IUitvoeringKwaliteitOog voor detailvooral gericht op het 'grote werk':stellen van de bekisting en het stor-daarbij uit het oog worden verloren,Bij het verwijderen van denvolkomenheden aan het licht: een lekkagegrindnest, afgebroken hoeken en randen, zand-in sommige gevallen ookduuezaamheid Soms zijn zelfs reparatiesen/of duurzaamheid terug teen oog detail kunnendit soortdeAchtereenvolgens bespreken we hoe ze ontstaanen wat u eraan kunt doen om ze te voorkomen.Het gaat om:· lekkage op de aansluiting;· zandstrepen;· centerpengaten;· grindnesten;· afgebroken hoeken en randen.Eerst krijgt u een beschrijving van deze onvol-komenheden, waarbij we tips geven voor preventieen ingaan op de noodzaak tot herstel. We sluitendeze Bet 0 n jek afmet een korte beschrijving vande reparatiemethoden en aandachtspunten daarbij.april 1999op de aansluiting zien we altijd net bovenstortnaad. Ter plaatse van de aansluiting aan hetbetonstort is het bekiste oppervlak ruw.cementhuid ontbreekt en er is een dun laagjetoeslagmateriaal (zand en in sommige gevallenook het grind) zichtbaar. Op het voorgaande stortzijn vaak nog sporen van het cementwater te zien.Dit wordt allemaal veroorzaakt door het niet goedaansluiten van de bekisting.De bekisting wordt geplaatst tegen het eerdergestorte beton en zou dus goed moeten aansluiten.Omdat het eerder gestorte beton vaak niet perfectvlak is, kan er geen goed passende aansluiting wor-Lekkage op de aansluiting. Letophet weggelekte cementwater.den gemaakt. Er is in de praktijk vaak sprake vankieren. Het stort is hierdoor niet geheel dicht enhier en daar zal lekkage van cementwater optreden.Door het weglekken van cementwater ontbrekende fijne delen. Zand en grind blijven achter, vrijwelzonder cementlijm. Hierdoor ziet het oppervlak erruw uit. Het weglekken van het cementwater iszichtbaar op het onderliggende stort.Hetzelfde verschijnsel treedt op wanneer bekis-tingsplaten onderling niet goed aansluiten. In datgeval kan het cementwater tussen twee bekistings-platen door weglekken,PreventieLekkage op de aansluiting is eenvoudig tegen tegaan door lekken te voorkomen. Dat kan door tus-sen de bekisting en het verharde beton een schuim-rubberen bandje te plakken. Schuimrubber kaneenvoudig worden ingedrukt, maar zorgt wel vooreen goede afsluiting. Het cementwater kan nietmeer weglekken, en de onvolkomenheid treedt nietmeer op.Lekkage tussen twee bekistingsplaten kunnenwe voorkomen door de bekisting goed te stellen:de platen moeten goed aansluitend tegen elkaarworden aangebracht. Daarbij moet ook rekeningworden gehouden met vervormingen van de bekis-ting tijdens het storten.Noodzaak tot herstelVeelal treedt de lekkage alleen aan het oppervlakop. De onvolkomenheid is esthetisch van aard.Bet 0 n i e kapril 19992Zandstrepennaam zegt het al, zandstrepen zijn strepen intoppervlak van het beton. Ze worden veroor-kt doordat water langs de bekisting omhoogloopt. Dit water neemt het cement mee, waardoorkleine 'riviertjes' van water en cement langs hetbekistingsoppervlakstromen, Net als rivieren zoe-ken zij slingerend een weg, in dit geval naar boven.Nadat het beton verhard is, blijven de riviertjes alszandstrepen zichtbaar. Wanneer je over de zand-korrels wrijft, laten ze vrij gemakkelijk los.Meestal beginnen zandstrepen aan de onderzijdevan een stortlaag. Bij 'nat-in-nat' storten verzameltzich door bleeding water op de voorgaande stort-laag. Wanneer de volgende laag wordt aangebracht,wordt het bleedingwater weggeperst en stroomt hetlangs de bekisting omhoog. De zandstreep is gebo-ren. Als de voorgaande laag al verhard is, speeltbleedingwater geen rol