Een maandelijkse uitgave van deNederlandse Cementindustriecorrespondentie-adrespostbus 3011,5203 DA 's-Hertogenboschtelefoon 073-150150 (abonnementen 150231) februari 1980 LONEN 3550:Cement - Definities, eisenen keuringDe nieuwe cementnorm is verschenen!Zó begon BETON/EK 3/11, nu ruim vier jaargeleden. Dat uitroepteken hadden we best wegkunnen laten, want niet alleen betrof het hier eenontwerpnorm, maarbovendien was hetBETON/EK-artikel voor lange tijd het laatste watover deze norm werd gehoord. Pas in mei 1977kwam weer een levensteken: er verscheen eenherzien ontwerp.Door ervaring wijs geworden, liet BETON/EKditmaal zijn beurt voorbij gaan, maar in Cementvan juli 1977 verscheen een lang en moeilijkartikel over 'Statistische kwaliteitseisen cement'waarin werd gepoogd een kernpunt van het 'nieuwe ontwerp uit de doeken te doen. Een kern-punt overigens dat al in dat oude BETON/EK-artikel aan de orde werd gesteld: 'Het valt tebetreuren dat de normcommissie voor cementniet het voorbeeld heeft gevolgd van decommissie voor de VB 1974 en een beetjestatistiek heeft ingevoerd'.Wel, de redactie heeft haar zin gekregen en meerdan dat. De nieuwe norm is nog veel meer dan deVB 1974 gebaseerd op een statistische beoor-deling van dekeuringsresultaten. Natuurlijk nietomdat BETON/EKdaarom vroeg, maar omdat hetde meest efficiënte manier is om meetresultatente beoordelen.Invoering van statistiek is echter niet de enigewijziging en zelfs niet de belangrijkste. Heteigen-lijke kernpunt is dat voortaan monstername enkeuring niet meer worden uitgevoerd door deafnemer, maar door de producent.Op het eerste gezicht een merkwaardige zaak,want wat moet er op die manier van de belangenvan de afnemer terechtkomen?Toch hebben de vertegenwoordigers van debelangrijkste afnemersgroeperingen welover-wogen en zeer bewustvoor het nieuwe systeemgekozen. In deze aflevering van BETON/EKwordtduidelijk gemaakt waarom ze dat deden. Endaarbij blijkt .dan meteen waarom statistiek zo'ngrote rol is gaan spelen.Tegengestelde belangen?Producenten en consumenten. Twee partijen metschijnbaar tegengestelde belangen.Maarzijn diebelangen nu werkelijk zo tegengesteld?Beiden wensen een kwalitatief goed produkttegen een redelijke prijs. De.afnerner omdat ditzijn directe belang is, de producent omdat hij nietalleen vandaag maar ook morgen nog wil pro-duceren.Beiden wensen een betrouwbare keuring van hetprodukt. De afnemer om de garantie te hebbendat het produkt inderdaad aan de gestelde eisenvoldoet, deproducent omdat hij niet graag wil,dat zijn produkt onjuist wordt beoordeeld doorondeskundig onderzoek.Beiden tenslotte wensen een keuringssysteemdat tegen minimale kosten de gewenste zeker-heid geeft.Het oude systeemHoe ging dat nu vroeger? Officiële cement-keuring werd maar zelden uitgevoerd en danmeestal nog ten behoeve van een of andereindividuele afnemer. Meestal kwam zo'n10 5 5 3 2 2,iI30 -! 30 25 20 70 18 I 14IBISCHENBindingBegin niet binnenEinde niet binnen .Bindtijd ten minste .Bindtijd ten hoogsteFijnte van malingIn gewichtspercenten tenhoogste op de900-mazen zeef .4900-mazen zeef(N "I80-d-O,090)A.V.W.t.rstaal19012 uurI ! I I- - .1 2 uur 12 uur 1 1uur \1 uur 1uur 1uur- 2 uur i uurl -- -na begin aanmaken3 uurj I I10 uur: - I .