32 VAKBLAD I 4 2016 Vraag en antwoord Betonmortel B eton kan onder winterse omstandig- heden worden gestort. Wel moeten de juiste maatregelen worden genomen, zoals een goed geïsoleerde bekisting en eventueel verwarmd beton. Risico's De reactie tussen cement en water is een chemisch proces. En net als bij alle chemische reacties is de reactie lang- zamer bij lage temperaturen. Bij (zeer) lage buitentemperaturen kan de temperatuur in het jonge beton zover dalen ? ondanks de door de reactie tussen water en cement gevormde warmte ? dat de reactie nagenoeg tot stilstand of zelfs in het geheel niet op gang komt. Bij een specietemperatuur onder 4 °C ná een vorstperiode toch enigszins moet worden verwarmd om de bevroren klonten tijdens mengen en transporteren te laten ontdooien. In NEN-EN 13670 staan in hoofdstuk 8 maatregelen voorgeschreven die de aannemer voor, tijdens, en na het stor- ten moet treffen indien er sprake is van winterse omstandigheden. Zo is voor- geschreven dat de temperatuur van het betonoppervlak niet tot onder 0 °C mag dalen voordat de druksterkte van het betonoppervlak een minimumwaarde van 5 MPa heeft bereikt. Ook moet de bekisting en wapening vrij zijn van ijs en sneeuw. Verder moet de temperatuur van grond, gesteente, bekisting of con- structie-elementen die in contact staan met de te storten specie een tempera- tuur hebben waarbij het beton niet bevriest voordat het voldoende sterkte heeft. Op dit raakvlak zal de verse specie immers niet verharden. Sterker nog, verder van de aanstorting komt die ver- harding mogelijk wel op gang, waar- door water wordt weggetrokken naar verhardende specie. Zeer zwakke of geen aanhechting is het gevolg. Vraag 9 Kan ik betonstorten in de winter? Vraag en antwoord Dit is de tiende aflevering in de vraag- en-antwoordrubriek van Betoniek Vakblad. Deze rubriek wordt samengesteld in samenwerking met VOBN, partner van Betoniek. Deskundigen uit de beton- mortelindustrie beantwoorden vragen uit de markt (in dit geval Jaap van Eldik van Mebin). Hebt u vragen over beton(technologie)? Mail ze naar betoniek@aeneas.nl. Hebt u ook belangstelling om partner te worden? Neem contact op met Jacques Linssen per e-mail (j.linssen@aeneas. nl) of telefoon (073 2051010). vindt er nagenoeg geen verharding plaats, ook niet met CEM I 52,5 cement. Als er toch sprake is van enige hydratatie bestaat er een risico op schade. Bij jong beton bevatten de nog grove poriën relatief veel water. Dit water kan bevrie- zen waardoor het volume van dit poriewater met wel 9% kan toenemen. Deze expansie veroorzaakt druk in het jonge, niet meer vervormbare beton, dat nog nauwelijks enige sterkte heeft. Hierdoor wordt het beton van binnen uit kapot gedrukt. Deze schade is onomkeerbaar. Gelukkig zijn er voldoende maatregelen om deze problemen te voorkomen. Veel daarvan zijn opgenomen in de regelgeving. Regelgeving In NEN-EN 206 staat dat de beton- specietemperatuur op het moment van storten ten minste +5 °C moet zijn (art. 5.2.9). De betonmortelleverancier is dus verplicht betonspecie af te leveren met een specietemperatuur van ten minste +5 °C. Dit kan betekenen dat hij moet bijverwarmen. Ook moet beton- mortel vrij zijn van bevroren (toeslag) materiaal. Dit kan betekenen dat er ook 1 Beton storten in de winter, foto VOBN Voorkom betonschade in de winter Beton storten in de winter