Betoniek13|02 Betoniek februari 2004 1HoogstandjesDe laatste 15 jaar heeft beton een ontwikkeling doorgemaakt die we voorafniet voor mogelijk hielden. Aan de basis hiervan stond onder meer de toe-voeging van het materiaal silicafume aan betonspecie. Dit had een aanzien-lijke druksterkteverhoging van het beton tot gevolg en hogesterktebeton deedzijn intrede. Verdere kennisontwikkeling bracht ons nieuwe betonsoorten dieop hun beurt weer tot nieuwe toepassingen leidden. We zijn nu vertrouwd metzelfverdichtend beton, zeer-hogesterktebeton en hogesterkte vezelversterktzelfverdichtend beton. Met de introductie van deze nieuwe betonsoorten zijnbetontechnologische grenzen doorbroken. In deze aflevering geven we viade basisprincipes, betonsamenstellingen, materiaaleigenschappen en enkelevoorbeelden van recente toepassingen inzicht in de hoogstandjes van dienieuwe betonsoorten.13 02B A N D U I T G AV Efebruari 2 0 0 4 V A K B L A D V O O R B O U W E N M E T B E T O N13|02 Betoniek februari 20042De korrels fungeren als groeikernen voor kristallendie de ruimte tussen de grovere cementsteenkristal-len opvullen. Hierdoor wordt de cementsteen sterkeren de elasticiteitsmodulus hoger. Het beton wordthomogener. Verder worden de zijdelingse krachten,die de inwendige draagstructuur uit elkaar willentrekken, kleiner. Dit dubbele effect geeft een aan-zienlijke verhoging van de betondruksterkte.Basisprincipes zeer-hogesterktebetonIn de praktijk komen benamingen voor als zeer-hogesterktebeton, ultra-hogesterktebeton en super-hogesterktebeton. Bij welke sterkteklasse globaal deovergang is naar een andere betonsoort is nog nietduidelijk afgesproken. In dit artikel noemen we alhet beton waarvan de sterkteklasse hoger is danB 115 zeer-hogesterktebeton (ZHSB).Aan de ontwikkeling van ZHSB liggen vier basis-principes ten grondslag:· verbeteren homogeniteit;· vergroten pakkingsdichtheid;· verbeteren microstructuur;· vergroten ductiliteit (taaiheid).Verbeteren homogeniteitHomogene materialen zoals staal en aluminiumhebben geringe interne piekspanningen. Beton isechter een heterogeen materiaal: de korrelgroottes,de sterktes en de stijfheden van de toeslagmaterialenen die van de cementsteen variëren sterk. De krachts-overdracht in het beton verloopt voor een grootdeel via het korrelskelet, maar dit heeft tegelijkertijdmicroscheurvorming in de cementsteen en dusachteruitgang in sterkte tot gevolg. Willen we desterkte van het materiaal vergroten dan moet dehomogeniteit van het beton worden verbeterd.Dit bereiken we door:· het verkleinen van de korrelgrootte van hettoeslagmateriaal;· het verlagen van de stijfheidsverschillen tussentoeslagmateriaal en cementsteen.De korrelgrootte kunnen we verkleinen door degrove toeslagkorrels te vervangen door kleinerekorrels en zand. Hierdoor nemen de spannings-variaties in het verharde materiaal af en wordtde cementsteen minder belast (fig. 4 en 5).Inwendige krachten en hogesterktebetonSchematisch is in figuur 2 aangegeven hoe in hetbeton de krachten worden overgedragen. Het betondraagt de krachten af via het skelet van grindkorrelsen zand. Daarbij treden zijdelings gerichte com-ponenten op. Het bindmiddel tussen de korrels(de matrix) neemt die componenten op. De matrixis de zwakste schakel; scheurvorming in beton ont-staat indien deze door de zijdelings gerichte krach-ten bezwijkt (fig. 3). Een dichtere korrelpakkingmet kleinere korrels zorgt ervoor dat die zijdelingsgerichte krachten afnemen, waardoor het betonsterker wordt.Begin jaren 90 ontdekten we silicafume als eenbijproduct van de silicium verwerking. Deze stofheeft een belangrijk effect op de inwendige krachts-overdracht in het