26 VAKBLAD I 3 2015 auteur Henk Wapperom Betonvereniging BetononderwijsBetononderwijsBetononderwijs in actiein actiein actiein actiein actiein actie Beton is in onze bebouwde omgeving veruit het meest toegepaste bouwmateriaal. Dat is niet zon- der reden. In alle sectoren ? woningbouw, utiliteits- bouw en infrastructuur ? wordt beton wel in een of andere vorm toegepast, vaak zonder dat we er uitgebreid bij stilstaan. Voor de generaties van nu is beton dus een gegeven. Maar hoe zit dat bij de generaties van morgen? Is voor hen het toepassen van beton straks net zo voor de hand liggend als voor ons nu? En als dat niet zo is ? en we trekken ons dat aan ? wat moeten we dan vandaag doen om de koers alsnog in de juiste richting te verleg- gen? Het antwoord ligt bij goed betononderwijs. H et reguliere bouwtechnische onder wijs in Nederland (mbo, hbo en wo) speelt een cruciale rol in het proces van kennisoverdracht rondom beton. Goed betongerelateerd onderwijs zorgt voor goed opgeleide vakmensen en dus voor betere kansen voor de toepassing van het materiaal beton. Een tekort aan specifieke beton- kennis kan leiden tot een verslechte- ring van de concurrentie positie, tot sub optimale toepassing van het mate- riaal en een versterking van de prijs concurrentiespiraal. Beton in het curriculum In de afgelopen twintig jaar is het materiaal beton bij het mbo vrijwel geheel verdwenen uit het curriculum. Op het hbo is het materiaal goeddeels in de afstudeerfase beland. Is de vraag vanuit het bedrijfsleven naar goed Over de rol van regulier en cursorisch onderwijs en het bedrijfsleven p26_Artikel 7 26 15-10-15 16:32 27 VAKBLAD I 3 2015 en verdieping aangeboden. Leden van VOBN spannen zich in om scholen en onderwijsinstellingen te steunen. Veel betonmortelcentrales ontvangen jaarlijks leerlingen voor een rondleiding met uitleg. En veel mede- werkers uit de industrie zijn naast hun dagelijkse werk beschikbaar als docent of gastdocent. Actuele kennis uit de praktijk is daarmee gegarandeerd. Samen met andere organisaties stimu- leert VOBN het aanbieden van een Minor Beton op mbo Bouw & Infra- opleidingen. Deze minor voor mbo- niveau 3 of 4 laat leerlingen kennismaken met veel betonfacetten buiten de bouwplaats. Naast praktijk- en theorie- lessen worden excursies met gastles gehouden bij een constructeur, wape- ningscentrale, prefab-betonfabriek, betonmortelcentrale, beton-recyclings- bedrijf en dergelijke. Op alle niveaus wil de branche kennis delen, met name over innovaties en duurzaamheid van het materiaal betonmortel. BFBN In de prefab-betonindustrie is het voor- namelijk de AB-FAB die zich actief bij het onderwijs betrokken toont. De Associatie van BetonFABrikanten van constructieve elementen is een van de sectorverenigingen binnen de BFBN. De betrokkenheid bij het onderwijs gaat terug tot de eeuwwisseling. Omdat de vereniging ontevreden was met de kennis van beton op het hbo, werd geïnvesteerd in een omvangrijk pakket aan lesmateriaal dat werd bijeengebracht in het twee dikke multomappen omvattende Handboek Prefab Beton. Op basis van deze gestolde kennis werden samen met de Haagse Hogeschool en Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, lesmodules prefab beton en voorgespannen beton ontwikkeld. Die voorzien tot de dag van vandaag in een behoefte. Inmid- dels gebruiken tien van de dertien hogescholen delen van de BFBN-lesmo- dules. Om de lesmodules praktisch in te vullen, worden de lessen verzorgd door ervaringsdeskundige docenten die in de prefab-betonindustrie werkzaam zijn. De BFBN bemiddelt daarbij. Dezelfde service geldt voor het verzor- gen van incidentele gastlessen en excursies naar productielocaties en bouwplaatsen. Cursorisch onderwijs Aanvullend op het reguliere onderwijs, bieden diverse organisaties verdie- pende kennis aan met toegesneden cursussen. Meestal spitsen deze cursussen opgeleide vakmensen met kennis van beton dan zo veel afgenomen? Nee, dat is toch niet de praktijk. Uit een enquête van VNconstructeurs uit 2012 naar de aanwezigheid van construc- tieve competenties bij afgestudeerden aan hbo en wo, bleek duidelijk dat bedrijven de kennis van materiaalkunde en uitvoeringstechniek wel degelijk belangrijk vinden. Maar omdat het reguliere onderwijs deze kennis niet of onvoldoende aanbiedt, wordt dit dan maar zo veel mogelijk in het werkveld aangeleerd. De wijze waarop opleidingsinstituten als Betonvereniging en Civilion deze vraag naar aanvullende kennis hebben opgepakt, wordt goed