meer. Zandstrepen komenvooral voor in hoge storten, zoals wanden. Maar zezijn ook een bekend verschijnsel in schuine vlakken,Het water dat langs de bekisting stroomt, zal inde meeste gevallen afkomstig zijn uit het mengsel.Hoe dat gebeurt, is niet altijd eenduidig aan tegeven, maar in de praktijk heeft het te maken met:· een instabiele mengselsamenstelling;· het type bekisting;· de wijze van verwerking;· overtollig water in de bekisting;· ofeen combinatie van bovengenoemde factoren.Als de mengselsamenstelling instabiel is, houdt hetmengsel het water niet vast. Wanneer het mengselenige tijd in rust is, treedt er water uit (bleeding).Een beetje bleeding is niet erg, maar wanneer hetaanzienlijk wordt, leidt het tot problemen. Zekerwanneer er nog een volgende laag betonspeciebovenop wordt gestort. Het uitgetreden water kiestde weg van de minste weerstand en zal langs debekisting omhoog stromen en zandstrepen vormen.In extreme situaties kan zelfs zoveel water uittre-den, dat ook het zand meespoelt. In die gevallenresteert slechts grind.Een veel voorkomende oorzaak van een instabielmengsel is de vraag naar een hogere verwerkbaar-heid. In de afspraken met de centrale is uitgegaanvan een bepaalde verwerkbaarheid. De mengsel-samenstelling is hierop afgestemd. Voor wandenwordt in de meeste gevallen uitgegaan van beton-specie in consistentiegebied 2 (zetmaat 70 - 90 mm),In de praktijk vraagt men nog al eens om een hoge-re verwerkbaarheid, omdat dit nu eenmaal eenvou-diger verwerkt. Als dit wordt bereikt door water toete voegen en de hogere waterdosering niet wordtgecompenseerd met een verhogingvan het gehalteaan fijn materiaal, wordt het mengsel door het teveel aan water niet meer stabiel. De instabiliteitwordt zichtbaar in de vorm van bleeding.Het type bekisting kan het effect versterken. In depraktijk treden bij een stalen bekisting snellerzandstrepen op dan bij een houten. Een houtenbekisting komt onder invloed van het verdichtenweinig in beweging. Dit in tegenstelling tot een sta-len bekisting, die wel in beweging komt. Dit zorgtervoor dat het water als het ware naar het staalgetrokken wordt.Ook de verwerking van de betonspecie op de bouw-plaats heeft invloed op het ontstaanvan zandstre-pen. Dit betreft zowel de dikte van de stortlagen alsde daaraan gekoppelde verdichting. Het storten indikke lagen leidt eerder tot zandstrepen dan hetZandstrepen.storten in dunne lagen. Bij het storten in dikkelagen is meer verdichtingsenergie nodig voor hetverkrijgen van voldoende verdichting. De laagbeton is dikker, er moet meer beton in bewegingworden gebracht. En de lucht die door de verdich-ting het mengsel verlaat, moet een langere afstandafleggen voordat het uit de specie is. Dit leidt ertoedat dikke lagen zwaar verdicht worden. Het meng-sel zal zeer stabiel moeten zijn, om dat zonder ont-menging te doorstaan. In de meeste gevallen leidtzwaar verdichten echter tot enige mate van ont-menging. Het water treedt uit het mengsel. Tevensis de tijd tussen het aanbrengen van de stortlagenvan belang. Bij het storten in dikke lagen zit hierveel tijd tussen en in die tijd kan bleeding optre-den. Hoe langer de tijd tussen de stortlagen is, hoemeer bleeding. Deze bleeding geeft zandstrepen.Een andere oorzaak van zandstrepen is overtolligwater in de bekisting. Dit kan regenwater zijn datin de bekisting is blijven staan, maar ook een stort-bui tijdens het storten leidt tot water in de bekis-ting. In ieder geval moeten we voorkomen dat ditwater ingesloten wordt in het beton. Want wanneerdit gebeurt, zal het water langs de bekistingomhoog stromen en zijn zandstrepen het