december2024 2017 BAND UITGAV E Sturen op krimp Over autogene krimp in beton BAND UITGAV E 2 DECEMBER 2024 STANDA ARD 17 20 Sturen op krimp Beton is een materiaal dat krimpt en zwelt. Vervormin- gen kunnen vele oorzaken hebben, zoals de chemische reactie van het cement, uitdroging, belasting op het beton en temperatuurwisseling. Autogene krimp is er ook een die in dit lijstje thuishoort. Al jaren is bekend dat onderschatting van autogene krimp in sommige situaties tot problemen kan leiden. Lang werd gedacht dat dit alleen bij hogesterktebeton een probleem kon zijn, maar ook bij 'normaal' beton zijn er signalen dat het een grotere rol kan spelen dan gedacht. Daarom is er door de leden van Stutech onderzoek gedaan naar de mogelijke betontechnologische invloedsfactoren van autogene krimp, oftewel de knoppen waaraan je kunt draaien om deze te beïnvloeden. De resultaten uit dit onderzoek zijn gebruikt in deze Betoniek. BETON VERVORMT De uitdrukking 'zo star als een blok beton' komt in een ander licht te staan als je bekijkt hoe beton ver vormt doordat het wordt belast. Als voorbeeld gaan we uit van een kolom van 10 m gemaakt van beton met een sterkteklasse C30/37. Deze kolom ver vormt met 4 mm zodra hij wordt belast met een drukspanning van 40% van de druksterkte. De invloed van de temperatuur is evenmin gering, want dezelfde kolom wordt bij een afkoeling van 20 °C 2 mm korter. Ook door uitdroging kan deze in de loop der tijd 2 mm korter worden. Als laatste noemen we auto - gene krimp, waarbij de kolom 0,5 mm korter wordt. In totaal is onze kolom 8,5 mm korter geworden (fig. 1)! WAT IS AUTOGENE KRIMP? Het begrip autogene krimp wordt al jaren gebruikt en toch zijn er verschillende defini- ties in omloop. In deze Betoniek wordt de definitie van de Stutech-studiegroep (zie kader 'Stutech') gehanteerd: Stutech Stutech is een studievereniging van en voor betontechnologen. Een van de activiteiten zijn stu- diegroepen, waaronder Studiegroep 69: Autogene krimp. Deze is op zoek gegaan naar de invloedsfactoren van autogene krimp, waarbij literatuuronderzoek en meetdata uit de praktijk zijn geanalyseerd. Meer info: stutech.nl. - 0 ,9 - 0 ,8 - 0 ,7 - 0 ,6 - 0 ,5 - 0 ,4 - 0 ,3 - 0 ,2 - 0 ,1 0 ver vo m in ge n b e to n mm/ m auto ge n e k rim p uitd ro gin g b uite n afk o e lin g 2 0 ° C b e la stin g 40% 1 Vormen van krimp 3 DECEMBER 2024 STANDA ARD 17 20 opleggingen of de verbindingen en zal ook niet tot spanningen in het beton leiden door verhinderde ver vormingen, omdat het beton nog geen stijfheid heeft. HOE ONTSTA AT AUTOGENE KRIMP? Autogene krimp in beton wordt veroorzaakt door de interne uitdroging van cementsteen. Door de hydratatie van cement en water wordt er cementsteen gevormd en neemt de hoeveelheid water af. Het volume van de reactieproducten is kleiner dan het volume van het oorspronkelijke cement en water samen. In de vroege verhardingsfase zien we echter ook een zwelling door de vorming van ettringiet. Je spreekt dan van een autogene ver vorming. Zodra de cementpasta verhardt en zich als cementsteen gaat gedragen, zal het kleinere volume van de reactieproducten vooral resulteren in porieruimte. Wanneer het water is gehydrateerd, komen poriën droog te staan en zal de cementsteen gaan krimpen door interne uitdroging. Hoeveel krimp optreedt, is afhankelijk van vele factoren. Het begint bij hoeveel de cementsteen zelf krimpt, wat weer afhanke - lijk kan zijn van het type cement en de hoe - veelheid water in de cementsteen. In