JA AR BETONTECHNOLOGIE 38 INTERVIEW MET JA AP VAN ELDIK 1 Jaap van Eldik. Foto Mariska Korver 18 VAKBL AD 3 2022 Auteur Jacques Linssen, Aeneas Media / Redactie Betoniek 1. Interview Jaap van Eldik.indd 181. Interview Jaap van Eldik.indd 18 10-10-22 13:0910-10-22 13:09 'Betontechnoloog des Vaderlands' werd hij genoemd bij zijn afscheid op het Beton Event in juni van dit jaar. Het is tekenend voor wat Jaap van Eldik heeft betekend voor de sector. In de 38 jaar dat hij actief was als betontechnoloog, eerst bij Mebin en de laatste twee jaar bij Nebest, heeft hij het vak behoorlijk zien veranderen. Het afscheid, op een moment dat veranderingen misschien wel noodzakelijker zijn dan ooit, geeft hem een dubbel gevoel. JA AR BETONTECHNOLOGIE HOE WORD JE BETONTECHNOLOOG? "Er is niet één vast pad. Voor mij begon het met een sollicitatie bij Mebin. Ik kende het bedrijf vanuit de organisaties waar ik had gewerkt. Ik weet nog dat er iemand van Mebin langskwam om een toelichting te geven over de toepassing van schuimbeton. Arie van Kooten was dat. Hij had zo'n bevlogen verhaal! Later nam hij een collega mee en die was even enthousiast. Dat enthousiasme is blijven hangen. Een paar weken later zag ik per toeval een vacature in Het Vrije Volk (een regionaal Rotterdams dagblad, later opgegaan in het Algemeen Dagblad, red.) en zo is het balletje gaan rollen. Als ik die er varing een paar weken eerder niet had gehad, was die vaca- ture waarschijnlijk aan mijn aandacht ontsnapt." MA AR TOEN WAS JE NOG NIET DIRECT BETONTECHNOLOOG? "Ik ben direct diverse opleidingen gaan volgen bij de Betonvereniging. Uiteraard als eerste de opleiding tot betontechnoloog. Eerder al, tijdens mijn studie MTS, was ik in aanraking gekomen met beton. Een van mijn docenten, Van Mechelen, was echt betongek. We hadden een heus laboratorium met mengers, een drukpers en zelfs opslag voor toeslagmateria- len. Toen al vond ik het leuk om met het materi- aal te klooien. Het meeste heb ik geleerd van Ab Wentholt, toenmalig hoofd van het centraal laboratorium van Mebin Rotterdam. Overigens is Ab in mijn optiek wat ondergewaardeerd geweest. Hij was echt een man met visie die al vroeg nut en noodzaak zag van een professioneel kwali- teitszorgsysteem." HOE ZIET HET WERK VAN EEN BETON- TECHNOLOOG BIJ EEN BETONLEVERANCIER ERUIT? "Dat is divers. In mijn geval bestond het uit veel klantcontact, vooral voor de grotere, complexere werken. Ook intern deed ik veel: zorgen dat de kwaliteitszorg draaiende bleef bij de centrales, de bezetting in het lab op orde was en in gesprek gaan met laboranten. Een goed resultaat was altijd een teamprestatie, vooral bij bijzondere storten. De betrokkenheid van kraanmachinist, mengmeester, betonlaborant, betonmixerchauff eur. Vaak bij nacht en ontij. Uiteindelijk is het de taak van een betontech- noloog om de wensen van de klant in te vullen tegen zo laag mogelijke grondstofkosten. Dat laatste was wel eens lastig. Voor mij waren kwaliteit en klanttevredenheid de belangrijk- ste verantwoordelijkheden. Ik paste daarom het mengsel wel eens aan als ik vond dat dat nodig was. Dat strookte niet altijd met het beleid: 'De klant krijgt niet waar voor hij niet betaalt.' Daar heb ik me wel zo veel mogelijk aan gehouden maar er is een ondergrens wat