auteur Stefan van Uffelen MVO Nederland 1)Diverse initiatieven moeten tot `groenere' sector leidenDe betonsectorverduurzaamtElke sector moet de komende decennia zijn verantwoordelijkheid nemen om bij te dragen aan het beperken van de klimaatverandering, het behoud van de biodiversiteit en verantwoordgebruik te maken van hulpbronnen. Dit geldt ook voor debetonsector. Om die reden worden vanuit verschillende hoekenuiteenlopende initiatieven genomen: netwerken, samenwerkingsverbanden, akkoorden, keurmerken en instrumenten. Het zijner zo veel dat door de bomen het bos bijna niet meer is te zien.Dit artikel tracht helderheid te scheppen in het duurzaamheidslandschap van de sector.De lijst met initiatieven voor het ver-duurzamen van de betonsector ende bijbehorende organisaties is lang.Toch is structurele voortgang helaas nogbeperkt. Dit geldt zeker ten opzichtevan de vorige piek, de jaren negentig.Ook is niet altijd duidelijk wat de onder-linge relaties zijn tussen deze initiatieven.Daarom volgt eerst een overzicht van deverschillende organisaties en de manierwaarop deze organisaties proberen bijte dragen aan een `groenere' sector,zowel internationaal als nationaal.Internationale verduurzamingsinitiatievenInternationaal is de WBCSD (WorldBusiness Council for Sustainable Devel-opment) actief met het Cement Sus-tainability Initiative (CSI). Lid van dezeorganisatie zijn diverse internationaalopererende cementbedrijven. Doel vandit initiatief is onder meer de reductievan CO2-uitstoot, het verantwoordgebruik van brandstof en grondstoffenen het beperken van aantasting van deomgeving. Om dit te bereiken, wordtgewerkt aan diverse standaarden. Eenvan de onderdelen van dit initiatief ishet Concrete Sustainability Council(CSC) waarin wordt gewerkt aan eencertificatiesysteem voor de zand-,grind-, beton- en de cementsector. Ditsysteem moet aansluiten bij BetonBewust, het duurzaamheidskeurmerkvan de VOBN (zie artikel Bewust bou-wen met beton, elders in dit nummer).Andere relevante internationale organisa-ties zijn het European Concrete Platform(ECP) waarbij de Europese branches vancement, beton, zand en grind samen-werken, en waarin duurzaamheid hoogop de agenda staat. In de Verenigde Sta-ten werken de Portland Cement Associ-ation (PCA), de National Ready MixedConcrete Association (NRMCA) en deAmerican Concrete Institute (ACI) aanverduurzamingsinitiatieven en standaar-den. Ook in Latijns-Amerika wordtgewerkt aan verduurzaming. De focusligt daar op de levenscyclusanalyse enop het reduceren van de `informelebetonsector'. Er bestaat daar namelijk1) Stefan van Uffelen isprogrammamanagerMVO Netwerk Betonen co?rdinator vanhet Concrete Sustainability Council.Artikelenserie over sustainabilityBetoniek Vakblad gaat de komende tijd in diverse artikelenaandacht besteden aan duurzaamheid in de betekenis vansustainability. We trappen af met een schets van het duur-zaamheidslandschap. In een tweede artikel, elders in ditnummer, gaan we in op een van de initiatieven, namelijk hetkeurmerk Beton Bewust.20 VAKBLAD I 4 2016een tweedeling tussen professioneleinternationale cement- en betonprodu-centen enerzijds en een grote minderduurzame informele sector. In Azi? isDubai koploper ten aanzien van ver-duurzamen van de betonsector. Positiefis dat nu ook Chinese producenten zichaansluiten bij de WBCSD.Thema'sDe verduurzamingsinitiatieven focus-sen zich op CO2-reductie, lucht- enwaterkwaliteit en biodiversiteit. De cir-culaire economie, het principe waarbijproducten en materialen worden her-gebruikt en grondstoffen hun waardebehouden, is nog geen wereldwijdthema. Ook is de betonketen nog geenbelangrijk aandachtsgebied