VOOR TECHNOLOGIE EN UIT VOERING VAN BETON VAKBL AD 4 2022 Oosterweelverbinding ondersteund BEKISTINGSOPLOSSING COOLTOWER ? HYDR AULISCHE COMPENSATIECILINDER ? BRUGBEKISTING VOOR RONDE GEBOUWVORMEN ? QR-CODE IN DE BOUW in samenwerking met BV 4-2022 Cover.indd 1BV 4-2022 Cover.indd 1 19-12-22 10:2419-12-22 10:24 Dit nummer van Betoniek, speciaal over bekistingstechniek, is tot stand gekomen in samenwerking met onze partner VSB, de Vereniging va n Steiger-, Hoogwerk- en Betonbekistingbedrijven. VSB behartigt de belangen en bundelt de kennis en ervaring van bedrijven die actief zijn in de bouw en de industrie, waarbij het leveren van een tijdelijke werkplek op hoogte of bekistingtechnieken centraal staat. Alsjeblieft, deze Betoniek wordt je aangeboden door VSB! Is vakkennis ook belangrijk binnen jouw bedrijf? Sluit dan een licentie af voor je mede- werkers voor onbeperkt gebruik van kennis van Betoniek. Neem hiervoor contact op met Coen Smets, c.smets@aeneas.nl of kijk op www.betoniek.nl/wordlid. B etoniek is hét kennisplatform over de technologie en uitvoering van beton. Met het delen van kennis draagt Betoniek al sinds 1970 bij aan een goede kwaliteit van de bouw in Nederland. Je leest er over bijzondere uitvoeringstechnieken, slimme praktijkoplos- singen, de laatste regelgeving en nieuwe trends en ontwikkelingen. Kortom, over alles wat jou helpt nog beter te worden in je vak in de uitvoe- ring of productie van beton. 2 VAKBL AD 4 2022 BV 4-2022 VSB.indd 2BV 4-2022 VSB.indd 2 19-12-22 10:2219-12-22 10:22 Aandacht Als er iets is waar we als bouwers in het afgelopen jaar geen gebrek aan hadden, dan was het wel aandacht en belangstelling. Zo kon het niet over stikstofproblematiek gaan of er werd wel aan ons arme bouwers gedacht die niet vooruit konden. Het kon niet over immigratie gaan of er werd wel gerekend op ons stoere bouwers die toch snel voor huisvesting moesten gaan zorgen. Als het over de arbeidsmarkt ging dan werd toch vooraleerst de bijna wanhopige bouw ? en installatietechniek ? genoemd waar een gillende behoefte aan handjes ? en hoofdjes ? is. Na zo'n opsomming wil ik proberen om een brug- getje te slaan naar gebrek aan aandacht voor de bouw. Da's best lastig, want zelfs bij het WK voetbal stond de bouw ? en dan vooral de onveiligheid in de bouw ? volop in de aandacht. De beste conclusie is dus dat de bouw ? ja zelfs de betonbouw ? in 2022 volop in de belangstelling heeft gestaan en de volle aandacht heeft gekregen. Niets te klagen dus zo tussen kerstkalkoen en olie- bollen, maar zelfs 'geen reden tot klagen hebben' voelt voor de moderne mens al ongemakkelijk. Het lijkt me dan ook een mooi moment om ? zonder klagen ? als bouwers geen aandacht te vragen maar aandacht te géven, aan veiligheid! In dit themanummer van partner VSB doen we dat volop. Ik wens jullie namens mijn collega redactieleden een gezond, voorspoedig en vooral veilig 2023. Hans Kooijman Hoofdredacteur Betoniek Vakblad Voor reacties: hanskooijman@betoniek.nlOOSTERWEELVERBINDING ONDERSTEUND De grote variëteit aan bouwwerken, waar- onder de enorme y-overs in knooppunt Antwerpen-West, hebben de engineers van de ondersteuningsconstructies de nodige hoofdbrekens gekost. 4 GEVARIEERDE BEKISTINGSOPLOSSING COOLTOWER De afwijkende plattegronden van de bovenste verdiepingen van deze 154 m hoge spraakmakende woontoren vroegen om een afwijkende bekistingsoplossing. 10 VEILIG ONTKISTEN MET HYDR AULISCHE COMPENSATIECILINDER De nieuwe hydraulische compensatiecilinder maakt de zuigerstang niet alleen korter, maar ook langer. Daardoor kan er nog nauwkeuri- ger worden gecompenseerd. 16 BRUGBEKISTING VOOR RONDE GEBOUW VORMEN Dankzij de slimme, gecombineerde inzet van de drie verschillende bekistingssystemen werden de ronde vormen van de gebouwen op een snelle en veilige manier gerealiseerd. 20 VEILIGHEID BEGINT BIJ BEWUSTZIJN Veiligheid in de bouw staat hoog op de agenda van de VSB. Volgens branchemanager Gerard Westenbroek begint het met veiligheidsbewustzijn. 24 QR-CODE IN DE BOUW Etiket met QR-code lijkt een goed alternatief voor de traditionele steigerkaart. Met de code kunnen gemachtigden relevante informatie inzien en bijhouden op een webpagina. 28 DECEMBER 2022 JA ARGANG 10 EN VERDER VSB 2 Gesponsord bericht bezinkbassins Chambery 15 Colofon 31 VOOR TECHNOLOGIE EN UIT VOERING VAN BETON VAKBL AD 4 2022 Oosterweelverbinding ondersteund BEKISTINGSOPLOSSING COOLTOWER ? HYDR AULISCHE COMPENSATIECILINDER ? BRUGBEKISTING VOOR RONDE GEBOUWVORMEN ? QR-CODE IN DE BOUW in samenwerking met BV 4-2022 Cover.indd 1BV 4-2022 Cover.indd 1 15-12-22 13:0315-12-22 13:03 Foto voorpagina: Enorme hoeveelheid ondersteuningsconstructies onder dek van een y-over,bron: Safe 3 VAKBL AD 4 2022 INHOUD BV 4-2022 Inhoud.indd 3BV 4-2022 Inhoud.indd 3 19-12-22 10:2219-12-22 10:22 GROTE HOEVEELHEID BIJZONDERE ONDERSTEUNINGSOPLOSSINGEN VOOR NIEUWE FLY-OVERS IN DEELPROJECT LINKEROEVER De Oosterweelverbinding is misschien wel het grootste project dat momenteel in Europa in uitvoering is. Het project bevat een grote variëteit aan bouwwerken, van kleine bruggetjes en gebouwen tot een 1,8 km lange tunnel. Opvallend zijn de enorme y-overs in knooppunt Antwerpen-West. Voor de engineers van de ondersteunings- constructies hebben die de nodige hoofdbrekens gekost. Oosterweelverbinding ondersteund ondersteund 1 Enorme hoeveelheid ondersteuningsconstructies onder dek van een fl y-over, bron foto's: Safe M et de Oosterweelverbinding wordt de Antwerpse Ring, de R1, aan de noord- kant volledig rond gemaakt. Er komt een nieuwe snelwegtunnel onder de Schelde. Deze verbindt de Linkeroever en Rechteroever aan de noordkant van de stad. Het nieuwe Oosterweelknooppunt verbindt de Schelde- tunnel met de Kanaaltunnels onder het Albert- kanaal die weer aansluiten op de bestaande ring. Het project is onder verdeeld in verschil- lend deelprojecten (zie kader 'Deelprojecten (loten) Oosterweelverbinding' en fi g. 2). Momenteel wordt volop gebouwd aan de Linkeroever. KUNSTWERKEN Het deelproject Linkeroever bestaat uit het compacter maken van het knooppunt Antwerpen- West, waardoor meer ruimte ontstaat voor natuurontwikkeling, en het aanleggen van circa zestig kunstwerken. Dit zijn onder meer fauna- passages, fi etsbruggen en -tunneltjes, onderdoor- PROJECTGEGEVENS Project Oosterweelverbinding Antwerpen ? Linkeroever Projectonderdeel Knoop Antwerpen-West ? Zwijndrecht Opdrachtgever Lantis Opdrachtnemer THV Civiel Linkeroever (Artes ? CIT Blaton ? Mobilis), onderdeel van het consortium Rinkoniên Ondersteuningsconstructies Safe Voorspanning Tensa 4 VAKBL AD 4 2022 Auteur Ronald van Gils, Safe BV 4-2022 4-Oosterweelverbinding.indd 4BV 4-2022 4-Oosterweelverbinding.indd 4 19-12-22 10:2319-12-22 10:23 Oosterweelverbinding ondersteund ondersteund gangen, waterkelders, trafogebouwtjes, een zogenoemd recreaduct, een u-bak en het aanpassen van een leidingkoker. De meest opvallende kunstwerken zijn een P&R-gebouw en vijf fl y-overs. FLY-OVERS Het grootste deel van de fl y-overs bestaat uit kokerliggers (fi g. 3). De dekken liggen in dwars- richting onder een verkanting die varieert van ?2% tot +5% en lopen in langsrichting onder een hel- lend vlak op of af. De liggers zijn in verschillende fasen gestort. Eerst de onder vloer, dan de bui- tenwanden en de ribben en tot slot het dek. De fl y-overs worden deels in het veld en deels over een bestaande snelweg heen gebouwd. Dit artikel richt zich op de ondersteunings- constructies van de betre? ende kunstwerken. DEELPROJECTEN (LOTEN) OOSTERWEELVERBINDING - Linkeroever ? Verbeterd stuk snelweg bij Zwijndrecht met betere en veiligere aan- sluitingen met de E17, de E34 en de Ring. - Scheldetunnel ? 