gewaardeerd door het bedrijfsleven. Toch overheerst ook de gedachte dat deze situatie niet zo kan blijven bestaan. Het bedrijfsleven bemoeit zich daarom meer en meer met het reguliere bouwtechnische onderwijs, verzorgt gastcolleges en biedt stageplekken aan. Ook andersom maakt het onderwijs graag gebruik van de aanvullende faciliteiten die het bedrijfsleven biedt. Het bedrijfsleven actief In de betonsector fungeren BFBN en VOBN, brancheverenigingen van respectievelijk de prefab-betonindus- trie en de betonmortelsector, op hun terrein als intermediair tussen hun leden en het onder wijs. Dat blijkt uit het hiernavolgende. VOBN Sinds de leden van VOBN zich hebben uitgesproken voor maatschappelijk ver- antwoord ondernemen (MVO) en ook voor het keurmerk Beton Bewust, is nog duidelijker geworden dat kennis een onlosmakelijk onderdeel is van het product betonmortel. Kennis binnen de bedrijven moet op niveau zijn en up-to-date worden gehouden. Voor het halffabricaat betonmortel moeten ook de gebruiker en verwerker zijn geschoold. Het reguliere mbo en hbo zorgen voor de basiskennis. Met oplei- dingen en trainingen van onder meer de Betonvereniging wordt verbreding 1 Voor het halffabricaat betonmortel moeten ook de gebruiker en verwerker zijn geschoold foto: Reen van Beek, A2 Maastricht p26_Artikel 7 27 15-10-15 16:32 28 VAKBLAD I 3 2015 zich toe op algemene kennisgebieden, zoals Bouwbesluit en projectmanage- ment. De belangrijkste spelers op betongebied zijn Betonvereniging en Civilion. Waar de eerste zich vooral richt op specifieke beroepen in de betonsector, leidt de tweede op voor functies in de infrasector (waarvoor beton een belangrijk bouwmateriaal is). Betonvereniging De Betonvereniging is een vereniging van aannemers, ingenieurs, bedrijven en overheid en kent zowel bedrijfsleden als persoonlijke leden. Alle hebben ze affiniteit met beton. Kennisoverdracht over beton staat centraal in haar doel- stelling. Een van de belangrijkste activi- teiten is daarom het organiseren van cursussen, verdeeld over de vier aan- dachtsgebieden technologie, construc- tie, werkvoorbereiding & uitvoering en onderhoud & reparatie. De curricula van de cursussen sluiten nauw aan bij wat mbo, hbo en wo 'afleveren'. In de betonsector worden de diploma's die de Betonvereniging afgeeft hoog gewaardeerd. In relevante normen en beoordelingsrichtlijnen, zoals NEN 8005, BRL 1801 en BRL 3201, wordt het bezit van een BV-diploma aangemerkt als een kwaliteitsmaat voor bedrijven en personen. De bekendste diploma's zijn Betonlaborant BV, Toeslagmaterialen- laborant BV, Betontechnoloog BV, Betontechnologisch Adviseur BV, Betonconstructeur BV (ASEng, BSEng en MSEng), Betononderhoudskundige BV en Betonuitvoerder/werkvoorbereider BV. Om een van deze diploma's te kunnen bemachtigen, moet vaak een heel tra- ject van cursussen met goed gevolg worden afgelegd. Verder onderhoudt de Betonvereniging contacten met het technisch onderwijs op alle niveaus. In de zogenoemde BestuursAdviesCommissie Onderwijs wordt periodiek met vertegenwoordi- gers van het onderwijs en het bedrijfs- leven overlegd over de wederzijdse behoeften. En voor sommige opleidin- gen bestaan commissies waarbij de curricula van de eigen opleidingen samen met vertegenwoordigers van het onderwijs tegen het licht worden gehouden. Civilion Civilion is opgericht door en voor de aannemersbedrijven in de Civiele Betonbouw. De organisatie vormt een platform waarop mensen samenkomen die affiniteit hebben met techniek en maatschappelijke verantwoordelijkheid en verantwoord werken aan infrastruc- tuur, watermanagement en energie- voorziening. Op het terrein van oplei- dingsbehoefte, actuele lesstof en gastdocenten uit het bedrijfsleven, werkt Civilion zeer nauw samen met haar achterban, de civiele betonbranche. Nieuwe opleidingsbehoeften worden samengebracht in de Taakgroep Arbeidsmarkt en Opleidingen, die valt onder de Vakgroep Civiele Betonbouw van Bouwend Nederland. Civilion zorgt vervolgens voor het uitvoeren en facili- teren van de gezamenlijke ontwikkeling. Actief heeft deze samenwerking plaats in zogenoemde bbl-trajecten (beroepsbegeleidende leerweg). Hierin hebben leerlingen een arbeids - overeenkomst met een werkgever in de branche en volgen daarnaast één 2 Veel betonmortel­ centrales ontvangen jaarlijks leerlingen voor een rondleiding met uitleg p26_Artikel 7 28 15-10-15 16:32 29 VAKBLAD I 3 2015 dag in de week een mbo- of hbo-oplei- ding. Civilion biedt dergelijke opleidin- gen