Betoniek40 jaar40 jaar beton in400 afleveringen.Een terugblik.Band14Uitgave30december2009v a k b l a d o v e r t e c h n o l o g i e e n u i t v o e r i n g v a n b e t o ndecember 2009 14 I 302Betoniek bestaat 40 jaar. Door de verschij-ningsfrequentie van 10 afleveringen per jaarleest u nu de 400e aflevering. In die 40 jaar isde wereld van beton ingrijpend veranderd.Betoniek houdt daarbij altijd de vinger aan depols. Steeds met het doel actuele kennis overbeton, in de breedste zin van het woord, opeen leesbare manier aan de lezers te presente-ren. Een enkele keer loopt het vakblad zelfseen beetje `voor de muziek uit' om zo eenontwikkeling een duwtje in de goede richtingte geven. Zo groeide Betoniek van `Een maan-delijkse uitgave van de Nederlandse Cement-Betoniek40 jaar40 jaar betonin 400 afleveringen.Een terugblik.industrie' tot een breed gedragen `Vakbladover technologie en uitvoering van beton'.In dit nummer een terugblik op 40 jaarBetoniek en daarmee op 40 jaar ontwikkelin-2Zwart schoonbeton grootschalig toegepast in deUniversiteitsbibliotheek in Utrecht3Bijzondere toepassing zelfverdichtend beton in de tunnel onder deRodenrijse vaart (foto: Ronald Tilleman/Daph voor DHV)1Prins Willem-Alexanderbrug bij Tiel (bouwjaar 1972)Foto voorpaginaEen van de eerstetoepassingen vanhoogvloeibaar betonis de fundering vande MartinusNijhofbrug bijZaltbommel(foto: Bob de Ruiter)14 I 30 december 2009 3Het begin30 mei 1969. Vier leden van de `RedactieVoorlichtingsbladen' van de Nederlandsecementindustrie praten voor het eerstover een blad dat op een populairwetenschappelijke manier voorlichtingmoet geven over beton. Het blad heeft aleen naam: Betonbaken. Aanvankelijk is debedoeling om iedere 2 maanden, dus 6keer per jaar, een titel uit te geven. Hetaantal onderwerpen dat zich aandient isechter zo groot, dat al snel wordt beslo-ten er een maandelijkse uitgave van temaken. De vakantiemaand juli en feest-maand december doen niet mee: zokomt het aantal titels op 10 per jaar. Deeerste drie afleveringen liggen binnende kortste keren vast: `Cement', `Pomp-beton' en `Kubusdruksterkte'. Tijdens delunch, voorafgaand aan de derde redac-tievergadering wordt besloten Betonba-ken te veranderen in Betoniek. De redac-tieleden Van de Leeuw, Buist, Van Vugten Souwerbren gaan voortvarend tewerk. Tijdens de zesde vergadering, op5 januari 1970, wordt de eerste druk-proef besproken van het Betoniek num-mer 1 met de titel: `Cement'. Nogdezelfde maand wordt dit eerstenummer toegezonden aan `eengrote groep mogelijk ge?nteres-seerden'. De start van Betoniek iseen feit.mer 1 met de titel: `Cement'. Nogdezelfde maand wordt dit eerstenummer toegezonden aan `eengrote groep mogelijk ge?nteres-seerden'. De start vaneen feit.gen in beton. Omdat het onmogelijk is 399afleveringen in ??n nummer samen te vatten,wandelen we langs de `tijdlijn' en pikken ereen paar opvallende punten tussenuit.4Beton storten met de zogenaamde Japanner(foto: WFA/Jan Bouwhuis)december 2009 14 I 304Betoniek 1/1 1970`Cement'De eerste aflevering van Betoniek gaat over ce-ment. Samenstelling, invloed van fijnheid en hetfenomeen hydratatie worden behandeld.Verder bevat het nummer aanwijzingen voor dekeuze van cementsoort en ?klasse. Er is in 1970overigens aanmerkelijk minder te kiezen dantegenwoordig. Slechts twee cementsoorten:hoogovencement en portlandcement. De ce-mentklasse wordt aangeduid met A, B of C.Klasse A is de aanduiding voor cement met een`normale' sterkteontwikkeling, bij de klassen Ben C verloopt de sterkteopbouw sneller. Hoog-ovencement is alleen leverbaar in klasse A. Bijnalezen van de tekst over `watercementfactor ensterkte' valt een cursief gezette (!) uitspraak op:`de prijs voor een gemakkelijke verwerkbaarheid ishoog: een slecht beton!' Het is duidelijk: het ge-bruik van hulpstoffen, zoals superplastificeer-ders, is nog niet ingeburgerd. Deze uitspraakzou de innovatieve Betontechnoloog nog langachtervolgen. Tegenwoordig zijn we met zelf-verdichtend beton in staat een hoge verwerk-baarheid te combineren met hoogwaardig enduurzaam beton! Onder `aanbevolen literatuur'staat in deze Betoniek het boek Cementchemievan W. Czernin. Als vervanger daarvan ver-schijnt, tegelijk met dit 400e nummer van Beto-niek, een Betoniek-jubileumboek over cement-steen. Een absoluut unieke uitgave met de meestrecente inzichten over cementchemie!Betoniek 1/2 1970`Pompbeton'Na deze `inkopper' wordt in nummer 2 hetonderwerp `Pompbeton' behandeld. Pompenvan beton is dan nog een relatief nieuw feno-meen. Door verschillende partijen wordt ernog een beetje argwanend naar gekeken. Erzijn nog veel vragen: heeft het pompen eennegatieve invloed op de betonkwaliteit? Somsgaat het goed, maar vaak niet; hoe komt dat?Deze aflevering maakt veel duidelijk en geeftheel praktische aanwijzingen voor het samen-stellen van een goed verpompbaar beton. Ditnummer bevat de eerste cartoon van Corryvan Blokland. Menig keer lukt het haar deboodschap van een aflevering treffend in ??nplaatje weer te geven. De prenten van Corryzouden Betoniek 19 jaar begeleiden.Betoniek 1/8 1970`Hulpstoffen'Voorzichtig beginnen hulpstoffen hun weg tevinden in beton. In 1970 verschijnt voor heteerst een norm voor hulpstoffen: NEN 3532`Hulpstoffen voor beton en mortel; indelingbenaming en definities'. Een jaar later ver-schijnt NEN 3533 `Grondslagen voor de keu-ring'. Met deze normen wordt een belangrijkestap gezet naar de erkenning van hulpstoffen.19701/1 Cement1/2 Pompbeton1/3 Kubusdruksterkte1/4 Waterafscheiding1/5 Inleiding betonsamenstelling1/6 Cement en water inbeton1/7 Stuivende vloeren1/8 Hulpstoffen1/9 Winterwerk1/10 Korrelverdeling vantoeslagmateriaal19711/11 Waterdicht beton1/12 Verdichtingsmaatvan Walz1/13 Sterkte en statistiek1/14 Witte uitslag1/15 Ontwerp Voorschriften Beton 1972,Toeslagmaterialen1/16 Betonspecieanalyse1/17 Nietdestructiefonderzoek1/18 Korrelverdelingenvolgens VB 19721/19 Beton en hogetemperaturen1/20 Levering vanbetonmortel19722/1 Kwaliteiten enklassen in de VB 19722/2 Voorspellen vankubussterkte2/3 Vloerbekistingen2/4 Forumbetontechnologie2/5 Examen betontechnologie CB1 19722/6 Buigen of barsten2/7 De sterkte in het werk2/8 Norm zand en grind2/9 `t Zit in de lucht2/10 Lichtbeton5Het eerste nummervan Betoniek gingover cement6Pompbeton volgens Corry