1,8 km lange tunnel aan de noordkant van Antwerpen die verbinding maakt tussen Linkeroever en Rechteroever, en alternatief vormt om de Schelde te kruisen (naast de Kennedytunnel en Liefkenshoektunnel). - Oosterweelknooppunt ? Knooppunt aan het Noordkasteel dat ligt verzonken in het land- schap. Verbindt de Scheldetunnel met de Kanaaltunnels, en zorgt voor een recht- streekse verbinding van de Ring naar de haven en het Eilandje. - Kanaaltunnels ? Vier gestapelde tunnels op de bodem van het Albertkanaal die het Oosterweelknooppunt met de bestaande Ring bij Deurne en Merksem verbinden. De vier tunnelkokers starten aan het Amerika- dok en lopen onder het Albertkanaal. - R1-Noord ? Waarbij viaduct van Merksem wordt afgebroken en vervangen door een ingesleufde, dieperliggende Ring die deels wordt overkapt. Oosterweelknooppunt, de Kanaaltunnels en R1-Noord vormen samen de Rechteroever. 2 Overzicht deelprojecten Oosterweelverbinding, bron: Lantis 5 VAKBL AD 4 2022 BV 4-2022 4-Oosterweelverbinding.indd 5BV 4-2022 4-Oosterweelverbinding.indd 5 19-12-22 10:2319-12-22 10:23 ONDERSTEUNINGSCONSTRUCTIES De ondersteuningsconstructies voor het knoop- punt Antwerpen-West met kunstwerken K04, K06, K07, K19b, K27 en K31 zijn vooral bijzonder door de grote hoeveelheid. Het te ondersteunen betonopper vlak bedraagt circa 22.000 m 2 en het bekistingsopper vlak circa 25.000 m 2. Hier voor is in totaal 250.000 m 3 aan ondersteuning s- constructie ingezet uitgevoerd met het Poly- ondersteuningssysteem van Safe. Om flexibili- teit in de uitvoering te creëren, is op locatie een magazijn van 2000 m 2 ingericht. Extra voordeel hier van was het beperken van het transport en daarmee een reductie van de CO?-uitstoot. REPETITIE De ondersteuningsconstructies kenden naast de enorme omvang een aantal andere speci- fieke uitdagingen. Dit betrof onder meer de ondersteuning van de ter plaatse gestorte kokerliggers. De belasting uit de dekken moesten via de bekisting en onderslagbalken de ondersteuningsconstructie worden inge - leid. De verkanting van de dekken is gecreëerd door het plaatsen van de onderslagbalk in de schuinte van de dwarsdoorsnede (fig. 5) en scharnierende kopspindels (waardoor ze aan- sluiten op de schuinte van de onderslagbalk) die variërend zijn uitgedraaid. Het verloop in langsrichting is gecreëerd door de onderslag- balken in langsrichting op een andere hoogte te stellen. Op de posities waar het verloop in langsrichting te steil werd, waardoor ruimte ontstond boven de onderslagbalk, boden scheglatten op de onderslagbalk uitkomst. Onder de ribben was de belasting het grootst. Daar is de h.o.h.-afstand van het systeem verkleind (van 1 × h.o.h. 1800 mm naar 2 × h.o.h. 900 mm) (fig. 6). ONDERGROND De ondergrond waarop de ondersteunings - constructies staan, was bijna nergens recht en vlak (fig. 7). Op sommige plaatsen moest deels op overkluizingen (fig. 8) of op al gestorte betondekken worden afgesteund. Bijna elke stempel had daardoor een andere spindeluit - draai. De ondergrond is grotendeels voorzien van een bed puingranulaat. Om de optredende belasting uit de staanders (circa 85 kN) op te nemen, moest deze via een drukverdeler de ondergrond worden ingeleid. 3 Doorsnede dek fly-overs, bron: Bouwcombinatie Rinkoniên LO / Ney & Partners Hoofdaannemer dient zorg te dragen voor voldoende draagkrachtige ondergrond/ondervloer. In geval van onbeveiligde vloerrand moet aangelijnd gewerkt worden. Hiertoe inhaakvoorzieningen te tre?en. (b.v. instorten van haarspelden) Materieel / materiaal levering hoofdaannemer: - baddinghout en betonplex - stelconplaten - inhaakvoorzieningen De tussen haakjes geplaatste maten zijn afgeleide maten. Horizontaalkrachten aan de bovenkant van de ondersteuning/bekisting moeten via wanden en/of kolommen naar beneden worden afgevoerd. Wij hebben bij de uitwerking van deze (ontwerp-)tekening de grootst mogelijke zorgvuldigheid betracht.Aangezien SAFE BV de juistheid en volledigheid van de door opdrachtgever verstrekte informatie +20.952 4 Kokerligger 5 Dw arsdoorsnede kokerdek, de stempels onder de ribben staan in langsrichting korter op elkaar 6 VAKBL AD 4 2022 BV 4-2022 4-Oosterweelverbinding.indd 6BV 4-2022 4-Oosterweelverbinding.indd 6 19-12-22 10:2319-12-22 10:23 Omdat dit in de civiele bouw vaker aan de orde is, is gezocht naar een geschikte vernieuwende oplossing die meerdere keren kon worden ingezet. Hierbij zijn verschillende oplossingen onderzocht. Normaliter worden badding- slo? en toegepast. Die zijn echter onvoldoende drukvast en ze verweren wanneer ze te lang in het water liggen. Als alternatief is aanvankelijk een oplossing onderzocht met een gestorte, met kunststofvezels versterkte betontegel. Deze tegel is enkele centimeters dik en voor- zien van een hengsel ten behoeve van het verplaatsen. Om te bepalen of de tegels zouden voldoen, is een drukproef uitgevoerd. Hierbij zijn op een tijdelijke ondersteunings- constructie betonnen ballastblokken aangebracht, waarmee de hoogte van de belasting in de ondersteuningsconstructie en dus op de drukverdelers is gesimuleerd (foto 9). Helaas was de eerste proef geen succes; door de grove puinkorrel en daardoor grote piek- spanningen in de tegel scheurde de tegel al snel. Een mogelijke oplossing was om onder de tegel gestabiliseerd zand (met cement ver- mengd zand) aan te brengen, met als doel een vlakkere ondergrond en daarmee een beper- king van de piekspanningen. Ook daarmee werd niet het gewenste resultaat behaald.Uiteindelijk is in plaats van een betontegel gekozen voor een hardhouten slof (foto 10). Door meerdere slo? en te stapelen, kon de druk voldoende worden verdeeld. STABILITEIT Waar bij de meeste ondersteuningsconstruc- ties de stabiliteit wordt gewaarborgd door een juiste breedte-hoogteverhouding was dit op enkele plaatsen in het project niet het geval. Vanwege de slankheid ? een geringe breedte in combinatie met een hoogte tot wel 20 m ? was de stabiliteit niet vanzelfsprekend. Dit e? ect werd versterkt door de randkist van ongeveer 2,5 m hoog die als windvanger boven op de bekisting staat. Omdat geen of weinig vaste punten aanwezig waren (er is regelmatig gestart met opbouwen van de ondersteuning in het vrije veld), was verankeren niet mogelijk en moest de stabiliteit uit de constructie zelf 6 Bovenaanzicht ondersteuning. Vakmaat onder het reguliere dek is 1800 mm en vakmaat onder het dek met ribben is 900 + 900 mm 8 Ondersteuningsconstructie op overkluizing 7 In hoogte verlopende ondergrond 9 Drukproef met betonnen tegels 7 VAKBL AD 4 2022 BV 4-2022 4-Oosterweelverbinding.indd 7BV 4-2022 4-Oosterweelverbinding.indd 7 19-12-22 10:2319-12-22 10:23 komen. Uit rekenmodellen bleek dat de stabili- teit uit extra schoor verbanden kon worden gehaald (foto 11). CR ASHDECK Twee fl y-overs moesten over de bestaande snelweg heen worden gebouwd. De overspan- ning is gerealiseerd met zware stalen vak-werkspanten die in een buitendienststelling werden aangebracht. Om op deze spanten het dek te kunnen storten, is op de spanten een crashdeck (bescherming tegen vallen voor- werpen) aangebracht waarop een getimmerde vulkist zou komen. Dit crashdeck is in een volgende buitendienststelling gemonteerd. in overleg tussen de bouwcombinatie en Safe kwam er een alternatief; een crashdeck met daarop een ondersteuning met ministempels, korte stempels met een hoogte variërend van 300 tot 1000 mm. Dit bespaarde tijd en geld. Op de vakwerkspanten zijn stalen balken geplaatst in het ritme van de ondersteuning, waardoor een goede krachtsafdracht mogelijk was (foto 12). Op deze balken werden baddings vastgetrokken door middel van tiewraps. Daar haaks overheen werd weer baddinghout aan- gebracht, strak tegen elkaar zonder openingen ertussen, zodat er een werkvloer (crashdeck) ontstond. Na het aanbrengen van het leuning- 10 Toepassing met hardhouten slo? en werk rondom en een gewapende folie op de werkvloer was deze 'dicht'. Zo kon er worden gewerkt aan de ministempelconstructie op het crashdeck, terwijl het verkeer eronder door- gang kon vinden (foto 13). BEKISTING BOVEN PIJLERS Een andere uitdaging in de uitvoering was de bekisting boven de pijlers. Oorspronkelijk was het plan om de ruimte