resultaat.PreventieZandstrepen treden niet op als we ons aan de regelshouden. Daarbij gelden de volgende aandachtspunten:Het eerste belangrijke punt is de afstemming vande mengselsamenstelling. Op de eerste plaatsmoet het mengsel stabiel zijn. Dit is de verant-woordelijkheid van de betoncentrale. Als van deafspraken over verwerkbaarheid wordt afgewe-ken, moet dit op een verantwoorde maniergebeuren en altijd in overleg met de betontech-noloog. Voor een andere verwerkbaarheid zijnwijzigingen in de mengselsamenstelling veelalonvermijdelijk. In ieder geval kan de verwerk-baarheid niet zonder meer met water wordenverhoogd. Zonder compensatie van het gehalteaan fijn materiaal leidt dit in de meeste gevallentot problemen.Ten tweede moet bij de verwerking de verdich-tingsenergie worden afgestemd op het mengsel.In de praktijk is het aan te bevelen de laagdiktete verkleinen, In dat geval is een minder zwareBet 0 n i e kapril 19993verdichting nodig en treedt er minder ontmeng-ing op.· Ten derde moeten we voorkomen dat er water inde bekisting komt. Voorafgaand aan het stortenzullen we de bekisting moeten controleren op deaanwezigheid van water. Als er toch water in hetstort is terechtgekomen, moeten we het waternaar een hoek van de bekisting drijven en hetdaar verwijderen. Hiervoor kan een gat in debekisting worden gemaakt. Eventueel kan daar-bij een pomp worden ingezet.Wanneer er desondanks problemen zijn, zijn er nogdrie mogelijkheden om zandstrepen voorkomen.Deze maatregelen vragen wel enige investering:1. Het toepassen van vulstoffen. Hierdoor neemthet aandeel fijne delen toe, waardoor de stabili-teitvan het mengsel wordt verhoogd.2. In de praktijk wordt veel gebruikgemaakt vanhoogovencement. Door zijn trage binding is ervoor het water veel tijd beschikbaar om uit hetmengsel te treden. In die gevallen kan (gedeelte-lijke) uitwisseling van hoogovencement metportlandcement uitkomst bieden (CEM IIIIB uit-wisselen met CEMI 52,5 R).Het gebruik van eensneller cement leidt ertoe dat de binding eerderbegint. Het water wordt daarmee eerder gebon-den, waardoor de bleeding minder zal zijn.3. Het gebruik van een filterdoek. Deze filterdoe-ken worden vóór het storten op de bekisting aan-gebracht. Tijdens het storten werkt het filterdoekals afvoer voor het overtollige water. Het waterdringt door het doek heen en stroomt weg, decementdeeltjes blijven in het beton. Met filter-doeken worden bijzonder goede resultatengeboekt. In de praktijk worden ze gebruikt voorhet maken van schuine en horizontale vlakken,Dit zijn relatiefkleine oppervlakken. De toepas-sing is in die gevallen zeer aantrekkelijk, Hetresultaat is namelijk dat er gegarandeerd geenzandstrepen ofluchtbellen in het oppervlak aan-wezig zijn. Het filterdoek is in principe slechtsgeschikt voor eenmalige toepassing.Noodzaak tot herstelZandstrepen zijn een oppervlakte-onvolkomenheid.Ze gaan niet dieper dan enkele millimeters. De on-volkomenheid is esthetisch van aard.Bet 0 n i e kapril 19994Centerpengatenbijzondere in de rij van onvolkomenheden iscenterpengat. Centerpennenzijn een essentieelhet bekistingssysteem. Ze vangen tij-het storten een deel van de bekistingsdruk op.Bekistingen kunnen centerpenloos worden uitge-voerd. Dit leidt tot zware, geschoorde bekistings-constructies. Alleen in specifieke gevallen, zoals bijspeciale waterdichte constructies, worden center-penloze bekistingen gebruikt. In alle andere geval-len is het vanuit kostenoogpunt beter om center-pennen toe te passen.Een centerpen geeft geen beschadiging van hetoppervlak. Wel loopt de centerpen volledig door deconstructie heen. Na het ontkisten blijft het