beton. De silicafumekorrels zijnkleiner dan de cementkorrels en bovendien reactief.Matrix bezwijktscheurvomingAls de matrix bezwijkt ontstaat scheurvormingGeschematiseerde krachtsoverdracht van beton. De zijdelingsgerichte krachten worden door de matrix opgenomen13|02 Betoniek februari 2004 3Vergroten pakkingsdichtheidHoe dichter het beton des te sterker het materiaal.Dicht beton verkrijgen we door de pakkingsdicht-heid van het mengsel te vergroten. Hogesterktebetonrealiseren we met de gebruikelijke continue zeef-krommes. Bij ZHSB wordt een nog hogere pakkings-dichtheid gerealiseerd door zelfs de kleinste ruimtestussen de korrels zo volledig mogelijk te vullen.Dit discontinue deel van de zeefkromme (fig. 6)ontstaat door het gebruik van fijne poeders. Een fijnpoeder kan cement zijn. De samenstellende toeslag-materialen en bindmiddelen liggen elk binneneen beperkt `diameterdomein'. Dit betekent dat dediameters zodanig verschillen, dat de ruimte tussende korrels van een bepaald materiaal optimaal wordtgevuld door een ander fijner materiaal.Om daadwerkelijk een optimale pakking te ver-krijgen, moeten we de materialen intensief mengen.De mengtijden kunnen aanzienlijk oplopen tot zeker10 minuten per charge. Verder wordt veel minderwater toegepast dan benodigd voor de totale hydra-tatie van het cement. Een water-bindmiddelfactorvan circa 0,18 is dan niet ongewoon meer. Dit staathaaks op onze klassieke uitgangspunten, waarbijvoldoende water toegevoegd moet worden om al hetcement te laten hydrateren. De nieuwe benaderingis nu: al het water wordt door hydratatie omgezet inde te vormen cementsteen. Het cement dat niet metwater reageert, werkt als fijne fractie in het korrel-pakket. Hierdoor verkrijgt het dragende skelet eengrotere pakkingsdichtheid. De gewenste verwerk-baarheid realiseren we door toevoeging van hulp-stoffen. Met name de komst van de `vierde' generatiehulpstoffen, ook wel bekend onder de verzamelnaampolycarboxylaten, hebben deze nieuwe ontwikkelin-gen mogelijk gemaakt.Verbeteren microstructuurDe zwakste schakel in beton is de overgang tussenhet toeslagmateriaal en de cementsteen. Verbeterenwe de microstructuur van de cementsteen dan wordthet beton aanzienlijk sterker. Dat kunnen we bijvoor-beeld realiseren met silicafume. Als we de sterktevan de cementsteen nog verder willen verhogen dankunnen we dit bereiken door het verharden van debetonspecie te laten plaatshebben onder druk- en/oftemperatuurverhoging. Voor het maken van sterkte-klasse B 200 is een omgevingstemperatuur van 20 °Cvoldoende en is drukverhoging niet nodig.Maar laten we bijvoorbeeld het beton verharden bij90 °C dan wordt de puzzolane reactie van bijvoor-beeld silicafume versneld. Hierdoor ontstaat eendichtere, meer vervlochten microstructuur.Theoretisch maximum; grote korrels trekken spanningen aan endie spanningsconcentraties veroorzaken zijdelings gerichtekrachten die door de matrix moeten worden opgenomenKleine korrels in het beton verlagen de spanningsconcentratiespercentage1008060402000.00001 0.0001 0.001 0.01 0.1 1 10 100korreldiameter [mm]RPC 200RPC 800normaal betonABC`Getrapte' zeefkromme voor ZHSB. RPC (Reactive PowderConcrete) is net als BSI en CRC een productnaam voor ZHSBmet staalvezelsBij temperaturen tussen 250 en 400 °C en een drukvan 50 N/mm2 worden sterktes tot zelfs 800 N/mm2gehaald. Dit beton heeft eigenschappen die op dievan keramische materialen lijken.Vergroten ductiliteitNaast verbetering van de homogeniteit, de pakkings-dichtheid en de microstructuur is verder een grotereductiliteit of taaiheid van het verharde materiaalgewenst. Van het beproeven van kubussen van hoge-sterktebeton is bekend dat