tussen bovenkant pijler en onderkant betondek op te vullen met hydro- korrels (foto 14). Deze korrels zijn geschikt om grote drukken op te nemen en zijn onder druk ook simpel weg te halen. Er moet wel een rand- kist omheen worden geplaatst en de korrels worden opgevangen voor hergebruik. Op een hoogte van bijna 20 m valt dit niet mee. Het projectteam kwam dan ook al snel tot de conclusie dat hier iets simpelers voor moest worden bedacht. In overleg werd besloten een oplossing te onderzoeken met zandpotten 11 Ondersteuningsconstructie met extra schoor verband 13 Ministempelconstructie op het crashdek 12 Stalen balken op de vakwerkspanten met daarop baddings 14 Proefstort met hydrokorrels (randkist net weggehaald) 8 VAKBL AD 4 2022 BV 4-2022 4-Oosterweelverbinding.indd 8BV 4-2022 4-Oosterweelverbinding.indd 8 19-12-22 10:2319-12-22 10:23 VIDEO Scan de qr-code en bekijk de video van de ondersteuningscon- structies. (hulpmiddel dat bestaat uit een stalen cilinder met een bodem gevuld met droog zand waarmee men een constructie gecontroleerd kan laten zakken) en stalen liggers op de pijler met daarbo- venop doorlopend in het stramien naast de pijler, de kinderbinten en het betonplex (fi g. 15, foto 16). Wat het werk bemoeilijkte, was de geringe hoogte tussen bovenkant pijler en onderkant betondek. Deze bedroeg veelal minder dan 500 mm. Dit in combinatie met de toch wel forse afmetingen van de pijler (circa 3 × 13 m). Dankzij de volledig dichte montagevloer op de juiste hoogte rondom de pijlers werd de gekozen oplossing toch een succes. Wel is op enkele plekken, waar de afstand te klein was voor de zandpotten, alsnog de oplossing met hydro- korrels toegepast. DEMONTAGE VAN DE ONDERSTEUNING Na het aanbrengen van de bekisting en het wapeningsstaal kon het kokerdek (in fasen) worden gestort. Omdat het kokerdek werd nagespannen, werd er ook nagedacht over hoe de ondersteuning moest worden gedemon- teerd. Daarbij werd rekening gehouden met de verschillende bouwfasen, de zetting van de ondergrond en de pijlers, de elastische verkorting van de ondersteuning (circa 5 mm bij een hoogte van 20 m) en de randvoorwaar- den van de oplegtoestellen. Concreet betekent naspannen dat het dek een kattenrug krijgt en er meer belasting op de steunpunten komt. Die kunnen daardoor gaan zetten en ook de ondersteuning naast de pijlers kan worden overbelast. Voor het naspannen werd dan ook een deel ondersteuning naast de pijlers weggehaald. In dit geval was de zetting van sommige pijlers zodanig dat de resterende ondersteuning onder druk bleef staan.Er is een span- en ontkistingsprotocol per fase opgesteld (in samenspraak tussen de bouw- combinatie, Tensa en Safe). De volgorde van spannen en ontkisten/demonteren was: ? storten kokerdek ? laten zaken ondersteuning ter plaatse van landhoofd en pijlers ? spannen tot 30% ? check ondersteuning (zijn er onvoorziene zaken zichtbaar?) of doorgaan of extra velden lossen ? spannen tot 60% (spannen op eigen gewicht) ? compleet lossen van de ondersteunings- constructie ? spannen tot 100% (spannen op eigen gewicht + verkeersbelasting) GOED HUWELIJK Samenwerken op projecten van deze omvang zijn als een huwelijk: je hebt goede en minder goede dagen. Dankzij de welwillendheid van het complete projectteam om op een constructieve manier problemen op te lossen, is knooppunt Antwerpen-West ? Zwijndrecht een succes geworden. 15 Oplossing voor het dek boven de pijlers +21.768 17 Fly-over gebouwd over bestaande snelweg 16 Zandpotten met daarop stalen liggers en kinderbinten 9 VAKBL AD 4 2022 BV 4-2022 4-Oosterweelverbinding.indd 9BV 4-2022 4-Oosterweelverbinding.indd 9 19-12-22 10:2319-12-22 10:23 PROJECTGEGEVENS Project CoolTower Opdrachtgever De Vijf Heeren B.V. / U-Vastgoed Architect V8 Architects Constructeur Van Rossum Raadgevende Ingenieurs Hoofdaannemer Ballast Nedam Leverancier bekisting PERI BeNeLux Steigerbouwer Steigerbouw van der Panne Leverancier prefab beton Hoco Beton Heiwerk Funderingstechnieken Verstraeten 1 Skyline van Rotterdam met de CoolTower, bron: Chris WM Willemsen 10 VAKBL AD 4 2022 Auteur Tjerk Janssen, PERI BeNeLux ? Jacques Linssen, Aeneas Media / Redactie Betoniek BV 4-2022 4-Cooltoren.indd 10BV 4-2022 4-Cooltoren.indd 10 19-12-22 10:2519-12-22 10:25 In het hart van Rotterdam wordt de laatste hand gelegd aan weer een nieuwe hoogbouwtoren: de 154 m hoge CoolTower. Opvallend aan de spraakmakende woontoren is vooral de midden- kroon. Uitvoeringstechnisch misschien nog wel interessanter is de bovenkroon. Over de hoogte van de toren zijn verschillende bouwmethodieken en bekistingsoplossingen gekozen. 2 CoolTower in aanbouw. Verschillende bouwstromen duidelijk zichtbaar: boven de klimkist voor de kern, er vlak onder de ruwbouwschermen, circa zes verdiepingen eronder de afbouwschermen. Onderin op de hoeken de platforms voor de uitvoering van de balkons voor de middenkroon, bron: PERI CONSTRUCTIE COOLTOWER Weggewerkt in het gebouw van de CoolTower bevin- den zich een aantal bijzondere con- structies. Scan de qr-code en lees meer daarover in het artikel 'Bijzondere constructies voor de Cooltoren', uit Cement 2021/2, geschreven door Alexandros Glias en Maurice Prumpeler van Van Rossum Raadgevende Ingenieurs. Dit artikel is ook toegankelijk voor Betoniek -leden. D e CoolTower staat centraal in Rotter- dam, achter de Schiedamsedijk in het Baankwartier, een van de meest karak- teristieke wederopbouwwijken van de stad. De toren is 154,4 m hoog en telt 52 bouwlagen met 283 hoogwaardige appartementen en luxe penthouses. Het vloeropper vlak bedraagt ruim 36.000 m 2. Het gebouw is in twee delen gesplitst: de plint en de toren. De bredere plint bestaat uit zeven bouwlagen en heeft op de onderste verdiepin- gen naast woningen ook commerciële functies en bergingen. De toren bestaat uit 45 woon- lagen. Alle appartementen bieden een spectaculair uitzicht over de stad. Door de plaatsing en variatie van de grootte van de balkons verloopt het beeld van luchtig op straat naar zwaar in het midden naar wederom luchtig in de wolken. Opvallend is vooral de mid- denkroon op 70 m hoogte. Die zorgt niet alleen voor een uniek ontwerp maar ook voor extra ruimte. In de bovenkroon, over de bovenste vijf lagen van de toren, bevinden zich de penthouses. De plattegronden van deze lagen wijken af ten opzichte van de lagen eronder, wat in de uitvoe- ring om afwijkende oplossingen vroeg. CONSTRUCTIE Het hele gebouw, de toren én de plint, is gefun- deerd op een 2,0 m dikke betonnen poer van 31,0 m x 31,0 m 2, die wordt ondersteund door 167 palen. De toren is voor het grootste deel opgetrokken in beton. Om het gebouw vol- doende stijf te maken, is een stabiliteitssysteem gekozen met op twee niveaus outriggers (16 e tot 20 e en 32 e tot 36 e verdieping, fi g. 3). Per outriggerniveau zijn acht wanden toegepast die de kern met de gevel-kolommen koppelt. Op ieder niveau zijn deze outriggerwanden vier verdiepingen hoog. Al met al is het een behoor- lijk uitdagend project, waarbij vanwege de combinatie van verschillende materialen en gevelelementen, alles op de bouwetages moest worden samengesteld. Gevarieerde bekistingsoplossing CoolTower AFWIJKENDE PL AT TEGRONDEN BOVENSTE VERDIEPINGEN COOLTOWER VR AGEN OM AFWIJKENDE BEKISTINGSOPLOSSING 11 VAKBL AD 4 2022 BV 4-2022 4-Cooltoren.indd 11BV 4-2022 4-Cooltoren.indd 11 19-12-22 10:2619-12-22 10:26 BOUWMETHODIEK Om de verdiepingscyclus zo kort mogelijk te houden, zijn de gevelkolommen uitgevoerd in prefab beton. De verdiepingsvloeren en de kern (m.u.v. de bovenste kroon) zijn in het werk gestort. Dat geldt voor zowel de buiten- ste kernwanden als de wanden in het midden van de kern. De plint is uitgevoerd in een traditionele wand- en vloerbekisting. Vanaf de 7 e verdieping, waar de standaard plattegrond van de toren start, is de kern uitgevoerd met een zelfklimmende klimbekisting. Deze loopt drie verdiepingen vooruit op de uitvoering van de vloeren en de