momenteel aan op niveau 2 en 3 (mbo) en niveau 5 (tweejarige Associate Degree hbo Civiele Betonbouw). Vanaf volgend studiejaar komt daar nog het in ontwikkeling zijnde bbl-niveau 4 bij. Op het gebied van betontechnologie worden voor alle niveaus gastlessen en excursies verzorgd door deskundigen uit de betonsector alsmede vanuit de aannemerij. De programma's van de verschillende betononderwerpen wor- den op elkaar afgestemd, zodat er een complementair curriculum ontstaat zonder onnodige dubbelingen. Kennistransfer en kennisvraag Om inzicht te krijgen in het huidige aanbod en een verbeteringsslag in te zetten, wordt momenteel door een aantal partijen gewerkt aan een zoge- heten Actieplan Betononderwijs. In adviseurstermen wordt hierbij een transfer voorgesteld vanuit IST (analyse van de huidige situatie) naar SOLL (hypothesen met betrekking tot de gewenste situatie). Daarbij is er aan- dacht voor, in willekeurige volgorde:  (afstudeer)stages; hoe kunnen we de markt van vraag en aanbod beter op elkaar afstemmen en toegankelijk maken;  stages en bijscholing voor docenten;  leermiddelen, inclusief laboratoria en praktijkvoorbeelden;  (gast)colleges en adoptie van delen van het onderwijs;  invloed op het curriculum, minors en beroepenveldcommissies;  voorlichting en werving, open dagen, studiekeuze (hulp vanuit de sector);  excursies en bedrijfsbezoeken;  studieverenigingen;  honoursprogramma's en baangarantie;  (regionale) banenmarkt en carrièrebegeleiding;  borging van de kwaliteit van docenten en opleidingen;  alumni. Een heel aantal grote en kleinere acties die niet alleen moeten worden opgezet, maar ook onderhouden. In het verleden zijn namelijk te vaak veelbelovende initiatieven een vroege dood gestorven, simpelweg omdat een of meer sleutel- spelers stopten en er niet in opvolging was voorzien. Om zulks te voorkomen, zal de betonbranche aansluitend aan het onderzoek langjarig het boven- staande moeten gaan regisseren. De betonbranche als kennismakelaar die partijen aan elkaar koppelt en vraag en aanbod op elkaar afstemt. Daarmee kunnen de verschillende branche- verenigingen zich naar hun achterban toe profileren en het materiaal beton in de maatschappij van een positief imago voorzien. Succes is niet gegaran- deerd; we kunnen het wel met elkaa r afdwingen. Voorbeeld 1: Minor Betonbouw Een project dat als voorbeeld kan dienen voor succesvolle participatie van het betonbedrijfsleven in het technisch onderwijs, is de Minor Betonbouw. De pilot dateert van 2009, toen Betonvereniging, VOBN en het Deltion College in Zwolle (mbo) de handen ineen sloegen om de dreigende leegloop aan kennis tegen te gaan. Dit initiatief resulteerde in een lesprogramma van tien dagen, waarbij de (beton)lessen deels door een docent van het Deltion College en deels door een door het bedrijfsleven gesponsorde vakdocent worden gege- ven. Het programma wordt aangevuld met gastlessen verzorgd door werknemers van bedrijven in de regio, zoals een betonmortelcentrale, prefab-betonbedrijf, ingenieursbureau, bouwbedrijf, wapeningscentrale of bekistingsleverancier. Natuurlijk worden daarbij ook excursies naar deelnemende bedrijven en bouwprojecten georganiseerd. Behalve het Deltion College hebben inmiddels ook het Albeda College in Schiedam en het ROC Twente in Hengelo de Minor in hun curriculum opgenomen. Deze jaargang doen in het mbo de zogenoemde Herziene Kwalificatiedossiers hun intrede. Binnen de hierin omschreven Vrije Ruimte kunnen individuele scholen hun eigen accenten aangeven, oftewel delen van het curriculum zelf invullen. Zo kunnen ze zich onderscheiden van andere mbo's. Onder leiding van Betonvereniging, VOBN en Deltion College wil de betonbranche met de hier omschreven Minor Betonbouw invulling geven aan deze Vrije Ruimte. Voorbeeld 2: Uitvoering/werkvoorbereiding Een mbo-student Infratechniek gaat na het behalen van zijn diploma bij een aannemer aan de slag als assistent- uitvoerder/werkvoorbereider in de civiele betonbouw. Om zich al werkend in het vak te bekwamen, volgt hij bij Beton- vereniging en Civilion de nodige vakgerelateerde cursussen. Behalve met hun respectievelijke achterban overleggen beide organisaties nauw met elkaar om het risico op overlap zo gering mogelijk te maken. Op deze wijze kan iedereen zijn eigen vervolgtraject in zijn ontwikkeling bepalen. 3 In de prefab­betonindustrie is het voornamelijk de AB­FAB die zich actief bij het onderwijs betrokken toont p26_Artikel 7.indd 29 16-10-15 15:04