10 december 2013 VAKBLAD I 2Het Muziekpaleis staat op de plekvan het oude Vredenburg vanUtrecht. Dit spraakmakende gebouw,naar een ontwerp van Herman Hertz-berger, werd in 1979 opgeleverd. Hetontwerp kende felle voor- en tegenstan-ders. Maar over de akoestiek was ieder-een het wel eens: die was uitzonderlijkgoed. Reden genoeg om deze zaal alssymfoniezaal te behouden. Naast dezebestaande zaal zijn er vier nieuwe zalen:voor pop, jazz, cross-over en kamermu-ziek, ontworpen door in totaal vier ar-chitecten (zie kader). Alles is onderge-bracht in een gebouw van 68 m breed,46 m diep en circa 45 m hoog.Gezien de functie van de zalen geldener strenge akoestische eisen. Deze zalenzijn uitgevoerd als doos-in-dooscon-structies en zijn akoestisch volledig vanelkaar ontkoppeld. Verder vormde degescheiden publieksstromen een be-langrijk aandachtspunt voor hetontwerp.Het Muziekpaleis is onderdeel van hetMasterplan Stationsgebied. Omliggendkomen er twee woon-winkelblokken eneen parkeerkelder. Als al deze onderde-len af zijn, wordt aan de stationszijdede Catharijnesingel in ere hersteld.ContractIn 2008 is het project door opdracht-gever Projectorganisatie Stationsgebied(POS) aangeboden aan vijf vooraf gese-lecteerde aannemers. Van hen verwierfHeijmans Utiliteit uiteindelijk het pro-ject. Met het plan van aanpak gingVijf zalen, vier architecten, 5500 bezoekersHet Muziekpaleis wordt het nieuwe onderkomen van muziek-centrum Vredenburg, poppodium Tivoli en SJU Jazzpodium.De vier nieuwe zalen (`biotopen') zijn ontworpen door ver-schillende architecten. De popzaal (2000 bezoekers) is ont-worpen door Jo Coenen, de cross-overzaal (700 bezoekers)door NL Architects, de kamermuziekzaal (541 bezoekers)door Architectuurstudio HH (tevens overkoepelend architecten verantwoordelijk voor de renovatie van de bestaande zaal)en de jazz-zaal (400 bezoekers) door architectuurcentraleThijs Asselbergs.Bouwvolgorde essentieelvoor MuziekpaleisEen muziekcentrum met maar liefst vijf zalen: binnenkort kun-nen muziekliefhebbers hun hart ophalen in het MuziekpaleisUtrecht. Muziekvoorkeur doet er eigenlijk niet toe. Of het nugaat om pop, jazz of klassiek, alles krijgt een plek. In december2013 wordt de laatste hand gelegd aan dit indrukwekkendegebouw. Voor het ontwerp vormde de akoestische scheidingvan deze zalen de belangrijkste uitdaging. Voor de uitvoeringzorgden vooral de krappe locatie en de bouwvolgorde voor denodige hoofdbrekens.Nieuw onderkomen voor belangrijkste muziekpodia in Utrecht11december 2013 VAKBLAD I 2Projectgegevensproject Muziekpaleis Utrechtopdrachtgever Projectorganisatie Stationsgebied(POS), gemeente Utrechtarchitect Architectuurstudio HH (overkoepelendarchitect), Jo Coenen & Co Architekten,Architectuurcentrale Thijs Asselbergs,NL Architectsconstructeur Zonneveld ingenieursadvies installaties Ingenieursburo Linssenadvies bouwfysica &akoestiek DHVhoofdaannemer Heijmans Utiliteitbetonwerken BTB Riedasstaalconstructie CSM1Muziekpaleis Utrecht in aanbouwfoto 1, 3, 7: Zonneveld ingenieurs12 december 2013 VAKBLAD I 2Heijmans in gesprek met de opdracht-gever, als ware het een bouwteam.Tekeningen waren al op besteksniveauuitgewerkt, waardoor de globale opzetniet meer kon worden gewijzigd. Tochmoest er flink worden bezuinigd, wantde begroting lag ruim boven het prijs-plafond van de gemeente. In hetbouwteam is de prijs zodanig omlaaggebracht, vooral door versoberingen inhet ontwerp, over de hele linie, datovereenstemming is bereikt.Niet alleen