Betoniek 13|08 Betoniek september 2004 1 De '206' (ver)werkt NEN-EN 206-1 en NEN 8005 staan momenteel midden in de belangstelling. Beide, onlosmakelijk aan elkaar verbonden, vervangen onze vertrouwde VBT die per 1 juli is ingetrokken. De VBT zullen we alleen nog maar op de lopende werken tegenkomen. De overgang naar de nieuwe norm voor beton- technologie gaat echter niet geruisloos. Vele voorlichtingsdagen zijn al georganiseerd en in diverse publicaties kunnen we kennisnemen van de veranderingen. Betoniek heeft ook uitgebreid stilgestaan bij de uitbreiding en de nieuwe aanduiding van de milieuklassen. In deze aflevering komt de verwerkbaarheid van betonspecie aan de orde. Verwerkbaarheid, de belangrijkste eigenschap van betonspecie. Ook ten aanzien hiervan gaat het nodige veranderen. Dus als je betonspecie gaat bestellen, zul je op de hoogte moeten zijn van de nieuwe benamingen: zodat je weet wat je wilt en kunt meten wat je krijgt. 1308 BAND UITGAVE september 2004 VAKBLAD VOOR BOUWEN MET BETON Als er al op de bouwplaats discussie ontstaat over betonspecie, gaat het negen van de tien keer over de verwerkbaarheid. De verwerkbaarheid is op dat moment de belangrijkste eigenschap van beton- specie. De aannemer kiest een methode van verwer- ken en past de verwerkbaarheid van de betonspecie daarop aan. En mocht de op de bouwplaats afgelever- de betonspecie niet aan de verwachting voldoen, dan hangt direct daarop de uitvoerder aan de bel; 'Ik had toch 'in 3' besteld!? Lever dat dan ook!' Zowel uitvoerder als betoncentrale weten waarover het gaat. Zij praten immers dezelfde (vak)taal. Met de nieuwe norm voor betontechnologie veran- dert de technologie niet echt. De (vak)taal op een aantal punten wel. En daar zullen we aan moetenwennen. Echter, voor uw geruststelling: ondanks een aantal veranderingen 'een 3 blijft een 3'. Een betonspecie in de nieuwe consistentieklasse F3 is even plastisch als betonspecie in het vertrouwde consistentiegebied 3. In deze Betoniek zullen we niet alleen met de nieuwe termen kennismaken. Ook zullen we zien dat met de Europese norm een aantal beproevings- normen zijn herzien. De Europese norm komt tegemoet aan de vraag naar steeds plastischer en meer vloeibare betonspecie. Toch valt zelfverdich- tend beton niet onder NEN-EN 206. Hiervoor moeten we nog teruggrijpen op onze eigen nationale regel- geving. Van consistentiegebied naar consistentieklassen 'What's in a name', zou je zeggen. Onze VBT kent de vier consistentiegebieden 1 t/m 4 gedefinieerd naar de mate van verwerkbaarheid van de betonspecie. Respectievelijk aardvochtig, half plastisch, plastisch en vloeibaar. Afhankelijk van de gevraagde con- sistentie werd daarbij tevens een meetmethode aanbevolen; de verdichtingsmaat voor consistentie- gebied 1, de zetmaat voor 2 en 3 en de schudmaat voor consistentiegebied 4. Met de nieuwe norm verandert er aan deze begrip- pen zelf natuurlijk niets; plastisch blijft natuurlijk plastisch. NEN-EN 206-1 pakt het niet veel anders aan; de verwerker kiest allereerst voor de gewenste consistentie van droog ? aardvochtig ? half plastisch ? plastisch ? zeer plastisch ? vloeibaar ? en zeer vloeibaar. Vervolgens kiest hij een meet- methode die het beste past bij de verlangde consistentie. En vervolgens wordt, afhankelijk van de gekozen meetmethode, gekozen voor een bepaalde consistentieklasse. De '206' kent dan ook geen consistentiegebieden meer, maar consistentieklassen. De meetmethoden die NEN-EN 206 voorschrijft zijn de verdichtingsmaat (C), Vebe-tijd (V) voor de droge en aardvochtige betonspecie, en de zetmaat (S) en schudmaat (F) voor de meer plastische en vloeibare betonspecie. Door de consistentieklasse aan te duiden met een letter wordt direct de koppeling met de meetmethode gemaakt. De Cis afgeleid van 'Degree of Compactability', de Vvan ' Vebe test', de Skomt van ' Slump test' en de Fis afgeleid van ' Flow table test'. Voor iedere meetmethode is een aparte norm opgesteld. 13|08 Betoniek september 2004 2