gevelkolommen. De cyclus per verdieping was zes werkdagen. Om er voor te zorgen dat op de vloeren zo veilig mogelijk kon worden gebouwd, zijn op ver - schillende niveaus veiligheidsschermen toe - gepast (foto 1 en 2). Voor het realiseren van de vloeren is een ruwbouwveiligheidsscherm gebruikt (fig. 4a). Die klimt via klimschoenen die aan de ondergelegen verdiepingen zijn bevestigd, mee omhoog. De gevel volgt een aantal verdiepingen lager en is uitgerust met een afbouwscherm, waarin op drie verdiepin- gen werkplatforms zijn gecreëerd (fig. 4b). Ook deze klimt via klimschoenen mee omhoog. BOUWMETHODIEK BOVENKROON De eerder benoemde bovenkroon bestaat uit vijf lagen, met een afwijkende plattegrond (fig. 5). De standaard verdiepingen hebben een vierkante plattegrond, de verdiepingen van de kroon een kruisvormige plattegrond. Dit zorgt er voor dat de vier hoeken van de toren eigenlijk ver vallen. De acht balkons (twee per gevel) blijven echter in dezelfde lijn doorlopen tot aan de dakvloer. Voor de bovenkroon kon de manier van werken van de rest van de verdiepingen niet een-op- BETON De in het werk gestorte vloeren hebben een dikte van 250 mm. De buitenste kernwanden worden uitgevoerd met een dikte van 500 mm. De betonsterkteklasse van de in het werk gestorte elementen is C55/67 (voor sommige elementen wordt ook C70/85 gebruikt) en C70/85 voor het prefab beton. Het beton is gestort met een hoogbouwpomp die meeklom in de vloeren van de kern. 3 Doorsnede met constructieprincipe 4 Ruwbouwveiligheidsscherm (a) en afbouwveiligheidsscherm (b) a b 12 VAKBL AD 4 2022 BV 4-2022 4-Cooltoren.indd 12BV 4-2022 4-Cooltoren.indd 12 19-12-22 10:2619-12-22 10:26 een worden overgenomen. Vanwege de andere vorm en de kleinere dikte is gekozen om de kernwanden in prefab uit te voeren. Bovendien springen de hoeken in deze verdiepingen in. Het bevestigen van de ruwbouwveiligheids- schermen via klimschoenen aan de ondergele - gen vloeren was daarom niet mogelijk. Om die reden is er, in overleg met de aannemer, voor gekozen de bovenkroon volledig in de steigers te zetten (fig. 6) en qua bouwmethodiek over te gaan naar de vloer-wand-vloermethode. Systeemplatforms Om een volledige steiger voor de ruw- en afbouw te kunnen realiseren, zijn er voor de kroon op de 46 e verdieping rondom systeem- platforms gecreëerd (PERI VARIOKIT), die buiten de vloer- en balkonrand uitkragen (foto 7). Hierop zijn ver volgens steigers gebouwd (PERI UP FLEX). Voor het bevestigen van de platforms zijn uit - kragende balken (RCS) toegepast die werden ondersteund door stempels (MULTIPROP). Daar waar zich balkons bevinden zijn deze extra afgesteund op die balkons. Dat was ech- ter niet overal mogelijk. De trekkracht aan de achterzijde wordt opgenomen door verticale trekstempels. Op de systeemplatforms zijn vlonders gelegd die bij PERI, inclusief leuningwerk, zijn voor- gemonteerd. Zo ontstond er na montage ter plaatse direct een dichte vloer en een veilig werkplatform, waarop de steiger kon worden opgebouwd. Tijdens de ruwbouw is rondom een volledig dichte vloerrandbeveiliging aan de rand van de platforms gerealiseerd zodat de veiligheid was gewaarborgd tijdens de ruw - bouwfase. Steigers De steigers zijn per laag verankerd met trek- drukschoren die op de achterliggende beton- 6 Model van de kroon met onderin de systeemplatforms waarop steigers rusten 5 Standaard plattegrond (links) en plattegrond bovenkroon (rechts), bron: Van Rossum Raadgevende Ingenieurs vloer zijn vastgezet (fig. 8). De steigers zijn ter hoogte van iedere verdieping volledig voorzien van stalen roosters om een zo dicht mogelijke werkvloer te creëren. De binnenzijde van de steiger is rondom voorzien van consoles in de ruwbouwfase. Op deze manier zijn alle openingen tussen de steiger en de betonvloer gesloten. Deze konden worden verwijderd op het moment dat met de gevel werd gestart. 13 VAKBL AD 4 2022 BV 4-2022 4-Cooltoren.indd 13BV 4-2022 4-Cooltoren.indd 13 19-12-22 10:2619-12-22 10:26 Zo is de veiligheid in alle fases gewaarborgd. Om de steiger te allen tijde veilig te kunnen betreden, is er voor gekozen om twee van de vier binnenhoeken te voorzien van een trappentoren die op de dakvloer van de hoeken staat (fi g. 6). De steigers zijn rondom volledig voorzien van netten om valgevaar van de kleinste deeltjes te voorkomen. Om de werkzaamheden op hoogte zoveel mogelijk te beperken, is er voor gekozen de steiger 'beneden' in kleine pakketten samen te stellen en naar boven te hijsen. Op deze manier kon per sectie het juiste materiaal worden aangevoerd en stonden er niet onnodig materi- alen in de weg die op dat moment niet nodig waren. Dit alles vergde een strakke planning, samenwerking en goede voorbereiding. SAMENWERKING ALS ÉÉN TEAM Om een steiger als deze te kunnen realiseren, is een nauwe samenwerking nodig tussen de hoofdaannemer, leverancier en steiger- bouwer. De strakke planning en de verschil- lende eisen aan de steiger in diverse fasen vraagt van iedere partij de juiste kennis en expertise. Enerzijds de eisen van de aannemer met betrekking tot de uitvoeringsfase en de afbouwfase, anderzijds de kennis en er varing van een steigerbouwer. Het is belangrijk dat je als één team samenwerkt. MIDDENKROON De middenkroon is gerealiseerd met balkons die rondom het gebouw doorlopen, daar waar de balkons over de rest van de toren zich alleen in het midden bevinden. Om een veilige uitvoering ter plaatse van deze balkons mogelijk te maken, zijn onder de onderste rij, op de 24 e verdieping, platforms gecreëerd op de hoeken van het gebouw (foto 2). Deze zijn vergelijkbaar met de platforms voor de bovenkroon op de 46 e verdieping. 7 Systeemplatforms in opbouw, bron: Fred Meijer, hoofduitvoerder Ballast Nedam 8 Systeemplatforms voor ondersteuning van de steigers. Rechts een doorsnede waar geen balkons zitten en links een doorsnede waar wel balkons zitten 14 VAKBL AD 4 2022 BV 4-2022 4-Cooltoren.indd 14BV 4-2022 4-Cooltoren.indd 14 19-12-22 10:2619-12-22 10:26 COMBINATIE VAN T TS-BEKISTING EN MULTIP-PL ATFORM VAN PASCHAL LEIDT TOT NAUWKEURIGE, EFFICIËNTE EN VEILIGE UIT VOERING In Chambéry (Frankrijk) is een rioolwaterzuivering uitgebreid met een aantal nieuwe betonnen bezinkbassins. Een veilige en nauwkeurige realisatie vroeg om een speci eke bekistings- oplossing. Cirkelvormige bekisting voor bezinkbassins D e bezinktanks hebben een diameter van 9,96 m en zijn 13 m hoog. Voor het storten van de betonnen wanden is gebruik- gemaakt van de T TS-bekisting van Paschal. Dit is een stalen cirkelvormige bekisting die bestaat uit trapeziumvormige elementen. Met deze bekisting kan de straal ter plaatse (binnen een zekere marge) vrij worden aange- past tot een nauwkeurigheid van 1 cm. De bekistingsplaat is 5 mm, wat hem behoorlijk solide maakt. Hierdoor blijft de maatvastheid behouden, ook na meerdere keren inzetten. Door het beperkt aantal centerpennen is het bekistingsproces e ciënt en is het bekistings- opper vlak bovendien van hoge kwaliteit. De bekisting kan maximaal 80 kN/m² bekis- tingsdruk opnemen. De bassins zijn in verschillende segmenten gebouwd (foto 1), waarbij de bekisting telkens een segment werd verplaatst. De bekisting is samengesteld uit vier boven elkaar geplaatste bekistings-delen van 3,0 m hoog en één extra element van 1,5 m hoog. Zo is een bekistingsconstructie gereali- seerd van in totaal 13,5 m hoog. Op de bekisting is een opklapbaar werkplatform gemonteerd (type Multip). Samen vormen bekisting en platform één geheel, dat door middel van een kraan naar de volgende positie van de cirkel worden getransporteerd. Het systeem omvat ook geïntegreerde ladders, die het mogelijk maken om de individuele werkplekken op verschillende hoogtes veilig te bereiken. Het plaatsen of losmaken van bevestigingsmiddelen, het monteren of verwijderen van de kraanbevestiging of het losmaken van spanankers kan snel en veilig worden uitgevoerd. Alle systeemonderdelen zijn uitgevoerd in staal, zodat een lange levensduur gegaran- deerd is. De wand is gestort met behulp van een pomp met beton in consistentieklasse S3. Hiermee is, mede dankzij het gladde bekis- tingsopper vlak, een strak betonopper vlak gerealiseerd. 