kwaliteit betreft. Zodra je daar doorheen dreigt te zakken, hoe groot de druk ook is, moet je aan de bel trekken. Er is hierin wel het nodige veranderd. Steeds vaker moesten de betonmengsels onder invloed van hevige concurrentie scherper op de kostprijs worden ontworpen. Soms nam ik wat meer vrijheid in de overtuiging dat je met een dubbeltje extra investeren in een mengsel Steeds vaker moesten de betonmengsels onder invloed van hevige concurrentie scherper op kostprijs worden ontworpen CV JA AP VAN ELDIK 65 jaar WERK 1978 ? 1978 Bouwkundig tekenaar bij Architectenbureau Snijders 1979 ? 1980 Werkvoorbereider / Bouwkundig uitvoerder bij Aannemingsbedrijf ESHA 1981 ? 1983 Werkvoorbereider bij MAB Bouwbedrijf 1983 ? 1983 Bouwkundig opzichter bij Architectenbureau Schutter 1984 ? 1984 Werkvoorbereider bij Aannemingsbedrijf van Hoorn 1984 ? 2020 Mebin ? Assistent hoofd centraal laboratorium ? Hoofd centraal laboratorium ? Districtsbetontechnoloog ? Senior betontechnologisch adviseur ? Senior betontechnoloog 2020 ? 2022 Senior specialist betontechnologie bij Nebest 2022 ? heden Zelfstandig adviseur / Senior specialist betontechnologie NEVENACTIVITEITEN 1998 ? heden Docent Betontechnologie Betonvereniging 2008 ? 2020 Redactie Betoniek Standaard 19 VAKBL AD 3 2022 1. Interview Jaap van Eldik.indd 191. Interview Jaap van Eldik.indd 19 10-10-22 13:0910-10-22 13:09 later soms vele kwartjes kunt uitsparen. Dat werd niet door iedereen goed begrepen. Ook zie je een spanning tussen de snelheid van pro- duceren en de continuïteit in kwaliteit van de betonspecie. Dat is een gezonde spanning, maar we hebben wel eens een streep in het zand moeten trekken. Ik heb dit spel nooit als ver velend er varen. Mijn werk is in de loop der jaren natuurlijk wel veranderd door verschillende functies en re- organisaties binnen Mebin. Zo is de regio- indeling diverse malen gewijzigd: van vijf, naar vier, naar twee, naar drie en weer naar vier regio's. Met name de tijd dat we twee regio's hadden was zwaar. Ik moest al het werk bene- den de lijn Nijmegen ? Rotterdam bedienen, met de nodige reistijd tot gevolg. En er kwa- men in die tijd veel centrales bij door overna- mes. Later, toen ik weer Noord- en Zuid-Hol- land onder mijn hoede had, werd me dat te veel. Toen heb ik het een tijdje rustiger aan moeten doen." WAT SPREEKT JE A AN IN HET VAK? "De complexe eenvoud. De basis is nog steeds 1:2:3, maar daarachter gaat zo veel schuil. Beton is zo veelzijdig, je kunt er werkelijk alles mee maken. Ik ben betrokken geweest bij de meest indrukwekkende projecten. Zo stond ik daar ineens in de basculekelder onder de grote pyloon van de Erasmusbrug, een ruimte zo groot als een kathedraal. Schitterend!" ALS BETONTECHNOLOOG KRIJG JE VA AK TE MAKEN MET KLACHTEN. HOE ERVA AR JE DAT? "Aannemers zijn snel ontevreden over het beton, meestal uit onwetendheid. Soms over de meest onbenullige dingen. Vaak was de oorzaak duidelijk en lag die niet bij het product. Een aannemer die klaagde over de kwaliteit van het bovenste deel van een wand bijvoor - beeld. Eén blik op de ver vuilde bekisting maakte dan al voldoende duidelijk. Natuurlijk lag het ook wel eens wel aan het beton. Waar mensen werken, worden fouten gemaakt ? ook bij betoncentrales. Voor de automatisering die we nu