van de ver-schillende `civil society organisations'.Dit is met name in de VS aan het veran-deren. Hierdoor zal de maatschappe-lijke druk om te verduurzamen zekerkunnen toenemen. Deze tendenswordt versterkt zodra duurzaamheidtot uiting komt in de waarde van vast-goed. Deze relatie wordt het meestzichtbaar in gebieden waarin keurmer-ken succesvol zijn. Dit is met name hetgeval in de kustgebieden van de VS enin Noord-Europese landen, en in debovenkant van de markt in veel landen.Eind 2015, op de klimaattop in Parijs,zijn 195 landen akkoord gegaan meteen nieuw klimaatverdrag dat de uit-stoot van broeikasgassen moet terug-dringen. De lokale invulling van ditakkoord zal ook tot een versnelling lei-den, met name in gebieden waarin degevolgen van klimaatverandering hetmeest tastbaar zijn voor de burgers.Nationaal verduurzamingslandschapOok in Nederland lopen er diverse initi-atieven op het gebied van verduurza-ming van de betonsector. Daarbij speeltde rijksoverheid als grote afnemer, wet-gever en samenwerkingspartner in dediverse green deals een belangrijke rol.Er worden afspraken gemaakt tussen derijksoverheid en bedrijven, maatschap-pelijke organisaties en andere overhe-den. Verder spelen de brancheorganisa-ties een grote rol en is een aantalnetwerken actief zoals het MVO Net-werk Beton en het Netwerk Betonketen.Green dealsGreen deals zijn afspraken tussen derijksoverheid en andere partijen. Hier-mee ondersteunt de overheid sinds2011 verduurzamingsinitiatieven.1Verduurzamen vanzand tot klant, fotoDekkergroep21VAKBLAD I 4 2016De oudste green deal is de Green DealVerduurzaming Betonketen. Trekkervan deze green deal was het MVONetwerk Beton en de deal is eind 2015afgerond. Het vervolg is het Betonak-koord (zie in het navolgende) waarmeewordt geprobeerd de afspraken endoelen uit de green deal te realiseren.Een aantal andere ? voor de bouw rele-vante ? green deals die niet specifiekvoor beton zijn, zijn de Green Deal Ver-duurzamen GWW, de green deals metbetrekking tot duurzaam inkopen encirculair inkopen, Greendeal Infrastruc-tuur, Green Deal Cirkelstad Amsterdamen de Green Deal Circulaire Gebouwen.BetonakkoordHet Betonakkoord, een initiatief van hetMVO Netwerk Beton, is een nationaalketenakkoord dat invulling moet gevenaan de ambitie van de betonketen zichin te zetten voor de verduurzaming vanonze samenleving en economie. Ditgebeurt in het besef dat in een lange-termijnperspectief het gezamenlijkebelang ver uitstijgt boven de deelbelan-gen van afzonderlijke individuen enorganisaties. Ook wordt beseft dat eendergelijke lange termijnroute een groei-traject is waarin naast circulaire, CO2-,sociale en klimaatdoelen ook concur-rentiekrachtverbetering, werkgelegen-heidsgroei, en exportvergroting gerea-liseerd kunnen en moeten worden.Begin 2016 hebben bestuurders vanbedrijven uit de betonsector en relevantestakeholders tijdens een CEO-ontbijt hun`go' uitgesproken voor het starten vande akkoordfase. Deze fase moet in eeniteratief proces leiden tot een breedgedragen akkoord met voldoende.Afspraken worden concreet uitgewerktvoor de periode tot 2030 met de daarbijbehorende (macro-economische) instru-menten. Ook de borging hoort daarbijnet als financiering en mogelijk aanpas-singen in wet- en regelgeving.De ambitie is dat partijen in hetakkoord een breed palet vastleggenaan afspraken voor verdere verduurza-ming van de betonsector. Het akkoordbiedt een langetermijnperspectief metafspraken voor de korte en middellangetermijn, wat richting en zekerheid moetgeven. Het akkoord helpt de economieop gang met een grote impuls voorinvesteringen en werkgelegenheid.Rijksprogramma'sNaast de green deals zijn