1 De cyclusconstructiemethode is klassiek bij systeembekisting en is hier bijzonder gemakkelijk te herkennen. Eerst worden de cycli (= delen betonneren met zo gelijk mogelijke bekisting) 1, 3, 5 gemaakt als betonnen schijven, en de betondelen 2, 4 en 6 volgen in de vrije ruimtes. De voegen zijn korter dan bij ringbekisting met klimcycli; er zijn ook tal van technische voordelen bij deze werkwijze 2 T TS + Multip. De combinatie van ronde stalen bekisting en het Multip-werkplatform bleek de beste oplossing voor het veilig, gemakkelijk en snel bekisten van een ronde tank met een glad betonopper vlak. Een bekis- tingssegment van de T TS is 3,00 m hoog en draagt de MULTIP op montageniveau. Zo wordt ook bij het plaatsen van de bekisting het hoogste veiligheids- niveau gegarandeerd 15 VAKBL AD 4 2022 Auteur Jan Looijenga, de Hon Bekistingstechniek Gesponsord artikel BV 4-2022_Chambery.indd 15BV 4-2022_Chambery.indd 15 19-12-22 10:2519-12-22 10:25 NIEUWE HYDR AULISCHE CILINDER WERK T TWEE K ANTEN OP Veilig ontkisten met hydr aulische compensatiecilinder 1 Tunnelbekisting in de kraan; wordt horizontaal gehouden door een compensatiecilinder, bron: Hendriks stalen bekistingtechniek 16 VAKBL AD 4 2022 Auteur Daniel van Doorn, Hendriks stalen bekistingtechniek BV 4-2022 2-Compensatiecilinder.indd 16BV 4-2022 2-Compensatiecilinder.indd 16 19-12-22 10:2519-12-22 10:25 Tunnelbekistingen worden bij de start van elke cyclus uit de pas gestorte beuk gereden en met een kraan naar een volgende positie gehesen. Dat vraagt de nodige aandacht van de stortploeg en de kraanmachinist. Om dit hijsen te vereenvoudigen, wordt gebruik- gemaakt van een compensatiecilinder. Er is nu een nieuwe hydraulische compensatiecilinder beschikbaar, waarbij de zuigerstang niet alleen korter maar ook langer kan worden gemaakt. Daarmee kan nauwkeuriger worden gecompenseerd. H et is zo'n zestig jaar geleden dat tunnel- gietbouw in Nederland zijn intrede deed. Tunnelgietbouw is een bouw- methode waarbij met een tunnelbekisting de wanden en de daarop liggende vloer in één arbeidsgang worden gestort en de volgende ochtend worden ontkist. Het is nog altijd een veel toegepaste bouwmethode voor serie- matige woningbouw, voor zowel grondgebon- den woningen als appartementencomplexen en complete woontorens, in verschillende vormen (afwijkende breedten, hoogten en diepten, schegvormen, uitkragende vloeren). Tunnelgietbouw staat vooral bekend om de grote repeteerbaarheid en de strakke, voor- spelbare planning wat het een interessante bouwmethode maakt voor grotere series. Er worden casco's mee gemaakt die uit één geheel bestaan, wat gunstig is voor de stabiliteit en robuustheid. Bovendien biedt de methode de vrijheid om tot laat in het proces bewoners- wensen door te voeren. Ook is de voorberei- dingstijd bij tunnelgietbouw kort: waar met prefab beton vaak zes maanden nodig zijn voor de voorbereiding kan bij tunnelgietbouw veelal met veertien weken worden volstaan. DAGCYCLUS De e? ciëntie die tunnelgietbouw kenmerkt, kan alleen worden bereikt als elke werkdag wordt gestort en ontkist. Dat dagelijkse 'stramien' en de veiligheid vereisen dat de ontkistingssterkte van het beton in betrekke- lijk korte tijd wordt gerealiseerd. Daarom wordt het beton vaak verwarmd; men spreekt dan van warme gietbouw. Ook kan de snelle sterkteontwikkeling worden gehaald door een snel verhardend beton te kiezen, ofwel koude gietbouw. Seizoens- en weersinvloeden spelen mee in de keuze en uiteraard ook het milieu. Snel verhardend beton heeft vanwege een grotere hoeveelheid en sneller verhardend portlandcement een hogere milieubelasting. Het milieuprofi el bij koude gietbouw blijkt daardoor vaak minder gunstig te zijn dan bij warme gietbouw (zie ook de webinar Tunnel- gietbouw van 1 april 2021 op betoniek.nl). De uitvoering in dagcycli heeft niet alleen invloed op de betonmortelsoort en -kwaliteit. Ook de constructie, berekening, bekisting, ontkisting, en logistiek komen samen op het moment dat er wordt getunneld. ONTKISTEN Als een casco is gestort en het beton is uitgehard, kan de tunnelbekisting worden gelost. Het ont- kisten vindt plaats door het laten zakken van het tunneldek waarmee ook de bovenkant van de wand iets naar binnen komt. Ver volgens zakt de gehele bekisting een stukje waardoor het geheel op een aantal wielen komt te rusten (fi g. 2). Daarna wordt de tunnelbekisting uit het bouwblok getrokken of gereden. Hier voor wordt gebruikgemaakt van een lier en een kraan. Zodra de eerste hijsogen uit het casco steken, worden deze aan twee kettingen van een tweesprong vastgemaakt. Uit oogpunt van veiligheid is dit een kritisch moment. Op het moment dat de bekisting uit het woonblok wordt getrokken, heeft het buitenste stuk de neiging naar beneden te bewegen. Naast deze neer- waartse beweging verandert het gewicht aan de kraan continu naarmate de bekisting verder uit het woonblok wordt getrokken. Daarom wordt gebruikgemaakt van een compensatiecilinder met zuigerstang. BIJZONDERE EISEN Het hijsen van zware lasten, zoals een tunnelbekisting, stelt bijzondere eisen. Zo moet ervoor worden gezorgd dat de last altijd in evenwicht (recht) hangt. Voorkomen moet worden dat de bekisting uit de strop of haak kantelt, bijvoorbeeld door schokken bij het afremmen of op gang komen van een bewe- ging. Het zal daarnaast duidelijk zijn dat er nooit onder een hijslast mag worden gelopen. Een afzet- ting op de plaats waar wordt gehesen, is dan ook een eerste vereiste. Op de website van de Vereniging Verticaal Transport is uitgebreide informatie te vinden over het veilig hijsen. 2 Tunnelbekisting verrijdbaar gemaakt 17 VAKBL AD 4 2022 BV 4-2022 2-Compensatiecilinder.indd 17BV 4-2022 2-Compensatiecilinder.indd 17 19-12-22 10:2519-12-22 10:25 Bij het bevestigen van de kettingen bevindt deze zuigerstang zich in ingeschoven toe- stand. De kraanhaak wordt daarna zover opgehaald dat de kettingen strak komen te staan. Het voorste gedeelte van de tunnel- bekisting hangt op dat moment in de kraan, terwijl het achterste deel nog in de beuk rust (fig. 3).Nu de voorzijde van de tunnelbekisting goed is gezekerd, kan de tunnel verder uit worden gereden met behulp van de lier. De bekisting wordt daarbij uitgereden tot de eerste hijspunten na het zwaartepunt vrij- komen. Deze bevinden zich voorbij het zwaar - tepunt van de bekisting. Aan de vrijgekomen hijspunten worden ver volgens de uiteinden van de tweede tweesprong bevestigd. Deze langere kettingen zijn aan de bovenzijde van de compensatiecilinder gemonteerd (fig. 4). De lange kettingen hangen nog slap, terwijl het achterste deel van de tunnelbekisting nog steeds in de beuk rust. Ver volgens wordt de kraanhaak richting het zwaartepunt verplaatst en tegelijkertijd wordt de zuigerstang uit gestuurd (fig. 5). Op deze manier komen ook de lange kettingen strak te staan. Zo ontstaat een situatie waarin de tunnelbekisting volledig horizontaal in de kettingen hangt en uit de Beuk kan worden gehesen. Vanuit deze positie kan de tunnel worden weggezet of direct ge- plaatst worden op een volgende stortpositie. COMPENSATIECILINDER De compensatiecilinder bestaat uit de volgende onderdelen (fig. 6): ? zw are kettinggeleiding ? cilinder (z uigerstang) ? v eiligheidsslede ? lepe lvoorziening Het geheel is ondergebracht in een stalen behuizing en heeft een massa van circa 300 kg. De feitelijke compensatie van bewegingen vindt plaats door middel van hydrauliek. Het vaste deel van de compensatiecilinder wordt aan de kraanhaak bevestigd. De zuiger - stangzijde wordt met tweesprong verbonden aan de last. De snelheid waarmee de zuiger - stang naar buiten beweegt, is afhankelijk van de instelling van het snelheidsregelventiel. Deze snelheidsregeling is vooraf ingesteld en mag onder geen beding door de gebruiker worden aangepast. Uit oogpunt van veiligheid treedt bij een breuk van de hydraulische leiding automatisch de breukbeveiliging in werking. 