kennen, werden betonsamenstellingen veelal mondeling doorgegeven. Door spraak - verwarring werden dan wel eens de verkeerde hoeveelheden afgewogen. Heel soms gaf dat serieuze problemen. In overleg en in volledige transparantie met de opdrachtgever moet je in zo'n geval onderzoeken hoe je dat oplost. Als bijvoorbeeld de druksterkte in het gedrang komt, gaat het erom welke sterkte er minimaal nodig is om de integriteit van de constructie te waarborgen. Dat was wel eens spannend en de zorgen achter volgden je wel eens tot op je vakantieadres. Een ander veelvoorkomend voorbeeld gaat over problemen met de verwerkbaarheid of de verpompbaarheid van beton. De zand/ grind-verhouding in een betonmengsel is afhankelijk van de gradering van het beton - zand 0/4 mm. Het komt wel eens voor dat de z eefkromme van het betonzand waarop de mengselberekening is gebaseerd niet over - eenkomt met de gradering van het betonzand in de d agbunker waaruit werd geproduceerd. Dit kan leiden tot discontinuïteit in korrelop - bouw en dus tot problemen met verwerkbaar - heid en/of verpompbaarheid. In dat geval biedt een sne lle herberekening de oplossing. Met een aanpassing van 1% of 2% in de zand/ grind-verhouding zijn de problemen meestal verholpen. Zo blijkt: een marginaal verschil kan heel veel uitmaken." WAT WAREN VOOR JOU BELANGRIJKE WA ARDEN IN JE WERK? " Wat voor mij altijd heel belangrijk was, is per levering goed vastleggen wat er in het beton zit en wat de gemeten eigenschappen zijn. Op die informatie kun je altijd teruggrijpen op het moment dat er vragen zijn. Je vind er vaak de oorzaak van eventuele problemen. Ik heb het eerder gezegd: beton is niet behekst. Als er iets niet goed is, komt dat ergens door. We staan echt wel eens met de handen in het haar. Je kunt soms niet direct de vinger op de zere plek leggen, maar uiteindelijk lukt het (bijna) altijd om een oorzaak te vinden waarom iets anders loopt dan je had bedacht. Ik vind het verder belangrijk om integer te zijn en transparant naar de klant. Als je open bent, haal je vaak de angel eruit. Het kan goed bete - kenen dat je er zo uiteindelijk als leverancier beter uitkomt en de relatie met de klant 2 Handmatige rapportage uit 1984 over waterbehoefte van blanco beton in consistentiegebied 3 en op basis van Hoogoven A cement (nu CEM III/B 42,5 N LH SR) en D max 31,5 mm (incl. absorptiewater) 3 H andmatige rapportage uit 1984 over specietemperatuur. Deze is in de loop der jaren toegenomen Beton is niet behekst 20 VAKBL AD 3 2022 1. Interview Jaap van Eldik.indd 201. Interview Jaap van Eldik.indd 20 10-10-22 13:0910-10-22 13:09 bestendigt. De cultuur is veranderd, zakelijker geworden. Door druk van bovenaf kunnen we soms minder open zijn. Wel heb ik er altijd plezier in gehouden om aannemers dingen uit te leggen. Niet alleen vertellen wat de oorzaak is en hoe het is op te lossen, maar hen meenemen in de achter- grond. Om op die manier problemen in de toe - komst te helpen voorkomen. Vele Betoniekjes zijn daarbij van pas gekomen. Die gaf ik dan mee om alles nog eens na te lezen." DIE KENNISDELING IS VECHTEN TEGEN DE BIERK A AI. HET KENNISNIVEAU HOLT HARD ACHTERUIT HOOR JE VA AK ZEGGEN. "Die er varing deel ik. Op de bouwplaats weten ze soms nauwelijks nog hoe beton zich gedraagt, waarom