de kubussen bij het be-reiken van de maximale drukspanning zonder waar-schuwing vooraf in één keer bezwijken. Dit aspect(bros gedrag) is niet gewenst wanneer we construc-ties met dit materiaal willen realiseren. Om dit teverbeteren kunnen we de ductiliteit van het betonvergroten door het bijmengen van grote hoeveel-heden staalvezels. Hierbij moeten we denken aanenkele honderden kilo's staalvezels per m3 beton.Wat opvalt bij ZHSB is dat de grove toeslagmate-rialen ontbreken en overgestapt wordt op kleinerekorrelfracties. De maximale korreldiameter is 5 - 7mm. De zand fractie heeft voor het grootste deeleen korrelgrootte tot 1 mm. Een logisch gevolg vande kleine korrelfracties is de enorme toename vande benodigde hoeveelheid cement en het gebruikvan fijne vulstoffen. Naar verhouding wordt nogmaar heel weinig water ten opzichte van de hoeveel-heid cement toegepast. Om de betonspecie goed tekunnen verwerken, passen we grote hoeveelhedenpolycarboxylaten toe. De verwerkbaarheid kanworden vergeleken met die van zelfverdichtendbeton. In tabel 1 zijn indicatieve samenstellingenaangegeven voor diverse sterkteklassen.MateriaaleigenschappenBij ZHSB wordt de buigtreksterkte aanzienlijkvergroot door toevoeging van staalvezels. Maar netals bij de `normale' sterkteklasses blijft ook hier debuigtreksterkte achter bij de druksterkte.Wanneer een constructiedeel meer (buig)trekspan-ning moet kunnen opnemen dan de sterkte oplevert,kunnen we betonstaalwapening of voorspanning inde trekzone aanbrengen.ZHSB heeft een zeer dichte structuur. Het binnen-dringen van schadelijke stoffen in dit verhardemateriaal is niet mogelijk. Vanwege de grote dicht-heid van het beton kan de dekking op de voorspan-strengen beperkt blijven tot ongeveer 20 mm.De belangrijkste materiaaleigenschappen zijn weer-gegeven in tabel 2.Beton in hogere sterkteklassen hebben diversebenamingen. Soms komen productnamen op demarkt. Bekende namen zijn:Compact Reinforced Composite (CRC)Ondanks de grote hoeveelheid staalvezels in ZHSBblijkt uit onderzoek dat het verharde materiaalrelatief bros blijft. Bij het CRC-principe wordt boven-op de hoeveelheid staalvezels veel betonstaalwapening toegepast waardoor de taaiheid van hetbeton verhoogd wordt. In de betonconstructie kun-nen equivalente buigtreksterktes tot 200 N/mm2worden bereikt. De grote hoeveelheid wapening enhierdoor het grote aanhechtingsoppervlak, de uitste-kende aanhechteigenschappen van de pasta en dehoeveelheid staalvezels beperken de scheurvorming13|02 Betoniek februari 20044Tabel 1 Voorbeelden van samenstellingen van de betonspecies (hoeveelheden in kg per m3)Sterkteklasse B 45 B 85 (HSB) B 200 (ZHSB) B 800 (ZHSB)cement 360 475 950 980silicafume ? 25 235 225kwartsmeel ? ? ? 380zand 790 785 995 490grind 1110 960 ? ?staalvezels (lengte 13 mm) ? ? 145 ?rvs microstaalvezels (lengte 3 mm) ? ? ? 615plastificerende hulpstof 0,5 4,6 17 18water 145 150 180 185soortelijke massa 2 405 2 400 2 750 2 895water-bindmiddelfactor 0,4 0,3 0,15 0,14tot microscheuren, zelfs bij hoge staalspanningen.Constructiedelen van CRC zijn zeer ductiel, duur-zaam en slank. De weerstand tegen vermoeiing enimpactbelasting is groot.BSI (Béton Spécial Industriel)In Franse laboratoria is een extreem beton (BSI) quaduurzaamheid, sterkte en stijfheid ontwikkeld.Het is één van de ZHSB-fabrikaten die wereldwijdverkrijgbaar zijn. In tegenstelling tot CRC wordtalleen een grote hoeveelheid staalvezels toegepasten incidenteel voorspanwapening.Voor- en nadelen ZHSBEnkele voordelen bij het toepassen van ZHSB al danniet versterkt met staalvezels zijn:· lichte en taaie constructies;· besparing aan grondstoffen;· buig- en dwarskrachtwapening