nlG ron ds t 0 ff e nekImmobilisatie met cementIngepakt in cementsteen'Het blijft zitten waar het zit en verroert zich niet', dat is wat er kort-gezegd gebeurt met verontreinigingen in afvalstoffen bij immobiliatie.De verontreinigen worden zodanig 'ingepakt' dat ze niet of nauwelijksmeer kunnen bewegen. Omdat daardoor minder of geen verontreini-gingen meer vrijkomen, wordt de afvalstof minder gevaarlijk of zelfsbruikbaar als bouwstof. Er zijn verschillende immobilisatietechniekenen bij één ervan wordt cement gebruikt als bindmiddel. Deze technieksluit bijna naadloos aan bij het dagelijkse werk van de betontechno-loog. Omdat immobilisatie voor de meeste betontechnologen een nogonbekend terrein is, gaan we in deze Bet 0 n i e k dieper in op hetimmobiliseren van afvalstoffen met cement.Waarom wordt hetgedaan en welk beleid ligt er aan ten grondslag, hoe gaat immobilisatiemet cement in zijn werk en wat voor toepassingen zijn er voor de opdeze wijze verkregen immobilisaten?Afvalstoffen vormen een steeds groter probleemvoor onze samenleving. Uit de krant kennen weallemaal de problemen met vervuilde baggerspecie,verontreinigde grond en het storten van gevaarlijkafval. Hoe gaan we in Nederland met deze afval-problematiek om? Het beleid van de Nederlandseoverheid is erop gericht om de totale hoeveelheidte storten afvalstoffen te verminderen ofde afval-stoffen zo te bewerken dat ze minder schadelijkzijn voor het milieu. Verschillende bedrijven zijnop deze ontwikkeling ingesprongen en hebbentechnieken ontwikkeld om verontreinigingen inafvalstoffen op microschaal (deeltjesniveau) duur-zaam in te pakken (foto 1). De verzamelnaam voordeze technieken is immobilisatie. De op deze wijzegevormde materialen, immobilisaten genoemd,kunnen onder meer worden toegepast in ophogin-april 2000gen, als wegfundering ofals geluidswal. Een andereontwikkeling is de toepassing van de immobilisatenals toeslagmateriaal in asfalt en beton. Een afvalstofkan zo een bouwstofworden. Daarmee daalt het tela Hetproces van immobilisatie.storten volume aan afvalstoffen en zijn minder pri-maire grondstoffen nodig. Ook is het door middelvan immobilisatie mogelijk om van een gevaarlijkeafvalstof een minder gevaarlijke afvalstof te maken.Het grote voordeelis dat dit minder gevaarlijkeafval gestort mag worden op een gewone stort-plaats. De stortkosten zijn hier een stuk lager danop de speciaal voor gevaarlijk afval ingerichte stort-plaatsen.AfvalstoffenbeleidMinder afval naar de stortplaats en meer afval-stoffen hergebruiken als grondstofis één van despeerpunten van het Nederlandse milieubeleid.Een belangrijk instrument daarbij is de zoge-noemde 'Ladder van Lansink' (fig. 2).Met hetmilieu als uitgangspunt geeft deze ladder de voor-keursvolgorde voor de verschillende verwerkings-methoden van afvalstoffen en verontreinigdegrond. Deze volgorde (in afnemende voorkeur) is:1. Preventie.2. Hergebruik.3. Nuttige toepassing.4. Bewerken.S.Verbranden.6. Storten.IActiviteit ol procesIalvaistol JDoeimatiqheidsloetsIPreventieStorten IIExtraheren IZeven IIWindZiftenlStroomschema opbasisvan deLadder van Lansink.De optie'bewerken' kan bestaanuit immobilisatieBet 0 n i e kapril 20002ImmobilisatieBijimmobilisatie worden deeigenschappen van deafvalstofchemisch enloffysisch gewijzigd. Demilieuverontreinigende stoffen wordenals het wareopmicroschaal ingepaktenvastgelegd.Definitie:Immobilisatie is eentechnologische bewerking waarbijdefysi-sche enlofchemische eigenschappen van eenafvalstofzodanigworden gewijzigd, dat deverspreiding van milieuverontreini-gendestoffendooruitloging, erosie ofverstuiving opkorteenlangetermijn beduidend vermindert.TechniekenDebestaande immobilisatietechnieken kunnen wein vierhoofd-groepen indelen:1.Thermisch immobilisatie.2. fixatie..3. Immobilisatie met organische bindmiddelen.4.Immobilisatie met anorganische bindmiddelen, met cementalsbelangrijkste bindmiddel.Immobilisatie kan een bijdrage leveren aan de doel-stellingen van het milieubeleid door afvalstoffen tebewerken tot een nuttige toepassing in de vorm vaneen bouwstof. En, als dit niet kan, de te storten afval-stofte bewerken tot een minder schadelijke afvalstof.RegelgevingEr is geen aparte regelgeving voor immobilisaten.Indien ze nuttig kunnen worden toegepast als bouw-stofvallen ze onder het Bouwstoffenbesluit (zieBet 0 ni e k 10.19).In het geval dat het immobili-saat wordt gestort, zijn het 'stortbesluit' uit de WetBodembescherming en het Besluit AanwijzingGevaarlijke Afvalstoffen (BAGA) uit de WetMilieubeheer van toepassing.BouwstoffenbesluitHet Bouwstoffenbesluit bepaalt ofeen steenachtigmateriaal, zoals een immobilisaat, als bouwstof ineen buitensituatie mag worden toegepast. Hetbesluit heeft tot doel bij gebruik van primaire ensecundaire bouwstoffen de bodem en het opper-vlaktewater te beschermen tegen verontreinigingen.Hiervoor zijn