je bijvoorbeeld zou moeten nabehandelen. Dit probleem begint in het onderwijs. Vroeger waren er nog labs op school. En lange tijd heb ik studenten van de MTS en HTS mogen ontvangen bij ons op de centrale om ze bezig te laten zijn met het mate -riaal en er zo gevoel mee te krijgen. Die stu- denten werden daar altijd erg enthousiast van. Dan liet ik ze een mengselberekening maken en ver volgens dat mengsel zelf maken. Prach- tig vonden ze het als het resultaat overeen- kwam. Dit soort bezoeken gebeurt volgens mij minder tegenwoordig. In Rotterdam hebben we dit in ieder geval lang niet meer gedaan. Daar zou het Betonhuis misschien iets meer bovenop mogen zitten. Ook Betoniek kan hier - bij een rol spelen, vooral in de aansluiting tus - sen theorie en praktijk. Ik denk dat het op de bouwplaats nog te weinig wordt gelezen." WELKE WERKEN OF ONTWIKKELINGEN UIT JOUW MEBIN-TIJD ZIJN JE HET MEEST BIJGEBLEVEN? "Ik bewaar goede herinneringen aan het Ocea- nium, een van de eerste toepassingen van zelf - verdichtend beton op grote schaal in Neder - land. Die technologie vond zijn oorsprong in Japan. We hadden er enige er varing mee opge - daan met een proef bij een regiokantoor van REDACTIE BETONIEK Jaap van Eldik zat van 2008 tot begin 2020 in de redactie van Betoniek Standaard en is geestelijk vader van een aantal bekende afleveringen, onder meer over ultra-hogesterktebeton, lichtbeton en betongranulaat. Van Eldik over zijn tijd bij de redactie: "Ik heb het redactiewerk met heel veel plezier gedaan. Het is een fijne club mensen met heel veel kennis. Daar heb ik altijd veel van opgestoken. Alleen al dat laatste was het meer dan waard!" Op de bouwplaats weten ze soms nauwelijks nog hoe beton zich gedraagt 4 Mebin Heavycrete 4500 kgm 3 21 VAKBL AD 3 2022 1. Interview Jaap van Eldik.indd 211. Interview Jaap van Eldik.indd 21 10-10-22 13:0910-10-22 13:09 Rijkswaterstaat in Numansdorp. Dit was het serieuze werk: een gekromde constructie met voorspanning in twee richtingen, daar moest haast wel zelfverdichtend beton in. Ik heb best getwijfeld of we daar wel al klaar voor waren, maar ik had er op enig moment voldoende ver- trouwen in. Het werk is uiteindelijk zonder grote problemen verlopen. Daar ben ik trots op. Ook op mijn bijdrage aan de ontwikkeling van hogesterktebeton. SPOB (Stichting Pro- ductontwikkeling Betonmortel, red.) speelde bij dit soort ontwikkelingen een belangrijke rol. De bedrijven werkten samen om producten te ontwikkelen. Iedereen bracht zijn kennis in. Vanaf een bepaald moment kon dat niet meer. Het werd bemoeilijkt vanwege mededinging, maar ook uit concurrentieoverwegingen. SPOB is daarna opgehouden te bestaan. Ik heb dat altijd spijtig gevonden. De meer kleinschalige ontwikkelingen waren net zo goed mooi. Bijvoorbeeld de ontwikke - ling van een beton voor in de grond gevormde palen als oplossing voor het probleem van onbedoelde verdikkingen in de paaldiameter. Eerst opperde ik nog om een soort net in de stalen casing te hangen, vergelijkbaar met hoe ze kerstbomen verpakken. Dat was schijnbaar te fantasierijk, maar uiteindelijk is zo Fundmix ontwikkeld. Het mengsel was goed verwerk - baar maar wel heel stabiel door een uitge - kiende korrelopbouw en toevoeging van kunststofvezels. In korte tijd veroverde