betonconstructieslijkt een ontwikkeling ingezet. Opdrachtgevers vangrote kostbare betonconstructies eisen meer en meereen gegarandeerde levensduur. Het garanderen vandie levensduur kan niet aan de hand van de bestaan-de regelgeving. Hiervoor zijn nieuwe middelen enmeetmethoden benodigd.De levensduur van gewapende betonconstructieswordt vooral bepaald door het moment waaropchloriden van buitenaf de wapening bereiken. Metde RCM-methode is het mogelijk geworden om inhet laboratorium op een snelle manier de weerstandvan een betonsamenstelling tegen indringing vanchloriden te meten. Zo kan met de methode opeen bepaald tijdstip duidelijk onderscheid wordengemaakt tussen betonsamenstellingen met verschil-lende cementtypen. Het resultaat van de metingop zich zegt nog niet veel. Enerzijds omdat het een13|24 Betoniek april 2006nieuws13 24B A N D U I T G AV Eapril 2 0 0 6agenda23 maart 20063D/4D CAD in de praktijk :Van Model naar Constructie,AmsterdamMeer informatie:www.betonvereniging.nl5 april 2006Constructeursplatform, PapendalMeer informatie:www.betonvereniging.nl27 april 2006Avondcollege Bouwbesluit en deConstructeur, PapendalMeer informatie:www.betonvereniging.nl11 mei 2006LIFE CYCLE Design i.s.m. RWS,BWD, VBR, VLB en VABORMeer informatie:www.betonvereniging.nl14-19 mei 2006Cursus betonmicroscopie, DelftMeer informatie: www.citg.tudelft.nl(zoek naar "microlab")16 mei 2006Avondcollege Innovaties A50(incl. Excursie)Meer informatie:www.betonvereniging.nl18 mei 2006CUR-dag, GoudaMeer informatie: www.cur.nl31 mei 2006Studiemiddag vloerenMeer informatie:www.betonvereniging.nl31 mei-2 juni 200610th International Conferenceon Piling and Deep Foundations,AmsterdamMeer informatie: www.pilingand-deppfoundations.com8 juni 2006Studiebijeenkomst VABORMeer informatie: www.vabor.nl9 juni 2006Betonkanorace, LeeuwardenMeer informatie:www.betonvereniging.nlCursussenCursus gietbouw voormanagementIn 2006 organiseert het Gietbouw-centrum weer zes nieuwe trainin-gen gietbouwproces voor wanden-breedplaat. Het grote succes in2004 en 2005 gaf daartoe alleaanleiding. Het aanbod trainingenen cursussen wordt fors uitge-breid, bijvoorbeeld met de trainingvoor tunnelgietbouw. Beide zijnbedoeld voor het middenkader.In de trainingen kunt u leren hoeu een optimaal bouwproces kuntplannen en hoe u materieel, mate-riaal en arbeid optimaal op elkaarkunt afstemmen.Daarnaast komt er vóór de zomerook een curses `Keuzeaspectengietbouw', speciaal bedoeld voorhet management. Hierin leert uonder meer wanneer verschillendebouwsystemen rendabel zijn in tezetten en of het interessant is ommaterieel te kopen of te huren.De trainingen starten om 16.00 uuren duren tot ongeveer 21.00 uur.Verder organiseert hetGietbouwcentrum in meidrie themabijeenkomsten over`Beton op de bouwplaats'.Voor alle bijeenkomsten is deel-name gratis. Voor meer infor-matie of inschrijvingen kuntu contact opnemen met hetGietbouwcentrum, 0800-02252011of www.gietbouwcentrum.nlSichtbeton : Technologie undGestaltGünter Pfeifer, Antje M. Liebers,Per BrauneckUitgegeven door Verlag Bau +Technik, 2006216 pagina'sISBN 3-7640-0371-5Jarenlang is beton gezien als eenmateriaal dat weliswaar duur-zaam en betrouwbaar is, over hetuiterlijk was en is nog altijd veeldiscussie. Ondanks dat is er in hetlaatste decennium van de vorigeeeuw een `renaissance' van hetschoon beton op gang gekomen.Naast de constructieve mogelijk-heden werden de architecturelekwaliteiten van schoon betonsteeds meer benadrukt. Over dehele wereld is veel geëxperimen-teerd met deze kwaliteiten en derecepten voor schoon beton zijnzorgvuldig bewaarde geheimengeworden. In het kielzog vandeze ontwikkelingen is ook debenodigde regelgeving opgesteldof aangepast.In dit boek worden niet alleen demogelijkheden van een schoonbetonoppervlak besproken.De nadruk ligt op het `denkenin beton'. Daarbij gaat het nietalleen om een zo fraai mogelijkbetonoppervlak, maar zeker ookom de vormgeving van het totalegebouw. Dat denken wordt geïllu-Literatuur13|24 Betoniek april 2006streerd aan de hand van het werk van wereldberoem-de architecten als Ando en Libeskind. De technischekant wordt echter niet uit het oog verloren en wordtin het laatste hoofdstuk behandeld.Hoofdstukindeling: Tadao Ando - Atelier 5 - DietrichBangert - Burkard, Meyer & Partner - Diener & Diener- Günther Domenig - Gigon / Guyer - Daniel Libeskind -Peter Märkli - Morger & Degelo - Günter Pfeifer -Luigi Snozzi - Sichtbeton - die TechnikHet boek kost 1 49,80 en is direct te bestellen bij deuitgever (www.verlagbt.de) of via de boekhandel biju in de buurt.Tevens heeft Birkhäuser Verlag het boek ook in hetengels uitgegeven onder de titel `Exposed concrete- Technology and design' (ISBN 3-7643-7269-9).Deze uitgave kost 1 74,79 en te bestellen viawww.springer.comCampus KerkradeRed.: Brenda Kamphuis, Con van Loo, PaulSavelsbergh. Uitgegeven door de gemeente Kerkrade,College Rolduc en Ector Hoogstad ArchitectenISBN 90-70246-59-7Dat schoon beton niet alleen in het buitenland inde belangstelling staat laat het boek over de nieuwecampus in Kerkrade zien. In het gebouw zijn 5 instel-lingen op het gebied van onderwijs, kunst- encultuureducatie en jongerenwerk ondergebracht.Het boek is voorzien van weinig tekst, maar maaktdoor bijzonder geslaagd fotowerk duidelijk waarhet gebouw voor staat en wat dat voor de bewonersbetekent. Uiteraard zijn ook andere materialen danbeton toegepast. Maar de overduidelijke aanwezig-heid van schoon beton vraagt nadrukkelijk om`denken in beton'.Meer informatie over de campus kunt u vindenop de websites van de gemeente Kerkrade(www.kerkrade.nl) en Ector Hoogstad Architecten(www.ectorhoogstad.com)
Reacties