Een maandelijkse uitgave van deNederlandse Cementindustrieredactie-adresHerengracht 507 Amsterdamtelefoon 020-238531 september 1977KOMO en betonHet is allemaal begonnen in de vijftiger jarentoen een aantal directeuren van Gemeente-werken met het Keuringsinstituut voor Water-leidingartikelen KIWA NV te Rijswijk in contacttrad om te bespreken of er op centraal niveauvoor de Diensten van Gemeentewerken zoukunnen worden gekeurd.Het KIWA hield zich allang bezig met de keu-ring van buizen van gewapend beton en voor-gespannen beton voor de grote watertransport-leidingen. Sommige van deze fabrieken maak-ten ook andere betonprodukten zoals riool-buizen enbetontegels.De Diensten voor Gemeentewerken stuurdentoentertijd alle nog eigen opzichters of keur-meesters naar vaak dezelfde fabrieken. Menzag op een gegeven moment in dat dit weinigeconomisch was en dat centralisatie van dezekeuringsactiviteiten nuttig zou kunnen zijn. Ditleidde ertoe dat in 1961 op initiatief van devoormalige Vereniging van Directeuren vanGemeentewerken de 'Stichting voor Keuring enOnderzoek van Materialen voor Openbare Wer-ken (K.O.M.O.)' werd opgericht. In de gemeente-lijke sfeer was ook de Stichting BeoordelingBouwconstructies en Bouwmaterialen (S.8.B.B.)ontstaan met bij de oprichting drie commissies,namelijk voor betonnen vloersystemen, gelijm-1de dragende houtconstructies en voorspan-staaI. Deze beide Stichtingen fuseerden in 1967tot de 'Stichting voor onderzoek, beoordelingen keuring van materialen en constructiesKOMO'. Let wel, de puntjes zijn verdwenen enhet woord KOMO heeft als zodanig geen bete-kenis meer. Omdat KOMO goed in het gehoorlag, heeft men de naam echter gehandhaafd.Door de fusie breidde het werkterrein vanKOMO zich uit. Sinds 1967 is de ontwikkelingverder gegaan. Er kwam een goede samenwer-king met het Bouwcentrum tot stand, dat zelfook kwaliteitsverklaringen zoals kenmerkbla-den, attesten en keuren uitgaf. Daarbij is afge-sproken de attesten gezamenlijk af te gevenwaartoe de Centrale Commissie voor het Attestwerd opgericht.Een volgende prlnclpiële ontwikkeling was deaanvaarding van nieuwe statuten in 1976 waar-door KOMO, gestart als een 'afnemersorgani-satie van de lagere overheid', een onafhanke-lijke organisatie is geworden die alle bij debouw betrokken partijen in haar bestuur heeftopgenomen. Het bedrijfsleven was overigens allang in andere KOMO-organen en commissiesvertegenwoordigd. :Dit laatste is echter niet hetgeval in de attesten- en certificatencommissies;hierin zitten uitsluitend personen zonder com-merciêle binding met de betreffende industrie.Systematiek van kwaliteitsverklaringenNog in 1973bestonden er in het verband vanKOMO en Bouwcentrum meer dan 10 verschil-lende benamingen voor kwaliteitsverklaringen.Deze zijn nu teruggebracht tot drie benamingennamelijk:1. attest;2. certificaat;3. keuringsrapport.fabricageprocesin de fabriekATTESTindien het niveauaanvaardbaar isbouwdeelmet bepaaldegebruikswaardeproduktmet bepaaldeeigenschappenverwerking op debouwplaats voor eenbepaalde toepassingr--------., r--------lI indien het niveau van I I I 1 . . . 1J een bepaalde partij _ - - partljkeurinqsmer« II I I I op het produkt I// I aanvaardbaar isLde gehele produktie CERTIFICAATI op het produktcontinu aanvaard.baaris IIII!