Een maandelijkse uitgave van deNederlandse Cementindustriecorrespondentie-adrespostbus 3011, 5203DA 's-Hertogenboschtelefoon 073-150150 (abonnementen 150231) oktober 1979Kleine oorzaken -grotegevolgenStorten van beton is een schakel in een fabricage-proces. Een proces waarbij we uitgaan vancement, zand, grind en water en waarbij via eeningewikkelde chemische reactie een bouwmate-riaal ontstaat: verhard beton.De man op het werk iszo vertrouwd met de goedeafloop van dit proces dat het hem alleen maarverbaast als er eens iets misgaat. Dat is een goedezaak. Het isook een bewijs voor de betrouw-baarheid van de grondstoffen. Deze materialenmoeten dan ook aan allerlei kwaliteitseisenvoldoen. Door onvoorziene omstandighedentreden soms echter verontreinigingen op die degang van zaken ernstig kunnen verstoren.Het verloop van de chemische reactie tussencement en water kan namelijk aanzienlijk wordenbeïnvloed door zeer verschillende stoffen. Hetvervelende is dat dit soms al kan gebeuren doorzeer geringe hoeveelheden van deze 'vreemde'stoffen. Daardoor ishet niemand kwalijk tenemen datze op het tijdstip van verwerken aan deaandacht ontsnappen.In het volgende zullen we een aantal van dezemogelijke verontreinigingen op een rijtje zetten.Niet als afschrikking: het zijn en blijven gelukkiguitzonderingen.Wèl als waarschuwing: elke afwijking van hetnormale, vertrouwde gedragkàn wijzen op de1aanwezigheid vaneen storende factor. Het kandan nuttig zijn een aantal mogelijkheden de revuete laten passeren. Bij een echte storing zal hetadvies van een deskundige zeker nietgemistkunnen worden. Zelfs ervaren adviseurs komenechter maar zelden met dergelijke gevallen inaanraking en hetis lang niet altijd gemakkelijk dejuiste oorzaak op te sporen ofde gevolgen opjuiste waarde te schatten.Voorkómen is beter dan genezenDat geldtuiteraard voor het hele verhaal: als ergeen verontreinigingen zijn, treden er ook geenstoringen op. Bij winning, fabricage en vooraltransport van grondstoffen moeten daarom denodige voorzorgen in acht worden genomen.Dat geldt in het bijzonder ookvoor de man op hetwerk. Hij kan zeker niet verantwoordelijk wordengesteld voor bijv. tijdens transport opgelopenverontreinigingen van cement. Zo'n verontreini-ging is zelfs meestal onmogelijk vóór de ver-werking te constateren. Een waakzaam oog kanechter in veel gevallen een afwijkend gedragtijdens mengen, verwerken, nabehandelen ofontkisten waarnemen waardoor snel kan wordeningegrepen. Schade in een later stadium wordtdaardoorsoms vermeden. Ook hier is ervaring debeste leermeester. Maar het is een ervaring waarde gemiddelde uitvoerder gelukkig niet overbeschikt.WaterHet komt hoogst zelden voor dat storende stoffenvia het aanmaakwater onze mengsels binnen-sluipen. In de eerste plaats doordat we meestalleidingwater gebruiken; hiermee zijn geen pro-blemen te verwachten.In de tweede plaats doordat er, bij gebruik vanander water, de nodige aandacht aan de samen-stelling van dit water wordt besteed. Soms zelfsoverdreven:aanmaakwater kan nogal watbestanddelen bevatten, al dan niet van natuur-lijke herkomst, zonder duidelijk merkbaregevolgen voor de verharding. Niet verontreinigdwater van natuurlijke oorsprong is eigenlijk altijdbruikbaar. Lage pH (zoals soms bij bronwater) ofnatuurlijke gehaltes aan kalkzouten, sulfaten e.d.zijn niet storend omdat ze wegvallen tegen deenorme bufferende capaciteit van het cement.Een waarschuwing :is op zijn plaats voor opper-vlaktewater dat verontreinigd kan zijn doorindustrieel afval. Storende factoren zijn suikersen kunstmest (bij voorbeeld fosfaten) die hetbindingsgedrag verstoren, dit is meestalvertragen.Tenslotte moet nog worden gewaarschuwd tegenhet gebruik van warm aanmaakwater via eenzodanig circuit dat het ketelsoda kan bevatten.Ketelsoda voorkomt dat kalkzouten in de vormvan ketelsteen neerslaan; het bestaat uit fosfaaten werkt daardoor sterk vertragend.ToeslagmaterialenBij zand en grind is de kans op incidentele verent-reiniging veel groter. De kans dat via hetbaggeren van toeslagmateriaal ongerechtig-heden in het beton terecht komen, is zeer gering.Toch bleken enkele schadegevallen (zgn. pop-outs, dat zijn kratervormige uitspattingen in hetbetonoppervlak) toe te schrijven aan verontrei-niging van de winplaats door industrieel afval.Meer risico bestaat bij transport van zand engrind. Vooral als de transportmiddelen anderelading hebben vervoerd. Het gaat weliswaarmeestal om kleine restanten in scheepsruimen oflaadbakken. De verontreiniging wordt dan echterniet homogeen over de gehele lading verdeeld,maar komt terecht in één of enkele molenvul-2lingen. Een praktijkvoorbeeld dat alle betrok-kenen zich nog goed herinneren, was de verras-sendeaanwezigheid van sojabonen in eenbetonstort.Tenslotte vraagt ook de opslag van zand en grindin dit verband de aandacht. De storende invloedvan boombladeren is meestal wel bekend. Minderbekend, maar even vervelend is de invloed vanboomvruchten of -zaden. Een goedbedoelde enfraaie afscheiding door een haag van struiken ofbomen kan na enkele jaren een bron van moei-lijkheden vormen. Om te kappen is een vergun-ning nodig en de meeste gemeenten zijn daar nietzoscheutig mee.Deze verontreinigingen, evenals het morsen metallerlei vreemde materialen nabij de opslag,leiden weer tot sterk lokale effecten. De aan-wezigheid van een plashoekje voor het 'dagelijkstoezicht'mag hiernietonvermeld blijven.Achteraf is de aard van de verontreinigingmeestal moeilijk na te gaan. Soms lukt het echterwel. In één geval kon, na klachten over gestoordeverharding, aan een monster van de reeds ver-harde specie, de oorzaak worden aangetoond.Aan de hand van de chemische formule van hetstorende bestanddeel, een synthetische zeep,bleek men wat achteloos te hebbenomge-sprongen met restanten emballage van dezegeconcentreerde, vertragende verbinding.Zo'n resuItaat wordtlang niet altijd bereikt na eenonderzoek dat kan worden vergeleken met hetzoeken van een speld in eenhooiberg. Waarbij dehooiberg een moeilijk oplosbaar brok beton is enwe van de speld niet eens de afmeting of hetmateriaal kennen!Als laatste nog een 'gekleurd' maar toch waargebeurd verhaal. Vrachtwagens met gasreini-Ontleend aan 'Concrete Notebook'gingskisten vervoerden metselzand als retour-vracht. Resten cyaanverbindingen kwamenzodoende in de metselspecie en dit leidde tot eeneven fraaie als verrassende blauwkleuring vanhet metselwerk!CementCement is als chemisch actieve grondstof in onzemengsels het meest gevoelig voor storende ver-ontreinigingen. Het is juridisch een eenvoudigezaak om de verantwoordelijkheid voor de zuiver-heid van cement bij het verlaten van de fabriekover te dragen aan de vervoerder. Toch streeftelke cementleverancier naar een zo grootmogelijke beheersing van de transportomstan-digheden. Dus liefst eigen vervoer of anderscontracten met vaste vervoerders