Een maandelijkse uitgave van deNederlandse Cementindustriecorrespondentie-adrespostbus 3011,5203 DA 's-Hertogenboschtelefoon 073-150150 (abonnementen 150231)ISSN 0166·137xseptember 1980Reinigen van betonReeds meermalen is in BETONIEKhetonderwerpschoon beton aan de orde geweest. We zullen hetnu eens hebben over vuil beton. En dan natuurlijknietover het maken van vuil beton. Maarwel overde mogelijkheden om vuil beton te reinigen.Weliswaar zijn de alledaagse huishoudelijkemethoden van schoonmaken vaak ook geschiktvoor beton. Beton heeft echtereen eigen karakterdat om speciale voorzorgen vraagt. Daarnaast ishet aantal mogelijke verontreinigingen haastonbeperkt groot. We zullen trachten in dezeaflevering een systematisch overzicht te gevenvan de mogelijkheden om een betonoppervlak teontdoen van storende verontreinigingen.We spreken van verontreiniging als aan tweevoorwaarden is voldaan. Ten eerste is vreemdmateriaal aanwezig in of aan het oppervlak. Tentweede is dit materiaal storend voor het uiterlijkvan beton.Doordat beton altijd min of meer poreus is, biedthet een willige ondergrond voor allerlei mate-rialen; vervuilende en gemakkelijk hechtendestoffen kunnen zich in deze poriën zeer hard-nekkig vastzetten. Zelfs materialen die aan eenglad oppervlak niet hechten, kunnen in dezeporiën toch houvast vinden. Het is mogelijk dathet oppervlak in geringe mate wordt aangetastdoor bepaalde chemicaliën waardoor het betoneen vervuild uiterlijk krijgt; eigenlijk moeten wedan van betoncorrosie spreken.Methode van reinigingElke reiniging is er op gericht het storende vuil teverwijderen. Soms is dat makkelijker gezegd dangedaan. Juist door het poreuze karakter vanbeton is het soms onmogelijk alle vuil grondig teverwijderen zonder de betonhuid aan te tasten.Men staat dan voor een moeilijke keus: hetstorende vuil geheel of gedeeltelijk laten rusten,ofwel een zo drastische reiniging dat de schoneplekken een storend beeld opleveren.In sommige gevallen kan men nog wel watbereiken door het vuil rninder zichtbaarte maken,bijvoorbeeld door bleken. Een echte noodmaat-regel is het afdekken van storende vlekken meteen minder opvallend materiaal, zoals sausenmet een cementpasta.Tenslotte rest als laatste noodsprong het geheelafdekken van het oppervlak (door schilderen ofsausen) of het rigoreus verwijderen van hetvervuilde oppervlak (stralen of boucharderen).Maar eerst het echte reinigen, dus het verwij-deren van vuil. Daarvoor geldt het volgendeonderscheid:1. Mechanisch reinigen door wrijven, schrapen,schuren, krabben of borstelen. Nietgeschikt vooralle soorten vuil en dan nog alleen op een niet teporeus oppervlak.2. Wassen. Dit berust op het fijn verdelen van devuildeeltjes in een waterig milieu waaraan eensterk oppervlaktespanningverlagend middel (zegmaar zeep) is toegevoegd, gevolgd door weg-spoelen van het aldus losgemaakte materiaal. Hetwaterige milieu zorgt trouwens toch al voor hetverweken of zelfs oplossen van sommige soortenvuil.3. Oplossen. Dit is ook bij wassen al dikwijls hetgeval. Zeer veel, zo niet de meeste, verontreini-Moeilijk te verwijderen verontreinigingengingen zijn echter onoplosbaar in water. Het isdan de kunst de aard van het vuil te analyserenzodat het meteen daarop afgestemd oplosmiddelte lijf kan worden gegaan.Mechanisch reinigenHet voornaamste hulpmiddel hierbij :is gezondverstand. Een oriëntering met een zakmesje geeftmeestal wel een indruk van dernogelijkheden.Het belangrijkste waar op moet worden gelet is.demogelijke beschadiging van het oppervlak.Vooral bij iets grotere vlakken ishet storendeffect van krachtig schoongemaakte, en daar-door licht beschadigde oppervlakken dikwijlsgroter dan verwacht.Daarom zal altijd moeten worden nagegaan of hetwassen, of een combinatie van wassen met mildemechanische middelen, niet de voorkeu r verdientboven een krachtige mechanische aanpak.WassenWassen gebeurt meestal in combinatie met eenlichte mechanische behandeling zoals borstelenof bezemen. Om te voorkomen dat veel wasvloei-stof wordt geabsorbeerd ishet aante bevelen hetoppervlak vooraf royaal in te wateren. Dit voor-komt hetindringen van vuilen schoonmaak-middelen inde poriën van het beton. Zoals iederehuisvrouw weet, wordt vooral voor de 'vettige'soorten vuil het effect sterk vergroot