gat vande centerpen in het oppervlak achter. Dit is een on-volkomenheid in het beton.Zo komt eencenterpen uit dekistRond een centerpen treedt wel eens lekkage op.Bij het aanbrengen van de centerpennen is dan nietgezorgd voor een goede afsluiting in de bekisting.Het probleem dat hierbij ontstaat, is beschrevenonder lekkage op de aansluiting.MuseumBeelden aanZee: voorbeeld van creatiefgebruikvancenterpengaten in devormgeving.PreventieCenterpennen zijn als onderdeel van de bekistingbijna niet te vermijden: het leidt tot een econo-misch gebruik van de bekisting. Het is beter bewustuit te gaan van de centerpennen en ze volgens eenbepaald patroon te plaatsen. Dan maak je creatiefgebruik een noodzaak en ver-dwijnt de visueel storende invloed van de center-pengaten op het aanzicht van het betonoppervlak.Het opvullen van het centerpengat met een prefabconus versterkt dit effect.Centerpengaten kunnen worden afgedicht ofwor-den opengelaten. De verschillende methoden wor-den verderop behandeld.Grindnesten komen in de praktijk regelmatig voor.afmetingen variëren nogal. Een grindnest kanzijn, maar kan ook een groot deel van de con-beslaan. Grindnesten kenmerken zich,zoals het woord al zegt, door de aanwezigheid vangrind aan het oppervlak. Het grind is bedekt metmorteljpasta. We vinden ze meestal aan de onder-zijde van de constructie.Een grindnest ontstaat door onvoldoende verdich-ten van de specie. Specie bevat lucht, dat doorverdichten moet worden verdreven. Onder het toe-voeren van de verdichtingsenergie vloeit de speciedicht. Als er onvoldoende energie is toegevoerd omde specie te laten dichtvloeien. worden de grind-korrels niet volledig omhuld door morteljpasta.Er zijn twee oorzaken voor onvoldoende verdichten.Ten eerste kan de plaats onbereikbaar zijn. Een voor-beeld hiervan is een hoge wapeningsconcentratiewaardoor het onmogelijk is met een trilnaald op dejuiste plek te komen.Ten tweede kan er te weinig verdichtingsenergiezijn toegepast. De duur van de verdichting was tekort om de lucht uit het mengsel te verdrijven.Het ontstaan van grindnesten wordt ook bevorderddoor een grote storthoogte. Door de val rollen degrindkorrels uit het mengsel: het mengsel ont-mengt. Wanneer hierna niet voldoende wordt ver-dicht, is het grindnest een feit.Betoniek april 19995PreventieGrindnesten kunnen voorkomen worden door opalle plaatsen voldoende te verdichten. Een hulpmid-del hierbij is het maken van een goed stortplan (zieBet 0 n jek 8/10). De bereikbaarheid van het stort,de verwerkbaarheid van het mengsel en een ver-dichtingsplan moeten onderdeel vormen van ditstortplan.Voorafworden de moeilijk bereikbare plaatsen voorstorten en verdichten in kaart gebracht. Moeilijkbereikbare plaatsen komen bijvoorbeeld voor bijhet storten onder een plaat, het storten van eenhoge wand en het storten in dichte wapening. Wekunnen verschillende maatregelen treffen ommoeilijk bereikbare plaatsen toch te bereiken.Bijvoorbeeld:· een stortpijp gebruiken om de specie op de juisteplaats te brengen;· stortluiken maken in de belasting om de val-hoogte van de specie te beperken;· trilluiken aanbrengen om op alle plaatsen tekunnen verdichten;· trilkokers in de wapening aanbrengen om de tril-naad in dichte wapening te geleiden.Het verdichtingsplan bestaat voornamelijk uit hetopzetten van een patroon van verdichtingspunten.Het doel is dat elk punt van de constructie verdichtwordt.In het stortplan wordt ook de verwerkbaarheid vanhet mengsel vastgelegd. Deze moet afgestemd zijnop de constructie. Een moeilijk toegankelijk stortGrindnest.vraagt om een hogere verwerkbaarheid, omdat debetonspecie in dat