zijn niet altijdnoodzakelijk. Zeer dunne constructiedelen zijnmogelijk;· slijtvaste en zeer dichte oppervlakken;· prefabelementen zijn beter te handelen doorhet geringere gewicht;· minder snelle beschadiging van de elementendoor toepassing van vezels.Enkele nadelen zijn:· lange mengtijden;· beperkt leverbaar, omdat slechts enkele bedrijvenZHSB op de markt brengen;· hoge kostprijs. Ter illustratie: Een B 200-beton-specie kost 5 tot 15 maal zo veel als eenzelfdehoeveelheid B 45-specie. Het is dus zaak zo zuinigmogelijk met het materiaal om te gaan;· hooggekwalificeerd personeel noodzakelijk.Enkele toepassingen in ZHSBGenoemde voordelen maken het gebruik van ZHSBin vele toepassingen interessant. We kunnen hierbijdenken aan:· B 200: gevelpanelen, kokerconstructies, put-deksels, geleidingsconstructies, kolommen, voor-gespannen liggers, buizen, damwanden, masten,vaste bruggen, dunne (industrie) vloeren, beweeg-bare brugdekken en sluisdeuren;· B 800: zeer slijtvaste constructies, transportcon-tainers, stootvaste constructies, voorspanveranke-ringen, afvoer- en drukbuizen, brugopleggingen,afvalopslagcontainers (chemisch, nucleair).Het nog jonge materiaal (BSI) is toegepast in:· de koeltoren van een kerncentrale te Cattenom(Noord Frankrijk). Vanwege het besproeien metgechloreerd water en het vochtige en warmebinnenklimaat moeten de I-vormige balken(foto 7) minimaal 50 jaar bestand zijn tegenhet zeer agressieve milieu in de koeltoren;13|02 Betoniek februari 2004 5Tabel 2 Enkele materiaaleigenschappenSterkteklasse B 45 B 200 (ZHSB) B 800 (ZHSB)druk tijdens verharding N/mm2 ? ? 50temperatuur ºC ? 20 ­ 90 250 ­ 400druksterkte N/mm2 45 170 ­ 230 500 ­ 800treksterkte N/mm2 1,65 7 ­ 12 9 ­ 29buigtreksterkte N/mm2 3,3 30 ­ 60 45 ­ 141breukenergie kJ/m2 0,1 20 ­ 40 1,2 ­ 20elasticiteitsmodulus N/mm2 33 000 50 000 ­ 60 000 65 000 ­75 000dichtheid kg/m3 2 400 2 750 2 900diffusiecoëfficiënt CI- pc/ hoc (B45) m2/s 2,5/ 0,7 x 10-12 0,02 x 10-12 ?Opslag van de I-vormige balken voor Cattenom (foto Hurks Beton)13|02 Betoniek februari 20046· twee verkeersviaducten te Bourg les Valance.Hier zijn dubbele T-liggers (foto's 8 en 9) in BSIuitgevoerd. De liggers, in langsrichting voor-gespannen en zonder wapening, hebben eenlengte van 22 meter;· het platform voor een elektronenkanon bij defaculteit Natuurkunde van de TU Eindhoven.Het platform is uitgevoerd in BSI zonder wape-ning of voorspanning. Het platform moest zeerbuigstijf zijn, omdat de bijkomende doorbuigingniet meer mocht bedragen dan 5.10-3 mmgemeten over 2 jaar.Betonnen spanwandDe betonnen damwand is jarenlang uit beeldgeweest doordat hij door de stalen damwand werdverdrongen. Met de komst van ZHSB liggen ernieuwe kansen. De oorspronkelijke betonnen dam-wand (spanwand) is voorgespannen met voorgerektstaal en plaatselijk met betonstaal gewapend.Het beton had een sterkteklasse van B 65. Aan de TUDelft startte in 1998 een onderzoek naar hogesterktevezelversterkt zelfverdichtend beton (HSVVZVB). ¾ Dubbele T-ligger verlaat de fabriek (foto Hurks Beton)Het storten van de dubbele T-liggers voor het verkeersviaduct te Bourg les Valance13|02 Betoniek februari 2004 7Om concurrerend te zijn is vooral gelet op de kost-prijs. Uiteindelijk is een mengsel verkregen waarbijde microsilica door fijn zand en een hoeveelheidportlandcement door hoogovencement zijn vervan-gen. Verder is de oorspronkelijke hoeveelheid staal-vezels en superplastificeerders teruggebracht.Proeven wijzen uit dat de gemiddelde druksterktena 28 dagen verharding circa 130 N/mm2 bedraagt.De treksterkte bedraagt gemiddeld 12 N/mm2.Zonder toevoeging van warmte wordt binnen 24 uurde benodigde