van Blokland14 I 30 december 2009 519732/11 Wandbekistingen2/12 Keuring van beton2/13 Eenheden2/14 Examen betontechnologie CB1 19732/15 Keuring van betonvolgens VB 19722/16 Bekistingsdruk2/17 Onderwaterbeton2/18 Transport op het werk2/19 Specieanalyse2/20 Schoon beton19743/1 Versnelde verharding3/2 Zand en grind in NEN3542 en VB 19743/3 Chemische aantastingvan beton3/4 Examen betontechnologie CB1 19743/5 Het drukken vankubussen3/6 Examen betonpraktijkCB2 19743/7 Waterhuishouding3/8 Fulvozuurtest3/9 Sulfaataantasting3/10 Beton in de winter19753/11 Ontwerp cementnormNEN 35503/12 Mengselontwerp: de`Basic Mix' methode3/13 Betoncontrole ophet werk3/14 Examen betontechnologie CB1 19753/15 Ferrocement3/16 `Zomerse problemen'3/17 Toleranties voor betonwerk3/18 Is analyse vanverhard betonmogelijk en zinvol?3/19 Craquel?3/20 Het samenstellen vantolerantiesDe eerste generatie plastificeerders (bijv. lig-nosulfonaten) doet zijn intrede, maar super-plastificeerders zijn nog onbekend. Wel heelgangbaar is de toepassing van versnellers,meestal op basis van calciumchloride. Natuur-lijk is het risico op wapeningscorrosie dooraanwezigheid van chloriden bekend. Er wordtvan uitgegaan dat een maximale toevoegingvan 2% calciumchloride ten opzichte van hetcementgewicht toelaatbaar is. Later wordt inaflevering 3/26 `Roesten van wapening'(1976) besproken waarom wapening kangaan roesten en vooral hoe dat kan wordenvoorkomen. Overigens mag binnen de hui-dige regelgeving calciumchloride niet meerworden toegepast Nu, 40 jaar later, kunnenwe vaststellen dat betonconstructies waar deindertijd toegestane maximale dosering isgerespecteerd, nog steeds voldoen aan alleeisen van duurzaamheid en sterkte.7In 1970 beginnen hulpstoffen voorzichtig hun weg te vinden in beton (bron: Corry van Blokland)december 2009 14 I 306Betoniek 2/15 1973'Keuring van beton volgensde VB 1972'Een eerste vooruitblik op de nieuwe `Voor-schriften Beton' die uiteindelijk pas in 1974definitief van kracht worden. Met deze Voor-schriften verandert het vak betontechnoloogingrijpend. Zo doen statistiek en kansrekeninghun intrede. Tot dat moment wordt met desterkteklassen K160, K225 en K300 een gemid-delde kubusdruksterkte aangegeven. Denieuwe voorschriften bevatten acht nieuwesterkteklassen: B12,5; B17,5; B22,5; B30;B37,5; B45; B52,5 en B60 waarmee een karak-teristieke betondruksterkte wordt aangeduid.De tot dan gebruikelijke proefkubussen meteen ribbe van 20 cm en een ge-wicht bijna 20 kg per stuk (!) wor-den vervangen door kubussenmet een ribbe van 150 mm. Dezeefserie voor zand en grind (vol-gens N 480) wordt opgevolgddoor een nieuwe zeefserie volgensNEN 2560. Waar de fijnheid vanzand eerst vaak wordt gekarakte-riseerd met de het percentagedoorval door zeef 300 ?m, veran-dert dat nu in zeef 250 ?m (ennatuurlijk 1 mm). Dat levert netwat andere getallen, waaraan debetontechnoloog best even moestwennen! In deze betonvoorschrif-ten wordt ook het onderscheid inde levering van beton op samen-stelling (klasse 1) en beton op ei-genschappen (klasse 2) ge?ntro-duceerd. Het is duidelijk: in`betonland' voltrekt zich een warerevolutie.Betoniek 2/17 1973`Onderwaterbeton'Een aflevering vooral gericht op`uitvoering'. De verschillendestortmethoden voor onderwater-beton worden besproken. Begrip-pen als `contractormethode',`broekstuk', `pompmethode' en19763/21 De dichtheid vanbeton3/22 Betonmortelcontrole3/23 Gebruik vandichtingsmiddelen3/24 Examen Betontechnologie CB1 19763/25 Vezels als wapening3/26 Roesten vanwapening3/27 Zand, waterbehoefteen sterkte3/28 Vacu?mbeton3/29 Aluminiumcement3/30 De zetmaat19774/1 Bindtijd vancementen4/2 Bindtijd vancementen; afwijkendgedrag4/3 Monstername4/4 Examen Betontechnologie CB1 19774/5 Groen beton4/6 Basiscursusbetontechnologie4/7 Betonstaal4/8 KOMO en beton4/9 Superplastificeerders4/10 Verzinkte wapening8Drukpers met kubus ribbe 200 mm14 I 30 december 2009 7`hydroventiel' passeren de revue. Het spreektvoor zich dat ook wordt ook ingegaan op debetontechnologie met veel praktische aanwij-zingen om betonsamenstellingen aan te pas-sen voor toepassing onder water.Betoniek 4/9 1977`Superplastificeerders'Daar zijn ze dan: de superplastificeerders. Bijhet verschijnen van deze aflevering is in Ne-derland al enige tijd en in verschillende toe-passingen ervaring opgedaan met dit nieuwehulpstoftype. We staan er nog wat onwennigtegenover. We zijn immers gewend aan vrijstugge betonspecies en leven nog steeds metde overtuiging: `hoe droger hoe beter!' Datblijkt ook uit de in die tijd in de VoorschriftenBeton 1974 beschreven consistentiegebieden(tabel 1).Met de beschikbaarheid van superplastificeer-ders doet een nieuw fenomeen zijn intrede:`vloeibeton'. Hierbij wordt aan betonspeciemet een zetmaat van ongeveer 80 mm eensuperplastificeerder toegevoegd, waarna eenzetmaat groter dan 160 tot wel 200 mmwordt verkregen. Betoniek merkt terecht opdat bij het meten van een hogere verwerk-baarheid en bij gebruik van superplastificeer-ders de schudmaat een beter beeld geeft dande zetmaat. Deze bepaling moet echter weer`van stal' worden gehaald (lees: uit de Beton-voorschriften 1962) omdat ze in de VB 1974niet meer is opgenomen. Een wel heelterechte actie, zo blijkt later. De schudmaat(flow) heeft in de huidige Europese beton-voorschriften eenprominente rol bijde beoordelingvan de consisten-tie.19784/11 Verwerkbaarheid4/12 Het uiterlijk vanbeton; invloed vanhet ontwerp4/13 Scheuren in jongbeton4/14 Examen Betontechnologie CB1 19784/15 De schudmaat4/16 Kluis4/17 Het uiterlijk vanbeton; kleurverschillen4/18 Repareren van beton4/19 Hoe vroeg is vroeggenoeg?4/20 Tussen oud en nieuw19794/21 Dekvloeren4/22 Het uiterlijk van beton;oppervlaktestructuur4/23 Beton in kleur4/24 Examen Betontechnologie CB1 19794/25 Pompen of ...4/26 Betonproduktie enmilieu4/27 Zwembad4/28 Afvalwater4/29 Kleine oorzaken ?grote gevolgen4/30 Injecterenvan scheurenTabel 1 Indeling in consistentiegebieden volgens de VB 1974consistentiegebied verdichtingsmaat v zetmaat in mmaardvochtig 1 1,50 ? 1,20half plastisch 2 1,20 ? 1,10 20 ? 80plastisch 3 80 ? 