dat product een enorm marktaandeel in de regio. Totdat er vanuit gemeentelijk toezicht twijfels werden geuit over het risico op het ontstaan van paalinsnoeringen door de vezelnesten. Daar is nooit wat van gebleken, maar de markt is daarna volledig in elkaar gezakt. Echt jam- mer. Dat terwijl niemand zich ooit druk had gemaakt over de afname van het draag- vermogen van de palen als gevolg van die plaatselijke verdikkingen." WELKE GROTE VERANDERINGEN HEB JE GEZIEN IN DE BETONSECTOR? "Ik ga al heel lang mee en de wereld ziet er totaal anders uit. Dat geldt ook voor de beton- industrie. Toen ik begon, hadden we welgeteld één computer in het bedrijf. Rapportages maakten we met de hand (fig. 2 en 3). Voor onze recepten hadden we kaarten met groepen mengsels en een ingenieuze grafische methode op de achterkant, waarmee je op basis van de korrelverdeling van het toeslag- materiaal de juiste samenstelling op de voor - kant kon selecteren. Ook in de regelgeving is er het nodige veranderd: van de VB'74, naar de VBT 1986 en de NEN-EN 206-1/NEN 8005. In de VB'74 kenden we nog geen milieuklassen. Wel hadden we tabellen voor een minimum cementgehalte, maar die waren er alleen voor de sterkte. Certificering van grondstoffen deden we nog niet aan. Ook in de mengselsamenstelling is er het nodige veranderd. Het gebruik van hulpstoffen was in die tijd nog bijzonder; nu gaat er bijna geen m 3 meer weg zonder. We werken met veel meer soorten bindmiddelen en deze zijn gemiddeld genomen wat fijner gemalen. Vroe - ger deden we het niet, maar nu verrekenen het absorptiewater van het toeslagmateriaal in de betonsamenstelling.. Je ziet dit enigszins terug in het bruto watergehalte van beton (fig. 2). Ook de variatie in toeslagmaterialen is behoor - lijk gestegen. Denk daarbij aan betongranulaat en daarnaast aan harde kalksteen en graniet. Wat ik verder opvallend vind, is de gemiddelde specietemperatuur. Die is in de loop der jaren gestegen van toen ca. 24 ºC in de zomer naar nu gemiddeld soms 27 á 28 ºC (fig. 3). Zou dit pas - sen in de alom heersende opvatting dat de temperaturen op aarde stijgen? We moeten daar trouwens wel oog voor hebben want die hogere specietemperaturen geven een lagere sterkte op de langere duur. Beton wordt steeds breder toegepast. Ik had het al over zelfverdichtend beton en hoge - s terkte-beton, maar wat te denken van zwaar - beton (foto 4), schuimbeton en lichtbeton (foto 5)? Dat zijn allemaal complexe producten. Lichtbeton kan soms bestaan uit wel 10 verschillende componenten en die hebben allemaal een functie (foto 6)." TOEN WAS HET IN 2020 INEENS VOORBIJ BIJ MEBIN. HOE KWAM DAT? "Daar wil ik niet al te diep op ingaan. Wat ik wel wil zeggen is dat ik het in die 36 jaar bij Mebin altijd erg naar mijn zin heb gehad. Mebin is een goede werkgever geweest. Dat ik wegging, had voor een deel te maken met een ontwikke - ling die eigenlijk al 10 jaar daar voor was inge - zet, met de groeiende invloed van het moeder - concern Heidelberg Cement Group." EN TOEN VOLGDE NEBEST "Dat plotselinge vertrek bij Mebin over viel me en ik had het gevoel dat ik nog niet klaar was, De cultuur is veranderd, zakelijker geworden. Door druk van bovenaf kunnen we soms minder open zijn 5 Bij de MPU Heavy Lifter is lichtbeton toegepast met