het ontwerp, ook de bouw-volgorde stond grotendeels vast: aanhet moment van het belasten van dekern en de volgorde van de montagevan de staalconstructie kon de aanne-mer weinig meer veranderen. De con-structeur had daarin al belangrijkebeslissingen genomen, vooral om destabiliteit tijdens de bouwfase te waar-borgen. Flexibiliteit die er bij een volle-dige constructie in beton nog wel eensis, bijvoorbeeld door te vari?ren involgorde van vloervelden, was er nuniet.Al het betonwerk is uitbesteed aan BTBRiedas. Vanwege het grote belang vanhun werk, opereerden zij meer als co-maker dan als onderaannemer. Datgold ook voor staalleverancier CSM.Tijdens de bouw was er zeer intensiefoverleg tussen de partijen.Constructieve opzetHet gebouw bestaat uit twee grote be-tonnen kernen die de stabiliteit van hetvolledige gebouw verzorgen. De viernieuwe zalen zijn opgebouwd uit staal-constructies die grotendeels aan de be-tonnen kernen hangen. De popzaalrust daarnaast op meerdere kolommen.Ook de cross-overzaal en de jazz-zaalworden door enkele relatief slankekolommen opgevangen. De kamer-muziekzaal hangt tussen de kernenvolledig vrij boven de bestaandesymfoniezaal, waarbij de jazz-zaal alscontragewicht wordt gebruikt. Om ditmogelijk te maken zijn in de kern zwarestaalconstructies ingestort (foto 3).De vloeren van de zalen zijn uitgevoerdin breedplaten en/of kanaalplaten.De zalen zijn akoestisch van elkaarontkoppeld. Daar waar constructievescheiding niet mogelijk was, is gebruik-gemaakt van verschillende typen op-legmaterialen. Zo wordt voorkomendat geluid via de fundering, de kernenof overige constructies alsnog in anderezalen terechtkomt.BouwplaatsHet Muziekpaleis ligt in hartje centrumen wordt ingeklemd door een nieuwwoon-winkelblok aan de oostzijde (DeVredenburg, inmiddels gereed) en eenvergelijkbaar blok met parkeerkelderaan de zuidzijde (bouw recent gestart).Aan de noordzijde loopt het Vreden-burg met busbaan en aan de westzijdede Rijnkade/Catharijnesingel (fig. 4).De bouwplaats is daardoor bijzonderkrap. Toch heeft dit niet echt tot pro-blemen geleid.Het bouwbureau was aanvankelijk aande noordzijde gesitueerd, boven eenwinkel aan het Vredenburg. Pas toen detunnelbak in de Catharijnesingel (west-zijde) was gesloopt, kon de bouwkeetdaar worden opgebouwd. Hierdoorontstond daar ook wat ruimte voorbouwopslag en trailers. Ook aan denoordzijde konden vrachtauto's lossen.Voor het laden en lossen was eenspoorboekje aanwezig met bijbeho-rende tijden en daar moesten de toele-veranciers zich strikt aan houden. Telaat betekende gewoon weer achteraansluiten. Enkele zware transporten zijn's ochtends heel vroeg, voordat debouw begon, gepland.Een speciale logistiek uitvoerder (??n2Artist's impressionMuziekpaleis Utrechtbron fig. 2, 4, 5, 6:Architectuurstudio HH4SituatieschetsLegenda1 Vredenburg2 Rijnkade/Catharijnesingel3 Muziekpaleis4 woon-winkelblokDe Vredenburg5 entreegebouw &parkeerkelder453213Staalconstructie die inde kern wordt gestort13december 2013 VAKBLAD I 2van de in totaal zes uitvoerders) hielddat allemaal nauwlettend in de gaten.Het project heeft twee torenkranen diebeide staan opgesteld aan de noord-zijde. Dit is de enige plek waar ze kon-den staan. De torenkranen kondennagenoeg alles bereiken. Voor eenaantal handelingen werd een mobielekraan ingezet (600-tonner), bijvoor-beeld voor het grote ronde spant vande kamermuziekzaal.De poeren van de torenkranen zijn ?pin plaats van ?n het maaiveld aange-bracht. Dit vanwege de