120vloeibaar 4 > 120Met de begrippen `plastisch' en `vloeibaar' worden tegenwoordig duidelijk hogere consistenties bedoeld.In NEN 8005 staat `plastisch' voor een zetmaat tussen 100 en 150 mm en `vloeibaar' voor zetmaten hogerdan 220 mm10Betoniek 4/9`Superplastificeerders'9Het storten van onderwaterbeton met behulp van het`Broekstuk' (bron: Corry van Blokland)december 2009 14 I 308Betoniek 5/7 1980`Vliegas en beton'Een eerste verkenning van de mogelijkhedenom poederkoolvliegassen in beton te gebrui-ken. Door de omschakeling van elektriciteits-centrales van aardgas op poederkool groeithet vliegasaanbod in Nederland snel. In dezeaflevering wordt het onderwerp voorzichtig`afgetast'. Er is nog weinig kennis over vliegasen Nederland heeft al hoogovencement. Tochwordt uitgebreid stilgestaan bij de mogelijk-heden. En terecht, zoals nu, jaren later, blijkt.Er volgen meer afleveringen over dit onder-werp. Bijvoorbeeld Betoniek 5/29 `ENCI Port-landvliegascement' (1982) en Betoniek 9/1`De "k" van vliegas' (1992). Portlandvliegas-cement en de toepassing van poederkool-vliegas in beton als vulstof of als gedeeltelijkecementvervanging is nu meer dan geaccep-teerd. Dat wordt nog eens onderstreept metuitgave 12/5: `Poederkoolvliegas, een wezen-lijke bijdrage' (2001). We weten inmiddels datde toepassing van poederkoolvliegas een heelpositieve invloed heeft op de duurzaamheidvan beton, bijvoorbeeld in relatie tot chloride-diffusie en ASR.Betoniek 5/26 1982`Schuimbeton'De verbreding van het grondstoffenpakket ende betontechnologische mogelijkheden leve-ren in de jaren `80 een aantal nieuwe cement-gebonden producten op. Schuimbeton is eenbeetje een vreemde eend in de bijt. Immers:het is geen echt beton omdat het geen groftoeslagmateriaal bevat en het is zo licht dathet verharde product eenvoudig kan drijvenop water. Schuimbeton is in diverse grote in-teressante werken toegepast. Bijvoorbeeldvoor een 7500 m2 grote vloerconstructie in deRAI, voor lichte funderingen onder snelwegenin gebieden met slappe grondslag (A4 bijNieuw Vennep) en onder atletiekbanen. Ver-der kennen we diverse toepassingen bij hetbouwrijp maken van grond (Prinsenland Rot-terdam). Ook zien we kleinere en heel diversetoepassingen, zoals isolerende afschotlagenop daken, in kruipruimtes en voor het vullenvan niet meer gebruikte leidingen. Toch isschuimbeton nooit op heel grote schaal door-gebroken op de Nederlandse markt, ondankszijn bijzondere eigenschappen en toepassings-mogelijkheden. In aflevering 6/23 `Schuimbe-ton voor verhardingen' (2001) en 7/28`Schuimbeton' (1988) besteedt Betoniek op-nieuw aandacht aan dit product.19805/1 Zwavelzuuraantasting5/2 NEN 3550: Cement ?Definities, eisen enkeuring5/3 Druksterkte op langetermijn5/4 Examen Betontechnologie CB1 19805/5 Cement over de grens5/6 Metselen5/7 Vliegas en beton5/8 Reinigen van beton5/9 Schade door vorst endooizouten5/10 Cement engezondheid19815/11 Beton en regenwater5/12 Nabehandelen5/13 Chemische invloedenop beton5/14 Examen Betontechnologie CB1 19815/15 Spelregels5/16 Opleiding Betonlaborant BV5/17 Bekistingen (I)5/18 Ontkistingsmiddelen5/19 Bekistingen (II)5/20 Grafieken (I)19825/21 Betonproduktie enlawaai5/22 Grafieken (II)5/23 ENCI Metselcement5/24 Examen Betontechnologie CB1 19825/25 Grafieken (III)5/26 Schuimbeton5/27 Mengen vancementen5/28 Specieanalyse,zin of onzin5/29 ENCI Portlandvliegascement5/30 Dat zoeken we op ...12Schuimbeton in het werk gepompt11Vliegas komt vrij bij de productie van elektriciteit14 I 30 december 2009 9Betoniek 6/9 1983`Klaar voor onder water'We maken opnieuw kennis met een nieuwproduct, waarvoor in het vakjargon de naam`collo?daal beton' of `collo?dale betonspecie'wordt gebruikt. Dit is een betonspecie met eenzodanig grote samenhang dat het zelfs in vrijeval door water kan worden gestort. Op hetmoment dat Betoniek 6/9 verschijnt, zijn de19836/1 De rol van chloride6/2 Seizoeninvloeden6/3 Hoe poreus is beton6/4 Examen Betontechnologie CB1 19836/5 Hydratatiewarmtevan cement6/6 Permeabiliteit6/7 Hergebruik van beton6/8 Duurzaam Bouwen enonderhouden6/9 Klaar voor onder water6/10 Temperatuurontwikkeling in beton19846/11 Carbonatatie6/12 Betonreparatie is geenconfectiewerk6/13 Chloridepenetratie6/14 Examen Betontechnologie CB1 19846/15 In de brand, uit debrand6/16 Drukbanden6/17 Nabehandeling alsvoorzorg6/18 Certificeren, hoe enwaarom?6/19 Voorschriften BetonVB 1974/1984(NEN 3880)6/20 Gewogen rijpheideerste grootschalige praktijktoepassingen metsucces uitgevoerd. Een goed moment om aan-dacht te besteden aan de technologie van dezemengsels, de specifieke eigenschappen vanspecie en verhard beton en de toepassingsmo-gelijkheden. Later zullen meer bijzondere toe-passingen worden gerealiseerd. In Betoniek7/22 `Collo?daal beton' (1988) worden de danopgedane ervaringen uitgebreid behandeld.13De`uitspoelproef';resultaat metgewone encollo?dalebetonspeciedecember 2009 14 I 3010Betoniek 7/12 1987`Voorschriften Beton Technologie(VBT 1986)'De in juli 1984 verschenen norm `Voorschrif-ten Beton 1974/1984', met een bundelingvan verschillende delen uit de reeks Voorschrif-ten Beton 1974, blijkt slechts een tussenstapnaar een geheel nieuwe productnorm voorbeton. Al enkele weken na de offici?le publi-catie van deze `Voorschriften Beton Technolo-gie (VBT 1986)' brengt Betoniek deze normonder de aandacht. De sterkteklassen ver-schuiven naar een nieuwe reeks: B5, B15, B25,B35 en B55. Veel belangrijker is de introductievan milieuklassen. Deze vormen voortaan,naast de sterkteklassen, een gelijkwaardig ont-werpcriterium: de ontwerper moet in zijn spe-cificaties ook de milieuklasse aangeven. Demilieuklassen zijn gekoppeld aan omstandig-heden die we aantreffen in het Nederlandseklimaat (tabel 2).Voor de in totaal 8 milieuklassen geeft denorm randvoorwaarden voor de betonsamen-stelling zoals een minimum cementgehalte eneen maximale watercementfactor.De `Voorschriften Beton Technologie (VBT1986)' zijn later aangevuld met zelfstandigenormen voor uitvoering en ontwerp: de `Voor-schriften Beton. Uitvoering (VBU 1988)' en de`Voorschriften Beton. Constructief', voluit:`NEN 6720 TGB 1990 ? Voorschriften Beton? Constructieve eisen en rekenmethoden (VBC1995)'.Betoniek 7/16 1987`Hoe droger hoe beter?'Einde van een dogma. Deze aflevering gaatuitgebreid in op alle aspecten rond de ver-werkbaarheid van betonspecie. Daarbij wordtbesproken hoe met `verwerkbaarheid' op debouwplaats wordt omgegaan en welke moge-lijkheden er zijn de verwerkbaarheid te sturenbij