kan mits de juiste maatregelen zijn genomen. Beton- technologen aangesloten bij VOBN hebben een informatieblad samenge- steld om schades aan betonconstructies die ontstaan zijn tijdens de winter te voorkomen. Dit informatieblad is ook gratis verkrijgbaar bij één van de bij VOBN aangesloten betoncentrales. Kijk op: vobn-beton.nl/beton/ kennis-delen/brochures-en- downloads p32_Artikel6 V&A.indd 32 05-12-16 12:14 33 VAKBLAD I 4 2016 NEN-EN 13670 gaat echter helaas lang niet zo ver in het voorschrijven van pas- sende maatregelen als zijn voorganger NEN 6722, die in 2013 is ingetrokken. Zo ontbreekt het systeem van weer- fase-aanduiding (zie hierna) en de te treffen maatregelen per optredende weerfase. Als aanvulling op NEN-EN 13670 wordt een 'restnorm' NEN 8670 ontwikkeld voor de onderwerpen uit NEN 6722 die niet in NEN-EN 13670 zijn opgeno- men. Het intrekken van NEN 6722 betekent niet dat onderdelen daaruit niet meer kunnen worden voorgeschre- ven. Veel van de onderwerpen zijn privaatrechtelijk en worden niet aan - gestuurd door het Bouwbesluit. Men kan ze dus expliciet van toepassing verklaren. Systeem van weerfase- aanduiding In de NEN 6722 wordt uitgegaan van een onderverdeling van Nederland is zes regio's. (fig. 2) In bouwweerberichten wordt per regio een weerfase aangeduid. Bij elke weer- fase wordt in NEN 6722 een aantal passende maatregelen voorgeschreven die het storten onder die omstandig - heden verantwoord maken. Er zijn in totaal 6 verschillende weerfasen. Tot slot De ene winter is de andere niet. Dit hebben wij de laatste jaren wel er varen. De meeste winters verlopen relatief mild, maar zo af en toe kan er toch een intensieve vorstperiode optreden. En hoewel NEN 6722 dus niet meer van kracht is kunnen we nog steeds con - form de inhoud er van handelen. Het is van belang goed voorbereid te zijn. Indien de aannemer zich geen verlet kan veroorloven is het aan te bevelen om met de betonleverancier afspraken te maken over de te treffen voorzienin - gen. Om verantwoord te kunnen storten onder winterse omstandigheden is dat een absolute aanrader. Weerfase Verwachte gemiddelde temperatuur Temperatuur Maatregelen (tussen 09.00 en 09.00 uur de volgende ochtend) 's nachts op locatie 0 + 4 °C of hoger Géén vorst of niet meer dan -1 °C Geen eisen maar afdekken of beschermen kan verstandig zijn. 1 + 4 °C of hoger Meer dan -1 °C Geen eisen maar afdekken of beschermen kan verstandig zijn. 2 Tussen 0 en + 4 °C Niet meer dan -2 °C Afdekken en isoleren tot een sterkte van 5 N/mm 2 is bereikt, bij harde wind geldt weerfase 3. 3 Tussen 0 en + 4 °C Meer dan -2 °C Afdekken, isoleren én daarnaast óf warmte toevoeren, of verwarmde betonspecie gebruiken, óf cement met hoge hydratatiewarmte óf de wcf verlagen. Maatregelen hand - haven tot een betonsterkte van 5 N/mm 2 is bereikt. 4 Beneden 0 °C Niet meer dan -5 °C Als weerfase 3, echter specietemperatuur bij storten >10 °C en temperatuur betonoppervlak boven +4 °C houden tot een betonsterkte van 5 N/mm 2 is bereikt. 5 Beneden 0 °C -5 tot -10 °C Als weerfase 4: reken erop dat warmtetoevoer nodig zal zijn om de temperatuur van het betonoppervlak boven 4 °C te houden. 6Beneden 0 °C Meer dan -10 °C Specieaanmaak, storten en afwerken mag alléén in omhulde ruimten gebeuren bij >8 °C. 2 Regio's t.b.v. bouwweerbericht p32_Artikel6 V&A.indd 33 05-12-16 12:15