Een maandelijkse uitgave van deNederlandse Cementindustrieredactie-adresHerengracht 507 Amsterdamtelefoon 020-238531 september 1978Repareren van betonEen onderwerp waarmee vrijwel iedereen die ietsmet beton te maken heeft wel eens in aanrakingkomt. Er zijn nogal wat mogelijke oorzaken voorde noodzaak tot reparatie, terwijl er aan deandere kant veel technieken en materialen be-staan voor de reparatie zelf. Alles bij elkaar eenniet zo gemakkelijk te hanteren geheel.In de CUR-rapporten 90 en 91over reparaties vanbetonconstructies wordt een en ander over-zichtelijk samengevat. Het verschijnen van dezerapporten (verkrijgbaar bij deBetonvereniging teZoetermeer) is dan ook een welkome aanleidingom voor de lezers van BETON/EK een aantalpraktische punten op een rijtje te zetten.Waarom en wanneer repareren?Waarom repareren? Omdat het nodig is.Wanneer repareren? Zo spoedig mogelijk.Simpele vragen en antwoorden. Maar misschientoch nietzo simpel als ze wel lijken.Natuurlijk zijn er gevallen waarin een beschadig-de constructie door snel ingrijpen met betrek-kelijk weinig kosten voor verder aftakelen kanworden behoed. Het komt echter ook voor dat dehoge reparatiekosten niet opwegen tegen het er-mee bereikte nut. Zo kan repareren van eenregel-matig overbelaste constructie wel eens duurderuitvallen dan versneld afschrijven en daarnaheel vervangen.In CUR-rapport 90 'Reparaties van betoncon-structies, deel 1'worden alle aspecten besprokendie te maken hebben met de beslissing: repare-ren of vervangen. Daarop zullen we hier niet in-gaan.In CUR-rapport 91 'Reparaties van betoncon-structies, deel 2' komen materiaalkeus en uitvoe-ringstechniek ter sprake. In dit rapport wordt eenonderscheid gemaakt in:pleisteren,aanstorten,spuiten.Daarbij beperkt men zich tot reparatiemortelsmet het bindmiddel cement. Op het eerste gezichtlijkt dit onbevredigend, want juist op het terreinvan de betonconstructies hebben mortels metkunststoffen zoals epoxy's en polyesters hun nutbewezen. Zelfs kunnen zij,bij voorbeeld door hungrote vervormbaarheid, uitkomst bieden in geval-len waar men met de vertrouwde bindmiddelenniet goed uit de voeten kan.Toch is deze beperking wel te motiveren. Deeigenschappen van kunststoffen wijken sterk afvan die van het normale cement. Dit leidtsoms totgrote voordelen, maar ook wel tot nadelen.Eigenlijk zijn het wezenlijk andere materialen dieeen afzonderlijk onderzoek en een afzonderlijkebespreking vereisen. Daar komt nog bij dat, hoe-wel kunststofmortelsin kleine verpakking voorhet kleine werk steeds meer in zwang komen,repareren met kunststoffen toch eigenlijk specia-Iistenwerkis. Dit geldt zeker voor reparaties opgrotere schaal. De uitvoering door specialistengeeft ook meer zekerheid voor een goede kwall-teit. De reparatie kan daardoor, ondanks de hogeprijs van het materiaal, toch relatief goedkoopuitvallen.van materiaal en uitvoeringUiteraard worden materiaalkeus en uitvoeringbepaald door omvang en aard van de uit te voerenreparaties.Voor wat de omvang betreft is het duidelijk datvoor kleine karweitjes uitsluitend met de hand1Weghakken van slecht beton als voorbereidingop de reparatieverwerkbare mortel- of betonspecie in aanmer-king komt.Voor het grotere werk kunnen we al spreken vanbeton storten. Ook spuitbeton leent zich uit-stekend voor reparaties van grotere omvang.Voor wat de aard betreft zal de keusvoornamelijkworden bepaald door de kwaliteitseisen die weaan het uitgevoerde werk stellen. Dat kunnenconstructieve eisen zijn, zoals minimale druk-sterkte of beperkte krimp. Het kan ook zijn dat hetuiterlijk van het gerepareerde deel, dus