doorverhogen van de temperatuur van het waswater.Dit geldt overigens niet voor eiwitten (zoals inbloed) die juist stollen bij hogere temperaturen.2Schrobben met groene zeep, heet sodawater ofzelfs met caustische of 'bijtende' soda (natron-loog) is als huishoudelijk en industrieel reini-gingsmiddel in onbruik geraakt door de ontwik-keling van minder agressieve, synthetischezeepsoorten. Toch is het voor beton dat zelf alsalkalisch materiaal niet wordt aangetast dooralkali of loog nog steeds een goede methode. Inalle gevallen royaal met water naspoelen om tevoorkomen dat door indrogen van het waswatervuilresten zich weer afzetten.OplossenIn water oplosbaar vuil zal na een normalewasbehandeling geen problemen meer op-leveren. Meestal wordt echter onder oplossendereiniging verstaan het gebruik van oplosmiddelendie speciaal zijn afgestemd op het te verwijderenmateriaal. Om te voorkomen dat het oplosmiddeldirect inde porlën dringt, is het raadzaam dezeporiën eerst met water te verzadigen. Ditis vooralbelangrijk bij het gebruik van zuur, dat immershet beton zelf kan aantasten.Overmatig gebruik van oplosmiddel kan ookworden voorkomen door het oplosmiddel meteen fijn poeder te mengen tot een pasta, die dangemakkelijk met een spatel of plamuurmes kanworden aangebracht. Dit is vooral handig opverticale vlakken. Zulke fijne poeders hebbentrouwens zelf ook een absorberend vermogen.Alvorens een forse verontreiniging vanbijv. zwareolie met hele plassen oplosmiddel te lijfte gaan, ishet verstandig het grootste deel eerst weg tenemen met zo'n absorberend poeder. Bijzondergeschikt hiervoor zijn fijne kleisoorten. zoalspijpaarde of Brusselse aarde; ook gemalen krijt ofkalksteen en talkpoeder zijn zeer geschikt. Even-tueel kan men zich ookbehelpen met zo fijnmogelijk zand ofzelfs cement en zaagsel.Geschikte oplosmiddelen zijn diverse zuren,trichlooraetheen (tri) en tetrachlooraethyleen.Deze laatste zijn trouwens ook aan te bevelenvanwege hun geringe giftigheid en onbrand-baarheid. Vermijd liever het gebruik van giftigeoplosmiddelen zoals tetrachloorkoolstof (tetra)en benzeen. Ook met de brandbaarheid moetrekening worden gehouden; niet alleen tijdenshet gebruik, maar ook i.v.m. de risicofactortijdens de opslag.Voor minder gebruikelijke oplosmiddelen is hetraadzaam een boekje na te slaan of het advies vaneen chemicus in te winnen, althans wanneer deaard van de verontreinigende stof bekend is.Voorbeelden van zulke specifieke oplosmiddelendie niet direct in een bouwkeet zullen wordenaangetroffen zijn:pyridine (stinkt!), voor hardnekkige teer- enbitumenvlekken;zwavelkoolstof (stinkt, brandbaar), voor zwavel,latex en sommige soorten harsen;aceton en chloroform, voor sommige lakken envernissen.Andere methodenSommige, vooral oudere, verontreinigingen latenzich zeer moeilijk verwijderen. Het wil dan nogwel eens lukken met behulp van een soldeervlamhet materiaal te verweken of zelfs te ontleden ofverbranden. Het is echter een paardemiddel datmen voorzichtig moet hanteren. De temperatuurvan het betonoppervlak mag niet hoger wordendan 200 250°C.Hardnekkige teerachtige restenvan onvolledig verbrand organisch materiaal kanmen (na afkoeling) weer met pyridine te lijf gaan.lets minder radicaal :is het bleken van storendeverkleuringen. Een echt bleekmiddel leidt doorchemische afbraak (meestal door oxydatie) totvorming van andere verbindingen, die door hunlichtere kleur minder storen. Waterstofperoxyde(3% oplossing) is een mild bleekmiddel. Sterkerzijn bleekpoeder (calciumhypochloriet), bleek-water (oplossing van hypochloriet) en natrium-perboraat. Een bleekmiddel komt ook van pas inde zeer zeldzame gevallen dat de bekendeblauwe kleur van hoogovencementbeton zichhardnekkig aan het oppervlak handhaaft.Tenslotte is er dan nog het afdekken van storendevlekken als laatste redmiddel. Feitelijk is dit geenreinigen meer maar een noodoplossing diebijvoorbeeld in aanmerking komtbij vervuilingdoor oude verfresten of koolstofdeeltjes :in devorm van roet of Oost-Indische inkt en in diegevallen waarin als enige andere mogelijkheidhet toch wel riskante afbranden overblijft.Algemene richtlijnen· Tracht de verontreiniging te identificeren.· Verwijder zoveel mogelijk van het storendemateriaal door afsteken, borstelen e.d. zonderhet beton te beschadigen. Gebruik absorberendpoeder voor min ofmeer visceuze (dik-vloeibare)materialen.