3 Deels uitgereden tunnelbekisting hangt nu gedeeltelijk in de compensatiecilinder die is bevestigd aan de kraan 4 De t weede tweesprong wordt achter het zwaartepunt van de tunnelbekisting bevestigd 18 VAKBL AD 4 2022 BV 4-2022 2-Compensatiecilinder.indd 18BV 4-2022 2-Compensatiecilinder.indd 18 19-12-22 10:2519-12-22 10:25 Dubbel werkend De gebruikelijke compensatiecilinders werken slechts één kant op; onder belasting wordt de kortste tweesprongketting verlengd. Dit gebeurt met een handbediend trekkoord. Hendriks stalen bekistingtechniek heeft een nieuwe compensatiecilinder op de markt gebracht, die twee kanten op werkt. Hiermee kan de zuigerstang niet alleen uit- maar ook ingestuurd worden. Met behulp van een infra- rood afstandsbediening kan de fi jnafstelling nauwkeurig worden gerealiseerd. Op die manier is het mogelijk lasten in de kraan bij te sturen wanneer die niet helemaal horizontaal (of naar behoren) hangen (fi g. 7). ANDERE TOEPASSINGEN Naast het gebruik voor tunnelbekistingen kan de cilinder ook voor andere toepassingen worden ingezet. Hij kan worden gecombineerd met twee-, drie- of viersprongkettingwerk. Gedacht kan worden aan het ophangen van steigers, het verplaatsen of laten kantelen van prefab trappen of trappentorens of het plaatsen van balkons. Belangrijk hierbij is de maximale werklast aan de cilinder: die mag niet meer dan 10 ton bedragen. De standaardwerklast van de samenstelling is in totaal 16 ton. Eventueel is er een zwaarder kettingpakket (tot 20 ton) leverbaar, waarbij 10 ton als maximale last voor de cilinder blijft gelden. De compensatiecilinder vormt al sinds jaar en dag een belangrijk hulpmiddel bij het veilig hijsen van zware elementen zoals tunnelbekistingen maar of prefab betonelementen. Met de nieuwe cilinder die twee kanten op werkt, is de werking verder geoptimaliseerd waarmee er meer correctiemogelijkheden bestaan. Dankzij de afstandsbediening is het gebruiksgemak bovendien aanzienlijk beter. TUNNELBEKISTINGSPROCES Scan de qr-code en bekijk de video van het tunnel bekis- tings proces. 5 Dankzij de compensatiecilinder ontstaat een situatie waarin de tunnelbekisting volledig horizontaal in de kettingen hangt en uit de beuk kan worden gehesen 7 Situatie waarbij tunnel te ver is gecompenseerd en alleen terug kan worden gecompenseerd met een dubbelwerkende compensatiecilinder 6 Hydraulische compensatiecilinder 19 VAKBL AD 4 2022 BV 4-2022 2-Compensatiecilinder.indd 19BV 4-2022 2-Compensatiecilinder.indd 19 19-12-22 10:2519-12-22 10:25 VEILIGE BEKISTINGSOPLOSSING VOOR L ANDGOED DE HOVEN Aan de rand van de nieuwe stadswijk van Rotterdam, Park 16Hoven, wordt gebouwd aan het woningbouwproject Landgoed De Hoven met zeventig terrasappartementen en penthouses. Om onder alle omstandigheden veilig langs de ronde bouwvormen te werken, wordt gebruikgemaakt van een bekistingsoplossing die een brug- en dragerbekisting combineert als basis voor ondersteuning van de bovengelegen vloerbekisting. BRUGBEKISTING VOOR RONDE GEBOUWVORMEN 1 Door de combinatie van ParaTop-brugbekisting en het platform (met blauwe stalen elementen) kunnen de bovengelegen vloerbekistingsdelen veilig worden ondersteund. Duidelijk zichtbaar zijn de veiligheidshekken op het platform en de vloerbekisting, bron: DOK A Nederland PROJECTGEGEVENS Project Landgoed De Hoven Opdrachtgever / ontwikkelaar Gemeente Rotterdam / BVR VastgoedOntwikkeling Architect wUrck Constructeur Goudstikker ? de Vries Aannemer BVR Bouw Leverancier bekisting Doka Nederland 20 VAKBL AD 4 2022 Auteur Martin Franke in samenwerking met Doka Nederland BV 4-2022 3-Landgoed de Hoven.indd 20BV 4-2022 3-Landgoed de Hoven.indd 20 19-12-22 10:2419-12-22 10:24 L andgoed De Hoven omvat drie woonge- bouwen genaamd De Oranjerie, 't Koets- huis en Villa De Hoven. Deze bieden in totaal ruimte aan zeventig riante, kwalitatief hoogstaande appartementen. Door de eendui- dige vorm en kleurstelling vormen ze een duidelijke familie. Kenmerkend zijn de ronde vormen en de grote terrassen langs de gehele woning (fi g. 5). De woningen hebben daardoor een wijds uitzicht en tegelijkertijd veel privacy. VLOERBEKISTING De terrassen lopen door vanuit de woningen en worden samen met de vloeren in het werk gestort. Hier voor wordt gebruikgemaakt van een dragerloos vloerbekistingssysteem (Dokadek 30, foto 3), met panelen van 2,44 × 1,22 m² en 2,44 × 0,81 m² . De lichtmetalen frame-elementen zijn in dit project voorzien van een kunststof bekistingsplaat. Voor de ondersteuning van de panelen wordt gebruik- gemaakt van stempels met een vaste kop. In het bekistingssysteem worden de panelen aan ergonomische handgrepen schuin opgetild en aan de kopse kant ingehangen in een kop op een stempel. De kop is zodanig uitgevoerd dat het paneel kan worden vergrendeld. Hierdoor kan het paneel ? bijvoorbeeld door wind ? niet onbedoeld naar beneden vallen. Met de ene zijde van het paneel op de vereiste hoogte, kan daarna de andere kant met een montagestang omhoog worden gebracht. Ver volgens wordt ook aan deze zijde onder het paneel een stem- pel met stempelkop geplaatst waarin het paneel hangt. Voor het realiseren van de ronde vormen van de gebouwen wordt op het vloerbekistings- opper vlak een ronde randbekisting aangebracht. BRUGBEKISTINGSSYSTEEM Voor het ondersteunen van de buitenste vloer- bekistingspanelen, wordt op de ondergelegen verdieping een platform gecreëerd (fi g. 2). Hierbij wordt gebruikgemaakt van een combi- natie van een standaard systeembekisting (dragerbekisting) voor het platform zelf (Top 50) en het modulaire brugbekistings- systeem ParaTop. Dit ParaTop-systeem is eigenlijk ontwikkeld voor overstekende brug- dekken in de infrasector, maar kan ook worden toegepast voor balkons of andere uitkragingen in de woning- of utiliteitsbouw. Het systeem maakt het mogelijk het bekisten, 3 Dragerloos vloerbekistingssysteem bij project Landhoed De Hoven, bron: DOK A Nederland 2 Platform is via brugbekisting opgehangen aan vloer en maakt ondersteuning van bovengelegen bekisting mogelijk vloerbekisting (Dokadek 30) ankerstaaf baddingplanken H20-dragers horizontale gording (WS10) verticale gording diagonale spindels 21 VAKBL AD 4 2022 BV 4-2022 3-Landgoed de Hoven.indd 21BV 4-2022 3-Landgoed de Hoven.indd 21 19-12-22 10:2419-12-22 10:24 4 Inbouwschoen, -conus en -profiel van het ParaTop-systeem DRUKSTERK TE METEN De ontwikkeling van de druksterkte van het beton is een belangrijke parameter bij het uitvoeren van ruwbouwwerkzaamheden, want deze is onder meer bepalend voor de uithardings- en ontkistingstijd. De druksterkte wordt in het project met twee Concremote-sensoren op twee verdiepingsvloeren live gemonitord. Deze sensoren worden na het storten en afreien op het verse beton aangebracht. Ze meten regelmatig de temperatuurontwikkeling van het verse beton en versturen deze data naar het verwerkingscentrum. Daar wordt de methode van gewogen rijpheid gebruikt om realtime-informatie te berekenen en te vertalen naar de betonsterkte-ontwikkeling. De meetresultaten kunnen op ieder moment worden benaderd via een beveiligd webportaal. Gebruikers kunnen ook een melding ontvangen wanneer een bepaalde druksterkte is bereikt. Voor het meten en uitlezen van de druk - sterkte hoeft de bouwer dan ook niet fysiek op de bouwlocatie aanwezig te zijn. Vaak kan hierdoor eerder dan verwacht worden ontkist. stellen, storten en ontkisten veilig vanaf het platform uit te voeren. Het platform is in het project volledig voorgemonteerd. Het bestaat uit een horizontale gording (WS10) die door - loopt tot onder de betonnen verdiepingsvloer (fig. 2). Loodrecht op het deel van de gordin- gen dat uitsteekt, worden dragers (H20) aangebracht met daarop 50 mm dikke bad- dingplanken. Op