er rijksprogram-ma's waarin ministeries gezamenlijk wer-ken aan beleid en uitvoering. Voor debetonsector zijn rijksprogramma `maat-schappelijk verantwoord inkopen' en `cir-culair inkopen' relevant. Verder is er hetBiobased Economy programma (BBE) enVan Afval Naar Grondstof (VANG).NetwerkenSinds 2011 faciliteert MVO Nederlandhet MVO Netwerk Beton. Hierin wer-ken brancheorganisaties, opdracht-gevers en bedrijven uit de betonketensamen om de vraag naar duurzaambeton te vergroten en toe te passen inde praktijk. Dit netwerk was, zoalsgezegd, de trekker van de Green DealVerduurzaming Betonketen. Nu facili-teert het het proces om te komen tothet Nationaal Betonakkoord. Naast hetMVO Netwerk Beton is er het NetwerkBetonketen. Dit netwerk realiseert detoepassing van CO2-arm en circulairbeton. Het organiseert bijeenkomstenwaarin leden uit alle geledingen van debetonketen kennis uitwisselen overduurzaam inkopen van beton. Het Net-werk Betonketen draagt ook bij aan hetBetonakkoord en vanuit dit netwerkwordt gewerkt aan de beoordelings-richtlijn (BRL) voor betonwerken.Hiermee zullen met name gemeentenhouvast krijgen bij hun inkoop vanduurzaam beton. Het Netwerk Beton-keten bestaat uit een groot aantallokale netwerken waarin bedrijvenlokaal werken aan de verduurzamingvan de betonketen, bijvoorbeeld inGroningen, Twente en Amsterdam.CirkelstedenMeer thematisch zijn er in verschillendesteden cirkelsteden ontstaan. De oud-ste is Cirkelstad Rotterdam waarbij opprojectniveau wordt gekeken hoe demateriaalketen is te sluiten. Cirkelstadschaalt haar aanpak nu op naar anderesteden. Zo zijn recent CirkelstadUtrecht en Amsterdam ontstaan.Samenwerking betonketenBelangrijk voor de verduurzaming is dater meer wordt samengewerkt in deketen. Dat gebeurt ook al, onder meerin het betonplatform. Dit is een overleg-orgaan van verschillende branche-organisaties in de betonsector: BFBN,VHB,VOBN, Cascade en Cement&Beton-Centrum. Deze samenwerking wordt3CEO ontbijt 9 februari2016: de start van hetbetonakkoord22 VAKBLAD I 4 2016momenteel ge?ntensiveerd door tekomen tot een gezamenlijk Betonhuis.Andere brancheorganisaties in de ketenzijn de VERAS (sloopaannemers), BRBS(recyclers), NVTB (toeleveranciersbouw), VWN (vereniging wapenings-staal) en de NVLB (leveranciersbouwgrondstoffen).InstrumentenEr zijn diverse instrumenten ontwikkelddie het streven naar duurzamere con-structies meer handen en voeten moetengeven. In de GWW-sector is er de CO2-prestatieladder die is ontwikkeld doorProRail en ook in gebruik is door Rijkswa-terstaat en steeds meer gemeenten. Hetis een instrument dat bedrijven helpt bijhet reduceren van CO2-uitstoot. Eenopdrachtgever die de ladder inzet bij eenaanbesteding beloont bedrijven die CO2-reductie serieus nemen met een fictievekorting op de aanbiedingsprijs.ProjectniveauOp projectniveau wordt in de aanbe-steding steeds vaker een milieu-materi-alenberekening gevraagd. Dit kan bij-voorbeeld via een MKI-score. Hierbijwordt via de zogenoemde `schaduw-prijsmethode' tot ??n getal gekomendat inzicht geeft in de milieukosten: deMilieuKostenIndicator (MKI). Een alter-natief is de MPG-berekening, een mili-euprestatieberekening voor gebouwen.Het type berekening dat bij dezemethoden hoort, is een levenscyclus-analyse (LCA). De berekening wordtgedaan op projectniveau en is eencomplexe samenstelling van de ver-schillende materiaal- of productspeci-fieke LCA's. Voor vastgoed is een derge-lijke berekening al verplicht in hetBouwbesluit. Helaas is er nog geenminimale waarde zoals dat wel geldtbij energiezuinigheid, via de EnergiePrestatie berekening (EPG/EPC). Er isbehoefte aan een integrale EPG/MPG-eis in het