- Ikeuringsresultaat dan bovendien niet buiten hetnauwe kringetje van de desbetreffende afnemeren producent. Vaak washetdan ook nog moeilijkom tot een voor beide partijen aanvaardbareconclusie te komen, want een paar incidentelemetingen zeggen maar weinig over de werkelijkekwaliteit en vormen dan nog hoogstens eenbeoordeling achteraf.Regelmatige keuring door de afnemer zou watmeer grip geven, maar keuren van cement is eendermate kostbare bezigheid dat dit nauwelijkslonend zou zijn. Beter zou zijn een regelmatigekeuring ten behoeve van alle afnemers, liefst meteen duidelijke terugkoppeling naar het produk-tieproces, waardoor afwijkingen tijdig wordengecorrigeerd en een constante kwaliteit wordtbevorderd. Want zeker voor cement geldt dat deafnemers meer gebaat zijn bijeen constantekwaliteit dan een sterk wisselende kwaliteit bijeen wat hoger gemiddeld niveau. Welnu, het isdeze gedachte die geleid heeft tot de nieuweopzet van NEN 3550.Het nieuwe systeemCementkeuring met grote frequentie en eenduidelijke terugkoppeling naar het produktie-proces vindt al jarenlang plaats bij de producent.Voor het leveren van een cementvan de gewenstekwaliteit heeft hij een systeem van kwaliteits-bewaking nodig waarbij optredende afWijkingensnel en afdoende worden gecorrigeerd. Het lijktdaarom aantrekkelijk om deze produktÎe-controle, die toch al plaatsvindt, te benutten voorde opzet van een doeltreffende afnamecontrole.Dat is geen nieuwe gedachte; het principe wordtvoor meerdere produkten toegepast.In overleg tussen afnemers en producenten isgekozen voor het volgende systeem:· scherp omschreven eisen voor de beláng-rijkstekwaliteitskenmerken;2· scherp omschreven methodes voor het metenvan de desbetreffende kenmerken;· omschreven minimale frequentie waarmeedeze metingen door de producent worden ver-richt;· overlegging door de producent van de ver-kregen resultaten;· controle ten behoeve van de afnemers op dejuiste uitvoering van door de producent ver-richte monstername en onderzoek.Het laatste punt betekent, dat ertoch ook nog eenexterne keuring plaatsvindt. De technische kantvan deze 'controle op de controle' ligt in de normvast; over de juridische en organisatorische kantvinden nog besprekingen plaats tussen Beton-vereniging, KOMOen cementindustrie. Een enander moet dan leiden tot certificering van het inNederland gebruikte cement.De externe keuring, op basis van een beperktaantal steekproeven, dient niet om na te gaan ofhet cement wel aan de gestelde eisen voldoet,maar om na te gaan of de resultaten van deproducent betrouwbaar zijn. Zodra dat wordtvastgesteld, kan de beoordeling van het cementplaatsvinden aan de hand van de cijfers van deproducent.StatistiekVolgens het oude systeem werd uiteen partijcement een groot aantal steekmonstersgetrok-ken. Hieruit werd vervolgens een gemiddeldmonster samengesteld op grond waarvan departij werd gekeurd.De nieuwe norm kent ook nu nog de keuring vanbepaalde partijen cement, maar heeft als uit-gangspunt toch meer de keuring van een con-tinue produktie, waarbij dan steeds een periodevan één kwartaal wordt beoordeeld. Een kWar-taalproduktie is dus min of meer als partij teGedeelte van een tabel bevattende de eisenwelke in Nederland aan portlandcement werdengesteld in 1929 (bron: Cement en Beton, oud ennieuw- P. W. Scharroo, 1946)18de eeuwse prent van Van Munster & Zoon teAmsterdam (bron: Cement in Nederland-A Heerding, 1971)beschouwen; zo'nkwartaalproduktie wordt ookals geheel beoordeeld. Dat betekent dat prin-cipieelgeen oordeel wordt uitgesproken overéénbepaalde leverantie uit zo'n periode. .Het keuringssysteem is echter wel zodanigopgezet, datgoedkeuring van een kwartaal-produktie meteen betekent dat de kans op eenpartij van onvoldoende kwaliteit in de beoor-deelde periode erg klein is. DaUs mogelijkgeworden doordat per kwartaal een groot aantalmonsters wordt onderzocht, veel groter dan bijnormale afnamecontrole mogelijk zou zijn, enverder omdat de keuring hierdoor kan wordengebaseerd opstatistische grondslagen. Om prak-tische redenen is het systeem alleen voor dedruksterkte na 28 dagen volledig uitgewerkt.Voor de andere kenmerken wordt voorlopig