ontkistingssterkte van 65 N/mm2bereikt.In tegenstelling tot de traditionele betonnen dam-wand bedraagt de lijfdikte van de nieuwe spanwand(foto's 10 en 11), bij een profielhoogte van 450 mm,slechts 45 mm en ter plaatse van de flenzen 50 mm.Afhankelijk van de toepassing worden per wand18 voorspanstrengen (FeP 1860 met een diametervan 12,5 mm) toegepast zonder bijkomende beton-staal wapening. Bij het vullen van de bekisting is destroomrichting van de betonspecie de lengterich-ting van de damwand. Hierdoor worden de staalve-zels voornamelijk in deze richting georiënteerd.Ze dragen zodoende bij aan de sterkte-eigenschap-pen in de hoofd-draagrichting van de spanwand.Loodrecht hierop moeten we met lagere treksterk-ten rekenen. Veiligheidshalve wordt de treksterktevan beton zonder vezels aangehouden.Ten opzichte van de traditionele betonnen dam-wand biedt de nieuwe spanwand niet alleen voor-delen ten opzichte van opslag, transport en onder-houd, ook het inheien verloopt sneller.Uiteraard zijn de constructieve eigenschappen(moment- en dwarskrachtcapaciteit) van dedamwand verbeterd. Hiermee is de spanwandweer een geduchte concurrent geworden vande stalen damwand.Toepassingen in de civiele bouwBetonnen rijdek voor de KaagbruggenVan oudsher worden houten rijdekken toegepastop beweegbare bruggen. Ze worden afgewerkt meteen slijtlaag van epoxy ingestrooid met split.Momenteel is geschikt hout moeilijk te krijgen.Meer dan 6 maanden moet het drogen om onge-wenste krimp te beperken. Een houten rijdek vergtnogal wat onderhoud: elk jaar moeten de bevesti-gingsbouten worden aangetrokken en de slijtlagenraken snel beschadigd. Na uiterlijk 15 jaar is eenhouten rijdek aan vervanging toe.Bij de Kaagbruggen (basculebrug) in rijksweg 44bij Sassenheim (foto 12) zijn eind 2002 de azobérijdekken vervangen door betonnen panelen.In verband met het contragewicht is een belangrijkevoorwaarde dat de totale massa van het nieuwebrugdek niet zwaarder mocht worden dan de oor-spronkelijke constructie.¸ De spanwand als funderingselement en grondkering(foto Spanbeton bv)µ Opslag van de spanwandenDe Bouwdienst Rijkswaterstaat (RWS) heeft diversealternatieven onderzocht: een verbeterd hout-concept, staal, aluminium, kunststof en zeer-hogesterktebeton B 200. Dat laatste bleek de besteoplossing op het gebied van kosten, onderhoud,duurzaamheid en uit het oogpunt van duurzaambouwen.De brugdekken moesten zo licht mogelijk wordengeconstrueerd, de onderhoudskosten moesten be-perkt blijven en er werden hoge eisen aan de ver-moeiingseigenschappen gesteld. Hiervoor bleekCRC een goede oplossing. Voor het beton is gekozenvoor een mengsel van CEM III A 52,5, silicafume,bauxieterts, staalvezels, superplastificeerder, ont-schuimer en een water-bindmiddelfactor van 0,18.Hiermee werd een sterkteklasse van ruim B 180bereikt. Dit was voldoende om het beoogde draag-vermogen te verkrijgen. De verharding vond plaatsonder atmosferische druk en bij een specietempera-tuur van ongeveer 20 °C. Na één dag is de druksterk-te 90 N/mm2.Versterken stalen rijdekkenBij verschillende stalen bruggen ontstaat schadedoor vermoeiing van de lassen van de stalen dek-platen en de dwarsdragers. Door de relatief grotevervormingen van de beschadigde dekplaten raaktde asfaltdeklaag beschadigd. Vervanging van dieasfaltdeklaag door een even dikke laag ZHSB verlaagtde vermoeiingsspanningen drastisch.Bijkomend voordeel is dat het nieuwe dek niet ofnauwelijks onderhoud behoeft en in principe iseen slijtlaag niet nodig. In Canada is een verwanteoplossing al eerder met succes gerealiseerd(het brugdek van de Pont Champlain over deSint Laurensrivier bij Montreal).Voor een stalen rijdek is