Betoncentrale Met de VBT in de hand bestelde je een verwerkbaar- heid in consistentiegebied 3 omdat je je iets bij die consistentie kon voorstellen. De genoemde consistentieklassen in de NEN-EN 206-1 zijn normatief. Als je een bepaalde verwerk- baarheid wilt voorschrijven of bestellen, kies je voor een bepaalde meetmethode en een daarbij behoren- de consistentieklasse. Vanaf nu zul je een consisten- tieklasse moeten voorschrijven of bestellen, bijvoor- beeld een S3 of een F4. Op zich zit hier ook wel weer een voordeel aan; het kon voorkomen dat betonspecie in consistentie- gebied 3 wel voldeed aan de zetmaat maar niet aan de schudmaat of andersom. Kortom, een hoop gezeur. Met de koppeling van verwerkbaarheid aan meetmethode is die onduidelijkheid in ieder geval weggenomen. Wil je nu bijvoorbeeld een zeer plastische betonspecie, dan bestel je een betonspecie in F4. S2, S3 of F4?., het zijn nu nog aanduidingen waar- aan je weinig houvast hebt. Aan deze nieuwe kreto- logie zullen we wel weer wennen. NEN 8005 wil en kan daarbij helpen. De '206' koppelt het verwerkingsgedrag van beton- specie aan een meetmethode. NEN 8005 probeert daar met een toelichting iets meer sturing aan te geven. In deze toelichting in NEN 8005 wordt gesteld dat de vereiste verwerkbaarheid van de betonspecie kan worden overeengekomen door het aangeven van een consistentieklasse, die kan worden ontleend aan de hierbij geplaatste tabel. Met een knipoog naar de VBT wordt hierbij de benaming van de oude consistenties opnieuw geïntroduceerd. Tabel 1 Normen voor het beoordelen van betonspecie NEN-EN 12350 'Beproeving van betonspecie', deel 1 t/m 7: ?Deel 1, Monsterneming; ?Deel 2, Zetmaat (S); ?Deel 3, Vebe-proef (V); ?Deel 4, Verdichtingsmaat (C); ?Deel 5, Schudmaat (F); ?Deel 6, Volumieke massa; ?Deel 7, Luchtgehalte-Drukmethoden. NEN-EN 206-1 geeft in een opmerking aan dat er geen direct verband bestaat tussen de verschillende meetmethoden van de verwerkbaarheid. Op zich is dat natuurlijk ook correct, je kunt een verwerk- baarheid gemeten met de verdichtingsmaat moeilijk gaan vergelijken met de verwerkbaarheid gemeten met de schudmaat. Om toch nog enig houvast te hebben aan onze jarenlange ervaring met de bekende consistentiegebieden heeft NEN 8005 de nieuwe consistentieklassen gekoppeld aan de ons bekende benamingen voor de verwerkbaarheid en deze in tabelvorm naast elkaar gezet. NEN 8005 NEN 8005 is de Nederlandse invulling van NEN-EN 206-1. Dat wil zeggen dat in deze norm normatief een aantal zaken zijn geregeld die door NEN-EN 206 nog niet zijn ingevuld. En bij een aantal artikelen geeft NEN 8005 een richting aan in de vorm van een toelichting en aanbeveling. Zo ook is er een toelichting op de consistentieklassen. 13|08 Betoniek september 2004 3 consistentie verdichtingsmaat C zetmaat S schudmaat F klasse klasse in mm klasse in mm droog C0 >_ 1,46 aardvochtig C1 1,45 ? 1,26 S1 (10 ? 40) F1 (_ 220) F5 560 ? 620 zeer vloeibaar F6 (>_ 630) Tabel 2 NEN 8005 rangschikt consistentieklassen Bescherming tegen irritatie NEN-EN 12350-1 geeft de volgende waarschuwing: wanneer cement en water met elkaar worden gemengd, ontstaat een alkalisch milieu. Dit gebeurt dus ook wanneer cement in aanraking komt met lichaamsvocht. Neem bij het doseren en mengen van de grondstoffen dan ook de nodige voorzorgs- maatregelen om te voorkomen dat cement in je ogen, mond en neus kan komen. Vermijdt tevens huidcontact met cementlijm en betonspecie door het dragen van beschermende kleding. Mocht je toch cement in je ogen krijgen, was dit onmiddellijk uit met