__ I ATTEST I I !keurmerk ImetI I CERTIFICAAT I I op het produkt IIII1Schematische weergave van de werksystema-tiek van KOMOVia een externe controle wordt de interne kwa-liteitsbewaking van de producent regelmatiggetoetst. De afnemer heeft dan de grootst mo-gelijke zekerheid dat de produkten die in eendergelijk beheerst proces worden vervaardigd,aan de eisen voldoen.De basisfilosofie van deze kwaliteitsverkla-ringen berust op de begrippen produkt enbouwdeel. Bouwdeel heeft hierin een ruimerebetekenis dan produkt en is te omschrijven alseen uit één of meer produkten vervaardigd,functioneel onderdeel van een bouwwerk.Een attest is een document, waarin KOMO ver-klaart dat een bouwdeel voor bepaalde toe-passingen en op een bepaalde manier ver-werkt, geacht kan worden een bepaalde ge-bruikswaarde te hebben. Men zou kunnen zeg-gen dat het hierbij gaat om de beoordeling vaneen prototype. Attesten worden afgegeven voorvoorspansystemen, bouwsystemen, systeem-vloeren, dakplaten, dakelementen, lichte schei-dingswanden enz. Een attest houdt niet in datdoor KOMO controle de fabricagewordt uitgeoefend. Als dat wel gebeurt, wordthet een 'attest met certificaat'.Een certificaat is een document waarin KOMOverklaart dat produkten van een fabriek, ge-merkt met het KOMO-keurmerk, geacht wordenbij aflevering aan de in het certificaat genoem-de specificatie of kwaliteitseisen te voldoen.2Tenslotte is er het keuringsrapport. KOMOkeurt in opdracht van afnemers partijen mate-rialen en produkten op basis van eisen die af-nemer en fabrikant vooraf zijn overeenge-komen. De keuring vindt als regel bij de fabriekplaats. Goedgekeurde partijen worden door dekeurmeester met het KOMO-partijkeuringsmerkgemerkt, waarna de opdrachtgever een rap-port over de keuring ontvangt.Het aandeel van de partijkeuringen in hetKOMO-werk liep in de loop der jaren terug van100% naar Het ligt in de bedoeling ditpercentage nog verder omlaag te brengen.Partijkeuringen zijn arbeidsintensief en der-halve relatief kostbaar. Bovendien wordt bijpartijkeuringen alleen naar een eindproduktgekeken; de keurmeester heeft geen inzicht inde interne kwaliteitscontrole van de fabriek.Bij produkten onder certificaat bestaat dezecontrole op de procesgang wel. De kans opafwijkingen is daardoor geringer. Bovendien isin een dergelijk proces een waarschuwings-systeem ingebouwd waardoor afwijkingen snelworden opgemerkt en maatregelen kunnenworden genomen.Overigens moet worden opgemerkt dat hetovergrote deel van de huidige partijkeuringen2Controle van de voorspanning in voorgespan-nen betonbuizenbetrekking heeft op betonprodukten. KOMOstreeft naarcertificaatregelingen voor een aan-tal betonprodukten ter vervanging van de partij-keuringen, die zowel technisch als economischweinig aantrekkelijk zijn.KwaliteitseisenKOMO gaat bij het beoordelen van kwaliteituit van Nederlandse normen, wanneer die voorde betreffende produkten beschikbaar zijn. Inde sector betonwaren waren er enkele jarengeleden echter alleen enige duidelijk ver-ouderde normen voor buizen, banden en tegels.KOMO heeft daarom in overleg met het NNI(Nederlands Normalisatie-instituut) kwaliteits-eisencommissies ingesteld, die onder meernormen hebben opgesteld voor:· ongewapende betonbuizen, NEN 7025;betonstraatstenen, NEN 7000;betontegels, NEN 7014;betonbanden, NEN 7015;betonputten voor rioleringen, NEN 7035;betonnen duikerelementen, NEN 7031 ;· betonnen heipalen, NEN 7053;· voorspansystemen, NEN 3869 (in samenwer-king met de Commissie Voorschriften Beton);· bouwblokken en -stenen van beton,NEN 7027;· glooiingselementen van beton, NEN 7024;In voorbereiding