onderzocht op welke wijzeeen dergelijke laag (CRC) het best kan worden be-vestigd aan de stalen dekplaat. Bij het onderzoek isuitgegaan van het volgende: het stalen brugdek iseerst gezandstraald en ontvet. Hierna is een 2 mmdikke twee-componenten epoxyhechtlaag met vul-stof op het dek aangebracht. De hechtlaag is daarnaingestrooid met bauxieterts. Na het uitharden islosliggend materiaal verwijderd met een borstel.13|02 Betoniek februari 20048¹ Het plaatsen van de betonnen rijdekpanelen op de basculebrug (foto Hurks Beton)Direct op de hechtlaag is eerst een afstandshouderØ8 mm geplaatst, vervolgens zijn drie lagen beton-staal Ø8-50 mm geplaatst, loodrecht op elkaar.Daarna is de specie gestort en met een dubbeletrilbalk vlak afgereid en verdicht. De specie bestonduit een binder (CEM I 52,5; microsilica, polypropy-leenvezels, superplastificeerder, ontschuimer eneen hulpstof voor het reduceren van de oppervlakte-spanning), zand, graniet en staalvezels. De water-bindmiddelfactor was 0,32 à 0,35. De specie moestgemakkelijk onder het betonstaal doorvloeienen goed hechten aan het toeslagmateriaal in hethechtvlak. Na verharding is de CRC-laag gevlinderd.De totale laagdikte is 50 mm, gerekend vanaf debovenkant van de stalen dekplaat. Omdat de beton-nen rijdekken direct worden bereden, is - gelet op degeringe dekking van 18 mm - onderzoek gedaan naarvorst-dooizoutbestandheid en chloride-indringing.De resultaten wijzen uit dat toepassing verantwoordis. In Nederland is dit principe toegepast op deCalandbrug.Schuiven stormvloedkering OosterscheldeRijkswaterstaat heeft de mogelijkheden onderzochtom de stalen schuiven in de Oosterschelde te ver-vangen door betonnen schuiven in ZHSB (foto 13 enfig. 14 en 15). Omdat betonnen schuiven niet wordengeschilderd, zijn de onderhoudskosten tijdens hetgebruik laag. Het uitgangspunt bij vervanging is dathet gewicht van de betonnen schuif zodanig wordtbeperkt dat het past binnen de mogelijkheden vande bestaande hefwerken. Een vakwerkconstructievan B 130 met een waterkerende huid van CRC(B 250) lijkt een haalbare mogelijkheid.13|02 Betoniek februari 2004 9Vakwerkconstructie van de in ontwikkeling zijnde betonnenhefschuifStormvloedkering OosterscheldeBestaande constructie met stalen hefschuivenLiteratuur:Kaptijn, N., Toekomstige ontwikkelingen vanzeer-hogesterktebeton. Cement 2002 nr. 2.Walraven, J., Beton als conventioneel bouwmateriaal.Cement 2002 nr. 4.Tol, R., Jansze, W., Van der Veen, C.,Nieuwe spanwand. Cement 2002 nr. 4.Braam, C.R., Kaptijn, N., Buitelaar, P.,Hogesterktebeton als brugdekoverlaging.Cement 2003 nr. 1.Kaptijn, N., Nagtegaal, C., Eerste toepassing vanzeer-hogesterktebeton in civiele draagconstructie.Cement 2003 nr. 1.Kaptijn, N., Zeer-hogesterktebeton, toepassingen.Dictaat Avondcollege Zeer-hogesterktebeton,Betonvereniging, oktober 2003.Ten slotteBovengenoemde ontwikkelingen en toepassingen,alhoewel op kleine schaal, tonen aan dat we momen-teel de kennis in huis hebben om beton met extrememateriaaleigenschappen te realiseren (beton opmaat). Houden we bij het ontwerpen en uitvoerenrekening met deze eigenschappen en maken we ver-der gebruik van de moderne bekistingstechnieken,dan kunnen we die constructieve eigenschappenook nog eens koppelen aan een fraaie vormgeving.Door deze laatste ontwikkelingen verschuift debetonindustrie van het predikaat low-tech naar high-tech. We maken hoogstandjes in beton waar we trotsop kunnen zijn.Met dank aan ing. Th.W.G. Buytels (Hurks Beton) ening. N. Kaptijn (Bouwdienst RWS).13|01 Betoniek februari 200410ColofonBetoniek is een praktijkgerichtvoorlichtingsblad op het gebied van debetontechnologie en verschijnt 10 keerper