grote hoeveelheden water en zorg voor medische behandeling. Wanneer we deze tabel naast de oude indeling in consistentiegebieden leggen, valt ons op dat de nieuwe indeling uitgebreider is. Voor de erg droge betonspecie is er de aanduiding 'droog' bij gekomen. Voor de meer plastischer betonspecie is de verwerk- baarheid uitgebreid met de begrippen 'vloeibaar' en 'zeer vloeibaar'. Voor betonspecie die aangeduid kan worden als aardvochtig, half plastisch en plastisch, tot zetmaat 160, is ten opzichte van de VBT niets veranderd. Daarboven echter wel, met name beton- specie in het oude consistentiegebied 4 is nu nauw- keuriger omschreven en nauwer begrensd. Volgens NEN-EN 206-1, en deze is uiteindelijk maat- gevend, is het mogelijk om voor plastische beton- specie een verdichtingsmaat voor te schrijven (C3). Andersom is het ook mogelijk om aan een aard- vochtige betonspecie de schudmaat (F1) te bepalen. Je kunt je echter afvragen of dat altijd wel zinvol is. NEN 8005 tracht nu enigszins sturend op te treden door voor de gewenste consistentie een meet- methode en consistentieklassen aan te bevelen: ?consistentie droog en aardvochtig : de verdichtingsmaat C0 en C1; ?consistentie half plastisch en plastisch: de zetmaat S2 en S3; ?consistentie zeer plastisch en vloeibaar: de schudmaat F4 en F5. Wat in de tabel ook opvalt, is dat de Vebe-meting niet is opgenomen. Het is een meetmethode die inNederland een beetje in de vergetelheid is geraakt en voor ons dus niet zo meer in termen van verwerk- baarheid is in te delen. Toch staat deze methode normatief in de '206' en mogen we hem hierbij niet zomaar negeren. Monsterneming NEN-EN 206-1 is duidelijk over het moment waarop de betonspecie moet worden beproefd op zijn verwerkbaarheid. Het lijkt een open deur, maar de mate van verwerkbaarheid moet bepaald worden op het moment van toepassen, dus niet een dag eerder en zeker geen dag later. De verwerkbaarheid van betonmortel moet worden beproefd op het moment van af levering. Dat was onder het regiem van de VBT niet anders. Op het moment van af leveren moet de betonspecie voldoen aan de gevraagde verwerkbaarheid! In Nederland zijn wij gewend om de verwerkbaar- heid al op de betoncentrale te controleren. Dit betekent voor de betontechnoloog op de beton- centrale dat hij, afhankelijk van de weersomstandig- heden en rijtijden, rekening moet houden met enige terugloop van de verwerkbaarheid. Echter in het geval van discussie blijft hetgeen in de norm is vast- gelegd, maatgevend. In een betonfabriek, waar het tijdstip tussen het aanmaken van een betonmengsel en de verwerking meestal kort is en beheerst, speelt terugloop van de verwerkbaarheid en de discussie hierover een stuk minder. Voordat je de verwerkbaarheid kunt meten, zul je eerst een monster van de te beoordelen betonspecie moeten hebben. NEN-EN 12350- deel 1 beschrijft op welke wijze het monster genomen moet worden en welke spullen je hiervoor nodig hebt. Wanneer het monster wordt genomen tijdens het lossen van de menger of een truckmixer hoeft het eerste en het laatste gedeelte niet te worden be- monsterd. Als het monster wordt genomen wanneer de betonspecie al is gestort, moet het monster worden samengesteld uit minimaal vijf steek- monsters die zowel over het oppervlak als de diepte van de constructie zijn verdeeld. Het belangrijkste is natuurlijk dat het genomen monster representatief genoemd mag worden. 