het samenstellen van beton. Waar de titel19856/21 Op gespannen voet6/22 Examen cursus`Onderhoud enreparatie van beton'6/23 Schuimbeton voorverhardingsconstructies6/24 Examen Betontechnologie CB1 19856/25 Jong Beton, eenkritieke fase6/26 Sterkte en Duurzaamheid in de VBT 19866/27 Gietbouw in de kleinschalige woningbouw6/28 Een wolk van stof6/29 De huid van beton6/30 Vers cement19867/1 Vacu?mbehandelingvan beton7/2 Opstijven vanbetonspecie7/3 Aanmaakwater voorbeton7/4 Stabiliseren metcement7/5 Examen Betontechnologie CB1 19867/6 Spuitbeton, methodenen technologie7/7 Over wegen van beton7/8 Krimpen en zwellen7/9 Het ontwerpen vaneen betonsamenstelling7/10 Betonstaal inontwikkelingTabel 2 In de VBT 1986 worden milieuklassen ge?ntroduceerdmilieuklasse omgeving1 droog (binnenmilieu)2 vochtig (buiten)3 vochtig in combinatie met dooizouten4 zeewater5a t/m 5d min of meer `agressief'14Betoniek 7/12`VoorschriftenBeton Technologie(VBT 1986)'15De VBT 1986 isaangevuld met deVBU 1988, behandeldin Betoniek 8/114 I 30 december 2009 11nog met een vraagteken eindigt, wordt dezeaflevering afgesloten met de conclusie dat de"...huidige stand van de betontechnologiehet mogelijk maakt met een plastischebetonspecie te werken, ??k als hoge eisenworden gesteld aan sterkte en duurzaam-heid...".Betoniek 8/21 1991`Vezels'Cement wordt al decennia met vezels gecom-bineerd. De bekende houtwolcementplaten ende grote verscheidenheid aan dakplaten, ge-maakt van allerlei door cement gebonden ve-zels, vormen het begin van een ontwikkeling.In de jaren `80 komen veel nieuwe vezeltypenvoor toepassing in beton op de markt, zoalsstaal-, glas-, en kunststofvezels. Hoog tijd vooreen aflevering waarin helder wordt uitgelegdwat het principe is van de werking van vezels inbeton en wat wel en niet van de verschillendevezelsoorten mag worden verwacht. Tegen-woordig worden vezels in beton toegepastvoor heel verschillende effecten. Staalvezelskunnen onder bepaalde voorwaarden zelfsworden toegepast als vervanging van de wa-pening. En polypropyleenvezels zijn geschiktom de brandbestandheid van beton te verbe-teren (zie Betoniek 14/20 `Veilig onderdak'(2008)). Het onderwerp `Vezels' zal in de toe-komst vast nog terugkomen in Betoniek wantde ontwikkelingen gaan nog steeds door!19877/11 De treksterkte vanbeton7/12 Voorschriften BetonTechnologie (VBT 1986)7/13 Bouwen met ongewapend beton7/14 Spuitbeton in depraktijk7/15 Examen Betontechnoloog BV 19877/16 Betonspecie: hoedroger hoe beter?7/17 Milieuklasse 57/18 Beton en kunststof7/19 Hoogwaardig beton7/20 Cement in Europa19887/21 Nieuwe regels voorbepaling van dedruksterkte7/22 Collo?daalbeton7/23 Microscopisch onderzoek van beton7/24 Verwerkbaarheid7/25 Beton voor mestopslag7/26 Hulpstof, nu genormeerde grondstof7/27 Examen Betontechnoloog BV 19887/28 Schuimbeton...daar zit wat in7/29 Het gebruik van deterugslaghamer7/30 Cement voordekvloeren19898/1 Voorschriften BetonUitvoering VBU 19888/2 Keuring op watercementfactor8/3 Naar integralekwaliteitszorg8/4 Over...spanning8/5 Met beton onderweg8/6 Examen Betontechnoloog BV 19898/7 Offshore beton8/8 Glad, grijs en schoon8/9 Vlamstralen van beton8/10 Het stortplan16Polypropyleenvezels verhogen de brandwerendheid (foto: Gerard Drost)17Betoniek 8/21 `Vezels'december 2009 14 I 3012Betoniek 9/2 1992`Ander toeslagmateriaal'Tot ongeveer 1990 werkt de Nederlandsebetonwereld vrijwel uitsluitend met rivierzanden ?grind. In veel opzichten is dit het perfectetoeslagmateriaal voor beton. Echter, de over-heid is in die tijd bang dat op termijn de pro-vincie Limburg in ??n groot binnenmeer zalveranderen. Daarom moet worden gekekennaar alternatieven om in de blijvende en groei-ende behoefte aan grondstoffen te voorzien.Daarover gaat deze Betoniek: Wat zijn de alter-natieven voor zand en grind? Wat is de her-komst en hoe zijn de eigenschappen? In devolgende aflevering van Betoniek 9/3 `Andertoeslagmateriaal II' (1992), wordt ingegaanop de betontechnologische consequenties.Nu, bijna 20 jaar later, zijn veel alternatievenal min of meer ingeburgerd. Zeezand en?grind, gebroken harde kalksteen, porfier,basalt worden dagelijks ingezet als toeslagma-teriaal. Gelukkig hebben we ook nog steedszand en grind van de bekende rivierwinnin-gen. Daarnaast blijft het gebruik van recy-clingmaterialen groeien. Werkelijk duurzaambouwen vraagt immers om een maximalebeperking van het gebruik van primairegrondstoffen en het beperken van afvalstro-men. De regelgeving volgt deze ontwikkeling.Enkele jaren later wordt de norm voor toeslag-materialen NEN 5905 drastisch herzien.De titel `Toeslagmaterialen voor beton. Zanden grind' verandert in `Toeslagmaterialen voorbeton. Materialen met een volumieke massavan ten minste 2000 kg/m3'. De nieuwe normis er op gericht zoveel mogelijk toeslagmate-rialen te kunnen toepassen. Maar niet allematerialen zijn zonder meer voor alle beton-kwaliteiten geschikt. Bij de snel groeiendevari?teit aan toeslagmaterialen is het steedsnoodzakelijker bij de keuze van het toeslagma-teriaal rekening te houden met de eisen vanuitde beoogde toepassing. De veranderingenworden uitgebreid besproken in Betoniek10/27 `Een nieuwe norm toeslagmaterialenvoor beton' (1997). Deze norm blijkt later eenvoorloper naar de nieuwe Europese norm voortoeslagmaterialen NEN-EN 12620. Zie Beto-niek 13/12 `Erop of eronder' (2005) en Beto-niek 14/15 `Binnen de lijnen' (2008).Betoniek 9/12 1993`Beton met hoge sterkte'De afgelopen jaren hebben de betontechno-logische ontwikkelingen een grote vlucht ge-nomen. Betoniek bestaat nu 23 jaar en heeftdaar beslist een steentje aan bijgedragen. Inbeton met hoge sterkte komt veel van diekennis samen: nieuwe grondstoffen (hoog-waardige superplastificeerders, silicafume),kennis over de opbouw van beton en proces-technologie. Wie had ruim 20 jaar geleden19908/11 Grindvervangendtoeslagmateriaal8/12 Gekleurd beton8/13 Eigenschappen vanbeton (I)8/14 Verdichten met detrilnaald8/15 Eigenschappen vanbeton (II)8/16 Examen Betontechnoloog BV 19908/17 Metselspecie, vanambacht naar technologie8/18 Eigenschappen vanbeton (III)8/19 Sterk werk?8/20 Eigenschappen vanbeton (IV)19918/21 Vezels8/22 Carbonatatie en corrosie8/23 Krimparme mortels8/24 Monoliet afgewerkte vloeren8/25 Scheurkalender8/26 Examen Betontechnoloog BV 19918/27 