· De volgende stap is een grondige wasbeurt :ofeen behandeling met een geschikt oplosmiddel,al dan niet in combinatie met een absorptie-poeder. Meestal eerst inwateren om aanzienlijkeabsorptie van het reinigingsmiddel te voor-komen.· Grondig naborstelen met wasmiddel,liefstwarm.· Royaal naspoelen met water.Het is aan te bevelen de verkozen methode voor-zichtig toe te passen op een klein betonoppervlakwaar een eventuele mislukking niet al te storendwerkt. Bedenk daarbij dat het uiteindelijke effectpas tot zijn recht komt na volledig drogen van hetbehandelde oppervlak. Hetzelfde geldt voorexperimenten bij een onbekende of bijzonderhardnekkige verontreiniging. De volgorde daarbijis altijd:borstelen, schrapen- koud wassenwarm wassendiverse organische oplosmiddelen- bleekmiddelenzuur (zoutzuur, citroenzuur, mierenzuur,oxaalzuur).Enkele veel voorkomende problemenRoestReeds zeer geringe hoeveelheden roest kunnenhet aanzien van eenbetonoppervlak grondigbederven. Behandelen heeft weinig zin als deoorzaak niet is weggenomen; bijvoorbeeldroestende wapening, binddraad of ijzerhoudendebestanddelen van het toeslagmateriaal , zoalspyriet dat na oxydatie de bekende roestkleurgeeft. Meestal gaat het echter om het wegwerkenvan schoonheidsfoutjes in de uitvoering zoalsaflopend roestwater van stekeinden en steiger-delen.Er zijn verschillende mogelijkheden.1. Herhaaldinborstelen van een oplossing van10% oxaalzuur (verkrijgbaar als vaste kristallen)in water. Let op: zeer giftig.2. Behandelen met een oplossing van 15%natriumcitraat (eveneens als vaste stof verkrijg-baar) in zeepwater. Ook geschikt in combinatiemet een absorptiepoederzoalsklei of talkpoeder.Daarna instrooien met fijngewreven kristallennatriumhyposulfiet (op verticaal vlak opbrengenmet behulp van een krijt-waterpasta). Naspoelenmet warm water.3. Voor zeer oppervlakkige roestplekken:inwateren en daarna borstelen met een 10%zoutzuuroplossing of opbrengen van een pastamet deze zoutzuuroplossing en talkpoeder ofklei. Eerstnagaan of de corrosieve werking op debetonhuid toelaatbaar is. Grondig naspoelen.3Biturnen- en teerproduktenZoveel mogelijk verwijderen door afsteken enschrapen. Dit gaat beter naarmate het materiaalbrosser is, dus bij lagere temperatuur. Oplos-middel benzine, tri of iets dergelijks, ook alspastain combinatie met krijt of talkpoeder. Eventueelpyridine voor de laatste restanten.VerfVerf op bitumenbasis: zie aldaar.Lak en vernis: met aceton, chloroform e.d. Ook inhandel verkrijgbare 'paint remover' proberen.Dikwijls is de herkomst niet bekend; vooralsommige kunststofverven zijn vrijwel onoplos-baar. In sommige gevallen kan een sterk bleek-middel nog uitkomst brengen. Als ook dat niethelpt: voorzichtig verweken met de soldeerlampen daarna weer diverse oplosmiddelen proberen,gevolgd door krachtig en warm wassen.Inkt, viltstiftDeze produkten zijn gemaakt op kleurvastheid engoede hechting en daardoor in poreus materiaalvrijwel niet te verwijderen. Intensieve bleek-middelen proberen, al dan niet in combinatie metabsorberende pasta. Desnoods voorzichtigontleden door afbranden waarna restantenbehandelen als teervlekken.Minerale olie (brandstof, smeerolie)Zoveel mogelijk materiaal wegnemen met absor-berend poeder zoals klei of zaagsel; vervolgensmet een van de vele geschikte oplosmiddelen,eventueel als pasta. Steeds grondig en warmnawassen.Plantaardige of dierlijke olie en vettenZoveel mogelijk materiaal wegnemen met absor-berend poeder. Daarna schrobben met heetsodawater of behandelen met geschikt oplos-middel, bijvoorbeeld tri.LijnolieBehandelen met een pasta uit 1 deel trinatrium-fosfaat, 1 deel natriumperboraat en 3 delentalkpoeder met wat vloeibare zeep.KopergroenBehandelen met een pasta uit 4delen tal kpoeder,1 deel ammoniumchloride en 1 deel ammoniak-oplossing (10%).Koffie, thee, bier, vruchtensapSchrobben met koud, vervolgens met warmzeepwater. Indien nodig daarna bleekmiddelopbrengen. Goed naspoelen.Schimmels en algenAlle bleekmiddelen zijn desinfecterend, dusdodelijk voor deze lagere organismen. Ookfluateren (behandelen met oplosbaar silico-fluoride) is afdoende. Enkele dagen na debehandeling de dode resten wegborstelen enspoelen.4