welke mate krimp van de cementsteen leidt tot krimp in het beton is afhankelijk van de hoe - veelheid toeslagmateriaal, dat zelf niet krimpt en krimp van de cementsteen tegen- houdt. In figuur 2 is te zien dat de aanwezig- heid van toeslagmateriaal van invloed is op de autogene krimp. Meer toeslagmateriaal vermindert autogene krimp, en wanneer het toeslagmateriaal een korrelskelet vormt, wordt deze nog meer tegengehouden. Maar er zijn nog meer invloedsfactoren. INVLOEDSFACTOREN AUTOGENE KRIMP Volgens de Eurocode 2 [1] worden de eigen- schappen van beton gerelateerd aan de Autogene krimp is de vervorming die plaats - vindt tijdens het verhardingsproces van het beton zonder dat er interactie plaatsvindt met de omgeving. De krimp wordt uitgedrukt in mm/m. Omdat krimp een negatieve vervor - ming is, staat er een minteken voor het getal. Dit houdt in dat: - de ver vorming die plaatsvindt terwijl het beton nog verwerkbaar is niet wordt mee - genomen; - er geen vochtuitwisseling met de omge - ving plaatsvindt; en - de temperatuur constant wordt veronder - steld, zodat er geen krimp of zwelling plaatsvindt door temperatuur. De ver vorming in de plastische fase wordt niet meegenomen omdat deze geen effect heeft op de constructie. Krimp in deze fase zal bijvoorbeeld geen effect hebben op de temperatuurdaling uitdroging lengte zonder vervorming lengte na vervorming interne uitdroging = autogene krimp krimp kracht 4 DECEMBER 2024 STANDA ARD 17 20 druksterkte, zo ook autogene krimp. Maar uit literatuur blijkt dat druksterkte niet de belangrijkste invloedsfactor is. Er is meer onderzoek gedaan naar invloedsfactoren, zoals: - water-cementfactor; - bindmiddelcombinaties van portlandklin - ker, poederkoolvliegas silicafume en hoog - ovenslak; - verhouding toeslagmateriaal/cementsteen; - SR A-krimpbeperkende hulpstof; - superabsorberend polymeer (SAP), ofwel materiaal dat veel water kan absor - beren; - vorm van het proefstuk; - temperatuur; en - startmoment van meten. Dat er veel onderzoek naar deze invloeds - factoren op autogene krimp is gedaan, betekent niet dat er ook altijd een relatie is gevonden. De relaties die zijn gevonden in de literatuur zijn meestal gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek en mengsels die in een laboratorium zijn gemaakt. Deze betonmengsels hebben stabiele verhoudin- gen en hebben tijdens het onderzoek steeds dezelfde grondstoffen uit één levering. In de praktijk weten we dat er meer variabelen in grondstoffen zijn. Verderop in deze Betoniek zullen we een aantal invloedsfactoren nader bekijken op mengsels uit de praktijk. WANNEER WORDT KRIMP EEN PROBLEEM? Als de plastische fase voorbij is en het beton stijfheid ontwikkelt, zal autogene krimp effect hebben op de vorm van de betoncon- structie. Autogene krimp is meestal gering en zal alleen in bepaalde gevallen een probleem veroorzaken. Bijvoorbeeld bij opleggingen, dilataties en verhinderde ver vormingen. Een bekend voorbeeld is autogene krimp tijdens verharding die bij verhinderde ver vormingen kan leiden tot scheur vorming. Daarbij gaat het om de combinatie van de ver vormingen door temperatuurontwikkeling en autogene krimp. Een praktische werkwijze wordt beschreven in het Cement-artikel 'Ontwer - pen met autogene krimp' [2]. Of autogene krimp een probleem is, blijkt uit een risicoanalyse. De constructeur beoor - deelt of ver vormingen een probleem zijn aan de hand van het stroomschema dat is opge - steld door de Stutech-studiegroep (fig. 