In de grond gevormde palen8/28 Staalvezelbeton8/29 Waterkracht8/30 Dat zoeken we op...19929/1 De k van vliegas9/2 Ander toeslagmateriaal (I)9/3 Ander toeslagmateriaal (II)9/4 Open beton9/5 Beton zonder afval9/6 Ontkistingsmiddelen9/7 Examen Betontechnoloog BV 19929/8 Vloeistofdicht beton9/9 Europees beton9/10 Granulaten in depraktijk18Winning vanrivierzand en?grind14 I 30 december 2009 13kunnen denken dat dit kon: beton met eendruksterkte van meer dan 100 N/mm2, meteen hoge vloeibaarheid, een extreme dicht-heid en duurzaamheid? En dat beton wordt`gewoon' vanuit de betoncentrale met detruckmixer op het werk geleverd!In deze aflevering wordt uitgebreid ingegaanop hogesterktebeton in een grootschaligproefproject. In een samenwerking tussenbetonproducenten, de Bouwdienst Rijkswa-terstaat en een aannemer is een deel van eentrogbrug in schaal 1:1 gebouwd. Later volgenmeer grootschalige toepassingen in de prak-tijk. Bekende voorbeelden zijn een kantoor inBreda, de Tweede Stichtse Brug en een via-duct bij Burgerveen. Daarna worden veelbruggen en viaducten door Rijkswaterstaat insterkteklasse B65 ontworpen. In Betoniek 13/2(februari 2004), wordt een aantal `Hoogstand-jes' beschreven. Hierin onder andere een toe-passing in geprefabriceerd beton: de rijdekpa-nelen voor de Kaagbruggen, vervaardigd insterkteklasse B180.Betoniek 10/19 1996`Beton en het Bouwstoffenbesluit'Een nieuwe mijlpaal voor de Bouwwereld: deintroductie van het Bouwstoffenbesluit. Hier-mee wordt het onderwerp milieu onderdeelvan ons vakgebied. Na de publicatie in novem-ber 1995 wordt het Besluit gefaseerd inge-voerd. Het Besluit is van toepassing op allesteenachtige (bouw-)materialen die in contactkomen met de bodem of het oppervlaktewa-ter. Doel is te voorkomen dat vanuit bouwma-terialen potentieel milieubelastende stoffenterechtkomen in bodem of oppervlaktewater.De wat moeizame start gaat gepaard met veeltijdrovende en kostbare beproevingen. Betonblijkt uiteindelijk ruim onder alle grenswaardente vallen die zijn vastgelegd in het Bouwstof-fenbesluit voor uitloging en samenstelling enwordt gekarakteriseerd als `Categorie I bouw-stof'. Dit zijn bouwstoffen die niet of nauwelijksverontreinigd zijn. Het Bouwstoffenbesluit islater omgedoopt in `Besluit Bodemkwaliteit'.Daarbij is ook inhoudelijk en qua verantwoor-delijkheden een aantal zaken aangepast waar-mee meer verantwoordelijkheden van afnemernaar leverancier verschuiven.19939/11 De opbouw van beton9/12 Beton met hoge sterkte9/13 Cementbentoniet9/14 Pompen van beton9/15 Kritisch chloridegehalte9/16 Examen Betontechnoloog BV 19939/17 Terugloop van deverwerkbaarheid9/18 Kwaliteitsverklaringen? hoe werkt dat?9/19 Injecteren van scheuren9/20 Verontreinigingen intoeslagmateriaal19949/21 Waterbehoefte9/22 Beton voor vloeren9/23 Warmte en verharding9/24 Blauwkleuring9/25 Alkalisilicareactie9/26 Duurzaamheid entoeslagmateriaal9/27 Examen Betontechnoloog BV 19949/28 Vloeibare stikstof vooreen koele start9/29 Hydrofoberen9/30 De nieuwe cementnormNEN 3550199510/1 Beton op Schiphol10/2 Onderhuids10/3 Thermische spanningen10/4 Slakken als toeslagmateriaal?10/5 Duurzaamheid vanbeton in agrarischemilieus10/6 Examen Betontechnoloog BV 199510/7 Druksterkte vanproefstukken10/8 Druksterkte in het werk10/9 Over bruggen10/10 Kalkuitslag19Toepassing ultra-hogesterktebeton in de folly bij deZonnestraal in Hilversum20Nieuw rijdek voor deKaagbruggen:toepassing van zeer-hogesterktebetondecember 2009 14 I 3014Betoniek 11/12 1999`Zelfverdichtend beton'Een nieuwe mijlpaal in onze betontechnologi-sche geschiedenis: de ontwikkeling en dedoorbraak in praktische toepassingen van zelf-verdichtend beton. Na een aantal projectenwaar hoogwaardig hogesterktebeton wordtgecombineerd met een hoogplastische specie,is iedereen overtuigd. Goed beton en eenprima verwerkbaarheid kunnen samengaan.Op het moment dat deze Betoniek verschijnt,staat kennis van zelfverdichtend beton entoepassingen nog in de kinderschoenen. Detechnologie is nog niet helemaal uitontwik-keld en het is zelfs nog niet duidelijk wat zelf-verdichtend beton nu precies is. Welke speci-ficaties horen daarbij en hoe controleren wedie? Ook de ontwerper wil weten of zijn re-kenwaarden voor constructieve eigenschap-pen gelijk blijven. Om antwoord te krijgen opdeze vragen en om eventueel nodige aanpas-singen in regelgeving voor te bereiden, is alsnel een CUR-Commissie ingesteld. De be-langstelling voor dit nieuwe product is groot.De eerste succesvolle toepassingen bij bijvoor-beeld de Haagse Schouwburg en Diergaarde199610/11 Beton metkunststofvezels10/12 Onvolkomenheden10/13 Hulpstoffen10/14 Fijn zand10/15 Vloeistofdicht betonII10/16 Examen Betontechnoloog BV 199610/17 Mengen10/18 Temperatuur ensterkte10/19 Beton en het Bouwstoffenbesluit10/20 Bellen in beton199710/21 Boortunnels10/22 Krimp10/23 Hoogovencement52,510/24 Beton in bestek10/25 Beton en Milieu10/26 Examen Betontechnoloog BV 199710/27 Een nieuwe norm`Toeslagmaterialenvoor beton'10/28 Vast en zeker10/29 Analyse van cement10/30 Winter beton199811/1 't Is Zuur11/2 Analyse van beton11/3 Petrografie11/4 Coatings op beton11/5 Meten verwerkbaarheid11/6 Examen Betontechnoloog BV 199811/7 Plantaardig lossen11/8 Aluminiumcement11/9 Vloeistofdicht betonIII11/10 Is uw vloer nog vloeistofdicht?14 I 30 december 2009 15Blijdorp/Oceanium worden al snel gereali-seerd. De betonelementenindustrie gaatvoortvarend aan de slag. Tegenwoordig wordteen aanzienlijk deel van de betonelementen-productie uitgevoerd in zelfverdichtend betonen ook `in het werk' groeit de toepassing nogsteeds. Waar we in Nederland al snel een CUR-Aanbeveling hebben, loopt de Europese regel-geving achter. Op dit moment (eind 2009)staat NEN-EN 206-9 `Beton ? Deel 9; Aanvul-lende regels voor zelfverdichtend beton' ophet punt te verschijnen en de serie beproe-vingsnormen voor betonspecie (NEN-EN12350) wordt binnenkort uitgebreid met dedelen 8 t/m 12 met verschillende beproe-vingsmethoden voor zelfverdichtende be-tonspecie.Betoniek 11/23 2000`Het eeuwige leven?'Betonconstructies worden in de eerste plaatsontworpen op basis van belastingen, af-metingen, overspanning enz. Daarbij gaatde ontwerper na aan welke eisen met betrek-king tot veiligheid en bruikbaarheid moetworden voldaan. Het is gebruikelijk voorde duurzaamheid