13|08 Betoniek september 2004 4 Belangrijkste attributen zijn een schep en een container. Beide moeten gemaakt zijn van niet- absorberend materiaal en mogen niet direct worden aangetast door het alkalische milieu veroorzaakt door de cementlijm. Belangrijk is ook dat de materialen schoon zijn voor gebruik. De hoeveelheid monster dat genomen moet worden, is afhankelijk van de proeven die ermee gedaan gaan worden. De norm geeft aan dat het minimaal 1,5 keer de benodigde hoeveelheid betonspecie moet zijn. Ten slotte moeten de datum en tijd van monster- name en eventueel de temperatuur van de beton- specie worden vastgelegd. NEN-EN 12350-4 Verdichtingsmaat (C) Tabel 3 Verdichtingsmaat klasse verdichtingsmaat C0 >_ 1,46 C1 1,45 tot 1,26 C2 1,25 tot 1,11 C3 1,10 tot 1,04 De verdichtingsmaat is een bekende proef om de ver- werkbaarheid van aardvochtige betonspecie te beoor- delen. Deze methode is vooral toepasbaar voor droog en aardvochtig beton, consistentieklassen C0 en C1. Het is een dynamische proef waarbij betonspecie met behulp van trilenergie wordt verdicht. Een stalen meetvat, het vat van Walz, wordt gevuld met betonspecie die men van een troffel, steunend op de rand van het vat, erin laat glijden. Afwisselend vullen vanaf alle kanten. Als het vat ruim gevuld is, wordt het teveel verwijderd zonder dat daarbij ver- dichting mag optreden. Vervolgens wordt de inhoud van het vat zo volledig mogelijk verdicht en de inzakking gemeten. De verdichtingsmaat wordt vervolgens berekend met de formule c = h/(h-s). h = totale hoogte van het meetvat s = totale inzakking 13|08 Betoniek september 2004 5  Het vat van Walz 200 mm 200 mm 400 mm hs C = S = h h - s s1+ s2+ s3+ s4 4  Het meten van de verdichtingsmaat  Bepalen van de verdichtingsmaat Voor de uitvoering van de proef zijn de benodigde apparatuur en te volgen procedure volgens NEN-EN 12350-4 exact gelijk aan NEN 5958, de norm die we tot nu gebruikt hebben. NEN-EN 12350-3 Vebe-proef (V) Tabel 4 Vebe-tijd klasse Vebe-tijd in seconden V0 >_ 31 V1 30 tot 21 V2 20 tot 11 V3 10 tot 6 V4 5 tot 3 De Vebe-proef is een meting voor aardvochtige beton- specie die wellicht nog bij een aantal oudgedienden bekend is. In Nederland hebben we voor deze proef nooit een echte norm gehad. Wanneer deze proef werd uitgevoerd, werd gebruik gemaakt van het Rilem-document CPC 2.2 Vebe-test on concrete. Net als bij de zetmaatmeting wordt ook bij deze proef de kegelmantel van Abrams gebruikt. De kegel wordt nu in een cilindrisch vat geplaatst, dat op zijn beurt op een triltafel is bevestigd. Nadat de kegelmantel is getrokken, wordt een door- zichtige ronde schijf op de speciekegel neergelaten. De triltafel wordt aangezet en de triltijd die beno- digd is om de speciekegel geheel te doen uitvloeien, wordt gemeten. Het volledig uitvloeien van de specie is waarneembaar door de doorzichtige schijf. De triltijd, gemeten in seconden, is een maat voor de consistentie van de specie. Het is een dynamische proef waarbij de betonspecie door middel van trilenergie in beweging wordt gebracht. Het meetbereik ligt tussen de 5 en 30 seconden. Wanneer de Vebe-tijd buiten deze waarden valt, is de consistentie betonspecie ongeschikt om met deze proef te meten. Met NEN-EN 206-1 heeft de Vebe-proef opnieuw zijn intrede gedaan. Wellicht dat verwerkers van aard- vochtige betonspecie deze beproevingsmethode zullen oppakken. Veel ervaring hebben we er niet mee. Aan de andere kant is het misschien een kans om gedrag van aardvochtig beton beter te kunnen beoordelen. Tabel 5 Procedure Vebe-test 13|08 Betoniek september 2004 6 voorschrift apparatuur vorm porstaaf vullen verdichten afstrijken liften van de kegel (direct na afstrijken) plaats transparante schijf start meting stop meting rapportage NEN-EN 12350-3 Vebe meter (Consitometer) kegel van Abrams Ø 100/200, 300 mm hoog lang 600 mm, Ø 16 mm afgerond uiteinde 3 lagen 25 keer porren direct na vullen en verdichten 5 ? 