3). Zo zal bij een constructie met verhinderde t = 1 dag na 91 dagen autogene krimp zonder toeslagmateriaal toeslagmateriaal blokkeert intern de autogene krimp minder autogene krimp door toeslagmateriaal 2 Autogene krimp wordt tegengehouden door toeslagmateriaal 5 DECEMBER 2024 STANDA ARD 17 20 ver vormingen worden gekeken of de extra spanningen door autogene krimp kunnen leiden tot scheuren. Wanneer de constructie gevoelig is voor krimp kan de volgende stap worden genomen, waarbij met een hogere waarde voor autogene krimp wordt gere - kend. Als er dan nog steeds geen risico's zijn geconstateerd, kan de Eurocode 2 worden gevolgd. In figuur 4 is als voorbeeld een vloer geno- men die eenzijdig is ingeklemd. Als deze ver vormt, kunnen de ver vormingen vrij plaatsvinden en wordt de vloer korter. Zit de vloer echter aan twee zijden ingeklemd, dan kunnen de ver vormingen niet plaatsvinden. Omdat het beton toch wil krimpen, zal de verhinderde ver vorming leiden tot trek - spanningen in het beton. Een deel van deze spanningen zal in de loop der tijd weer ver - dwijnen door kruip. Als de spanningen ech- ter de treksterkte overschrijden, kan er scheur vorming optreden. Als uit de risicoanalyse blijkt dat autogene krimp problemen kan geven, wordt er geke - ken hoe je deze risico's kunt verminderen. Dit start met optie 1, het wijzigen van de fasering (fig. 3). Als dit niet mogelijk is pro- beer je optie 2, en verder, net zolang tot er een optie is gevonden waarmee het risico is beheerst. 1 Andere bouwfasering, zodat de optre - dende ver vormingen geen gevolgen heb- ben voor de constructie. 2 Reduceren van spanningen door de ver - hinderingsgraad van de constructie aan te passen. 3 Onderzoek doen aan het toe te passen betonmengsel om vast te stellen wat de autogene krimp is. Als de gemeten auto- gene krimp tot problemen leidt, een ander betonmengsel kiezen met minder auto- gene krimp. 4 Beheersen van de scheurwijdte met het ontwerp van de wapening. 5 Andere maatregelen door voortschrijdend inzicht. Onderzoek naar het toe te passen beton- mengsel (optie 3) staat niet bovenaan, maar kan een mogelijkheid zijn als optie 1 en 2 niet het gewenste resultaat geven. Het kan ook zijn dat de opdrachtgever expliciet vraagt om onderzoek naar het betonmeng- sel. Bij berekeningen voor de verhardings - beheersing is het zelfs aan te bevelen dit onderzoek te doen, waarbij niet alleen de autogene krimp wordt gemeten, maar ook andere aspecten zoals de ontwikkeling van de treksterkte en de elasticiteitsmodulus. Betoniek Standaard 17/19 gaat hier dieper op in [3]. HET METEN VAN AUTOGENE KRIMP Om de autogene krimp van diverse beton- soorten onderling te kunnen vergelijken, is het belangrijk om steeds dezelfde meetme - thode te gebruiken. De methode is in de basis als volgt. Van een proefstuk wordt de ver vorming tijdens de verharding gemeten. Hierbij wordt het proefstuk op constante 3. Onderzoek het betonmengsel op autogene krimp Is er sprake van een risicoconstructie? Bereken de constructie ook met een hoge autogene krimp. Wordt dit een probleem? Onderzoek de volgende opties: 1. Andere fasering 2. Voorkom verhindering 4. Wapening Ja Ja Nee Volg de Eurocode 2 5. Nog iets waar wij niet aan hebben gedacht Nee 3 Schema hoe om te gaan met autogene krimp (bron: Stutech-rapport) 6 DECEMBER 2024 STANDA ARD 17 20 temperatuur gehouden en zodanig ingepakt dat er geen vochtuitwisseling met de omge - ving plaatsvindt. Voor het verkrijgen van bruikbare meetresultaten, is