deze manier kan worden doorgebouwd zonder op de rondingen van het gebouw te hoeven letten. Het platform wordt zoals gezegd opgehangen met het ParaTop- brugbekistingssysteem aan de vloer. Dit sys -teem kent niet meer dan drie onderdelen: een inbouwschoen, inbouwconus en inbouwprofiel (fig. 4). De inbouwschoen wordt op de beton- vloer bevestigd (fig. 6). Om het ParaTop- systeem te verankeren, wordt haaks op de gording van het platform een verticale gording aangebracht met behulp van lasplaten. Aan deze verticale gording worden twee diagonale spindels bevestigd die aan één zijde afsteunen tegen de onderzijde van de betonnen vloer en aan de andere zijde tegen de onderkant van het platform. Ten slotte worden ankerstaven bevestigd. Deze steken aan één zijde in de inbouwschoen en zijn aan de andere zijde met oogankers verbonden aan de horizontale gording van het platform. Hiertoe wordt over de ankerstaaf een inbouwconus geschoven en ver volgens vastgezet met bouten (fig. 4). Het platform is nu aan de bovenzijde verankerd aan de vloer, terwijl aan de onderzijde de spindel- jukken het platform ondersteunen. XP-R ANDBEVEILIGINGSSYSTEEM Om onder alle omstandigheden de veiligheid tijdens het werken te garanderen en een veilige omloop te creëren, zijn zowel de vloer- afschermingskap ankerstaaf vergrendelingsbouten inbouwconus inbouwprofiel inbouwschoen 22 VAKBL AD 4 2022 BV 4-2022 3-Landgoed de Hoven.indd 22BV 4-2022 3-Landgoed de Hoven.indd 22 19-12-22 10:2419-12-22 10:24 6 De ParaTop-inbouwschoen (groen) vormt het verbindende element tussen de betonvloer en de onderliggende constructie 5 Impressie van een van de gebouwen met kenmerkende ronde vormen. Ontwerp: wUrck, artist mpression: Beeldenfabriek bekistingspanelen als het platform voorzien van een veiligheidsheksysteem, in dit geval het systeem XP (foto 1). Deze valbeveiliging is universeel inzetbaar en leent zich voor hekbeveiligingen, bekistingen, trapleuningen en randen van gebouwen. Voor de montage van de hekken zijn de vloer- bekistingspanelen voorzien van leuninschoenen waarin de centrale leuningstaander van het veiligheidssysteem past. Op de uiteinden van het platform wordt een inschuifadapter inge- zet als houder voor de leuningstaander. De leuningstaander kan worden gebruikt voor veiligheidshekken, hout, steigerbuizen of volle beplanking, waarmee tot 1,20 m hoogte volledige veiligheid wordt geboden. Deze hoogte kan worden vergroot tot 1,80 m. TOT SLOT Momenteel (eind 2022) zijn twee van de drie woongebouwen gerealiseerd. Dankzij de slimme, gecombineerde inzet van de drie ver- schillende bekistingssystemen konden de ronde vormen van de gebouwen op een snelle en veilige manier worden gerealiseerd. inbouwschoen ankerstaaf verankerd in ankerschoen 23 VAKBL AD 4 2022 BV 4-2022 3-Landgoed de Hoven.indd 23BV 4-2022 3-Landgoed de Hoven.indd 23 19-12-22 10:2419-12-22 10:24 D at veiligheid een kostbaar goed is, bewijst de aandacht die er vanuit alle kanten van de markt voor dit onderwerp is, ook in de steiger- en bekistingsbranche. De Nederlandse Arbeidsinspectie organiseert acties rondom steigers, bouwliften, rolsteigers en bekistingen, er verschijnen nieuwe A- bladen en de Richtlijn Steigers wordt binnen- kort weer geüpdatet naar aanleiding van veranderingen in de Eurocode. "Het maakt dui- delijk dat het bieden van een veilige tijdelijke Veiligheid in de bouw is een kostbaar goed en staat dan ook hoog op de agenda van de VSB. Om het gewenste veiligheidsniveau te halen, moet er wel nog het nodige gebeuren. Daarbij begint het met veiligheidsbewustzijn. "Dat veiligheidsbesef is er echter niet van de ene op de andere dag", aldus branchemanager Gerard Westenbroek. VEILIGHEID begint bij bewustzijn GER ARD WESTENBROEK OVER HET BEL ANG VAN VEILIGHEID 24 VAKBL AD 4 2022 Auteur Martin Franke, Beta Public Relations B.V. / VSB BV 4-2022_Veilig werken.indd 24BV 4-2022_Veilig werken.indd 24 19-12-22 10:2519-12-22 10:25 werkplek op hoogte volop in beweging is", aldus Westenbroek. "Er blijkt echter meer nodig te zijn dan alleen aandacht, want onder de economische omstandigheden komt het regelmatig voor dat concurreren op prijs belangrijker is dan het garanderen van veilig- heid. Het kan dan ook zomaar voorkomen dat in de hele keten de verantwoordelijkheid voor veiligheid wordt doorgeschoven naar de volgende partij. Een opdrachtgever, die verantwoordelijk is voor veiligheid, legt die verantwoordelijkheid net zo gemakkelijk neer bij zijn toeleveranciers." Veiligheid lijkt soms niet verder te gaan dan de portemonnee van de opdrachtgever toelaat. Uiteraard begint veilig- heid bij de leveranciers; die moeten een veilig product leveren. Maar in de praktijk wordt er té vaak gezocht naar goedkopere alternatieven. VER ANTWOORDELIJKHEID Het draait daarbij allemaal om handhaving. Op de bouwplaats weten alle medewerkers het wel, maar veilig werken doet men lang niet altijd. Er moet dus worden gecontroleerd in plaats van gedoogd. Westenbroek: "Door initiatieven zoals de Richtlijn Steigers is de laatste jaren het veiligheidsniveau in de bouw en industrie meer naar elkaar gegroeid. Toch blijft er een groot verschil in de manier waarop veiligheid in beide branches wordt beleefd. Met alle regels die als het ware bovenop elkaar worden gestapeld, is de kans op schijnveilig- heid groter geworden. In het woud van regels WA ARBORGREGELING ALS KEURMERK Het is dit jaar twintig jaar geleden dat het bestuur van de VSB herkende dat een erkennings- regeling gebaseerd op kwaliteit, veiligheid en de VSB-statuten noodzakelijk was. Sinds 2004 voldoen alle leden van de VSB aan deze waarbor- gregeling, die geldt als keurmerk voor kwaliteit en veiligheid. In de waarborgregeling zijn nor- men en eisen vastgelegd waaraan bestaande en nieuwe leden moeten voldoen. Montagebedrij- ven (steigermonteurs, ondersteuningsmonteurs en betonbekisters) die in aanmerking komen voor de Waarborgregeling van de VSB moeten voldoen aan de eisen van de Veiligheids Check- list Aannemers (VCA) en de uitgangspunten van de VSB-statuten. Bovenal dient het proces van kwaliteitsbeheer- sing binnen het bedrijf te zijn gewaarborgd. Om de drie jaar wordt dit getoetst door een externe deskundige. Gerard Westenbroek: "Boven- staande geldt natuurlijk niet alleen voor montagebedrijven maar ook voor alle andere VSB-leden. Ook zij moeten voldoen aan de uitgangspunten van de statuten en beschikken over een gewaarborgd proces van kwaliteits- beheersing. Dankzij periodieke toetsingen kunnen we de zekerheid bieden dat elk lid van de VSB in staat is om veilig te werken, kwaliteit levert en werkt met aantoonbaar geschoold personeel op een niveau dat hoger ligt dan de wettelijke minimumeisen." 1 Gerard Westenbroek, foto: Louis Meulstee 2 Sluishuis in de steigers 25 VAKBL AD 4 2022 BV 4-2022_Veilig werken.indd 25BV 4-2022_Veilig werken.indd 25 19-12-22 10:2519-12-22 10:25 is er altijd wel één te vinden waarmee je duide- lijk kunt maken dat je als opdrachtgever of opdrachtnemer alles hebt gedaan om onveilige situaties te voorkomen. Daarmee wordt voor- bijgegaan aan het aller-belangrijkste aspect: het besef bij de gebruiker dat veiligheid boven alles moet staan. Daarom moet dit thema voortdurend op de agenda staan." Aan mede- werkers veiligheids? lms laten zien, ze continu informeren en op de hoogte houden van ontwikkelingen, het ontwikkelen van nieuwe richtlijnen ? alles moet erop gericht zijn de veiligheid zo veel mogelijk te bevorderen.ROL LEVER ANCIER Veiligheid draait daarmee vooral ook om bewust- zijn; het besef dat het eigen gedrag en dat van anderen de veiligheid op en rond de bouwplaats kan beïnvloeden. Dat bewustzijn leeft als geen ander bij leveranciers van producten en diensten die van het veilig werken op hoogte hun specia- lisme hebben gemaakt. Welke veiligheidsmaat- regelen bieden zij aan de klant en de uiteindelijke gebruiker? Bekend zijn de gebruiksvoorschrif- ten, de tekeningen en berekeningen die voor steigers