waarbij elktransportmiddel waarmee andere materialenworden vervoerd, met argusogen wordt bekeken.Dat is niet alleen eigenbelang van de cement-leverancier. Het is van nog meer belang voor deverbruiker. Deze is immers, zelfs met de beste wilvan de wereld, niet in staat door een eenvoudigeroutinecontrole het cement op zuiverheid tetoetsen. Daarvoor is de aard van demogelijkstorende materialen te zeer verschillend. Ook hetkarakter van de storing kan zeer uiteenlopen;kleurverschil, gasontwikkeling in de menger,invloed op verwerkbaarheid, binding of verhar-ding, zelfs effectendie zich pas na geruime tijd inhet verharde beton manifesteren.· een open, kritisch oog voor alle afwijkingenvan de normale gang van zaken van het pro-du ktieproces;· bij vermoeden van een onregelmatigheid hetadvies van een deskundige inroepen. Voor decementleverancier is deze service een vanzelf-sprekendheid.Tenslotte een opsomming van wat er alstransportverontreiniging in cement is aange-troffen in de adviespraktijk van cementdeskun-digen over een reeks van jaren. Sommige methoge uitzondering, zelfs éénmalig. Maar toch totlering.Vreemd materiaal in cement en de gevolgendaarvanVliegasVliegas is een zeer fijn, zwartachtig poeder datzich niet gemakkelijk laat bevochtigen, terwijl hetbovendien een laag gewicht heeft. Reeds eenzeer geringe hoeveelheid van enkele kilogram-men per cementtankauto wordt door concentra-tie aan het afwerkoppervlak zichtbaar als eenvliesdun, olieachtig laagje. Het ogenschijnlijkstorende effect van dit minuscuul dunne laagjeverdwijnt na afwerken en verharden van hetoppervlak. Op verwerkbaarheid en sterkte heefteen dergelijke hoeveelheid materiaal geenenkeleinvloed.KalkGebluste kalk is pas in grotere hoeveelhedenAls algemene richtlijnen kunnen slechts gelden: storend. Zeer gevaarlijk is daarentegen onge-· verhoogde waakzaamheid bij gebruik van bluste kalk. De nablussing van de grotere korrelstransportmiddelen waarmee ook andere mate- gebeurt namelijk pas in een later stadium in hetrialen worden vervoerd en bij gebruik van beton. Daardoor ontstaan weer de al genoemdeoverslagbunkers op loskaden waar ook andere. pop-outs, in dit geval ook wel kalkpittenmaterialen worden verwerkt; genoemd.3Suikers en alle suikerachtige stoffen zoals stroop,glucose en melasse.Kenmerkend voor deze stoffen is de storendeinvloed op binding en verharding. Reeds geringehoeveelheden zijn funest voor de sterkte-ontwikkeling.Veevoeders (zoals sojapulp)Deze stoffen bevatten zetmeel en glucoseachtigeverbindingen met dezelfde effecten als genoemdbij suikers.MelkpoederVoor mei kpoedergeldt hetzelfde alsvoorsuikers.KunstmestDe storende invloed van verschillende soortenkunstmest (fosfaten, nitraten, sulfaten) is nogalverschillend. Het meest gevoelig is cement voorfosfaten die reeds werden genoemd onder ketel-soda. Ook voor de andere soorten, zij het dan inwat grotere hoeveelheden, is cement gevoelig.Feitelijk moet de combinatie cement-kunstmestaltijd worden gewantrouwd.GipsSulfaten van natuurlijke of synthetische her-komst zoals gips (al dan niet gebrand), anhydrieten dergelijke zijn altijd gevaarlijk. Cement bevatal3 tot5% natuurlijk gipsof anhydriet.Een kleineverhoging van dit gehalte kan geen kwaad, maareen overschrijding van 7 tot 8% van het cernent-gewicht brengt de vormvastheid van beton ingevaar. Een veel kleinere hoeveelheid gebrandegips leidt tot storing in het bindingsverloop, devalse binding.4