het van belang dat het proefstuk tijdens het meten geen vocht verliest. Dit geldt ook als er bleeding optreedt; er zit dan minder water in het beton en het mengsel zal droger zijn. Ook het start - punt van de meting is belangrijk. Het tijdstip van overgang van de plastische naar de ver - harde fase kan bij ieder betonmengsel anders zijn en is ook niet altijd scherp zichtbaar. Het meten van krimp is vastgelegd in NEN- EN 12390-16:2019 Beproevingen voor ver - hard beton - Deel 16: Bepaling van de krimp van beton [4]. Deze norm geeft ook sugges - ties voor het meten van autogene krimp (fig. 5). Deze suggesties zijn verder uitge - werkt in CROW-CUR Beproevingsprotocol 1:2019 Autogene krimp. Fase 2 [5]. NEN-EN 12390-16 geeft aan dat er minimaal twee metingen nodig zijn voor een resultaat. Maar wil je de gegevens constructief gaan gebruiken, zul je toch minstens drie metingen nodig hebben om een spreiding vast te kun- nen leggen, om daarmee een bovengrens te kunnen bepalen volgens het principe 'door proeven ondersteund ontwerpen' uit de Eurocode 0. Tevens is gebleken dat er soms meetwaarden zijn die sterk afwijken, bijvoor - beeld door meetfouten. Belangrijk aandachtspunt is het startmo- ment van de meting. Volgens de genoemde definitie beschouwen we autogene krimp na de plastische fase, omdat dan het beton is lengte zonder vervorming lengte na vervorming krimp lengte zonder vervorming lengte na vervorming verhinderde krimp spanningen vrij vervormen ingeklemd 4 Voorbeeld van krimp die trekspanningen veroorzaakt meetpunt 1 meetpunt 2 meetklok 400 100 100 5 Meten van autogene krimp volgens [5]: bij drie proefstukken wordt de afstand tussen de meetpunten op diverse meetmomenten gemeten 7 DECEMBER 2024 STANDA ARD 17 20 overgegaan van plastisch naar vast. In de praktijk is deze overgang echter niet scherp. Al na enkele uren begint het beton op te stij- ven, maar is dan nog niet 'hard' en heeft nog geen stijfheid. Ook verschilt de duur van de plastische fase bij veel mengsels. Om toch een eenduidig moment te hebben, koos de Stutech-studiegroep er voor om 24 uur na het storten te starten met meten. Een belangrijke reden hier voor is dat het proef - stuk dan stevig genoeg is om te ontkisten. Wat het effect is van het startmoment van meten, is weergegeven in figuur 6. In dit voorbeeld zwelt het beton vlak na het stor - ten in de mal en begint na enige tijd te krim- pen. Als er laat wordt gemeten, wordt er een relatief lage waarde voor autogene krimp gemeten. Wordt er vroeg gemeten, dan wordt de zwelling als startpunt genomen en is het resultaat een relatief grote autogene krimp. ERVARINGEN MET METINGEN Bij de Stutech-metingen was de gemiddelde autogene ver vorming op 91 dagen ?0,096 mm/m. De metingen op 91 dagen lagen echter tussen de 0,1 mm/m zwelling en ?0,3 mm/m krimp. De spreiding in resul- taten resulteerde in een standaardafwijking van 0,099 mm/m (variatiecoëfficiënt van 103%). Deze resultaten komen overeen met internationale data, voor zowel de gevonden gemiddelde waarde als de spreiding. Over waar de zwelling (positieve ver vorming) vandaan kan komen, later meer. Uit het onderzoek van Stutech bleek dat de meetmethode zelf nauwkeurig is (fig. 7). Bij herhaalde metingen van hetzelfde beton- mengsel bleven de waarden dicht bij elkaar, met een standaardafwijking van slechts 0,01 mm/m (variatiecoëfficiënt van 10%). Om te controleren of de meting wordt beïnvloed door het laboratorium waar de test plaats - vindt, zijn metingen van