Een maandelijkse uitgave van deNederlandse Cementindustriecorrespondentie-adrespostbus 3011, 5203DA 's-Hertogenboschtelefoon 073-150150 (abonnementen 150231)ISSN 0166-137xjanuari 1982Betonproduktie en lawaaiOnder de titel 'Betonproduktie en milieu' werd inBetonlek 4/26 gewezen op het bestaan vanakoestische vervuiling. Met de kanttekening datde betonfabrikant steeds meer gedwongen zalworden tot beperking van lawaai. Het groeiendbelang van dit onderwerp wordt geïllustreerddoor een onderzoek van CUR-VB met financiëlesteun van het Ministerie van Sociale Zaken en deBond van Fabrikanten van Betonwaren inNederland (BFBN). Het resultaat van dit onder-zoek is neergelegd in CUR-VB rapport nr. 101'Lawaai bij het verwerken van betonspecie'.De betreffende commissie heeft allereerst eeninventarisatie gemaakt van het probleem en demogelijke oplossingen.Ditvroeg om een gerichtebenadering vanuit betontechnologische,geluidtechnische en medische kant. Naasthetuitvoeren van literatuurstudieswerd daartoe eenenquête gehouden onder fabrikanten vanbetonwaren in Nederland. Afgezien van dezenoodzakelijke inventarisatie ligt het belang vanhet rapport vooral in de aánbevelingen voordirect of op korte termijn te realiseren maat-regelen om het lawaai in een betonfabriektot eenacceptabel niveau te reduceren.GeluidHet is niet eenvoudig om de geluidsterkte zoalsdoor het menselijk oor waargenomen, in eengetal uit te drukken. Geluid ontstaat door hettrillen van lucht, dus het voortplanten van zeerkleine drukvariaties. Het aantal trillingen perseconde, de frequentie, bepaalt de toonhoogtevan het geluid. De gebruikelijke maat hiervoor isdeherz, afgekortHz; lHz= 1trilling perseconde.De uiterste grenzen waartussen het menselijk oorgeluid kan waarnemen, zijn 20Hzen 16000Hz; ditis echter afhankelijk van onder andere de leeftijd.Een willekeurig geluid bestaat uit eengecompliceerd geheel van verschillende tonen,elkdus met hun eigen frequentie. Niet allefrequenties worden door het menselijk oor alseven luid waargenomen; hogere frequentiesworden luiderwaargenomen en zijn dus eerderhinderlijk. Dit maakt het zo moeilijk om hetalgemeen begrip geluidsterkte in een getal uit tedrukken. Meestal wordt de decibel A gebruikt alsmaat voor deze geluidsterkte. Daarbij is eencorrectie aangebracht die rekening houdt met degrotere gevoeligheid van het oor voor de hogeretonen. Tabel 1 geeft een indicatieve schaal vangeluidniveaus in dB{A) zoals uitgeven door hetMinisterie van Volksgezondheid en Milieu-hygiëne. De dB{A) is dus een vereenvoudigdemaat voor geluidniveau, maar is toch nog niet zoeenvoudig te hanteren. Zo is demeetwaardesterkafhankelijk van deplaats waar gemeten wordt; bijelke meting hoort daarom een omschrijving vandeze meetplaats. Elke verhoging met 10 dB{A)wordt door ons ervaren als een verdubbeling vanhet lawaai. Er zijn regels voor optellen enaftrekken van de bijdragen van diverse geluid-bronnen aan het door ons ervaren geluid. Ook ishet belangrijkom te weten dat een vloeistof (zoalsbetonspecie) aanzienlijk minder geluid afstraaltdan een vaste stof (zoals een mal) bij overigensdezelfde trilintensiteit.1Beperking van lawaaiIn de toekomst, en zeker bij strengere eisen tenIn het rapport wordt een aantal karakteristiekegeluidspectra gegeven voor bepaalde soortenbetonproduktie. Zo'n spectrum bestaat uit eendiagram waarin bij elke frequentie het op-tredende geluidniveau wordtgegeven. Dergelijkespectra geven belangrijke aanwijzingen over defrequenties van het hinderlijk geluid en dus overde richting waarin moetworden gezocht voorhetaanbrengen van verbeteringen. Een zeer globalekarakterisering vangeluidniveausin beton-fabrieken wordt gegeven in tabel 2. Daarbij wordttevens