verplicht zijn, maar er is meer. Leveranciers investeren bijvoorbeeld veel in kennisoverdracht naar gebruikers en proberen zo te voorkomen dat zij zelfstandig aanpassingen door voeren. Daarnaast worden op de bouw- plaats ook presentaties gegeven, waarin wordt aangegeven hoe men op een veilige manier kan werken met de geleverde arbeidsmiddelen. KETENINTEGR ATIE Er wordt dus het nodige gedaan om het veilig gebruik van steigers, hoogwerkers en beton- bekistingen te stimuleren. Daarnaast besteden de VSB-leden veel aandacht aan ketenintegra tie, waardoor het veiligheidsbewustzijn zich breder 3 Teunus Turm, bron: DOK A Nederland. B.V. Met alle regels die bovenop elkaar worden gestapeld, is de kans op schijnveiligheid groter geworden 26 VAKBL AD 4 2022 BV 4-2022_Veilig werken.indd 26BV 4-2022_Veilig werken.indd 26 19-12-22 10:2519-12-22 10:25 over de bouwketen verspreid en gepro? teerd wordt van wederzijdse kennis en er varing. "In het beste geval kan dat er voor zorgen dat sneller en e? ciënter wordt gewerkt, en daar- mee kosten worden bespaard. Al in een zeer vroeg stadium zitten VSB-leden met opdracht- gevers aan tafel om mee te denken over oplossingen. Daardoor kan er ook worden nage- dacht over de inzet van alternatieve methoden, technieken en hulpmiddelen die voor bepaalde situaties wellicht goedkoper of e? ciënter zijn zonder afbreuk te doen aan veiligheid." VEILIGHEIDSBEWUSTZIJN Door op die manier meer in processen te denken, wordt veiligheid een vast onderdeel van het bouwproces, maar daarmee is de bouw nog niet veiliger. Minstens zo belangrijk is het bewustzijn in alle delen van de organisatie dat veiligheid is vereist. "Door alles vast te leggen, weet je nog niet zeker of het op de werkvloer inderdaad veiliger wordt", aldus Westenbroek. "Je zult daar ook concreet uitleg moeten geven, want een betonbekister wéét in veel gevallen niet wat de gevolgen van onveilig gedrag zijn. Het uitleggen is dus minstens zo belangrijk als het creëren van regels. En die uitleg is niet alleen belangrijk voor de betonbekister of de timmerman, maar ook voor het middenkader. Als de bekister door- drongen is van veiligheid en daarop wijst, kan het zo zijn dat zijn baas, die er minder bewust mee bezig is, opdracht geeft door te blijven werken. Het moet dus van onder én van boven komen. Toch is het veiligheidsbesef er niet van de een op de andere dag. Dat heeft tijd nodig. Daarom moet er zo vroeg mogelijk mee worden begonnen en continu aandacht aan worden gegeven. Op die manier raakt de bouw langzaam doordrenkt van het veiligheids bewustzijn." 4 Massabeton, bron: DOK A Nederland B.V. NIEUWE RICHTLIJNEN Dankzij de expertise in diverse VSB-commissies kan de vereniging gebruikmaken van de meest recente kennis en deskundigheid. Die deskun- digheid uit zich in onder meer de Richtlijn Steigers en de Richtlijn Betonbekistingen en Ondersteuningsconstructies. Er wordt nu ge- werkt aan nieuwe richtlijnen voor andere arbeidsmiddelen die door VSB-leden worden aangeboden. Hierbij kan worden gedacht aan hangbruginstallaties en rolsteigers. Westenbroek: " Voor de totstandkoming van deze richtlijnen wordt de kennis aangedragen vanuit de speci eke VSB-commissies. Naast aspecten zoals het ontwerp, de uitvoering en het gebruik van de arbeidsmiddelen wordt ook ingegaan op de opleiding en scholing die nodig zijn voor de montage en het gebruik. Uiteindelijk willen we hiervoor bij de Stichting Veilig Werken op Hoogte (SVWOH) ook werkkamers laten inrichten, zodat de cirkel helemaal rond is: de kennis is vastgelegd, de opleidingen zijn geregeld, de examens liggen vast en de deskun- digheid van gebruikers en monteurs kan objectief worden getoetst." GER ARD WESTENBROEK OVER VSB VSB is, behalve op het gebied van veiligheid, actief op andere fronten, zoals scholing, kennisoverdracht en communicatie. Meer daarover staat in het interview ' Veiligheid het bestaansrecht van VSB' met Gerard Westenbroek uit 2021. Het uitleggen is dus minstens zo belangrijk als het creëren van regels 27 VAKBL AD 4 2022 BV 4-2022_Veilig werken.indd 27BV 4-2022_Veilig werken.indd 27 19-12-22 10:2519-12-22 10:25 ETIKET MET QR-CODE GOED ALTERNATIEF VOOR TR ADITIONELE STEIGERK A ART Bij het veilig gebruik van steigers speelt de zogenoemde steigerkaart een belangrijke rol. Hij laat onder meer zien of de steiger mag worden betreden en wat de voorwaarden zijn voor gebruik. De kaart heeft echter de nodige tekortkomingen. Een etiket met QR-code is een interessant alternatief. D e steigerkaart, ook wel scafftag genoemd, is een papiertje dat in een steigerkaarthouder (plastic mapje) aan de steiger hangt (foto 2). De kaart geeft aan wanneer en door wie de steiger of trappen- toren is gekeurd en waar voor hij is ontworpen. Als de steiger in opbouw is of niet voldoet aan de geldende normen, ontbreekt de kaart en is alleen een afwijkende kaart of een lege k aarthouder zichtbaar met daarop een melding dat de steiger niet mag worden betreden. Nadeel van de kaart is dat alleen ter plaatse is te zien of de steiger is goedgekeurd. Een van de praktische problemen is dat de kaart na verloop van tijd, bijvoorbeeld na een regenbui, vaak niet meer leesbaar is ? de gegevens worden ingevuld met een pen of stift. Verder mist veel aanvullende informatie, zoals een tekening of berekening van de gekeurde constructie. QR-code in de bouw 1 Steigerkaart met QR-code, bron foto's: Safe 28 VAKBL AD 4 2022 Auteur Jan Remmits, Safe BV 4-2022_QR-code.indd 28BV 4-2022_QR-code.indd 28 19-12-22 10:2419-12-22 10:24 ETIKET MET QR-CODE Een deel van de problemen kan worden onder- vangen met een plastic steigerkaart (foto 3). Maar in de praktijk blijkt ook die niet goed te werken. Om die reden heeft Safe een nieuwe steigerkaart ontwikkeld, die bestaat uit een etiket met QR-code (foto 1). Deze QR-code is gekoppeld aan een webpagina waarop relevante gegevens door gemachtigden kunnen worden bijgehouden. Deze gegevens zijn zichtbaar voor iedereen die de QR-code ter plaatste scant, met behulp van een mobiele telefoon. Het gaat om uiteenlopende gegevens, zoals: ? keuringsfrequentie en uitgevoerde keuringen ? eigenaar van de steiger ? tekening van de steigerconstructie of trappentoren ? berekening van de steiger of trappentoren ? aantal opgehangen steigerkaarten bij een constructie ? certi? caten en materiaalspeci? caties ? principedetails ? YouTube? lmpjes over de wijze van opbouwen ONTWIKKELING Het systeem is nu volop in gebruik en voldoet naar alle tevredenheid. De laatste stap is het afscheid nemen van de papieren uitvoering en volledig overgaan naar een kaart met QR-code. Aannemers blijken evenwel erg aan het nieuwe systeem te moeten wennen en vooralsnog vast te houden aan de traditionele steigerkaart. Een volgende stap is alle tekeningen te voorzien van een QR-etiket. De gewenste informatie op tekening is voor verschillende gebruikers anders. Zo wil een constructeur of werkvoor - bereider alle uitgangspunten zien, maar voor een monteur is alleen informatie nodig over hoe en wat hij moet bouwen. Door het gebruik van het QR-etiket is dit gemakkelijk uitvoerbaar. Het gebruik van de QR-code voor steigers is slechts een voorbeeld. De techniek biedt onge- twijfeld veel andere mogelijkheden in de bouw. QR-code in de bouw UITRIJVLONDERS EN HIJSHAKEN In navolging op de QR-code voor steigerconstructies, is het systeem nu ook ontwikkeld voor uitrij- vlonders (foto 4) en hijshaken. Deze verhuurproducten worden, voordat ze naar de bouwplaats gaan, op de werf gecontroleerd door bevoegde personen, voor elk project opnieuw. Dankzij de QR-code kan ook met deze producten alle gewenste informatie worden opgeroepen. 2 Traditionele steigerkaart is niet altijd goed leesbaar 3 Plastic steigerkaart 4 Het systeem met QR-code is ook ontwikkeld voor uitrijvlonders 29 VAKBL AD 4 2022 BV 4-2022_QR-code.indd 29BV 4-2022_QR-code.indd 29 19-12-22 10:2519-12-22 10:25 CB-reeks Meer informatie of direct bestellen? Ga naar de sho