hetzelfde mengsel in twee verschillende laboratoria met elkaar vergeleken. Ook deze resultaten waren erg consistent, met een gemiddelde standaard- afwijking van 0,02 mm/m. Bij herhaalde metingen met dezelfde mengselsamenstel- ling in hetzelfde laboratorium was de afwij- king ook klein, met een standaardafwijking van 0,03 mm/m (variatiecoëfficiënt van 30%). Het is logisch dat er met alle metingen een grote spreiding wordt gevonden, omdat er 6 Invloed van het startmoment op de gemeten autogene krimp: bij een meting die laat start wordt er aanzienlijk minder autogene krimp gemeten dan bij een meting die vroeg start t0 plastische fase verharde fasetijd zwelling krimp = vervormingen in de tijd = vroeg gemeten autogene krimp = laat gemeten autogene krimp start meting autogene krimp 8 DECEMBER 2024 STANDA ARD 17 20 gegevens van vele verschillende mengsels bij elkaar zijn gezet. Deze mengsels waren op vele eigenschappen verschillend, zoals druk - sterkte, cementgehalte, type cement en toe - slagmateriaal en water-cementfactor. Deze verschillen zijn ook de knoppen van de betontechnoloog. Als je door onderzoek een mengsel met minder autogene krimp wilt realiseren, is het handig te weten aan welke knoppen je kunt draaien. Een aantal hier van wordt nu meer in detail beschreven. Hierbij is gekeken of de knoppen uit de literatuur ook terug te zien waren in de metingen. DRUKSTERK TE VAN BETON Druksterkte kwam niet voor in de lijst met onderzochte invloedsfactoren uit de litera - tuurstudie. Toch wordt deze als eerste beschreven, omdat in de Eurocode 2 de druk - sterkte de basis is om te rekenen met auto - gene krimp. De formules 3.11 tot en met 3.13 uit de Eurocode 2 worden gebruikt om de autogene krimp te berekenen: ?ca (t) = ?as (t) ?ca (?) (3.11) waar ?ca (?) = 2,5(f ck?10) 10 ?6 (3.12) en ?as (t) = 1 ? exp (?0,2t 0,5) (3.13)Voor een betonsterkterange van C25/30 tot C55/67 zou dit neerkomen op een autogene krimp op 91 dagen van respectievelijk ?0,032 mm/m tot ?0,096 mm/m. Wat echter duidelijk uit de krimpmetingen van de 114 betonmengsels naar voren komt, is dat er geen relatie is tussen druksterkte en auto- gene krimp. Uit de data bleek een gemid- delde autogene krimp van ?0,096 mm/m, onafhankelijk van de betondruksterkte - klasse. Er is een verschil tussen de waarden uit de Eurocode 2 (groene lijn, fig. 8) en de meet - waarden. Dit komt doordat de waarden in de Eurocode 2 rekenwaarden zijn om uit te rekenen welke spanningen er ontstaan door autogene krimp. Door relaxatie ? de afname van de in beton voorkomende spanning bij gelijkblijvende ver vorming ? zal een gedeelte van de rekken niet tot spanningen leiden. Daarom zijn de waarden in de Euro- code 2 lager dan de gemeten waarden. WATER-CEMENTFACTOR Autogene krimp wordt ook wel interne dro- ging genoemd, daarom is het logisch te kijken of er een relatie is tussen de water-cement - factor (wcf) en autogene krimp. Van hoge - sterktebeton met druksterkteklasses C60/75 tot C90/105 is bekend dat ze een hogere autogene krimp hebben dan regulier beton. De hoge sterkte wordt bereikt met een lage autogene krimp gemiddelde autogene krimp n a 91 dag en standaardafwijking van de 3 balken per meting indicatie standaardafwijking tussen labs indicatie standaardafwijking bij herhaling ?0,1 mm/ m +/? 0, 01 m m/m +/? 0, 02 m m/m +/? 