10 seconden meet eventueel de zetmaat start de trilmotor van de Vebe meter en start de chronometer stop de trilmotor en de chronometer op het moment dat betonspecie de transparante plaat volledig bedekt. aantal seconden tussen start- en stop meting  Bepalen van de consistentie van betonspecie met de Vebe-proef doorzichtige schijf NEN-EN 12350-2 Bepaling zetmaat (S) Tabel 6 Zetmaat klasse zetmaat in mm S1 10 tot 40 S2 50 tot 90 S3 100 tot 150 S4 160 tot 210 S5 >_ 220 Het meten van de zetmaat is de eenvoudigste en over de hele wereld waarschijnlijk de meest toegepaste manier om de verwerkbaarheid te meten. De zet- maat passen we toe wanneer we de consistentie van de betonspecie kunnen benoemen als half plastisch of plastisch. NEN-EN 206-1 noemt dit respectievelijk de klassen S2 en S3. Deze twee klassen komen voor wat betreft de waar- den van de zetmaat overeen met de waarden die de VBT hanteert voor consistentiegebied 2 en 3. Het is een statische methode. Onder invloed van de zwaartekracht zakt de, door porren verdichte, beton- speciekegel in elkaar. Na het liften van de kegel wordt de inzakking gemeten. De gemeten zetmaat wordt afgrond op 10 mm. De proef is alleen geldig wanneer na de inzakking de vorm van de kegel nog redelijk (symmetrisch) aanwezig is. Mocht de kegel afschuiven dan moet de proef opnieuw worden uit- gevoerd. Wanneer ook de tweede proef mislukt door afschuiving van de kegel, dan heeft de betonspecie te weinig plasticiteit en is de zetmaat blijkbaar niet de geschikte meetmethode. Een nadeel is dat de zetmaat niets echt iets zegt over de verwerkbaarheid. Betonspecies met een totaal verschillend verwerkingsgedrag kunnen dezelfde zetmaat hebben. Soms is het dan ook beter de schud- maat voor te schrijven. De uitvoering van de zetmaatmeting is niet hele- maal vergelijkbaar met de wijze waarop wij het altijd hebben gedaan. Het verschil betreft vooral het porren van de betonspecie en wordt duidelijk wanneer we de twee methoden naast elkaar zetten. 13|08 Betoniek september 2004 7  Het meten van de zetmaat Tabel 7 Vergelijking bepaling zetmaat oud en nieuw apparatuur / voorschrift nieuw oud NEN-EN 12350-2 NEN 5956-1988 vorm kegel van Abrams kegel van Abrams porstaaf lang 600 mm, Ø 16 mm lang 600 mm, Ø 16 mm afgerond uiteinde afgerond uiteinde vullen 3 lagen 3 lagen verdichten 25 keer porren 10 keer porren wachten na afstrijken geen eis 30 seconden liften van de kegel in 5 tot 10 seconden geen eis totale uitvoeringstijd van de proef 150 seconden geen eis NEN-EN 12350-5 Schudmaat (F) Tabel 8 Schudmaat klasse schudmaat in mm F1 _ 630 De bepaling van de schudmaat is de meting waarbij het meeste verandert. De schudmaat wordt voortaan bepaald met de lagere 'Duitse' kegel. De kegel die in Duitsland werd gebruikt om de 'Aussbreitmass' te bepalen. Bovendien waren we gewoon om de schudmaat te bepalen in combinatie met de zetmaat. Beide maakten immers gebruik van dezelfde kegel en dezelfde verdichtingsprocedure. Met de introductie van de nieuwe beproevingsnorm is dit niet langer mogelijk. Op zich is dat niet zo erg. Vaak gebeurde het dat tijdens het bepalen van de zetmaat, zeker bij de minder plastische betonspecie, de speciekegel scheef ging hangen en bij het beproeven op de schudtafel omviel.Dat zal bij de nieuwe kegel niet meer gebeuren. Door zijn gewijzigde afmeting is de kegel een stuk stabieler geworden waardoor de herhaalbaarheid van de proef beter wordt. Overigens zijn in diverse 13|08 Betoniek september 2004 8  Het bepalen van de schudmaat 250 300 350 400 450 500 550 600 650 250 300 350 400 450 500 550 600 650 Oude schudmaat v olge ns NEN 5957 Nieuwe schudmaat volgens NEN-EN 12350-5 Reeks 1 Lineair (Reeks 1)  Vergelijking Nederlandse schudmaat versus Europese schudmaat laboratoria beide methoden naast elkaar gebruikt om het eventuele verschil in meetresultaat te leren kennen. Het blijkt nu dat waarden van de schud- maat gemeten via de nieuwe en oude methoden elkaar niet veel ontlopen. De schudmaat wordt bepaald door de maximale uitvloeiing in twee richtingen te meten, loodrecht op elkaar en parallel aan de zijde van de schudtafel. De schudmaat wordt berekend als (d1 + d2)/2 afgerond op de dichtstbijzijnde 10 mm. De schudmaat is een dynamische bepaling en vol- gens NEN 8005 uitermate geschikt voor betonspecie die we kunnen aanduiden als zeer plastisch (F4) en vloeibaar (F5). Deze twee consistentieklassen komen in de plaats van het oude consistentiegebied 4 (490 ? 