vermeld welke verbeteringen zijn teverwachten door het aanbrengen van tamelijkeenvoudige voorzieningen.specie door. Door de geringe gevoeligheid vanhet oor voor deze lage frequenties dragen dezetrHingen maar beperkt bij tot het lawaainiveau.Hoog-frequente trillingen (bijvoorbeeld9000-12000 ornw/rnln, dus 150-200 Hz) dringenniet diep door maar dragen bij tot goedeoppervlakteverdichting. Deze hogere frequentiesleveren een grotere bijdrage aan het lawaai-niveau. Om misverstand te voorkomen: indegeluidtechniek worden deze trillingen nog alslaag-frequent aangeduid!Hieruit blijkt al dat een beperking van allerleitrillingenin hetgebied vande hogere frequenties,diebetontechnologisch niet van belang zijn, eenaanzienlijke verbetering in menselijk opzicht kanbetekenen.Tabel 1Indicatieve schaal van geluidniveaus in dB{A) (uit-gegeven door het Ministerie van Volksgezondheid enMilieuhygiène)LawaaiGeluid speelt een belangrijke rol in het contactvan de mens met zijn omgeving. Een overmaataan geluid wordt al snel ervaren alshinderlijk, bijzeer hoog niveau zelfs als pijnlijk. Erger is dat allang vóór hetbereikenvan de pijngrens blijvendeschade aan het gehoor kan optreden. De ge-voeligheid hiervoor is individueel nogal verschil-lend maar de schade is in ieder gevalonherstelbaar.In het dagelijks leven wordt het risico van gehoor-schade dikwijls onderschat, vooral omdat deernstige gevolgen door een combinatie metnormale ouderdomsverschijnselen eerst oplatere leeftijd aan de dag treden in de vorm vandoofheid. Medisch wordt het probleem echtergoed onderkend. Het is dan ook te danken aandetoenemende druk van diverse instanties, zoalsbedrijfsgeneeskundige diensten en vakbonden,dat de werkende mens steeds minder aanschadelijk geluid zal worden blootgesteld. Datmensen zichzelf nogal eens vrijwillig aan groterisico's blootstellen (discotheken!) zullen we hiermaar in het midden laten.Lawaai in betonfabriekenDe belangrijkste lawaaibron in betonfabrieken ishet verdichten. Een belangrijk onderscheid kanworden gemaakt in het direct of indirecttoevoeren van trilenergie aan betonspecie.Bij direct trillen, zoals met tri Inaalden en -balken,wordt de energie vrijwel rechtstreeks door hettrilapparaat aan de betonspecie overgedragen.Bij indirect trillen gebeurt de overdracht viamallen, stempels e.d,In de betonindustrie wordt verder onderscheidgemaakt tussen laag-frequent en hoog-frequenttrillen. Laag-frequente trillingen (bijvoorbeeld3000 omw/min, dus 50 Hz) dringen diep in de2dB(A)140130120110100908070605040302010osoort van geluidpijngrensstartend straalvliegtuig op 50 msnijbrander op 1mhoutcirkelzaag, drilboor op 1 mkogelmolen op 1m, rotatie-drukkerij,metaal bedrijfpasserende trein, 120km/h op 25 m;ketelhuisbinnen in 2CV auto, 100 krn/h:trein, 60 km/h op 25 mcontinu op 25 m van autosnelweg.norrnaal gespreksniveau;grens ongestoord telefoongespreknormale woonwijk overdag (buiten);druk kantoorrustige woonstraat overdag; koelkast op1 m; rustig kantoorleeszaal bibliotheek; rustige woonwijk's nachts (buiten)gefluistervallend bladgehoordrempel (absolute stilte)Tabel 2Typerendegeluidniveaus in de betonindustrie80- 90zonder metvoor- voor-zieningen zieningen95-10085- 9590-10090-100808580-100105-115105-12095-11510085-100trilnaald in specieoppervlaktetrillers,trilbalkenbekistingstrillers:langebalken, buizentegelpersensteen- en blokkenpersentriltafeis, triljukkenpersluchtuitlaatmengenmachine typeaanzien van lawaaibeperking, zullen andereproduktietechnieken in aanmerking komen.Sommige hiervan, zoals vacuümbeton enhydraulisch persen, zijn zekerniet nieuw.Strengere lawaaieisen zullen ongetwijfeld eenbelangrijke stimulans vormen voor toepassing opgrotere schaal.Van