0, 03 m m/m 7 Gevonden variaties in de metingen 9 DECEMBER 2024 STANDA ARD 17 20 wcf. Deze relatie tussen de autogene krimp en de wcf is een van de invloedsfactoren, wat wordt bevestigd in het Rilem4-model (zie kader 'Rilem4-model'). Een andere invloeds - factor in dat model is de verhouding tussen de hoeveelheid cement en toeslagmateriaal. Bij meer toeslagmateriaal is er minder auto- gene krimp. Als in een mengsel de wcf wij- zigt, wijzigen vaak ook de hoeveelheid cement en/of de hoeveelheid toeslagmateri- aal. Voor ieder mengsel uit de database van Stutech is berekend wat de krimp zou zijn vol- gens het Rilem4-model. Uit de Stutech-data bleek een zwakke relatie tussen de wcf en de autogene krimp (fig. 9). Wel komt deze rela- tie overeen met de trend uit het Rilem4- model. Dit bevestigt dat de wcf, samen met de hoeveelheid toeslagmateriaal, invloed heeft op de autogene krimp. WATER ABSORPTIE Naast het aanmaakwater is er het waterge - halte in de poriën van het toeslagmateriaal. Dit poriënwater zorgt er bij het uitdrogen van de cementsteen voor dat er water kan wor - den aangevoerd naar cementsteen. Dit voor - komt uitdroging van de cementsteen en zorgt dat de autogene krimp wordt verlaagd. Het kan zelfs resulteren in zwelling. Waterab- sorptie heeft vaak ook een verband met de volumieke massa van het toeslagmateriaal. Lichter toeslagmateriaal is vaak poreuzer en kan daardoor meer water absorberen. De relatie waterabsorptie-autogene krimp werd teruggevonden bij de mengsels met betongranulaat, waarbij het betongranulaat een lagere volumieke massa en een hogere waterabsorptie had dan het primaire toe - slagmateriaal (fig. 10). Hierbij werd een gemiddelde autogene krimp gemeten van ?0,01 mm/m, terwijl die bij beton met pri- mair toeslagmateriaal ?0,11 mm/m was. Het gebruik van sterk absorberend toeslagma- teriaal zoals betongranulaat of licht toeslag- materiaal, kan autogene krimp reduceren en kan zelfs resulteren in zwelling. Rilem4-model Het Rilem4-model is ontwikkeld door Rilem, de internationale vereniging van laboratoria en deskundigen op het gebied van bouwmaterialen. Dit model is geba - seerd op data van wetenschappelijk onderzoek naar autogene krimp wereldwijd. 20 25303540455055 606570 autogene krimp [mm/m] gemiddelde druksterke [MPa] gemeten autogene krimp Eurocode 2 0,10 0,05 0,00 ?0,05 ?0,10 ?0,15 ?0,20 ?0,25 ?0,30 ?0,35 8 Relatie druksterkte en autogene krimp op 91 dagen 10 DECEMBER 2024 STANDA ARD 17 20 CEMENTSOORT Het is bekend dat veel materiaalkundige invloedsfactoren in de Eurocode voorname - lijk zijn gebaseerd op data gemeten op beton met portlandcement. Maar in Nederland gebruiken we vaak hoogovencement. Met het steeds bredere scala aan bindmiddelen, is het logisch dat de vraag wordt gesteld of de Eurocodewaarden ook voor deze cementsoorten kunnen worden gebruikt. Uit de literatuur is bekend dat de totale krimp (autogene en uitdrogingskrimp samen) van beton met hoogovencement ongeveer gelijk is aan de totale krimp van beton op basis van portlandcement. Focus je echter puur op autogene krimp, blijkt die bij hoogovence - ment hoger te zijn. Uit het Stutech-onderzoek, waar voor veel mengsels met hoogovencement zijn onder - zocht, bleek dat de gemeten autogene krimp ongeveer een factor 2 hoger ligt dan was verwacht vanuit de Eurocode 2. Maar er kon niet uit de data worden geconcludeerd dat het beton met hoogovencement meer auto- gene krimp vertoont dan beton met port - landcement. Indien een nieuw bindmiddel- systeem wordt gebruikt, is het altijd verstandig de autogene krimp te meten. AUTOGENE KRIMP IN DE PR AK TIJK Hoe om te gaan met autogene krimp in de praktijk? Het is