600 mm). Dit betekent dat de grenzen dichter bij elkaar zijn komen te liggen en de meetwaarden sneller buiten de voorgeschreven gebieden F4 en F5 kunnen vallen. Op zich hoeft dat geen probleem te zijn, omdat de herhaalbaarheid van de schudmaat beter is geworden. Zeer vloeibare betonspecie In consistentieklasse F6, met een schudmaat van meer dan 630 mm, spreken we van zeer vloeibare betonspecie. Uitdrukkelijk moet hier worden vermeld dat we dan nog niet mogen spreken van zelfverdichtend beton. Zelfverdichtend beton past (nog) niet binnen de '206'. Voor deze categorie betonspecie gelden immers andere meetmethoden, als trechtertijd en uitvloeimaat, die niet te koppelen zijn aan een S- of F-klasse. Toch wil NEN 8005 nog iets kwijt over consistentie- klasse F6. In een opmerking, dus niet normatief, geeft NEN 8005 aan, dat bij betonspecie met een schudmaat >_ 630 mm wordt aanbevolen om bij de meetmethode voor de consistentie gebruik te maken van de vloeimaat zoals beschreven in de bijlage van CUR-Aanbeveling 93 'Zelfverdichtend beton'. Maar, zoals gezegd, het is niet zo dat alle betonspecie die voldoet aan F6 ook zelfverdichtend beton mag worden genoemd. Van S3 naar S4 De teneur naar steeds vloeibaarder betonspecie is onomkeerbaar. In de VBT stond dat vloeibaar beton, in consistentiegebied 4, uitsluitend vervaardigd mocht worden met behulp van (super)plastificeren- de hulpstoffen. Ook NEN-EN 206-1 kent een dergelijke bepaling. Weliswaar niet onder de paragraaf verwerkbaarheid maar onder de paragraaf hulpstoffen staat in een opmerking dat betonspecie in de consistentieklassen > _ S4, >_ F4, V4 of C3 gemaakt moeten worden met behulp van een superplastificerende hulpstof. 13|08 Betoniek september 2004 9 Tabel 9 Overzicht van de belangrijkste wijzigingen bij de bepaling van de schudmaat apparatuur / voorschrift nieuw oud NEN-EN 12350-5 NEN 5957-1988 vorm 'Duitse' kegel kegel van Abrams Ø 130/200, 200 mm hoog Ø 100/200, 300 mm hoog stamper/porstaaf lang 350 mm lang 600 mm, Ø 16 mm grondvlak 40 x 40 mm afgerond uiteinde vullen 2 lagen 3 lagen verdichten 10 keer stampen 10 keer porren wachten na afstrijken 30 seconden 30 seconden liften van de kegel in 3 tot 6 seconden geen eis / meten van de zetmaat laten vallen van schudtafel 15 keer 10 keer tijdsinterval 2 ? 5 seconden totaal 30 seconden Slot NEN-EN 206-1 als nieuwe norm voor beton- technologie brengt ons een nieuwe (vak)taal. Een consistentiegebied wordt een consistentieklasse. Daar zullen we met elkaar wel weer aan wennen. Een '3' blijft een '3' en plastisch blijft plastisch. De methode om de schudmaat te bepalen, is in de uitvoering van de proef het meest veranderd. Toch heeft de ervaring inmiddels geleerd dat er vrijwel geen verschil in meetwaarde is tussen de oude methode en de nieuwe methode. Ook hebben we nu meer mogelijkheden om de verwerkbaarheid te omschrijven. Zodat wanneer je weet wat je wilt ook kunt meten wat je krijgt. Literatuur NEN-EN 206-1, Beton - Deel 1; Specificatie, eigenschappen, vervaardiging en conformiteit. NEN 8005, Nederlandse aanvulling op NEN-EN 206-1 Beton - Deel 1; Specificatie, eigenschappen, vervaardiging en conformiteit. NEN-EN 12350, Beproeving van betonspecie, delen 1-7. 