eisen vastgelegd voor de maximalebodembelasting ten gevolge van milieu-verontreinigende stoffen uit een bouwstof. De matewaarin milieuverontreinigende stoffen uit de bouw-stof kunnen komen (uitloging), wordt bepaald aande hand van laboratoriumproeven. De totale hoe-veelheid verontreiniging die op termijn in debodem ofhet oppervlaktewater terechtkomt,wordt op basis van deze uitloogproeven berekend.Voor de uitloging van organische stoffen zijn detestmethoden nog in ontwikkeling. Daarom wor-den nu nog strenge eisen gesteld aan de concentra-ties organische stoffen, zoals PAK's, PCB's en mine-rale olie, in de bouwstof. Dit zijn de zogenoemdesamenstellingseisen,Immobilisaat als bouwstofAfhankelijk van het gehalte aan organische stoffenen het uitlooggedrag van anorganische stoffen wordteen bouwstofingedeeld in categorie 1 ofcategorie Z.Een categorie-I-bouwstofvoldoet zowel aan desamenstellings- als aan de uitloogeisen. Een immobi-lisaat dat voldoet aan deze eisen mag zonderaanvullende milieubeschermende maatregelenworden gebruikt als bouwstof. Voldoet een bouwstofwel aan de samenstellingseis maar niet aan de uit-loogeisen. dan is het een categorie-z-bouwstof,Een imrnobilisaat uit deze categorie, dat wordtgebruikt als bouwstof, moet zowel aan de bovenzijdeals aan de zijkant worden voorzien van een isolatie.De aangebrachte isolatie moet tijdens de gebruiles-fase regelmatig worden gecontroleerd en bij drei-gende tekortkomingen worden verbeterd.Toepassing is alleen toegestaan vanaf een halvemeter boven de gemiddelde hoogste grondwater-stand.Stortbesluit en gevaarlijke afvalstoffenHet Stortbesluit bepaalt onder meer ofeen afvalstofin een stortplaats met meer of minder uitgebreideisolatievoorzieningen moet worden gestort.We moeten daarvoor eerst weten ofwe met eengevaarlijke afvalstof te maken hebben. In hetBesluit Aanwijzing Gevaarlijke Afvalstoffen (BAGA)wordt op basis van de samenstelling beoordeeld ofeen afvalstof tot de categorie 'gevaarlijk' moetworden gerekend. Om te kijken op wat voor soortstortplaats deze afvalstoffen gestort mogen worden,moet het uitlooggedrag worden bepaald.toni e kapril 20003Vervolgens wordt aan de hand van de zogenoemde'Grenswaarde Notitie Gevaarlijk Afval' de 'gevaren-categorie' van het afval bepaald. De Notitie onder-scheidt: zeer gevaarlijk afval [Cf-afvalstoffen],gevaarlijk afval (CZ-afValstoffen) en minder gevaar-lijk afval (C3-afValstoffen). Nederland heeft geenstort- en verwerkingsmogelijkheden voor de zwaar-ste soort gevaarlijk afval, de Ct-afvalstoffen. Dezeworden afgevoerd naar speciale stortplaatsen in hetbuitenland. Voor Cz-afvalstoffen beschiktNederland over één stortplaats. Dit is een overdektebetonnen bak op de Maasvlakte. De opslagcapaciteitvan deze betonnen bak is eindig en er is beslotenom er geen nieuwe bij te bouwen. Voor het stortenvan C3-afValstoffen, de minst gevaarlijke soort, isnog voldoende stortcapaciteit beschikbaar.Immobilisaat als afvalstofAls een nuttige toepassing niet mogelijk is, moet hetimmobilisaat worden gestort. De beoordeling vanhet immobilisaat vindt plaats op basis van eenuitloogproef. Op basis van de meetresultaten vandeze proefwordt het immobilisaat ingedeeld in éénvan de afvalstofcategorieën. Bijverschillendeimmobilisatietechnieken zijn bindmiddelen ofandere toevoegingen nodig. Deze zorgen ervoor datde totale massa en vaak ook het uiteindelijke volumetoenemen. Bijhet storten is dit een ongewenst effect.Er is daarom een eis gesteld aan de volumetoename.Deze mag ten gevolge van immobilisatie met maxi-maal Z5% toenemen. Bovendien is er in verband metde stabiliteit van de stort een minimale sterkte vanhet immobilisaat vereist van 0,5 tot 1 N/mm2.Kosten en opbrengstenDe stortkosten van afvalstoffen zijn de afgelopenjaren gestaag gestegen. Het storten van Cz-afval-stoffen kost inmiddels 600 tot 800 gulden per ton.Voor C3-afValstoffen moet een bedrag van 100 totZOO gulden per ton worden betaald. Een imrnobili-saatdat voldoet aan de eisen van een categorie-z-bouwstof heeft een negatieve prijs van ZO tot 30gulden per ton. De aanbieder moet dus nog bijbe-talen om dit immobilisaat als bouwstof te latenverwerken. Alleen een immobilisaat datvoldoetaan de eisen van een categorie-l-bouwstof heefteen positieve prijs. Dit materiaal levert per tonongeveer 0 tot 10 gulden per ton op. Er is dus eenduidelijke financiele prikkel om gevaarlijke C2-afvalstoffen te bewerken tot minder gevaarlijkeC3-afvalstoffen. En op dezelfde wijze wordt hetbewerken van afvalstoffen tot categorie -1-of-2-bouwstoffen gestimuleerd. Er kan vanuit wordengegaan dat de overheid de storttarieven verder zalverhogen om het gekozen afvalstoffenbeleid krachtbij te zetten. De kosten en opbrengsten zijn slechtsindicatief, maar geven wel een reëel beeld van dehuidige situatie.Immobilisatie met cementimmobilisatietechniek met toekomst is hetJb.pald