om te beginnen belangrijk te weten dat autogene krimp slechts een van de vele ver vormingen is die optreden bij beton. Naast ver vorming door mechanische belasting zijn er ook ver vormingen door temperatuur, uitdroging en kruip. Autogene krimp zal op zichzelf bijna nooit tot proble - men leiden. Leidt het wel tot problemen, kunnen deze worden beheerst door het mengsel aan te passen. Houd er wel reke - ning mee dat de wijzigingen ook invloed kunnen hebben op de andere eigenschap- pen. Zo is bekend dat beton met een lagere autogene krimp vaak meer uitdrogingskrimp heeft en andersom. Om erachter te komen of autogene krimp een risico kan vormen, kan de constructeur een gevoeligheidsanalyse uitvoeren door de constructie eerst door te rekenen met de standaard formules uit de Eurocode 2. Als daaruit blijkt dat de constructie gevoelig is voor autogene krimp, kan er, op basis van de gegevens van het Stutech-onderzoek, een berekening worden gemaakt met een gemiddelde autogene krimp op 91 dagen -0,5 -0,4 -0,3 -0,2 -0,1 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,45 0,50,55 0,6 autogene krimp [mm/m] eectieve watercementfactor [m/m] berekende krimp Rilem4 gemeten krimp 9 Relatie water-cementfactor en autogene krimp op 91 dagen 11 DECEMBER 2024 STANDA ARD 17 20 van ?0,1 mm/m. Als de ver vorming gevolgen heeft voor de constructieve veiligheid, wordt er gerekend met een karakteristieke waarde. Met de standaardafwijking van 0,1 mm/m van de data van Stutech, wordt de karakteristieke waarde ?0,26 mm/m. Wordt er ver volgens gevraagd om een beton te maken met zo min mogelijk autogene krimp, dan zijn er de volgende knoppen om aan te draaien. - Hogere water-cementfactor. Een hogere wcf geeft minder autogene krimp in de cementsteen. Echter, meer water bij gelijke hoeveelheid cement betekent minder toe - slagmateriaal, wat ook weer een effect heeft op de autogene krimp. - Meer toeslagmateriaal. Toeslagmateriaal krimpt niet. Dus hoe meer materiaal, des te minder autogene krimp. Is er een goede opbouw van toeslagmateriaal, dan zal er een goed korrelskelet ontstaan dat de autogene krimp van de cementsteen tegenwerkt en de autogene krimp van het beton vermindert. - Waterabsorberend toeslagmateriaal. Toe - slagmateriaal met een hoge waterabsorp- tie kan als waterbuffer werken en de auto- gene krimp reduceren. Om te weten of deze knoppen ook het gewenste effect hebben, moet er worden gemeten. Deze metingen worden uitgevoerd op een mengsel met de samenstelling die in de constructie zal worden gebruikt. Houd er wel rekening mee dat het lijkt alsof de waar - den in de Eurocode 2 te laag zijn. Dit is echter een voorbarige conclusie, omdat in de Euro- code 2 rekenwaarden staan. Dit zijn de waarden van de autogene krimp die tot spanningen leiden en zo scheur vorming kunnen veroorzaken. Er is dus een verschil tussen een gemeten waarde en een reken- waarde. Wat dat verschil precies is, is helaas niet bekend. Wil je aan de zekere kant zitten, gebruik dan de gemeten waarden. CONCLUSIE Autogene krimp is een complex fenomeen omdat het door vele factoren wordt beïn- vloed. Meestal is het een eigenschap die in de praktijk niet tot problemen leidt. Als ver - vormingen een probleem kunnen vormen of als ze worden verhinderd, kan dit een risico voor de constructie zijn. In die risicogevallen kan de autogene krimp worden gemeten en kunnen de resultaten in berekeningen wor - den gebruikt. Om een betonmengsel te maken met minder autogene krimp, is het belangrijk