en levensduur een aantalrandvoorwaarden aan te houden, die in debetonvoorschriften zijn vastgelegd. Dezerandvoorwaarden zijn bijvoorbeeld voor debetonsamenstelling het minimum cementge-halte en een maximale watercementfactor envoor het ontwerp de minimale dekking enmaximaal toegelaten scheurwijdte. Omdatopdrachtgevers steeds vaker voor bepaaldeprojecten ook een minimale levensduur (bij-voorbeeld 100 of 200 jaar) willen specificeren,is er een groeiende behoefte te kunnen reke-nen aan levensduur. Nieuwe rekenmodellen eninzichten in betoneigenschappen maken hetmogelijk daarin voorzichtig de eerste stappente zetten. Betoniek volgt de ontwikkelingen opde voet. Bijvoorbeeld met 12/30 `Gevraagd100 jaar' (2003) en 13/18 `Hoest?' (2005).Aandacht voor duurzaamheid loopt al langerals een rode draad door de Betoniek-afleverin-gen. Alle schademechanismen en invloedsfac-toren komen een keer aan bod. Altijd up todate en vaak op basis van nieuwe kennis ofinzichten uit heel recent onderzoek. Het gaatdaarbij om heel verschillende onderwerpen.Titels zijn: `Sulfaataantasting', `Dichtheid' ,`Roesten van wapening', `Zwavelzuuraantas-ting', `Schade door vorst en dooizouten', `Po-rositeit', Permeabiliteit, ASR in beeld' en `Derol van chloride'.199911/11 Vorst en dooi11/12 Zelfverdichtend beton11/13 Naar 100% granulaat?11/14 Oog voor detail11/15 Waarom werkensuperplastificeerders(soms niet)?11/16 Examen Betontechnoloog BV 199911/17 Licht en Zwaar11/18 Koelen en knuffelen11/19 Rijpheid inontwikkeling11/20 2000 Jaar Beton200011/21 Beton in 200011/22 Elektrisch sterktebepalen11/23 Het eeuwige leven?11/24 Ingepakt incementsteen11/25 Verroest!11/26 Examen Betontechnoloog BV 200011/27 Dag of nachtvlinders?11/28 Van kubus totconstructie11/29 Opgepast: `HSB' inuitvoering!11/30 Meten aan aardvochtige species200112/1 Onderwaterbetonboven water12/2 Licht in gewicht12/3 Technologie op locatie12/4 Spelen met slak12/5 Poederkoolvliegas, eenwezenlijke bijdrage12/6 Examen Betontechnoloog BV 200112/7 EN 197: de Europesecementnorm12/8 Het mengselontwerp:van grondstoffenpakket tot prestatiemix12/9 Brandbestand12/10 Nog twee jaar VBT!21Een van de eerste toepassingen van zelfverdichtendbeton is de Koninklijke schouwburg in Den Haagdecember 2009 14 I 3016Betoniek 12/3 2001`Technologie op locatie'In Betoniek wordt regelmatig aandacht be-steed aan ontwikkelingen in de betontechno-logie. Natuurlijk is ook van belang hoetechnologie en praktijk op de bouwplaats sa-mengaan. Daarom behandelt Betoniek regel-matig een Bouwwerk met de centrale vraag:welke technologische zaken doen zich bij ditproject voor? Over de bouw van de TweedeBeneluxtunnel zijn genoeg interessante zakente melden. In deze tunnel is maar liefst27.000 m3 onderwaterbeton, 186.000 m3constructiebeton en 24.900 ton betonstaalverwerkt. De tunnel is gebouwd in een bouw-dok en later ter plaatse afgezonken. Er is ge-werkt met verdichtingsarm beton en omscheurvorming door temperatuurspanningenals gevolg van temperatuurverschillen in hetverhardende beton te voorkomen, is zowelgewerkt met koeling als met verwarming.Samen met heel praktische informatie overbouwmethode en uitvoering levert dit veelkennis voor zowel technoloog als uitvoering.Een ander in het oog springend werk is behan-deld in Betoniek 12/25 `HSL-Zuid' (2003). DeHogeSnelheidsLijn is met een trac?lengte vanongeveer 100 km en de bouw van bijna 180kunstwerken ??n van de grootste bouwwerkenvan de afgelopen jaren. Ook betontechnolo-gisch een heel interessant bouwwerk. De eisenvanuit ontwerp en uitvoering leveren per con-structieonderdeel een gedetailleerd pakketprestatie-eisen voor beton op. Dat is voer voorbetontechnologen, maar ook in relatie tot uit-voering heel bijzonder. Betoniek besteedt vakeraandacht aan het toepassen van beton in bij-zondere bouwwerken. Voorbeelden hiervanzijn Betoniek 4/16 `Kluis'(1978) over de beton-samenstelling voorkluiswanden, Betoniek10/1 `Beton op Schip-hol' (1995) over de200212/11 Verwerkbaarheid12/12 Beton onder de loep12/13 Cement in de grond12/14 Glijden12/15 De perfectestortnaad12/16 Examen Betontechnoloog BV 200212/17 Dichtblok12/18 Voorspanning12/19 Voorkomen van ASR12/20 Hocuspocus200312/21 Schoon beton12/22 De nieuwe VBU12/23 Het rollenspel rondzand12/24 De B van Beton12/25 HSLZuid12/26 Houd afstand!12/27 Herzieningopleidingen betontechnologie12/28 Hoogvloeibarebetonproducten12/29 Sterkte op termijn12/30 Gevraagd 100 jaar200413/1 Verwerken vanbetonspecie13/2 Hoogstandjes13/3 Milieuklassen van8 naar 1813/4 ASR in beeld13/5 Een warm gevoel vanbinnen13/6 De druk neemt toe13/7 Examen Betontechnoloog BV 200413/8 De `206' (ver)werkt13/9 Bouwbesluit & Beton13/10 Stralend beton22Aansluiting van de HSL Zuidop het bestaande spoor bijRotterdam CS(foto: Ton Poortvliet)14 I 30 december 2009 17verscheidenheid aan betonwerken op Schip-hol, Betoniek 10/9 `Over bruggen' (1995) overde constructiemogelijkheden voor bruggen enviaducten in voorgespannen of gewapendbeton, Betoniek 10/21 `Boortunnels' (1997)over de toepassing van beton in de eerste boor-tunnel van Nederland (de Tweede Heinenoord-tunnel) en Betoniek 14/10 `Euromax' (2007)over de aanleg van de eerste betonnen zeekadedie is uitgevoerd als diepwand.Betoniek 12/22 2003`De nieuwe VBU'De uitvoeringsnorm NEN 6722 (VBU) is ingrij-pend herzien. Feitelijk beweegt het nieuwevoorschrift zich al duidelijk in de richting vande Europese voornorm voor uitvoering. Determ `bestek' verdwijnt en wordt vervangendoor `projectspecificatie'. Natuurlijk zijn er ookinhoudelijk aanpassingen. Zo worden de eisenvoor nabehandeling aangescherpt en geeft denorm tolerantieklassen voor de beoordelingvan betonoppervlakken. De nieuwe VBU iserop gericht dat partijen afspreken welke eisenworden gesteld en dat ook goed omschrijvenin de projectspecificatie.200513/11 De vier jaargetijden13/12 Erop of eronder13/13 Van `soep tot stroop'13/14 Familiebanden13/15 Bellenblazen13/16 Gereduceerd cement!13/17 Examen Betontechnoloog BV 200513/18 Hoest?13/19 Zelf doen13/20 Watermanagement200613/21 Het milieuvraagstuk13/22 Geef me de vijf!13/23 Betonnen straatstenen13/24 Beton onder spanning13/25 Technologie op locatie13/26 Grenzeloos beton13/27 Examen Betontechnoloog BV 200613/28 Zelfherstellend beton13/29 Losliggende toplagen13/30 Beheerst