grote hoeveel-heid kabels en leidingen in de grond.Hierdoor ging een groot gedeelte vanhet terrein voor bouwopslag verloren.Uitvoering onderbouwOnder de nieuwbouw ligt een 8 mdiepe garage, onder meer voor expedi-tie en installaties. De bouwput is gerea-liseerd in onderwaterbeton, damwan-den en een tijdelijke bemaling. Deonderwaterbetonvloer is, in tegenstel-ling tot wat in het bestek stond, uitge-voerd met staalvezels. Dat was, zekervoor die tijd, een vrij nieuwe en onbe-kende toepassing. Het was vooral degemeente Utrecht die daar op aan-drong, om het risico op scheurvormigte beperken. Om zeker te weten dathet staalvezelbeton zou voldoen, zijnvooraf proefbalkjes gemaakt. Die volde-den ruimschoots.Het werken met staalvezelbeton gingniet altijd even gemakkelijk. Het betonhad sterk de neiging om te klonteren.Om te voorkomen dat de betonpom-pen zouden vastlopen, stond er con-tinu iemand bij om de te grote brokkenmet een schep kleiner te hakken. Ookzijn de mazen vergroot in het roosterwaar het beton doorheen moest.Op de onderwaterbetonvloer is de con-structieve vloer gestort. De damwan-den zijn gebruikt als verloren bekistingvoor de kelderwanden. De begane-grondvloer is ter plaatse gestort metbehulp van een tafelbekistingssysteem.Toen deze beganegrondvloer gereedwas, kon de bemaling wordenstopgezet.van de in totaal zes uitvoerders) hielddat allemaal nauwlettend in de gaten.Het project heeft twee torenkranen diebeide staan opgesteld aan de noord-zijde. Dit is de enige plek waar ze kon-den staan. De torenkranen kondennagenoeg alles bereiken. Voor eenaantal handelingen werd een mobielekraan ingezet (600-tonner), bijvoor-beeld voor het grote ronde spant vanDe poeren van de torenkranen zijn ?pin plaats van ?n het maaiveld aange-bracht. Dit vanwege de grote hoeveel-heid kabels en leidingen in de grond.Hierdoor ging een groot gedeelte vanhet terrein voor bouwopslag verloren.Onder de nieuwbouw ligt een 8 mdiepe garage, onder meer voor expedi-tie en installaties. De bouwput is gerea-jazz-zaalpopzaalkamermuziekzaalsymfoniezaalcross-overzaal5De vijf zalen van hetMuziekpaleisOnder de onderwaterbetonvloer zijngrondverdringende schroefpalen aan-gebracht. Om de opwaartse belastingop te nemen, zijn verticaal in de grondGewi-ankers aangebracht. Ook zijnhorizontale Gewi-ankers aan de dam-wanden bevestigd om de belastingvan het bouwverkeer en de kranen opte kunnen vangen. Hier was net vol-doende ruimte voor ten opzichte vande bestaande bebouwing.Ook onder de oudbouw zijn nieuwepalen gerealiseerd. Hiervoor zijn kortegeschroefde stalen palen gebruikt dieop elkaar zijn geschroefd. Vanwege debeschikbare hoogte, de beperkte draag-kracht van de vloer in de bestaandebouw en om hinderlijke trillingen tevoorkomen, is de kleinste heistellinggebruikt die er voorhanden was.Tijdens het heien is zowel de oudbouwals de tegenoverliggende bebouwingpopzaalsymfoniezaalkamermuziekzaaljazz-zaal6DoorsnedeMuziekpaleis14 december 2013 VAKBLAD I 28Klimbekistingbron: BTB Riedas B.V.7Staalconstructiekamermuziekzaalgemonitord. Hier zijn geen problemengeconstateerd. De grootste uitslagenwerden zelfs gemeten als gevolg vanbusverkeer.Uitvoering kernenDe twee betonnen kernen zijn uitge-voerd met een hydraulisch gestuurde,semi-vrijklimmende bekisting (Dokatype SKE 50, fig. 8). De vorm van dekern in acht houdend, was het gebruikvan deze klimbekisting niet heel voorde hand liggend. Elke verdieping wasimmers anders en er moesten veel in-stortvoorzieningen worden