om te weten aan welke knoppen je kunt draaien. Vanuit de internationale literatuur en recent Nederlands onderzoek zijn er vele invloeds - factoren te vinden. De belangrijkste hebben een relatie met de hoeveelheid water in het beton. Vooral als dat water als een buffer kan functioneren om interne uitdroging te verminderen, zal de autogene krimp redu- ceren. Het draaien aan de 'waterknop' zal ook de andere eigenschappen beïnvloeden, zoals treksterkte en elasticiteitsmodulus. Het samenspel van deze eigenschappen bepaalt of de risico's op bijvoorbeeld scheur vorming verminderen. 10 Relatie waterabsorptie en autogene krimp ?0,4 ?0,3 ?0,2 ?0,1 0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0 10 15202530autogene krimp op 91 dagen [mm/m] waterabsorptie [kg/m 3] 12 DECEMBER 2024 STANDA ARD 17 20 BETONIEK = STANDAARD + VAKBLAD Onderdeel van het Betoniek-abonnement is naast Betoniek Standaard ook Betoniek Vakblad. Dit is een magazine op groot formaat met artikelen over onder meer projecten, ontwikkelingen, onderzoek, regelgeving en onderwijs. Deze artikelen worden geschreven door de lezers van Betoniek zelf. Daarin wijkt Betoniek Vakblad dus af van Betoniek Standaard, dat volledig door een deskundige redactie wordt geschreven. Betoniek Vakblad verschijnt vier keer per jaar. Alle artikelen zijn te raadplegen op betoniek.nl. Voor leden van Betoniek is dat gratis! VOOR TECHNOLOGIE EN UIT VOERING VAN BETON VAKBL AD 3 2024 Slim tunnelen aan de Piekstraat INNOVATIEF HANGSTEIGERSYSTEEM ? INSTROOIL A AG ZINVOL OF NIET? ? NET-ZERO CEMENT ? EX AMEN BETONTECHNOLOOG 2024 BV 20 24-03_Cover.indd 1BV 2024-03_Cover.indd 1 09-09-2 024 14:0409 -09-2 024 14:04 Literatuur 1. NEN-EN 1992-1-1 Eurocode 2: Ontwerp en berekening van betonconstructies, Deel 1-1: Algemene regels en regels voor gebouwen. 2. Meijdam, J., Vervoort, N. en Beek, T. van, Ontwerpen met autogene krimp, Cement 2024/5. 3. Beton, een rekbaar begrip, Betoniek Standaard 17/19. 4. NEN-EN 12390-16:2019, Beproeving van verhard beton - Deel 16: Bepaling van de krimp van beton. 5. CROW-CUR Beproevingsprotocol 1:2019, Autogene krimp. Fase 2. KENNISDELING VIA BETONIEK, DANKZIJ ONZE PARTNERS Lidmaatschap 2024 Kijk voor meer informatie over onze lidmaatschappen op betoniek.nl/lidworden of neem contact op via klantenser vice@aeneas.nl of 073 205 10 10. Voorwaarden Je vindt onze algemene voorwaarden op betoniek.nl/algemene- publicatievoorwaarden-betoniek. Betoniek Standaard is onderdeel van Betoniek Platform, hét kennisplatform over technologie en uitvoering van beton. Betoniek Standaard verschijnt 4x per jaar en is een uitgave van Aeneas Media bv, in opdracht van het Cement&BetonCentrum. In de redactie zijn vertegenwoordigd: Betonova, Cement&BetonCentrum, Heidelberg Mate - rials, IJB Groep, Faber Betonpompen B.V., Heijmans, SKG-IKOB, TNO en Aeneas. Uitgave Aeneas Media bv ruimte 4125 Veemarktkade 8 5222 AE 's-Hertogenbosch Website betoniek.nl Klantenservice 073 205 10 10 klantenser vice@aeneas.nl Vormgeving Inpladi bv, Cuijk Redactie 073 205 10 27 betoniek@aeneas.nl Hoewel de grootst mogelijke zorg wordt besteed aan de inhoud van het blad, zijn redactie en uitgever van Betoniek niet aansprakelijk voor de gevolgen, van welke aard ook, van handelingen en/of beslis - singen gebaseerd op de informatie in deze uitgave. Niet altijd kunnen rechthebbenden van gebruikt beeldmateriaal worden achterhaald. Belang- hebbenden kunnen contact opnemen met de uitgever. © Aeneas Media bv 2024 ISSN: 2352-1090