13|08 Betoniek september 2004 10 Colofon Betoniek is een praktijkgericht voorlichtingsblad op het gebied van de betontechnologie en verschijnt 10 keer per jaar. In de redactie zijn vertegen- woordigd: ENCI, MEBIN, CUR, BAM Civiel en de Bouwdienst Rijkswaterstaat. Uitgave: ENCI Media Postbus 3532, 5203 DM 's-Hertogenbosch Redactie: ( 073) 640 12 31 E-mail: encimedia@enci.nl Website: www.enci.nl Abonnementen/adreswijzigingen:Abonnementen en adreswijzigingen voor Betoniekworden verzorgd door: Betapress Abonnementen Services Postbus 97, 5126 ZH Gilze tel: (0161) 45 95 86 fax: (0161) 45 29 13 email: betoniek@Betapress.Audax.nl Abonnementsprijzen 2004: Nederland 119,00 België 120,00 Overige landen 127,00 Aanmeldingen/opzeggingen:Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaan en lopen per kalenderjaar. Zij worden automatisch voor een jaar verlengd, tenzij vóór 1 december van het lopende jaar schriftelijk wordt opgezegd. Overname van artikelen en illustraties is toegestaan, onder voorwaarde van bronvermelding. ISSN 0166-137x Bouwbesluit en Beton 'Het Bouwbesluit? Ja.. uh, ooit wel eens van gehoord'. 'Heeft dat dan iets met beton te maken?' Het antwoord hierop is Ja: alle bouwwerken van beton moeten aan het bouwbesluit voldoen, en Nee: in het bouwbesluit wordt niets over de kwaliteit van beton geschreven. Het Bouwbesluit beschrijft de prestatie-eisen waaraan alle bouwwerken in Nederland, bij wet, moeten voldoen. Hierbij moeten we denken aan de veiligheid tegen instorten bij brand of bijvoorbeeld de geluidsisolatie van woning- scheidende wanden. Omdat meer dan 50% van de Betoniek lezers hebben aangegeven geïnteresseerd te zijn in dit onderwerp, gaat deze Betoniek over de relatie tussen Beton en het Bouwbesluit. In onze volgende uitgave Foto pagina 1: Het nieuwe betonlaboratorium van ENCI in Rotterdam 13|08 Betoniek september 2004 nieuws Nieuwe brochure cursussen Betonvereniging Onlangs is het nieuwe overzicht van de cursussen van de Betonvereniging verschenen. Naast de bekende cursussen worden nu ook vier nieuwe aangeboden: ?bruggen ?buitencontrole medewerkers bouwtoezicht ?buiten de grenzen van de (huidige) VBC ?hoogvloeibaar- en zelf- verdichtend beton Daarnaast zijn een aantal cursussen grondig herzien: ?betontekenaar BV ?ontwerpen van steen- constructies Vanaf september 2004 zijn alle cursussen gebaseerd op de meest actuele normen, de NEN-EN 206-1 en de NEN 8005. U kunt de brochure in uw bezit krijgen door een mail te sturen aan bram@betonvereniging.nl onder vermelding van CURSUSBROCHURE. Meer informatie vindt u op de website van de Betonvereniging, www.betonvereniging.nl Publicaties Advanced concrete technology Ed. by John Newman and B.S. Choo Uitgegeven door Betterworth- Heinemann, 2003 1600 pagina's ISBN 0-7506-5686-7 (complete set) Het Britse Institute of Concrete Technology verzorgt al sinds de jaren '70 cursussen op het gebied van betontechnologie en staat wereldwijd bekend als een van de meest vooraanstaande instituten op dat gebied. Zo is een van haar medewerkers Adam Neville, de auteur van het beroemde hand- boek Concrete Technology. Op basis van het door de ICT geschreven en verzamelde les- materiaal is nu een serie van vier engelstalige boeken verschenen. Het team van auteurs heeft bij het schrijven de intentie gehad om een naslagwerk voor de professional samen te stellen, maar wil ook tegemoet komen aan de wensen en behoeften van gevorderde studenten. De redacteurs hebben van de verschillende bijdragen een over- zichtelijk geheel samengesteld. Opleidingen agenda 13-15 september 2004International Symposium on Ultra High Performance Concrete , Kassel Meer informatie:www.uni-kassel.de/uhpc2004 16 september 2004VABOR Studiebijeenkomst over de (petro)chemische industrie en Europese regelgeving voor betonreparatie Meer informatie: www.vabor.nl 22 september 2004Stutech excursie 30 jarig bestaan Meer informatie: www.stutech.nl 22 september 2004BFBN-themamiddag 'Surviving the future' , Woerden Meer informatie: www.bfbn.nl 23 september 2004 (bij vol- doende belangstelling) Workshop NEN-EN 106-1 / NEN 8005 , Bergen op Zoom Meer informatie: www.betonver- eniging.nl/nieuwebetonnormen 23 september 2004Stubeco kwartaalvergaderingMeer informatie: www.stubeco.nl 25 september 2004Lezing 'Project Hubertustunnel' , Utrecht Meer informatie: www.beton- vereniging.nl/vor 28 september 2004Symposium Gericht bodembeleid , Harderwijk Meer informatie: www.nibv.nl 5 oktober 2004 (bij voldoende belangstelling) Workshop NEN-EN 106-1 / NEN 8005 , Veldhoven Meer informatie: www.beton- vereniging.nl/nieuwebeton- normen 5 oktober 2004Funderingsdag , de Reehorst, Ede Meer informatie: www.betonvereniging.nl 5 oktober 2004Vloerenvisie 2004 , Houten Meer informatie: www.sbr.nl 1308 BAND UITGAVE september 2004 De serie bestaat uit vier boeken en omvat het totale gebied van de betontechnologie: Part 1 - Constituent materials: Cements ? Cementitious additions ? Admixtures ? Aggregates Part 2 - Concrete properties: Fresh concrete ? Setting and hardening of concrete ? Properties of hardened concrete ? Durability of concrete and constrete construction Part 3 - Processes: Mix design ? Special concretes ? Special processes and technology for particular types of structure ? Readymixed concrete ? Exposed concrete finishes ? Formwork ? Precast concrete ? Concrete roads ? Industrial f loors ? Reinforced and prestressed concrete ? Alternative reinforcement for concrete Part 4 - Testing and quality: Testing ? Repair ? Quality and standards U kunt de boeken bestellen via de betere boekhandel bij u in de buurt of via de website van de uitgever, www.bh.com. De complete set van vier boeken kost £ 195,- (ongeveer ?295,-), exclusief verzendkosten. Als u de boeken los besteld kosten ze £ 55,- (ongeveer ?83,-) per stuk, exclusief verzendkosten. Gratis e-norminformatie voor de B+U sector NEN heeft een nieuwe digitale update bij haar BouwMagazine geïntroduceerd: NEN BouwMail. De elektronische nieuwsbrief houdt u op de hoogte van ontwikkelingen rondom normen, norm-informa- tieproducten en activiteiten voor kennisoverdracht van NEN met betrekking tot de bouw. De nieuwsbrief verwijst tevens naar veel achterliggende informatie.Het tweede nummer van de nieuwsbrief is ver- schenen in juli 2004 en gaat o.a. in op de wijze waar- op het Bouwbesluit 2003 in 2005 zal functioneren en de geactualiseerde praktijkrichtlijn voor geluids- wering NPR 5070. Een abonnement op BouwMail is gratis. Meer informatie vindt u op de website van NEN, www.nen.nl (zoek op het trefwoord 'bouwmail'). Producten Radar op basis van UWB Verschillende kranten en websites melden de ont- wikkeling van een revolutionair systeem waarmee het mogelijk zou zijn om dwars door muren te kijken. Het Israëlisch bedrijf Camero, dat dit radar- systeem ontwikkelt, beweert dat het met behulp van ultra-widebandtechnologie (UWB) driedimensionale beelden kan ontwikkelen, die laten zien wat er achter een wand gaande is. Ook als die wand uit gewapend beton bestaat. De waargenomen objecten achter de wand zijn weliswaar vaag zichtbaar, maar de kijker heeft hier toch voldoende aan om dat wat gaande is goed te kunnen volgen. De ontwikkeling van het systeem is in eerste in- stantie vanuit militair oogpunt gestart. Maar volgens Camero zou het systeem ook bij reddingsoperaties na een aardbeving zinvol ingezet kunnen worden, wanneer slachtoffers uit brandende gebouwen gered of onder de puinhopen vandaan gehaald moeten worden. De directeur van Camero, Aharon Haron, heeft aangegeven dat er mogelijk eind 2005 een prototype beschikbaar is. Bronnen: BN De Stem (1-7-2004) en www.israelnetz.com (2-7-2004) 13|08 Betoniek september 2004 12