aange-bracht. Toch is er voor dit systeem ge-kozen omdat er voor de kernen geenkraan beschikbaar was. Die waren im-mers volledig aan het transport vanstaal toebedeeld. Bovendien was ergeen ruimte op de bouwplaats omklimbekistingen tijdelijk op te slaan.Wel was het nodig enkele delen van dewanden later te storten, met een H20Top 50 wandbekisting. Het storten vanbeton gebeurde met stijgleidingen inde kern.De sparingen zijn als traditionele hou-ten sparingen voorgemonteerd en aan-geleverd aan de bouwplaats. Ze zijnmet behulp van `klampen' gemonteerdop de wandbekisting om schade teminimaliseren.De planning van ??n slag per tiendagen werd niet gehaald, daar blekenvijftien dagen voor nodig. Dat was al-leen voor de eerste zes verdiepingenkritisch. Vanaf die hoogte kon met depopzaal worden begonnen, waardoorde druk op het tempo van de kernenaf was.Uitvoering staalconstructieZoals gezegd kon, zodra de kernen vol-doende hoogte hadden, worden be-gonnen met de popzaal. De staalcon-structie werd, net als de overige zalen,met manbakjes gemonteerd. Ruimtevoor steigers was er niet. Voordat dekanaalplaatvloeren konden wordenaangebracht, moest eerst de volledigestaalconstructie zijn gemonteerd. Diemoest immers volledig stabiel zijn. Hetmanoeuvreren van deze kanaalplatendoor de staalconstructie heen leverdeeen aardig kunststukje op. Bovendienwas een specifiek legpatroon noodza-kelijk, om te grote vervormingen tevoorkomen.Na de popzaal kon aan de jazz-zaalworden begonnen. Omdat deze zaalvolledig vrij aan de kernen hangt, wer-den de kernen tijdelijk eenzijdig belast.De vervorming van de betonconstruc-tie werd nauwlettend in de gaten ge-houden en die bleek zoals verwachtredelijk fors. Toen aan de kamermuziek-zaal werd begonnen, aan de andere15december 2013 VAKBLAD I 2zijde van de kernen, kwamen de kernenmin of meer weer in hun oude positieterug.Het ronde vakwerk van de kamermu-ziekzaal is opgebouwd naast het ge-bouw en in zijn geheel met een kraanopgepakt en bevestigd aan de al aan-wezige staalconstructie tussen de ker-nen. Het moment van montage lagstrikt vast, omdat anders de staalcon-structie in de hoek van het gebouw(onder meer de foyer en technischeruimte) in de weg zou zitten.Met de afbouw werd begonnen toende popzaal klaar was. Om dat mogelijkte maken, is boven op de popzaal eentijdelijke dakbedekking gerealiseerd.BIMHet hele project is in een BIM-modelgezet (fig. 10). De constructie- enbouwkundige tekeningen zijn in hetmodel ge?mporteerd. Daar werden nogde nodige onvolkomenheden uitge-haald. Informatie over de kanaalplaat-vloeren en staalconstructie werden metde toeleverancier gedeeld via BIM. Ookde afbouw is tot op zekere hoogte inhet model gezet.Het realiseren van het BIM-model heeftveel energie gekost. Drie jaar lang heefter bijna continu een BIM-engineer aangewerkt. Het heeft veel opgeleverd; inclash control maar ook in toolboxmee-tings op de bouwplaats en in commu-nicatie met BTB Riedas.Tot slotVoor omwonenden, winkelend publieken omliggende bedrijven was de no-dige overlast niet te voorkomen. Tochis gezien de omstandigheden de uit-voering uitstekend verlopen. Hetproject wordt medio december 2013opgeleverd, precies zoals voorzien.Jacques Linssen9Twee betonnen kernen gevenhet gebouw stabiliteitfoto: Peer MaasConstructief ontwerpIn Cement 2014/2 verschijnt een arti-kel over het constructief ontwerp vanhet Muziekpaleis. Dit artikel wordt ge-schreven door Zonneveld ingenieurs.103D-model van hetprojectbron: Zonneveldingenieurs