structuuren kleur van het oppervlak, erg belangrijk zijn.SpuitbetonSpuitbeton wordt verkregen door betonspecievia een spuitkop met behulp van perslucht op eenondergrond te spuiten. Men spreekt van hetdroge systeem wanneer de vaste speciebestand-delen en het water afzonderlijk naar de spuitkopworden gevoerd en aldaar worden gemengd. Dehoeveelheidaanmaakwater wordt dus geregelddoor de spuiter.Bij het natte systeem wordt een kant en klarebetonspecie door de spuitkop verspoten.Kenmerkend voor goed uitgevoerd spuitbetonzijn een grote dichtheid, dus een hoge beton-kwaliteit en een goede hechting op de onder-grond. Het systeem is daardoor zo uitermategeschikt voor reparaties, dat men het begripspuitbeton wel vereenzelvigt met reparatiewerk.En daarmee doet men spuitbeton tekort. Het isnamelijk ook prima geschikt voor vele anderetoepassingen. Bekende voorbeelden zijn debouw van grote schaaldaken (die anders vrijwelniet zijn uit te voeren) en de bouw van koeltorens,silo's en dergelijke, waarbij de hogere kosten vanspuitbeton worden goedgemaakt door de voor-delen van eenzijdige bekisting. Want spuitbetonis niet goedkoop. De methode vereistspeciale2apparatuur en een zeer vakbekwame uitvoering.Vanwegedie hoge kosten komt spuitbeton niet inaanmerking voor kleine reparaties. Daar het eenspeciale techniek vereist, zal er hierverder niet opworden ingegaan.Voorbereiding van de ondergrondDe ondergrond kan zeer verschillend zijn. Los-zittende of aangetaste mortel of beton moet vol-ledig worden verwijderd. Wanneer dit niet zorg-vuldig gebeurt, is een groot deel van de bestedekosten al bij voorbaat in het water gegooid. Dehiervoor bruikbare methoden zijn ook zeer uit-eenlopend. Vrijwel steeds gaat het om mecha-nisch verwijderen van het materiaal. En dat kanvariëren van borstelen met een ruwe bezem tothet gebruik van zware breekapparatuur.Als geen loszittende of aangetaste stukkenhoeven te worden verwijderd, kan worden vol-staan met grondig schoonmaken van het opper-vlak. Vuil en vet worden verwijderd door schrob-ben met heet sodawater, teerachtige vervuilingmet behulp van oplosmiddelen.Het verwijderen van wapeningsstaal dat nog inhet gezonde beton is verankerd, wordt afgera-den. Beter is het om in voorkomende gevallen watextra staven aan te brengen. Daarbij moet uiter-aard worden voldaan aan de betonvoorschriftendie voor de betreffende constructie gelden. Bij-zondere of afwijkende voorschriften voor gerepa-reerd beton zijn er niet.Ten slotte dient de ondergrond, liefst geruime tijdvan tevoren, behoorlijk met water te worden ver-zadigd. Op het moment van aanbrengen van dereparatiespecie moet het oppervlak echter nietnat zijn, maar net winddroog. Door het zo goedmogelijk verzadigen wordt bereikt dat de krimp-eigenschappen van 'oud' en 'nieuw' elkaar zoweinig mogelijk ontlopen en dus het hechtvlak zo2Het repareren van een balk met behulp van spuit-betonlaag mogelijk wordt belast. Door de winddrogeondergrond wordt cementlijm in de capillairenopgenomen zodat een goede hechting wordtbevorderd. Men spreekt van aanbranden als ditlaatste wordt gestimuleerd door het inborstelenvan een dunne specie of cementpasta. Inderdaadkan dit de hechting aanzienlijk bevorderen. Eengoede voorbehandeling blijft echter belangrijk.Een goede hechting kan ook worden verkregendoor het gebruik van voorstrijkmiddelen opkunststofbasis. Het aanbrengen van de reparatie-specie hierop moet dan ook wel binnen de voor-geschreven tijd gebeuren. Door iets te lang tewachten is de voorstrijklaag teverdoorgehard enwordt nog nauwelijks enige hechting bereikt.Zand-cementmortelsMeestal worden