scheuren200714/1 Spuitbeton14/2 Bleeding14/3 Gecertificeerd!14/4 Beton als Bodembeschermer14/5 De stukken eraf14/6 Examen Betontechnoloog BV 200714/7 Zo goed als nieuw14/8 Heet gebakken14/9 Wegwijs in EuropeseNormen14/10 Euromax: eenduurzame aanlegplaats24Betoniek 12/22`De nieuwe VBU'23LNG-terminal op de Maasvlaktedecember 2009 14 I 3018200814/11 Fijn gemalen14/12 Vlak en glad14/13 Weg van beton14/14 PuzzolanePartners14/15 Binnen de lijnen14/16 Brand!14/17 Examen Betontechnoloog BV 200814/18 Over: slak14/19 Normen voor betonverhardingen14/20 Veilig onderdak!200914/21Kopje onder+14/2214/23 Beton & CO214/24 Hoera, mijn betonklust zelf!14/25 Verborgenverklaringen14/26 Spelregels voor100 jaar14/27 Examen Betontechnoloog BV 200914/28 Beschermingsfactor 7014/29 Betonrecherche14/30 40 jaar BetoniekBetoniek 13/3 2004`Milieuklassen van 8 naar 18'Een eerste aflevering over de nieuwe Neder-lands-Europese norm NEN-EN 206-1 `Beton'.Met de invoering van de Europese voorschrif-ten gaat veel veranderen. Deze aflevering gaatin op de geheel nieuwe benadering en indelingvan de milieuklassen. In plaats van te kijkennaar het omringend `milieu' worden de milieu-klassen voortaan gekoppeld aan de verschil-lende aantastingmechanismen: chloride, vorst,carbonatatie enz. Voor verschillende omstan-digheden moet worden nagegaan welke aan-tastingmechanismen een rol spelen.De ontwerper/constructeur krijgt het niet ge-makkelijk: hij moet de juiste milieuklasse vast-leggen in zijn projectspecificatie.Er verandert m??r in de nieuwe betonvoor-schriften: de indeling van de consistentieklas-sen en de bijbehorende beproevingsmetho-den van de verwerkbaarheid van betonspeciegaat op de schop: de uitleg staat in Betoniek13/08 `De `206' (ver)werkt' (2004).Met de introductie van de Europese voor-schriften veranderen ook veel termen en defi-nities. Tijd om ook de communicatie tussenafnemer en betonleverancier weer eens onderde loep te nemen, want daarbij mag geenruimte zijn voor misverstanden. Onder de titel`Geef me de vijf' wordt in Betoniek 13/22(2006) de manier waarop beton nu, binnende nieuwe voorschriften, moet worden gespe-cificeerd, duidelijk op rij gezet.Betoniek 13/09 2004`Bouwbesluiten beton'Het Bouwbesluit be-schrijft de technischeprestatie-eisen waar-aan een bouwwerkmoet voldoen. Ditzijn eisen ten aanzienvan de veiligheid,gezondheid, bruik-baarheid en energie-zuinigheid van eenbouwwerk. HetBouwbesluit stelt dusgeen eisen aan het materiaal beton. Toch is ervia andere normen wel een zekere relatie. HetBouwbesluit verwijst immers naar normen omde prestaties die worden vereist te kunnenmeten. Voor het berekenen van een betoncon-structie wordt bijvoorbeeld verwezen naarNEN 6720 (VBC). Door zaken helder toe telichten, wordt in deze aflevering de werkingvan het Bouwbesluit en de verwarring overBouwbesluit en Bouwstoffenbesluit (tegen-woordig heet dat Besluit bodemkwaliteit) uitde (beton-)wereld geholpen.Betoniek 13/15 2005`Bellenblazen'In beton worden al lang luchtbelvormers toe-gepast. Lucht kan eigenschappen toevoegen ofverbeteren als het aan bepaalde eisen van lucht-belgrootte en luchtbelverdeling voldoet. Indeze Betoniek wordt nieuwe apparatuur bespro-ken om dit te meten. Behalve bij deze meetme-thode wordt ook uitgebreid stilgestaan bij derol van lucht in beton en de luchtbelafmetingenen -afstand die we graag willen hebben.Ook Betoniek 13/24 `Beton onder spanning'(2006) gaat over een nieuwe meetmethode.25Milieuklassen, vantoepassing op deOosterscheldekering26Betoniek 13/09`Bouwbesluit en beton'14 I 30 december 2009 19Hierin aandacht voor een meetmethode omde weerstand van een beton tegen de indrin-ging van chloriden te kunnen bepalen. Ditsluit naadloos aan bij de behoefte om vanduurzaamheid een meetbare materiaaleigen-schap te maken. Die informatie kan dienen alsinvoergegeven in modellen voor het rekenenmet levensduur. Deze aflevering gaat uitge-breid in op het meten van de weerstand vanbeton tegen chloride-indringing met de`Rapid Chloride Migration test'. In diverse la-boratoria worden ervaringen opgedaan enuitgewisseld. De resultaten leveren heel bruik-bare inzichten in de invloed van bijvoorbeeldcementtype, ouderdom, watercementfactorenz. Met nieuwe meetmethoden kunnen weonze kennis over betoneigenschappen vergro-ten en zo betonsamenstellingen steeds beterafstemmen op optredende belastingen vanuithet milieu en op de gewenste levensduur.Betoniek 14/08 2007`Heet gebakken'Deze Betoniek gaat over de het fabricageprocesvan portlandcementklinker. De eerste van eenserie afleveringen waarin de kennis over ce-ment en cementsteen wordt geactualiseerd. Inde volgende afleveringen `Fijn gemalen', Puz-zolane partners', `Over slak' en soms met cryp-tische titels als `Kopje onder' en `Verborgenverklaringen' worden de nieuwste inzichtenover cementsteen behandeld (wat is het enwaarom werkt het zoals het werkt?). Helemaalaan het begin van deze aflevering is het al evenaangestipt. Omdat de laatste, enigszins lees-bare uitgave over cementchemie dateert van1968 (`Cementchemie voor de bouwwereld ?W. Czernin') is besloten deze serie afleveringente bundelen in het Betoniek-boek `Cementsteen? basis voor beton'.Betoniek 14/23 2009`Beton en CO2'Tussen alle informatie over tech-nologie en bouwen nu aandachtvoor duurzaam bouwen. Deze uit-gave is toegespitst op de CO2-bijdrage die samenhangt metbouwen met beton. Die bijdrageis niet eenvoudig zo maar in ??ngetal uit te drukken omdat veelfactoren een rol spelen. Betoniekgaat uitgebreid in op alle aspectenrond dit fenomeen. Bij het beoor-delen van de totale CO2-bijdrage van beton zijnbijvoorbeeld ook levensduur en de bijdrage aande energiebehoefte van gebouwen belangrijk.Natuurlijk heeft Betoniek vaker aandacht be-steed aan milieuaspecten van beton. In juni1979 verscheen bijvoorbeeld Betoniek 4/26`Betonproductie en milieu'. Hierin worden prak-tische aanwijzingen gegeven om zo milieu-vriendelijk mogelijk te produceren. De moge-lijkheden om spoelwater en cementslib opnieuwte gebruiken worden uitgebreid besproken. Ditonderwerp wordt vaker belicht. Bijvoorbeeld inBetoniek 6/7 `Hergebruik van beton' (1983),Betoniek 9/5 `Beton zonder afval' (1992) enBetoniek 10/25 `Beton en milieu' (1997). Ook inveel andere uitgaven die niet specifiek aan hetthema `milieu' zijn gewijd, wordt aandachtgeschonken aan milieuvriendelijke(re) grond-stoffen en milieuvriendelijk produceren.28De serie overCementsteen is tergelegenheid van het40-jarig jubileumvan Betoniekgebundeld in eenboek27Air Void Analyser (foto: Ingmar Timmer)1Cementsteen is het product dat ontstaat uit de reactie tussen cement en water. Kennis overcementsteen is essentieel bij het begrijpen en sturen van de eigenschappen van beton, hetmeest gebruikte materiaal ter wereld. Toch weten maar weinig mensen het fijne ervan. Inde meeste beschrijvingen van beton (`Een mengsel van water, cement, zand en grind') komtcementsteen zelfs niet eens voor. Dit boek is geschreven om iets aan die onbekendheid tedoen.In dit boek wordt op een toegankelijke manier ingegaan op onderwerpen als:- Wat is cementsteen?