Een maandelijkse uitgave van deNederlandse Cementindustrieredactie-adresHerengracht 507 Amsterdamtelefoon 020-238531 juni 1978KluisTot tevredenheid van de betontechnoloog van debetoncentrale had de uitvoerder ruim van tevoreneen afspraak gemaakt om alles nog eens door tenemen. 'Dan weet iedereen tenminste precieswaar hij aan toe is', had hij nog gezegd. Hetgesprek was ook vlotverlopen. Eigenlijkwaren erweinig problemen geweest. Alleen het beton voordie kluis, daar waren ze toch niethelemaal uit-gekomen.Het beton was bestemd voor een filiaal van eenbank in een dorp in de buurt. In die bank moestnatuurlijk een kluis komen, waarin het geld vande spaarders veilig kon worden opgeborgen.Voor het gebouwwas in het bestek betonkwaliteitB 17,5 voorgeschreven, maar ze hadden af-gesproken om dat gewoon uit te voeren met eensamenstelling 325 kg cement per m3, zetmaat 12.Voor de kluis stond in het bestek B 37,5 voor-geschreven. De betontechnoloog had nog voor-gesteld omgeschiktheidsproeven te doen, maarde uitvoerder had dat weggewuifd en gezegd datdie kluis ook best gestort kon worden met de-zelfde samenstelling 325 kg cement per m3 ,zetmaat 12. 'Jullie cijfers liggen toch altijd aardighoog', had hij gezegd. Even had de betontech-noloognog getwijfeld, maar dat duurde niet lang.De uitvoerder had gelijk, de kubussen gaven altijdgoede uitslagen te zien.Later kon de betontechnoloog zich wel voor zijnkop slaan dat hij in wezen de uitvoerder desamenstelling had laten bepalen voordie leveringB 37,5, in plaats van dit zelf te doen. De kubusuit-slagen waren namelijk zo tegengevallen datB 37,5 in het geheel niet werd gehaald. In debouwvergadering had iedereen een beschul-digende vinger uitgestoken in de richting van debetoncentrale en gezegd, dat deze tot taak hadom er voor te zorgen dat de leveringen volgenshet bestek zouden plaatsvinden. De centrale hadzich op zijn beurt verdedigd door erop te wijzen,dat door de aannemer was besteld op samenstel-ling en niet op sterkte. En toen was de spraak-verwarring compleet.Herkent u een dergelijke situatie, die in wezeneen opeenstapeling van slordigheden en mis-verstanden is en die, zoals in het bovengeschets-te geval, kan leiden tot heel vervelende gevolgen?Vandaar dat in deze aflevering van BETON/EKnog eens uiteen wordt gezet wat in de Voor-schriften BetonVB 1974 is bepaald omtrentbetonkwaliteiten, uitvoeringskiassen en inNEN 3502 'Levering van betonmortel' omtrentlevering op samenstelling en levering op sterkte.BetonkwaliteitenDe VB 1974 zijn inmiddels zo'n vier jaar vankracht. Op grond daarvan zou mogen wordenaangenomen dat deze voorschriften reeds al-gemeen worden toegepast, maar ditis helaasnogniet het geval. Vaak ook doorhet onbekend zijnmet de nieuwe voorschriften worden veel werkennog uitgevoerd volgens de Gewapend BetonVoorschriften GBV 1962. Steeds meer dienstenvoor Bouwtoezicht echter verlangen dat voorbouwwerken die worden voorbereid, deschriften Beton VB 1974 van toepassing zijn.In de VB 1974 worden de volgende beton-kwaliteiten onderscheiden:totaal aan cement plus fijn zand < 250eventueel het gehalte aan fijne poedervormigetoevoegingen.uitvoeringsklasseklasseklasse 11betonkwaliteitB 12,5-8 17,5-B22,5B 12,5-B 17,5-B22,5B30 -B37,5-B45B 60Een belangrijke bepaling in de VB 1974 is uiter-aard het voorgeschreven minimum cementgehal-te dat afhankelijk is gesteld van de betonkwaliteit,van de zeefkromme van het toeslagrnateriaal envan het consistentiegebied waarin wordt ge-leverd.ln tabel 1 is een overzicht gegeven vandeze rninimum cementgehalten.In klasse I mogen dus alleen werken in de drielaagste betonkwaliteiten worden uitgevoerd, inklasse 11 alle betonkwaliteiten.In het bovengeschetste geval van het bank-gebouw