nogeen wat simpeler, daardoor echter ook watminder efficiënte procedure gevolgd. Voordetails moet naar het genoemde artikel in Cementworden verwezen. Enkelebelangrijke aspectenechter zijn:· Cementeigenschappen die van direct belangzijn voor de toepassing, moeten met een hogefrequentie worden gemeten. Deze eigenschap-pen zijn druksterkte, bindtijd en vormhou-dendheid.Minimaal moeten per cement 26 monsters perkwartaal worden onderzocht. Verhoging vandeze frequentie mag wel, werkt echter kosten-verhogend zonder de betrouwbaarheid van dekeuring belangrijk te verbeteren.· Voor druksterkte na 28 dagen verharden,gelden, naast eisen voor een minimale sterkte, inhet geval van A- en B-cement ook eisen voor eenmaximale sterkte. De bewaking van de onder-grens is echter belangrijk scherper dan die vandebovengrens. De grenzen en keuringseisen zijnafgesteld op de thanshaalbare procesbeheersingDe Kalk, die met Cement vermengdDe duurzaamheid van 't Werk verlengd,Word hier bereid, de steen gehouwenOrn op deez' plaats, een huis te bouwen.3en meetnauwkeurigheid en zo gekozen dat zijeen zogoed mogelijk evenwicht tussenconsumenten- en producentenbelangen vormen.· De overige cementeigenschappen, waarvoorin de nieuwe norm eisen zijn gesteld, zijn slechtsvan indirect belang. In overeenstemming daar.-mee is een veel lagere minimale onderzoek-frequentie vereist. Voorbeelden zijn gloeiverlies,sulfaatgehalte, MgO-gehalte van portland-cement, slakgehalte van hoogovencement.Ook voor de keuring van deze eigenschappengeldt een (vereenvoudigde) statistische beoor-deling.PartijkeuringZoals gezegd is de nieuwe norm vooral gericht opkeuring van cement uit een lopende produktie engeleverd onder een certificaat. De mogelijkheidtot het verrichten van een partijkeuring blijftechter bestaan.Partijkeuring kan nodig zijn wanneer niet gecerti-ficeerd cement wordt aangeboden. Deeisen zijn in dit geval zo gekozen dat de afnemerongeveer dezelfde kwaliteitsgarantie heeft als bijgebruik van gecertificeerd cement.Partijkeuring kan ook voor gecertificeerd cementworden aangevraagd. In dat geval wordt eigenlijkeen reeds gekeurd cement nogmaals gekeurd.Dekeuringseisen zijn daarom zo opgesteld dat nu derisico's van de producent niet worden vergroot.Reeds nu kan gesteld worden dat partijkeuringalleen zin heeft wanneer een voldoende grootaantal monsters wordt onderzocht. Dit maakt dittype keuring tot een vrij kostbare zaak, datvermoedelijk alleen in bijzondere gevallen zalworden uitgevoerd.In de norm wordt ook nog de geschiktheids-keuring genoemd. Deze keuring komt in aan-merking wanneer om een of andere reden twijfelbestaat aan de kwaliteit van een bepaalde3hoeveelheid cement (veroudering, veront-reiniging door transport, waterschade). Afhan-kelijk van de omstandigheden moet door debetrokken partijen worden vastgesteld welkeeigenschappen worden onderzocht en hoe debeproevingsresultaten worden geïnterpreteerd.Voor de volledigheid zij tenslotte vermeld dat denorm de definities en keuringseisen van de vol-gende cementsoortengeeft:portlandcement (pc);portlandslakcement (psc);hoogovencement (he);gesulfateerd cement (sc);aluminiumcement (ale);portlandtrascement (ptc).Verder bevat de norm een omschrijving van eendrietal onderzoekmethoden:· bepaling van specifiek oppervlak;· bepaling van het gehalte aan deeltjes groterdan 212JLm;· bepaling van de hydratatiewarmte.Voor de overige bepalingen gelden nog de oudenormen,in afwachting van de aanvaarding vanthans in voorbereiding zijnde Europese normen.I.,iteratuurNEN 3550: 'Cement -Definities, eisen enkeuring', te bestellen bij het NederlandsNormalisatie-Instituut, Polakweg 5, Rijswijk(Z-H).Cement, XXIX, nr. 7,juli 1977, blz. 284-295.4