zijn:· betondakpannen ;· straat- en trottoirkolken, putranden.Voorts zijn er studiecommissies ingesteld voorde statistische keuring van 'kleine' betonpro-dukten en voor het samenstellen van een uni-form schema van interne kwaliteitsbewakingvoor alle zogenaamde 'Bouwelementen vanbeton'. Hieronder vallen vloerelementen, hei-33Aanbrengen van het KOMO-partijkeuringsmerkop duikerelementen4Beoordeling van de druksterkte van heipalenmet behulp van de Schmidt-hamer.palen en elementen van gewapend en voorge-spannen beton; een en ander op basis vanartikel C-817 van de VB 1974, deel C.Werkwijze1. AttestFabrikanten van bouwdelen verzoeken KOMOhun produkt onder attest te mogen leveren.KOMO zendt de aanvraag door naar de attes-tencommissie en het instituut dat de keuringmoet uitvoeren, meestal het Bouwcentrum teRotterdam. De rapporteur van dit instituut steltoverleg met fabrikant en attestencommissieeen proevenprogramma op en maakt daarnaeen concept-attest. Als de attestencommissiede proefresultaten heeft goedgekeurd, geeftKOMO het attest af.Voordat een attest wordt afgegeven wordt eenbezoek aan de fabriek gebracht om te bekijkenof de vervaardiging van het produkt op verant-woorde wijze plaatsvindt. Nadien vindt in prin-cipe geen verdere controle plaats.Een attest is gewoonlijk drie jaren geldig. Danmoet verlenging worden aangevraagd en wordtde aanvraag opnieuw beoordeeld; uiteraardvooral als er nieuwe ontwikkelingen, anderetoepassingen of klachten zijn. Een attest kandoor KOMO worden ingetrokken als de fabri-kant zich niet aan zijn verplichtingen houdt. Defabrikant kan tegen deze beslissing in beroepgaan bij de Raad van Beroep van KOMO.45Controle van de afmetingen van rioolputten2. CertificaatBasis van een certificaat is over het algemeeneen Nederlandse norm voor het betreffendeprodukt. Deze geeft meestal alleen maar eisenen onderzoekmethoden voor het eindprodukt.Wanneer is besloten tot certificering van eenprodukt, wordt te zamen met de fabrikanteneen basisschema voor de interne kwaliteitsbe-waking opgesteld. In zo'n schema wordt vast-gelegd welke activiteiten dekwaliteitscontro-leur van de fabriek minimaal dient te verrichtenmet betrekking tot de controle van het produk-tieproces, de ijking van controle- en meet-apparatuur in fabriek en in laboratorium, deeindcontrole van het produkt, opslag en trans-port, nabehandeling enz. Vastgelegd wordt wathij moet controleren, hoe hij dat moet doen enmet welke frequentie.Als het schema voor de interne kwaliteitsbewa-king rond is, stelt KOMO, na overleg met keu-ringsinstituut en fabrikantenorganisatie vastmet welke frequentie de KOMO-keurmeestersde fabrieken in die sector gemiddeld zullenbezoeken, alsmede of en hoeveel monsters bijeen onafhankelijk laboratorium moeten wordenbeproefd. Hieruit volgt dan het certificaattarief;meestal is dit een promillage van de omzet vanhet produkt in Nederland met een vastgesteldminimum bedrag.Wanneer fabrikanten zich melden met het ver-zoek hun produkt onder certificaat te mogen6Betonbuizen worden getest volgens de'schedeldrukproef'leveren, zendt KOMO de aanvraag door naarhet keuringsinstituut. In de betonsector is dithet Keuringsinstituut voor WaterleidingartikelenKIWA NV te Rijswijk. Het KIWA rapporteert aande certificatencommissie die daarna beoor-deelt of tot verlening van het certificaat kanworden overgegaan. KOMO sluit vervolgenseen overeenkomst met de fabrikant, waar dewederzijdse rechten en