Bouwbesluit. Een MPG-bere-kening kan worden gemaakt metinstrumenten als DuboCalc, ontwikkelddoor Rijkswaterstaat, BREEAM, ontwik-keld door de DGBC (Dutch GreenBuilding Council) en het Engelse BRE(Building Research Establishment) ofGPR. Het nieuwste instrument is deCUR-Ontwerptool Groen Beton.KeurmerkenEen aantal instrumenten is tevensonderdeel van een keurmerk. Bekendegebouwkeurmerken zijn het EngelseBREEAM-keurmerk en het AmerikaanseLEED-keurmerk. Volgend jaar is het CSC-keurmerk beschikbaar wat ervoor zorgtdat duurzaam beton beter wordtgewaardeerd in de gebouwkeurmerken.Vanuit de VOBN is het duurzaamheids-keurmerk Beton Bewust succesvol in demarkt gezet. Dit keurmerk garandeertde duurzame productie van beton-mortel en is met name door de groteaannemers al omarmd.Duurzaam inkopenEen mogelijkheid de betonsector teverduurzamen, is dat de opdrachtgeverdit gaat eisen bij het inkopen ervan.Beton is goedkoop en duurzaam betonis betaalbaar. De weerbarstige praktijkvan protocollen, vuistregels, vooroor-delen, standaardbestekken en verou-derde kwaliteitsnormen wordt steedsbeter geslecht. Belangrijk daarbij is hetontwikkelen van EMVI-criteria (econo-misch meest voordelige inschrijving).In de EMVI-criteria wordt een financieelvoordeel gegeven aan de duurzameinitiatieven. Echter, de duurzamebetonoplossingen zijn vaak nog nietonderscheidend genoeg in de huidigecriteria. De betonsector moet het deopdrachtgever nog eenvoudigermaken duurzaam beton aan te vragen.Kennis en kwaliteitKwaliteit van beton mag niet ter discus-sie staan. Kwaliteitsproblemen metbeton zorgen voor een schrikreactie inde keten. De balans tussen de kostenvan beton en de risico's en kosten ingeval van fouten is dermate scheef, datde sector altijd conservatief zal zijn tenopzichte van verandering. Degelijkonderzoek naar de mogelijkheden vanverduurzamen is daarom belangrijk.Stutech en Stufib geven in hun rapport`Duurzaamheid als ontwerpcriteriumvoor beton ? toegespitst op CO2' aan-bevelingen op welke wijze duurzaambeton is toe te passen. CE Delft werkt inopdracht van Rijkswaterstaat aan deverschillende handelingsperspectievenom beton te verduurzamen (Priorite-ring handelingsperspectieven verduur-zaming betonketen, onderdeel van deGreen Deal Beton). Dit jaar wordtgewerkt aan een nieuwe versie hiervanwaarin achttien handelingsperspectie-ven worden meegenomen. Door SBR-CURnet wordt gewerkt aan CUR-Aan-bevelingen en adviezen waarin staathoe op een verantwoorde manier kanworden verduurzaamd. De verwach-ting is dat er meer richtlijnen en aanbe-velingen zullen komen waarin concreetstaat hoe voortgang is te maken met deverduurzaming. Hierdoor zullen de ver-duurzamingskansen voor steeds meerprojecten toenemen.ComplexDuurzaamheid (sustainability) is een complex onderwerp. Datis wellicht ook de reden dat er zoveel uiteenlopende initiatie-ven worden genomen, met een complexe samenhang ? zoblijkt ook wel uit dit artikel. En de resultaten van die initiatie-ven zijn helaas nog altijd te weinig concreet.Het begint bij de definitie van duurzaam beton. Wat verstaanwe daar nu precies onder? Denk aan circulair, CO2-arm, ver-antwoorde herkomst, behoud van natuurlijk kapitaal en eenlange functionele levensduur. Het zal voor een betontechnoloogbovendien iets heel anders betekenen dan voor een opdracht-gever. Bovendien zijn de belangen soms tegengesteld.Duidelijk is wel dat de betonsector graag vooruitgang wilboeken op het gebied van duurzaamheid. Tegelijkertijd is desector ook nog zoekende. Wellicht gaat het proces om tot eenDuurzaam Betonakkoord te komen hierin richting geven.De redactie42e CEO ontbijt oplocatie zandwinlocatie23VAKBLAD I 4 2016