een maximaal gewicht van 1580 kg/m 3 en een sterkte van 40 N/mm 2 22 VAKBL AD 3 2022 1. Interview Jaap van Eldik.indd 221. Interview Jaap van Eldik.indd 22 10-10-22 13:0910-10-22 13:09 dat ik een beetje door de achterdeur was ver- trokken. Mede dankzij de inzet van Wouter van den Berg ? ik kende hem nog uit zijn ENCI-tijd ? mocht ik er toch nog twee jaar aan vastplakken bij Nebest." HOE WAS DIE OVERGANG? WELKE GROTE VERSCHILLEN HEB JE ERVAREN? "Die twee jaren waren ontzettend leuk. Ik had een meer onafhankelijke rol en kon bij meer betonmortelbedrijven in de keuken kijken. Ik kwam ook op projecten die door Mebin werden beleverd. Het beeld dat Mebin staat voor kwa- liteit is daarbij overigens bevestigd, dat mag ik best wel zeggen. Een groot voordeel van Nebest is dat het bedrijf meerdere disciplines in huis heeft. Zo kun je adviezen veel breder insteken. Een mooi voorbeeld is een recente schade bij het aan- brengen van prefab heipalen. Het funderings - bedrijf was er van overtuigd dat het aan het beton lag. Uit onderzoek aan uitgeboorde monsters bleek er niets mis te zijn met het beton. Toen heb ik een geoloog van Nebest om advies gevraagd en aan de hand van de sonde - ringen zag hij dat het aan de variatie van de grondslag lag." WAT ZIJN DE GROTE UITDAGINGEN VOOR DE KOMENDE TIJD EN WAT GEEF JIJ DE BETONINDUSTRIE MEE ALS ADVIES? "Uiteraard het verlagen van de CO 2-emissie. Die moet fors omlaag. Bij dit soort uitdagingen moeten we in de industrie samen optrekken. Dit staat boven de onderlinge concurrentie. Als we niet met oplossingen komen, wordt beton een product in de marge. Gelukkig: oplossin- gen zijn er. Denk aan geopolymeerbeton waar nu veel aandacht naar uitgaat. Hoewel er terecht vraagtekens bij worden gezet of dat op de korte termijn milieuwinst gaat opleveren, kunnen de kennis en er varing die we ermee opdoen in de toekomst wel wat gaan beteke - nen. Bijvoorbeeld door toepassing van alter - natieven voor hoogovenslak, zoals gecalci- neerde klei. Wat verder belangrijk is, is dat de betonsector zich niet laat wegdrukken door andere mate - rialen die het predicaat groen hebben gekre - gen. Het is vooral een imagokwestie." VIND JE HET JAMMER DAT JE NET IN DEZE TIJD AFSCHEID NEEMT OF BEN JE BLIJ DAT JE HET NIET MEER HOEFT MEE TE MAKEN? "Beide. Jammer, want ik ben nieuwsgierig hoe dit zich allemaal gaat ontwikkelen. Ik had er graag mijn steentje aan bijgedragen. Wat ik niet ga missen, is het feit dat organisaties vaak niet de moed hebben dingen op tijd te verande - ren en vaak problemen bij oplossingen weten te bedenken. Ik was ook niet gelukkig met de steeds verdergaande administratieve dwang. Het is belangrijk, natuurlijk. Op duidelijke rap- portages kun je beleidsmatig sturen, maar er moet sprake zijn van enige proportionaliteit. Een betoncentrale moet niet verworden tot een administratiekantoor dat als nevenactiviteit beton produceert." 6 Lichtbeton met 10 verschillende componenten met elk hun eigen functie: CEM I 52,5R, CEM III/B 42,5N, poederkoolvliegas, gemalen geëxpandeerde kleikorrels, geëxpandeerde kleikorrels, silicafumeslurr y, luchtbelvormer, vertrager, superplastificeerder, water 23 VAKBL AD 3 2022 1. Interview Jaap van Eldik.indd 231. Interview Jaap van Eldik.indd 23 10-10-22 13:0910-10-22 13:09