aan deze mortels, zoals gebrui-kelijk voor pleisterlagen en vloerafwerklagen,weinig specifieke eisen gesteld. Een algemenestelregel luidt: hoe fijner zand, hoecementrijkermengsel. De cement-zandverhouding varieertdan ook van ca. 1 : 4 bij grof (beton)zand tot ca.1 : 2 bij fijn (metsel)zand.Kwalitatief verdient het grovere zand de voor-keur. De gewenste sterkte kan dan namelijkworden bereikt met minder cement, waardooreen gunstiger krimpgedrag wordt bereikt.De hoeveelheid water moet worden beperkt tothet hoognodige. Het is wel verleidelijk een be-schadigd onderdeel aan te smeren met een lekkersmeuïge specie. Binnen korte tijd zal dit echterlapwerkblijken te zijn. Vooral als het echt op dekwaliteit aankomt (sterkte, slijtvastheid), dienteen aardvochtige specie te worden gebruikt. Metdikwijls heel simpele middelen (moker, 'vuistje',schuurbord) kan deze specie worden verdicht.Heel belangrijk, vooral voor dunne lagen, is denabehandeling. Door afdekken of nathouden. bij3voorbeeld met natte dweilen die dan ook natmoeten worden gehouden, wordt niet alleen eenbehoorlijke doorharding verkregen, maar wordtook voorkomen dat voortijdig uitdrogingskrimpoptreedt. En dit laatste isweer des te belang rijkernaarmate het watergehalte van de specie hogerwas.BetonspecieIn grote trekken geldt hetzelfde als voor de zand-cementspecies. Voorde kleine reparaties zalmenmeestal uitgaan van de kant en klare zand-grind-cementmengsels die hiervoor heel geschikt zijn.Ook hier weer: liefst aardvochtig verwerken. Metgoede wil en handvaardigheid is de verdichtingdan wel te improviseren. Vooral bij dergelijke vrijdroge species is aanbranden zeker aan te be-velen.Bij grotere reparaties wordt het eigenlijk gewoonbetonstorten. Hier wordt in veel gevallen ook eenduidelijke eis voor een bepaalde betonkwaliteitgesteld. Het aantonen van deze kwaliteit is echterop zichzelf al eenprobleem. Devoorschriftenvoorzien hier niet in. Maar ook hier geldt dat metgoede wil en deskundigheid van alle betrokkenpartijen een oplossing gemakkelijk wordtgevonden.De samenstelling van de specie zal, vergelekenmet specie voor een normaal stort, soms moetenworden aangepast. Dikwijls bestaat behoefte omde maximale korrelafmeting van het grind te ver-lagen; met normaal betongrind tot ca. 30 mm ishet moeilijk de soms vrij dunne lagen homogeenaan te brengen. Ook de dichtheid van de wape-ning speelthierin mee. De kleinere korrel leidtweer tot een wat grotere cementbehoefte. Endaarmee weer (maar nu wordt het verhaal een-tonig) tot de wenselijkheid om, ter beperking vande latere krimp, niette nat te werken. Dit laatste isdan eigenlijk wel het grootste probleem bij hetuitvoeren van de wat grotere reparaties. Immers,de normale verdichtingsapparatuur ismeestalnauwelijksbruikbaar, terwijl hetge"improviseerdehandwerk te arbeidsintensief wordt. Voor elkgeval afzonderlijk zal naar een redelijk com-promis moeten worden gezocht.De bekroning hiervan dient echter altijd een per-fecte nabehandeling te zijn. Reparatiewerk vergttoch al veel voorbereiding en aandacht. Er is geenenkel argument om dan ook niet de nabe-handeling, hoewel meestal stiefmoederlijk be-deeld, volledig tot zijn recht te laten komen.Gevoeligheden als geringe hechting en voor-4tijdige krimp krijgen dan nauwelijks de kans dekop op te steken.literatuur· CUR-rapport 90 'Reparaties van betoncon-structies, deel 1';uitg. Betonvereniging,meer.· CUR-rapport 91 'Reparaties van betoncon-structies, deel 2'; uitg. Betonvereniging, Zoeter-meer.· 'Goed betonwerk';uitg. Betonvereniging,Zoetermeer.· "Betonreparatie, deel 1'; uitg. Bouwcentrum,Rotterdam.