had bij het overleg tussen betontech-noloog en uitvoerder ook aan de orde moetenkomen in welke klasse het werk moest wordenuitgevoerd. Indien dit namelijk in het bestek en opde tekeningen duidelijk is aangegeven, is hettoegestaan dat een onderdeel in klasse 11 wordtuitgevoerd en de rest van het werk in klasse I. Hetis dus rnogelijk dat de betonkwaliteit B 17,5wasvoorgeschreven in klasse I en de bouw van dekluis in B 37,5 (dus in klasse 11).Met B 17,5 wordt bedoeld dat aan de hand vanproeven opeen voorgeschreven aantal beton-kubussen blijkt dat de karakteristieke kubus-druksterkte van het beton ten minste 17,5N/mm2bedraagt. De karakteristieke kubusdruksterkte isde grenswaarde die door 5% van alle te ver-wachten kubusuitslagen wordt onderschreden,of, met andere woorden, een zodanige grens dater gemiddeld 1 op de 20 uitslagen onder valt.Voor samenstellingen die in klasse I worden ge-leverd, worden in de VB 1974 eisen gesteld tenaanzien van het minimum cementgehalte en hetgehalte aan fijn materiaal < 250 dit is het2Bijleveringen in klasse I dient het aanwezigecementgehalte ten minste gelijk tezijn aan hetvoorgeschreven minimum; uiteraard mag wel,om welke reden dan ook, een hoger cement-gehalte worden toegepast.Gezien het hogere minimum cementgehalte ishet onverstandig om een zetmaat 12 te hanteren.Beter kan worden afgesproken om in consisten-tiegebied 3 te leveren, dat wil zeggen dat menmikt opeen zetmaat van 100 mm in plaats van120 mmoIndien in klasse wordt geleverd, wat immers bijdekluishet geval had moeten zijn, dan dient doormiddel van geschiktheidsproeven te wordenvastgesteld met welke betonsamenstelling debetreffende betonkwaliteit met de beschikbarematerialen kan worden bereikt. Uiteraard kanookgeb ruik worden gernaakt van gegevens die al vaneerdere leveringen met een dergelijke beton-kwaliteit beschikbaar zijn.Voor klasse 11 geldt alleen een algerneen mini-mum cementgehalte van 280 kq/rn", Ook is menvrij in de keuze van de gradering van het toeslag-materiaal, maar wel moet worden voldaan aan deminimum hoeveelheid fijn materiaal < 250De grotere vrijheid die bij levering in klasse 11consistentiegebieden2 3 4zetmaat in mm- 20-80 80-120 120beton- zeefkromme verdichtingsmaatkwaliteit tussen degrenslijnen 1,50-1,20 1,20-1,10 - -812,5 Aen8 280 280 300 320AenC 280 300 320 340817,5 AenB 280 300 320 340AenC 300 320 340 360822,5 AenB 300 320 340 -AenC 320 340 360 -Tabel 1Minimum cementgehalten bij uitvoering volgensklasse IProefkubussen ter controle van de betonkwaliteit3wordt geboden, moet worden gecompenseerddoor een uitgebreidere betoncontrole die op hetbouwwerk moet worden uitgevoerd. Klasse 11mag een bouwwerk alleen worden toegepastindien de aannemer beschikt over een gediplo-meerd betontechnoloog en beschikt over eengoed uitgerust betonlaboratorium. In de V8 1974is exact omschreven welke proeven in het kadervan de betoncontrole volgens klasse 11 moetenworden uitgevoerd.Keuze uitvoeringsklasseWie bepaalt nu eigenlijk in welke klasse een werkzal worden uitgevoerd? In eerste instantie is datde betonconstructeur, die voor zijn sterkte-berekening uitgaat van een bepaalde beton-kwaliteit. Hij kan in het bestek voorschrijven inwelke klasse het werk moet worden uitgevoerd.Uiteraard kan ookin overleg tussen aannemer enbouwdirectie, of in overleg tussen aannemer,betoncentrale en bouwdirectie worden gekozenvoor een uitvoering in klasse II,indien dein deV81974 voorgeschreven betoncontrole ook daad-werkelijk wordt uitgevoerd. Als de aannemer zelfniet beschikt over een betontechnoloog en eenlaboratorium, dan zal hij een extern bureau oflaboratorium moeten inschakelen voor het uit-voeren van deze betoncontrole.Zonder overleg met en toestemming van debouwdirectie