jaar. In de redactie zijn vertegen-woordigd: ENCI, MEBIN, CUR, BAM Civielen de Bouwdienst Rijkswaterstaat.Uitgave: ENCI MediaPostbus 3532,5203 DM `s-HertogenboschRedactie: (073) 640 12 31E-mail: encimedia@enci.nlWebsite: www.enci.nlAbonnementen/adreswijzigingen:Abonnementen en adreswijzigingenvoor Betoniek worden verzorgd door:Betapress Abonnementen ServicesPostbus 97, 5126 ZH Gilzetel: (0161) 45 95 86fax: (0161) 45 29 13email: betoniek@Betapress.Audax.nlAbonnementsprijzen 2004:Nederland 1 19,00België 1 20,00Overige landen 1 27,00Aanmeldingen/opzeggingen:Abonnementen kunnen op ieder gewenstmoment ingaan en lopen per kalenderjaar.Zij worden automatisch voor een jaarverlengd, tenzij vóór 1 december van hetlopende jaar schriftelijk wordt opgezegd.Overname van artikelen en illustratiesis toegestaan, onder voorwaarde vanbronvermelding.ISSN 0166-137xMilieuklassen van 8 naar 18Medio 2004 zal de nieuwe Europese norm voor betontechnologie,NEN-EN 206-1 onze vertrouwde VBT, NEN 5950, vervangen. Een nieuwenorm betekent dat er uiteraard zaken gaan veranderen. De eerste keerdat Betoniek hieraan aandacht heeft gegeven, is te lezen in het nummer12/10 `Nog twee jaar VBT!'. Om meer vertrouwd te raken met de nieuweregelgeving gaan we in het komende nummer dieper in op de benamin-gen en indelingen van de milieuklassen. Verder staat voor één van devolgende uitgaven gepland dat we aan de verwerkbaarheidsklasse aan-dacht zullen geven.In onze volgende uitgaveFoto pagina 1: Fiets- en voetgangersbrug Sherbrooke (Quebec, Canada)Voor zover bekend de eerste brug in RPC. De brug is samengesteld uit 6 prefab delen van 10 m lang,de overspanning is 60 m. De delen zijn met uitwendige voorspanning koud tegen elkaar gespannen.Het vakwerk is 3 m hoog en de diagonalen bestaan uit roestvast stalen pijpen gevuld met RPC.De dikte van het dek is 30 mm en heeft verstijvingsribben van 70 mm. RPC (Reactive PowderConcrete) is net als BSI en CRC een productnaam voor ZHSB met staalvezels.13|02 Betoniek februari 2004 11nieuwsCorrosion of steel in reinforcedconcrete structures: FinalReportEds. R. Cigna, C. Andrade, U.Nürnberger, R. Polder, R. Weydert,E. SeitzUitgegeven door de EuropeseCommissie, 2003238 pagina'sISBN 92-894-4827-XBij de Europese Unie is onlangshet eindrapport van het Europesesamenwerkingsverband COST 521`Corrosion of steel in reinforcedconcrete structures' in definitievevorm verschenen. De inhoud be-treft de rapportage van onderzoekdat binnen 64 onderzoeksprojec-ten in 19 landen is uitgevoerd inde periode 1997-2002. Er werdjaarlijks verslag gedaan van devorderingen in workshops, waar-onder in 1998 in Utrecht en in2002 in Luxemburg.Het document is opgedeeld in vijfdelen die globaal overeenkomenmet de in werkgroepen onderge-brachte onderzoeksprojecten:· preventieve maatregelen;· inspectie en monitoring;· onderhoudsmethoden;· voorgespannen beton;· interpretatie van impedantie-spectroscopie.Alle delen bevatten zeer uitgebrei-de literatuurreferenties en eenlijst van alle onderzoeksprojectenis opgenomen.`Corrosion of steel in reinforcedconcrete structures' kost ? 39,-en is te bestellen bij de SDU,www.sdu.nl.Deteriorated concrete :Inspection and physicochemicalanalysisFrank Rendell, Raoul JauberthieLondon : Thomas Telford, 2002208 p. ISBN 0-7277-3119-XDit boek is een gids over modernetechnieken voor de inspectie enevaluatie van betonconstructies.Het geeft inzicht in diversefysisch-chemische analyse-technieken die heden ten dagebeschikbaar zijn. Tevens is hetgeschikt als eerste kennismakingmet deze materie voor studentenen onderzoekers.Het boek geeft na een algemeneinleiding over beton een overzichtvan methoden waarmee een