geval gemakkelijker op zijnplaats kan komen. Bovendien is er bij een hogereverwerkbaarheid voor een goede verdichting min-der verdichtingsenergie nodig. Zolang de hogereverwerkbaarheid bereikt wordt door het toepassenvan hulpstoffen of het verhogen van het pasta-gehalte en de water-cementfactor maar gelijk blijft,heeft de hogere verwerkbaarheid geen nadeligeinvloed op sterkte en duurzaamheid.Noodzaak tot herstelAfhankelijk van hun afmeting kunnen grindnestenvan invloed zijn op de duurzaamheid van de con-structie. Grote grindnesten moeten daarom gerepa-reerd worden.Afgebroken hoeken en randenhet ontlasten breken er weleens hoeken ofran-van het constructieonderdeel af. Juist in hoe-en aan randen verliest de constructie veelh",,.,.,,+ naar de omgeving. Op deze plaatsen is detemperatuurontwikkeling in het jonge beton laag.Omdat de sterkteontwikkeling hieraan is gerela-Afgebroken rand.Bet 0 n i e kapril 19996teerd, is de sterkte van hoeken en randen een stuklager dan de sterkte in het midden van de eenstruc-tie. Een kleine kracht is dan voldoende om de hoekofde rand te laten afbreken. Bijonzorgvuldig ont-lasten zijn de krachten op hoeken en randen al snelgroot genoeg om deze delen te laten afbreken.PreventieHet risico van het afbreken van hoeken of randenkunnen we met de volgende maatregelen verklei-nen:· Bijhet ontldstenis het beton meestal nog in deverhardingsfase. De eindsterkte van het beton isnog niet bereikt. Ontlasten moet dan voorzichtiggebeuren, ofzelfs nog worden uitgesteld totdatvoldoende sterkte is bereikt.· De temperatuurontwikkeling van de hoeken ende randen blijft achter. Hierdoor is de sterkte opdie plaatsen bij het ontlasten lager. Wanneer diteen probleem is, kan isolatie van de hoeken eenoplossing zijn. De warmte blijft in het beton, ende sterkteontwikkeling verloopt sneller. In dewinter verloopt temperatuurontwikkeling. endaarmee de sterkteontwikkeling in de hoekenen randen nog langzamer. Is het in de zomergeen enkel probleem om de dag na het stortente ontlasten, in de winter kan dit leiden tot afge-broken hoeken en randen. Ook hierbij geldt datdoor isolatie de warmte in het beton blijft endaarmee de sterkteontwikkeling wordt versneld.· Een punt van aandacht is het ontwerp van debelasting. Daarbij moet al rekening wordengehouden met de manier van ontlasten. Eengoed doordacht ontwerp leidt tot minder kansop schade.· Een andere mogelijkheid om afgebroken randente voorkomen, is om niet te kiezen voor scherperanden. Scherpe hoeken hebben de neiging eer-der afte breken dan een vellingkant. Velling-kanten voorkomen het afbreken van randen.Noodzaak tot herstelAfgebroken hoeken komen in alle soorten en matenvoor. Vaak is een afgebroken hoek of rand een esthe-tisch probleem, maar wanneer de afmetingen grootzijn, leidt het tot duurzaamheidsproblemen. In ditgeval zal de reparatie gericht zijn op het herstel vande duurzaamheid.Reparatieszijn drie soorten reparaties:ireparaties gericht op esthetisch herstel van deconstructie;reparaties gericht op het herstel van de duur-zaamheid;3. reparaties van de centerpengaten.We zullen deze drie soorten één voor één behande-len. Voordat we dat doen, gaan we eerst in op devoorbehandeling, materiaalkeuze en de nabehande-ling van reparaties. We gaan daarbij uit van repara-tie met een cementgebonden mortel.VoorbehandelingVoorafgaand aan de reparatie wordt het slechtebeton verwijderd tot aan het goede beton. In hetgeval van een grindnest is het meestal het beste omhet hele grindnest uit te hakken.Wanneer het goede beton is blootgelegd.wordt hetin ieder geval voorbevochtigd. Hetniet zo nat zijn dat het glanst ofd