is het dus niet toegestaan een werkuit te voeren in klasse 11 alsin het bestek klasse lisvoorgeschreven. Afwijkingen van de minimumcementgehalten zonder uitdrukkelijke toe-stemming van de bouwdirectie mogen eveneensniet voorkomen.Levering van betonmortelVolgens de in 1971 verschenen norm NEN3502'Levering van betonmortel' kunnen leveringen optwee manieren worden uitgevoerd: op samen-Jong geleerd is oud gedaan . . .stelling en op sterkte.Bij een levering op samenstelling geeft de aan-nemer aan de betoncentrale op: het cement-gehalte in kg per m3 betonspecie, de soort enklasse cement en de consistentie.Bij een levering op sterkte daarentegen verstrektde afnemer de volgende gegevens aan de cen-trale: de vereiste karakteristieke kubusdruk-sterkte (B-waarde), de soort en klasse cement ende consistentie.4Tijdens het van kracht zijn van de GBV 1962werden de meeste leveringen uitgevoerd alslevering op samenstelling. Leveringen op sterktekwamen wel voor, maar waren duidelijk in deminderheid.De bepalingen van de VB 1974 houden in wezenin dat alle leveringen die worden uitgevoerdvolgensdeVB 1974,zowel in klasse I als in klasse11, beschouwd kunnen worden als leveringen opsterkte.Het is bij het bestellen voldoende om aan tegeven: betonkwaliteit (B-waarde), cementsoorten -klasse, uitvoeringsklasse (I of 11) en consis-tentiegebied. Wordt het werk in klasse I uitqe-voerd, dan geldt automatisch het minimumcementgehalte dat behoort bij de desbetreffendebetonkwaliteit, de gradering en het consistentie-gebied. Het is ter vermijding van misverstandenVoorbeeld van een afleveringsbonen daardoor mogelijke schade dringend aan teraden dat aannemers de bestelling op de hier-boven omschreven wijze opgeven. Ook de beton-centrale zou bij het aannemen van bestellingenop samenstelling moeten informeren welke uit-voeringsklasse en betonkwaliteit in het bestekworden vermeld. Tenslotte mag van een beton-centrale best enig voorlichtend werk wordenverwacht.In die gevallen waarbij de afnemer bewust eenbepaalde betonsamenstelling bestelt, zal debetoncentrale deze levering uitvoeren als leve-ring op samenstelling, zonder daarbij enige ver-antwoordelijkheid te aanvaarden voor de beton-kwaliteit. Dit in tegenstelling tot leveringen opsterkte, waar de producent wél garant staat voorde betonkwaliteit. Bij bestellingen op samen-stelling wordt aangenomen dat deze samenstel-ling ingoed overleg tussen aannemer en bouw-directie wordt gekozen.Iedere levering dient volens NEN3502 'Leveringvan betonmortel' vergezeld te gaan van een ge-nummerde afleveringsbon, waarop voorkomen:· de naam van het bedrijf;· datum, adres van aflevering, naam afnemer;· hoeveelheid betonspecie in m3;· levering op sterkte of op samenstelling;5BETONCENTRALE WATERLANDte KONINGSSTAD.'.'.'.' ::::::::::.::.... .....m.betonmortel ...kg soort cement per m' beton.. cm. w.ter m. Hulpstoffen ..Autonr.... . ..Vertrek Centrale .A.nkomst werk Vertrek werk .. ..Extra los- + wachttijd... .. ..Opmerkingen .. .. ·..ontvangst Datum ,..... .... ...{... .............. 050304· cementsoort en -klasse;· eventueel soort en hoeveelheid hulpstof;· consistentie;· tijdstip van laden;en voorts (volgens de VB 1974):· uitvoeringsklasse (lof 11);· bij levering op sterkte de B-waarde;· bijlevering opsamenstelling het cementgehaltein kg/m3.Bij het bankgebouw had de levering als volgtkunnen worden aangeduid:· B 17,5· hoogovencement klasse A· uitvoeringsklassel· consistentiegebied 3Voor de kluis had het volgende kunnen wordenopgegeven:· B37,5· hoogovencement klasse A· uitvoeringsklasse 11· consistentiegebied 3U ziet, het is zaak om het vroeger zo heiligecementgehalte van 325 kg/m3, dat bijna overalgeschikt voor werd verklaard, maar gauw tevergeten!6