29 VAKBLAD I 1 2015 Vraag en antwoord Dit is de derde aflevering in de vraag en antwoordrubriek van Betoniek Vakblad. Deze rubriek is tot stand gekomen in samenwerking met VOBN, partner van Betoniek. Vragen uit de markt worden beantwoord door deskundigen uit de betonmortel- industrie. In dit geval zijn dat Eelco van der Weij (Cementbouw) en Jaap van Eldik (Mebin). Hebt u zelf vragen over beton? Mail ze naar betoniek@aeneas.nl. Hebt u ook belangstelling om partner te worden? Neem contact op met Jacques Linssen, j.linssen@aeneas.nl, 0411 65 00 85. Vraag en antwoord Betonmortel S teeds meer opdrachtgevers stellen eisen aan de maximale CO 2- emissie van constructies. Zo stelde een opdracht- gever, die de ambitie had om de CO 2- emissie binnen een project fors te bepreken, de vraag of een emissie van maximaal 100 kg CO 2/m 3 haalbaar was. Die vraag is niet eenvoudig te beantwoorden. Dit komt onder andere doordat betonconstructies het resultaat zijn van de keten ontwerp > grond- stoffen (materiaal) > uitvoering. In elke stap is de optie keuzen te maken die kunnen bijdragen aan een gunstiger milieuprofiel. Bij de online versie van dit artikel op www.betoniek.nl staat een schema met die keuzen en de bijbeho- rende resultaten. Als de mogelijkheden van elke discipline tijdig en integraal worden besproken, wordt het grootste resultaat bereikt. Ontwerptool Groen beton Een concrete invulling aan de vraag kan worden gegeven met behulp van de ontwerptool Groen beton van SBRCURnet. Met deze tool kunnen verschillende milieueffecten worden gekwantificeerd. De tool gaat verder dan alleen de resultaten ten aanzien van CO 2. Daarbij moet worden ver- meld dat niet op alle onderdelen afdoende geverifieerde data beschik- baar zijn. Meer over de tool staat in het artikel 'Anders rekenen aan beton' uit Betoniek Vakblad 2014/2. Integrale constructie of betonsamenstelling Als de genoemde emissiewaarde van 100 kg/m 3 wordt gevraagd voor de integrale betonconstructie, luidt het antwoord simpelweg: nee. Wordt er uitsluitend gekeken naar de beton- samenstelling dan ligt het antwoord genuanceerder. Voor in het werk gestort beton is de eis haalbaar onder bepaalde voorwaarden. De waarde kan worden gerealiseerd met zowel gangbare samenstellingen als met attestbeton (beton waarin als bindmiddel een geattesteerde combinatie van een of meerdere specifieke vulstoffen en een of meerdere specifieke cementen is gebruikt). Duidelijk is, dat om aan het gevraagde maximum te voldoen, klinker- arm beton nodig is. Verder geldt dat door in de praktijk veelvoorkomende eisen aan betonconstructies, zoals sterk- teklasse, milieuklasse, sterkteontwikkeling in koude perioden, zelfs met het mini- male cementgehalte en de meest gun- stige cementsoort een CO 2-emissie van maximaal 100 kg/m 2 nauwelijks haalbaar is. Hiervoor wordt ook verwezen naar het MRPI-blad Betonmortel, dat beschikbaar is op www.vobn-beton.nl. Ontwikkelingen Waar de grens dan wel ligt, kan voor elk project specifiek worden bepaald. Ook de betonmortelleverancier is ervan over- tuigd dat er op het gebied van CO 2- reductie nog veel verbeteringsmogelijk- heden zijn. Daarnaast zijn er ook veelbelovende ontwikkelingen die invloed hebben op de emissie. Zo zijn er nieuwe ontwikkelingen op het terrein van klinkerarme of klinkervrije bindmid- delen, bijvoorbeeld geopolymeren. Meer over de toepassing van dit materiaal leest u in Betoniek Vakblad 2015/2. Vr aag 3 Is een emissie van 100 kg CO 2/m 3 beton haalbaar? Invloedsfactoren CO 2-emissie Bij de online versie van dit artikel op www.betoniek.nl staat een schema met keuzen en resultaten voor de vermindering van CO 2-emissie in elke fase van de keten. Hier is ook een link te vinden naar het genoemde MRPI-blad Betonmortel en de ontwerptool Groen beton. foto: beeldbank.rws.nl, Rijkswaterstaat/Ente Breed p29_Artikel 6.indd 29 05-03-15 14:11 Vraag 3 Is een emissie van 100 kg CO 2/m 3 beton haalbaar? Verlagen van de milieubelasting per m 3 betonconstructie onderdeel milieugerichte keuzes mogelijk resultaat ontwerp op te nemen belastingen en krachten sterkteklasse niet hoger dan noodzakelijk minder bindmiddel wapeningssysteem optimaliseren naar traditioneel, hybride, voorspanning of non-ferro wapening 1 minder kg staal is minder CO 2 blootstelling = milieuklasse inschatting naar werkelijke aantasting; milieuklasse stelt eisen aan minimale hoeveelheid bindmiddel en aan dekking ( = volume) 1 minder bindmiddel, beperking van volume betonkernactivering (thermisch actieve betonconstructies) gebruiksfase = lager energiegebruik bouwfase = ondersteuning sterkteontwikkeling minder primaire brandstof minder bindmiddel levensduur van de constructie wel of geen toeslag op dekking 1 noodzakelijk volume uitvoering bouwmethode: prefab, (tunnel)gietbouw, klim- of glijbekisting hoge bouwsnelheid = snelle sterkteontwikkeling van beton meer bindmiddel, meer portlandklinker traditioneel gestorte bouwdelen waar mogelijk eindsterkte op 56 of 91 dagen minder bindmiddel, minder portlandklinker inzet bekisting meer (systeem) bekisting bij gelijke bouwtijd extra verhardingstijd = minder bindmiddel voor ontkistingssterkte seizoensinvloeden bouwen buiten de koude periode minder portlandklinker nodig vrijdag - stortdag benutten van weekend voor verhardingsdagen, met name voorspanning in het werk extra verhardingstijd = minder bindmiddel toeleveranciers zo dicht mogelijk bij de bouwplaats minder transport km = minder emissie materiaal samenstelling van betonmortel keuze bindmiddelen; actieve afstemming met ketenpartners beperking emissie hergebruik toepassing x percentage betongranulaat (vrijwel geen invloed op de emissie) 2 toeleveranciers herkomst van grondstoffen, korte aanvoerafstanden per schip of per as beperking van emissie uit transport 1) Slanker construeren geeft geen directe verbetering van de emissie per m 3 beton, maar bespaart wel op het totale volume. 2) Hoge percentages betongranulaat kunnen leiden tot meer waterbehoefte en meer bindmiddel wbf.