speciale methoden zoals hydrovibratie(trillen in een vloeistofbad) moet de praktischebruikbaarheid nog worden afgewacht.In een bestaande produktielijn kan het probleemop twee wijzen worden aangepakt. De verdicht-baarheid van betonspeciekan aanzienlijkworden vergroot door het gebruik van super-plastificeerders. Door deze hulpstof wordt hetmogelijk een gemakkelijk (en dus lawaai-arm) teverdichten betonspecie te maken met dezelfdewater-cementfactor (en dus dezelfde beton-eigenschappen) als uitgaande van de traditionele'droge' betonspecie. Een bestaande installatiekan op weinig ingrijpende wijze worden aan-gepast en verbeterd. Bij zulke geluidreducerendemaatregelen gaat het er dus om de storendetrillingen in het gebied van dehogere frequentieszoveel mogelijk uit te sluiten zonder de effectivi-teit van het verdichtingsproces aan te tasten.Geluidreducerende maatregelenDe doelmatige toepassing van dergelijke maat-regelen kan leiden tot lawaaireductie zoals aan-gegeven in tabel 2. Voor een systematischeaanpak kunnen de volgende groepen wordenonderscheiden:1. het beperken van geluidproduktie aan debron;2. het beperken van overdracht van geluid van debron naar het gehoor;3. alle overige maatregelen in de bedrijfsvoeringzoals kiezen van trilsysteem en -apparatuur,aanpassen betonsamenstelling e.d.ad.1.Voor een systematische behandeling van ditonderwerp verwijzen we naar het CUR-VBrapport. Om een indrukte geven van demogelijk-heden:- voorkom rammelen door:lassen in plaats van boutverbindingen,beperken boutafstand.beperken niet-hechtende overlappen;- aanbrengen van verende tussenlagen op tril-tafels, tussen maldelen enz.;- verlagen frequentie (met als consequentie eenlangere triltijd);- niet trillen tenzij de mal minstens gedeeltelijkgevuld is;verstijving van onderdelen ter beperking vanresonanties;- trillingdempende lagen op grote metalenmalvlakken;- diverse mogelijkheden voor beperking vanlawaai door perslucht van bedieningskleppen;- uitsluiten van trilmotoren die zelf teveel lawaaiproduceren;- verkleining van meetrillende oppervlakken(ondergrond bordessen en dergelijke isolerendoor verende tussenlaag);geluiddempende bekleding van storttrechterse.d.ad 2.Voor beperking van de overdracht van hetgeproduceerde geluid moet worden gedachtaan:- omkasting van geluidbronnen;- bouwkundige maatregelen; vooral van belang3op grotere afstand van de geluidbron. Bij-voorbeeld: een verlaagd, geluidabsorberendplafond;schermen en cabines; vooral van belang voorde bedieningsman.ad 3.Onder deze noemer valt een groot aantal maat-regelen. Er werd al op gewezen dat trillen in debetonspecie aanzienlijk minder geluid pro-duceert dan trillen van de mal. Vergeet ook nietdat regelmatige inspectie (eventueel geluid-meting) en onderhoud noodzakelijk zijn om tevoorkomen dat vele goedbedoelde maatregelenniettot hun recht komen dooreen enkel 'lek' in devoorzieningen.Ten aanzien van de betonspecie zelf werd hetgebruik van eensuperplastificeerder al genoemdals belangrijke mogelijkheid. In dezelfdesfeer ligteen mengselaanpassing, bijvoorbeeld een ver- .hoging van het cementgehalte waardoor bijgemakkelijke verwerkbaarheid toch dezelfdesterkte wordt gehaald.Het is soms zelfs de vraag of er terwilIe vanprestige- of concurrentieoverwegingen over-dreven eisen aan de druksterkte(en daarmee aandroger werken met grotere trilintensiteit) wordengesteld.Het rapport besluit metde stelling datlawaai-bestrijding als onderdeel van de gezondheids-bescherming een deel van het sociale beleid vaneen bedrijf zal gaan vormen. Daar kunnen we hetvan harte mee eens zijn.Gegevens ontleend aan:Lawaai bij het verwerken van betonspecie; CUR-VB rapport 101; Betonvereniging, Zoetermeer,1981.4