- Hoe is hoogovenbeton verschillend van portlandbeton?- Hoe kunnen met dezelfde basisgrondstof toch verschillende cementsoorten ontstaan?- Wat is het verschil tussen portlandcementklinker, hoogovenslak, silica fume en poeder-koolvliegas?- Waarom duurt het zo lang voordat poederkoolvliegas begint mee te reageren?- Waarom tref ik eigenlijk altijd silica fume aan in hogesterktebeton?Zoveel hoogwaardige basiskennis in handzaam boekformaat mag eigenlijk niet ontbrekenbij mensen die werken met het materiaal beton.9 789075 365993ISBN 9789075365993Dr. ir. Mario R. de RooijMario de Rooij is senior onderzoeker bij TNO Bouw en Ondergrond. Zijn opleiding heeft hijgevolgd aan de TU Delft, eerst tot materiaalkundig ingenieur, gevolgd door een promotie inde civiele techniek. Sinds 1995 werkt hij aan onderzoek van bouwmaterialen. De opbouw enafbraak van de microstructuur van cementgebonden materialen loopt als rode draad doorzijn carri?re. De insteek is daarbij steeds vanuit het begrip van het materiaal. Momenteel heeftde ontwikkeling van nieuwe korrelvormige bindersystemen zijn voornaamste aandacht.CementsteenBasis voor betonCementsteen?Basisvoorbeton|M.R.deRooijAuteurM.R. de RooijBrochure_Cementsteen_cv.indd 1 23-10-2009 11:45:07december 2009 14 I 30Tot slotWe hebben maar een beperkt aantalvoorbeelden kunnen geven van op-vallende momenten in de betonwe-reld in de achter ons liggende 40 jaar.Bovendien kunnen we de verschil-lende momenten alleen kort aanstip-pen en is er geen ruimte er echt in-houdelijk naar te kijken. Gelukkig zijnalle afleveringen online beschikbaar(zie kader).Vernieuwingen in de betontechnolo-gie en grondstoffen voor beton leve-ren regelmatig stof voor afleveringen.Er komen nieuwe betonproducten,nieuwe grondstoffen en veranderin-gen in regelgeving. Daarnaast groeitde kennis over duurzaamheid vanbeton en de verschillende schademe-chanismen. Uitvoering en ontwerpstaan ook niet stil; ook daar van tijdtot tijd slimme vernieuwingen.Veel artikelen zijn geschreven doorhet vaste redactieteam dat door `na-tuurlijk verloop' steeds ververst. Voorsommige afleveringen worden gast-schrijvers uitgenodigd. Soms omdatiemand nauw betrokken is bij deontwikkeling van een nieuw productof nieuwe norm, soms omdat eenonderwerp heel specifieke kennisvergt.Betoniek kent ook zijn `ankerpunten'. Bijvoor-beeld de jaarlijkse aflevering over het examenbetontechnologie van de Betonvereniging.Voor het eerst in mei 1972, daarna ieder jaar.Voor de lezer een unieke kans zijn actuelebetontechnologische kennis weer eens tetoetsen. Voor studenten Betontechnologiegewaardeerd studiemateriaal.Er wordt steeds geprobeerd een zeker even-wicht te vinden in de aard van de onderwer-pen. Betoniek is er immers niet alleen voor debetontechnoloog maar ook voor de uitvoeringen opdrachtgever/toezichthouder.Deze terugblik op 40 jaar Betoniek maakt dui-delijk dat het vak steeds complexer wordt. Hetaanbod aan grondstoffen en onze betontech-nologische kennis is enorm gegroeid. We zijndaardoor in staat ook steeds complexer uitda-gingen aan te gaan en steeds hoogwaardiger,of beter op een specifieke toepassing toege-sneden producten te maken.Je zou gaan denken dat er na 400 nummersniets nieuws meer valt te vertellen en het metdeze terugblik zou kunnen stoppen. Niets isminder waar. De ontwikkelingen in betontech-nologie, de grondstoffen en de producten ende gestage vernieuwing van de manier waaropmet beton in ontwerp en uitvoering wordt om-gegaan gaat verder. Wij gaan, om te beginnen,door naar de 50 jaar. Blijft u erbij?Betoniek is h?t vakblad over technologie enuitvoering van beton en verschijnt 10 keerper jaar. Betoniek wordt uitgegeven door?neas, uitgeverij van vakinfomtie, in op-dracht van het Cement&BetonCentrum.In de redactie zijn vertegenwoordigd: BAMInfra, BAS Research & Technology, BMCCertificatie, BTE Nederland BV, ENCI, Mebinen TNO. Voor de jaarlijkse aflevering overhet Examen betontechnoloog BV wordtsamengewerkt met de Betonvereniging.Uitgave ?neas, uitgeverij vanvakinformatie bvPostbus 101, 5280 AC, BoxtelT: 0411 - 65 00 85E: info@aeneas.nlWebsite www.betoniek.nlRedactie T: 0411 65 35 84E: betoniek@aeneas.nlVormgeving Inpladi bvAbonnementen/adreswijzigingenUitgeverij ?neasPostbus 101, 5280 AC, BoxtelT: 0411 65 00 85E: info@aeneas.nlAbonnementsprijzen 2009Nederland 46 (excl. 6% btw)Belgi? 51 (excl. 6% btw)Kijk voor de mogelijkheden van meelees-en online abonnementenop www.betoniek.nl.Aanmeldingen/opzeggingenAbonnementen kunnen op ieder gewenstmoment ingaan en worden automatischvoor een jaar verlengd, tenzij twee maan-den voor de vervaldatum schriftelijk wordtopgezegd.Overname van artikelen en illustraties (metuitzondering van foto's) is toegestaanonder voorwaarde van bronvermelding.ISSN 0166-137xRedactie en uitgever stellen deze uitgavezorgvuldig en naar beste weten samen. Zijaanvaarden echter geen enkele aansprake-lijkheid voor schade, van welke aard ook,die het gevolg is van handelingen en/ofbeslissingen gebaseerd op de informatie indeze uitgave. Niet altijd kunnen alle recht-hebbenden van gebruikt beeldmateriaalworden achterhaald. Belanghebbendenkunnen contact opnemen met de uitgever.400 afleveringenBetoniek onlinebeschikbaarBetoniek-abonnees kun-nen op de geheel ver-nieuwde Betoniek-site alleafleveringen van Betoniekraadplegen en downloa-den. U kunt zoeken oponderwerp en/of num-mer tot in de meest re-cente editie! De websitebiedt hiermee een uniekbetontechnologisch na-slagwerk!29De nieuwe website:www.betoniek.nl40 jaarBetoniek