diag-nose gesteld kan worden. Daarnaworden verschillende testmetho-den besproken, die ter plaatse ofin het laboratorium toegepastNieuw verschenenagenda1 t/m 4 maart 2004Bouwbeurs Zuid-Nederland,Beursgebouw EindhovenMeer inforatie: (040) 295 20 71(dhr. Maatje)8 maart`Koelen en isoleren van beton',Betonvereniging, AvondcollegeZwolleMeer informatie:www.betonvereniging.nl16 maart 2004DuCon symposium `De Brugtussen Vernieuwend Onderzoeken Innovatieve Toepassing', DelftMeer informatie: www.ducon.org(DuCon is een samenwerkings-verband tussen TU Delft en TNOBouw)18 maart 2004VABOR Seminar 2004 `Beton enwater', UtrechtMeer informatie: www.vabor.nl14 april 2004Stutech ledenvergadering,Rijkstorengebouw Westraven,UtrechtMeer informatie: stutech@enci.nl20 aprilStudiemiddag NEN-EN 206,Betonvereniging, BunnikMeer informatie:www.betonvereniging.nl29 aprilStudiemiddag NEN-EN 206,Betonvereniging, ZwolleMeer informatie:www.betonvereniging.nl13 02B A N D U I T G AV Efebruari 2 0 0 4worden. Tenslotte wordt aandacht besteed aan detoepassing van röntgendiffractie (XRD) en de elektro-nenmicroscoop voor het onderzoeken van beton.De hoofdstukken zijn voorzien van cases die de prak-tische problemen van het inspecteren en analyserenvan beton illustreren.Hoofdstukindeling: Concrete - Deterioration ofconcrete - In situ investigation of concretedeterioration - Laboratory testing - X-ray diffractionanalysis - Scanning electron microscopy and micro-analysis - Physiochemical examination of concrete -Case studies ­ Appendices: Data interpretation -Interaction between radiation and a solid - Structureand description of crystals - Mineralogical data`Deteriorated concrete' kost £ 50,- en is te bestellenvia de boekhandel of via de website van de uitgever,www.thomastelford.comNieuwe rayonindeling Betoncentra VOBNDe rayonindeling van de Betoncentra van de VOBNis per 1 januari van dit jaar aangepast. Hierondervindt u de gegevens van de 3 regionale Betoncentra.Betoncentrum Noord-Oost NederlandSchrevenweg 1-98024 HB Zwolletel. (038) 454 87 88e-mail: betonNON@vobn.nlBetoncentrum West NederlandPrins Bernhardlaan 12 p2405 VT Alphen a/d Rijntel. (0172) 65 35 08e-mail: betonWN@vobn.nlBetoncentrum Zuid NederlandBosscheweg 575056 KA Berkel-Enschottel. (013) 455 91 83e-mail: betonZN@vobn.nlBij de Betoncentra kunnen aannemers, architecten,projectontwikkelaars, constructeurs, overhedenen onderwijsinstellingen terecht over informatieop het gebied van het bouwmateriaal betonmortelen de verschillende gietbouwsystemen.En dat voor alle bouwsectoren, van woningbouw,utiliteitsbouw, industriebouw tot infrastructureleen agrarische bouw.InternetCIM ­ Centrum voor Immobilisatie(www.immobilisatie.nl)In 1998 is het Centrum voor Immobilisatie (CIM)door de overheid, enkele onderzoeksbureaus enhet bedrijfsleven opgericht. Deze niet-commerciëleorganisatie houdt zich bezig met de grootschaligeinzet van immobilisaten. In dat kader is het uit-dragen van informatie en kennis over beschikbaretechnieken en gerealiseerde projecten een centraleactiviteit. Dat heeft o.a. geleid tot de ontwikkelingvan een website die onlangs is gepresenteerd.De website is een goed startpunt voor diegene dieweinig tot niets van het onderwerp weten. In kortestukjes tekst worden de belangrijkste zaken kortbesproken (`Wat is immobilisatie'). Daarnaast is heto.a. mogelijk om op eenvoudige wijze een overzichtte krijgen wie op dit terrein actief is en waar die tebereiken is (`Organisatie')Mocht u na het bezoeken van deze website meerwillen weten over immobiliseren met cement, dankunt u altijd Betoniek 11/24 `Ingepakt in cement-steen' (april 2000) nog eens nalezen.13|02 Betoniek februari 200412