verplichtingen zijnvastgelegd. De fabrikant heeft dan het rechtalle produkten van het KOMO-keurmerk tevoorzien. Tevens wordt een certificaat opge-steld waarin onder meer een specificatie vanhet produkt en wenken voor de afnemer zijnopgenomen.Ongeveer vijftig medewerkers van het KIWAzijn full-time met KOMO-werk bezig in de sec-toren beton, kunststoffen en metalen. De beton-sector van het KIWA telt twaalf keurmeesters,die verspreid over het land wonen. Deze keur-meesters bezoeken op willekeurige, onaange-kondigde tijdstippen de fabrieken waaraan cer-tificaten zijn verleend. Zij controleren de inter-ne kwaliteitsbewaking van de fabriek en gaandaarbij na of de procescontrole, de controle opde apparatuur, de eindcontrole en het merkenvolgens de afspraken worden uitgevoerd. Dekeurmeester doet ook zelf ter plaatse metingen,waarvan hij de resultaten ineen rapport vast-legt, terwijl monsters van het produkt naar eenonafhankelijk laboratorium kunnen worden ge-zonden. Wanneer de keurmeester afwijkingenconstateert noteert hij dit uiteraard ook in zijnrapport.Van het rapport krijgt de directie van de fabriekeen exemplaar, een copie blijft bij het uitvoe-rend instituut. Wanneer een belangrijke afwij-king wordt geconstateerd, zal de keurmeesterzijn bezoek snel herhalen om te bekijken of het57Keuring van verkeersgeleideblokkeneuvel is verholpen. Wanneer de fabriek de foutniet kan of wil herstellen, kan het recht tot hetvoeren van het certificaat worden opgeschortof ingetrokken. Er is een Raad van Beroep bijwie de fabrikant in beroep kan gaan tegen be-slissingen van KOMO.beleid Beton die alle zaken betreffende hetkwaliteitsbeleid in de betonsector coördineert.In deze stuurgroep zitten drie vertegenwoordi-gers van de Betonvereniging, drie vertegen-woordigers van KOMO en dè voorzitter van deCommissie Voorschriften Beton.Kwaliteitsbeleid in de betonsectorIn KOMO-verband worden de werkzaamhedenvan een twintigtal commissies (voorkwalltelts-eisen, beoordelingsrichtlijnen, attesten, certifi-caten en studies) gecoördineerd door deGroepsraad Beton. Het is verheugend dat in1976 een goede samenwerking met de Beton-vereniging tot stand kwam. Deze heeft geleidtot de instelling van een Stuurgroep Kwalitelts-3. Keuringsrapport TenslotteKOMO voert in opdracht van Diensten van Ge- KOMOis een dienstverlenend instituut enmeentewerken, Waterstaat, ingenieursbureaus hoopt dat het met haar werkzaamheden kanen aannemers partijkeuringen uit op materialen bijdragen tot een verbetering van het kwali-waarvoor nog geen certificaatregeling tot stand teitsniveau in de bouw.is gekomen, zoals bij voorbeeld betonbuizen. In januari van elk jaar verschijnt een nieuweGoedgekeurde partijen worden met het partij- KOMO-gids waarin alle houders van certifi-keuringsmerk gestempeld; de opdrachtgevers caten en attesten zijn opgenomen. In de loopontvangen een rapport over het resultaat van van het jaar worden aanvullingen op de lijstende keuring van de betreffende partij. gepubliceerd. De KOMO-gids bevat tevens aan-bevolen besteksbepalingen, die in overleg metrijks- en gemeentelijke overheid, ONRI (Ordevan Nederlandse Raadgevende Ingenieurs) enBNA (Bond van Nederlandse Architecten) zijnsamengesteld ten behoeve van een juiste toe-passing van de KOMO-kwaliteitsverklaringen.De gids is bij abonnement verkrijgbaar bij deStichting KOMO, postbus 240, Rijswijk ZH (tel.070-988388), waar ook andere inlichtingenover KOMO kunnen worden ingewonnen.6